Multimedia w Wikimedia Commons Zawłotnia (Chlamydomonas) - rodzaj glonów (zielenic) należący do rodziny zawłotniowatych. Występuje w wodach słodkich, wilgotnych glebach, na śniegu i lodzie w wysokich górach.
Komórki w przybliżeniu elipsoidalne (od wrzecionowatych po kuliste)[1], czasem spłaszczone grzbieto-brzusznie, gładka ściana komórkowa. Długość 8-45 μm, szerokość 2-23 μm[2]. Pojedynczy chloroplast, o kształcie różnym u różnych gatunków[1] (choć często podawane, że najbardziej typowy jest kubkowaty[2][3]), z maksymalnie kilkoma pirenoidami. Zwykle dwie pulsujące wakuole oraz plamka oczna w górnej części komórki. Wici z przodu komórki, dwie, równe. Jądro komórkowe pojedyncze, zwykle położone centralnie. Nie większe niż 5μm. Liczba chromosomów różna (n=8-38), nawet dla tych samych gatunków istnieją różne doniesienia. Ściana komórkowa siedmiowarstwowa zbudowana głównie z glikoprotein zawierających dużo hydroksyproliny[1]. W niektórych opracowaniach opisywane jest, że zbudowana jest z celulozy[3], ale według innych badań w ogóle jej nie zawiera[1].
Pewne gatunki są obligatoryjnie fotoautotroficzne, a inne mogą odżywiać się związkami organicznymi (należą do tzw. wiciowców octanowych)[4]. Jedne gatunki jako źródło azotu mogą wykorzystywać tylko związki amonowe, inne w warunkach świetlnych asymilują azotany[5].
W czasie rozmnażania bezpłciowego w czasie kolejnych podziałów powstają zoospory tworzące własne wici lub przechodzące w stadium palmelloidalne (komórki otoczone galaretowatą substancją ulegają podziałom). Zoospory w celu wydostania się z macierzystej zarodni rozpuszczają jej ścianę przy użyciu enzymów (autolizyn), przy czym może to przyjmować formę całkowitego lub częściowego jej rozpuszczenia, także wybuchowego. Rozmnażanie płciowe następuje w procesach izogamii, anizogamii lub oogamii. Gamety mogą powstawać w warunkach stresu (niedobór źródeł azotu)[1] lub przy zwiększonej podaży wapnia[6]. W trakcie gametogenezy powstaje przez liczne podziały podłużne komórki macierzystej od dwóch do 64 dwuwiciowych gamet[7]. Gamety mogą być cały czas nagie lub otoczone ścianą traconą podczas zapłodnienia. Przyciągają się chemotaktycznie dzięki działaniu glikoproteinowych aglutynin z grupy lektyn nazywanych też gamonami[7][1]. Podczas zapłodnienia gamety o identycznym wyglądzie, ale różnych typach płciowych (+ i -) stykają się czubkami, a ich wici śrubowato oplatają się wzajemnie. U niektórych gatunków gamety męskie są mniejsze od żeńskich, a te u niektórych w ogóle są pozbawione wici[7]. Gamony żeńskie (gynogamony) są bardziej odporne na działanie wysokiej temperatury niż męskie (androgamony)[8]. Zygoty czterowiciowe, ruchliwe przez kilka godzin {planozygoty). Następnie przyjmują postać przetrwalnikową jako hypnozygoty[7]. Mogą mieć ściany ornamentowane, ale nie jest to regułą. Kiełkując, tworzą 2-8 mejospor ruchliwych (gonozoospor) o różnych płciach. Wegetatywne komórki mogą przez zgrubienie ściany komórkowej przejść w stadium akinety[1].
Występuje głównie w wodach słodkich, choć zdarzają się gatunki morskie. Śródlądowe siedliska obejmują nie tylko stawy i jeziora (głównie eutroficzne), gdzie wchodzą w skład fitoplanktonu i fitobentosu, ale także glebę, mokry piasek (psammon) i topniejący śnieg (krioplankton)[1][2]. Zakwity wody powodowane przez Chlamydomonas globosa mają charakterystyczny zapach powodowany przez wydzielany przez nią aldehyd mrówkowy, aldehyd octowy oraz keton metylowy i aceton[9].
Chlamydomonas provasolii i C. hedleyi są zoochlorellami w morskich otwornicach[1].
Klasyfikacja wewnątrzrodzajowa oparta jest na kształcie chloroplastu, położeniu pirenoidów, typach autolizyn i in. Rodzaj o dużej zmienności morfologicznej i biochemicznej, także na poziomie genomu, sugerującej odrębne linie rozwojowe i podważającej monofiletyzm taksonu[1].
W serwisie AlgaeBase wiosną 2014 r.[a] zgromadzono 1167 taksonów podrzędnych (gatunków i odmian) wobec rodzaju Chlamydomonas, z czego potwierdzony status miało wówczas 434 z nich, podczas gdy większość pozostałych uznano za synonimy innych gatunków zawłotni lub innego rodzaju, ewentualnie jeszcze nie potwierdzono ich statusu. Jednocześnie autorzy zaznaczyli, że taksonomia rodzaju wymaga gruntownej przebudowy[1]. W Polsce do początku XXI w. stwierdzono ponad 80 gatunków i wyróżnionych odmian (zgodnie z systematyką z drugiej połowy XX w.), wśród których najczęściej notowano zawłotnię śnieżną (Chlamydomonas nivalis)[10].
Niektóre gatunki zawłotni:
Stefan Gumiński: Fizjologia glonów i sinic. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1990. ISBN 83-229-0372-3. (pol.)
Zawłotnia (Chlamydomonas) - rodzaj glonów (zielenic) należący do rodziny zawłotniowatych. Występuje w wodach słodkich, wilgotnych glebach, na śniegu i lodzie w wysokich górach.
