Allium ascalonicum Linn., the shallot, is also cultivated rarely.
Rou ui
Die ui (Allium cepa), ook bekend as die bolui of gewone ui, word as groente gebruik en is die mees verboude spesie van die genus Allium. Hierdie genus bevat ook verskeie ander spesies wat as uie bekend staan en verbou word as voedsel, soos die Japannese tros-ui (A. fistulosum), Egiptiese ui (A. ×proliferum), en die Kanadese ui (A. canadense). Die benaming "wilde ui" word toegeken aan 'n aantal Allium spesies maar. A. cepa is uitsluitlik bekend vanaf menslike verbouing en sy oorspronklike wilde vorm is nog nie bekend nie.
Moderne variëteite groei tot 'n hoogte van 45 cm. Die uiplant bestaan uit 'n waaier van hol, blou-groen blare. Die blare is vleesagtig, hol en silindries gevorm, met 'n afgeplatte kant. Hulle is op hul wydste omtrent kwartpad boontoe, en vernou tot 'n stomp eindpunt. Die basis van elke blaar is afgeplat en 'n bondel fyn worteltjies verleng vir 'n kort entjie in die grond in. Wanneer die ui ryp word, versamel voedingreserwes in die blaarbasisse en die bol swel uit.
As die bol deur die winter in die grond gelaat word, ontwikkel 'n nuwe groeipunt uit die middel van die bol in die lente. Nuwe blare verskyn en 'n lang, hol stammetjie skiet boontoe om die wit blomhofies wat vorm, te dra. Die sade is 'n blink swart kleur en driehoekig in dwarssnit.
Die uiplant is eintlik 'n twee- of meerjarige plant, maar word algemeen ge-oes na die eerste jaar van verbouing.
Die uiplant se bol aan die basis van die plant begin te swel wanneer 'n sekere dag-lengte bereik word. In die herfs sterf die blaardele af en die buitenste lae van die bol word droog en bros. Die oes word gepluk en gedroog, waarna die uie gereed is vir gebruik of om te stoor.
Die oes is vatbaar vir aanvalle deur peste en siektes, veral die uievlieg en die uiewurm, en verskeie swamme wat verrotting veroorsaak. Sommige soorte van A. cepa soos sjalotte en sg. aartappeluie produseer veelvoudige bolle.
Uie word wêreldwyd gekweek, verbou en verbruik. Gewoonlik word uie gekook as kos, as 'n groentesoort, of as bestanddeel van 'n voorbereide dis of southappie, maar kan ook rou geëet word. Daarbenewens kan dit ook ingelê word in bottels of as blatjang. Uie het 'n skerp reuk wanneer dit gekap of gerasper word en bevat sekere chemikalië wat die oë erg irriteer.
Daar word geglo dat die verbruik van uie sekere gesondheidsvoordele inhou, bv. anti-inflammatoriese, anticholesterol-, kankerbestrydende en antioksidant-eienskappe.
China 20 507 759 
Indië 13 372 100 
VSA 3 320 870 
Egipte 2 208 080 
Iran 1 922 970 
Turkye 1 900 000 
Pakistan 1 701 100 
Brasilië 1 556 000 
Rusland 1 536 300 
Suid-Korea 1 411 650 'n Bolui wat uitgeloop het
Blare, worteltjies en ontwikkelende bol
Wit blomhofies
'n Rooi ui
Gekerfde rooi uie
Ingelegde uie
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir ui.Die ui (Allium cepa), ook bekend as die bolui of gewone ui, word as groente gebruik en is die mees verboude spesie van die genus Allium. Hierdie genus bevat ook verskeie ander spesies wat as uie bekend staan en verbou word as voedsel, soos die Japannese tros-ui (A. fistulosum), Egiptiese ui (A. ×proliferum), en die Kanadese ui (A. canadense). Die benaming "wilde ui" word toegeken aan 'n aantal Allium spesies maar. A. cepa is uitsluitlik bekend vanaf menslike verbouing en sy oorspronklike wilde vorm is nog nie bekend nie.
La cebolla , Allium cepa, ye una planta yerbácea bienal perteneciente a la familia de les amarilidacees. Ye la especie más llargamente cultivada del xéneru Allium, que contién delles especies más que se denominen «cebolles» y que se cultiven como alimentu. Exemplos de les mesmes son la cebolla d'acampezu (Allium fistulosum), la cebolla escaloena (Allium ascalonicum) y la cebolla de fueya o ciboulette (Allium schoenoprasum).[2][3]
La gran mayoría de cultivu de A. cepa pertenez al "grupu de la cebolla común" (grupu typicum) y conózse-yos comúnmente como «cebolles». El grupu aggregatum de cultivu entiende a la «cebolla multiplicadora», que s'estrema polos bulbos qu'apaecen y queden envueltos poles escama esteriores, y al «chalote» que forma un recímanu o grupu de bulbos llaterales xuníos pola base. El grupu viviparum, finalmente, ta compuestu poles cebolles que formen conxuntamente bulbillos y flores nes inflorescencies; esti tipu de cebolla conozse como «cebolla perenne o exipcia».[4]
En cuanto el so morfoloxía, la cebolla presenta un sistema radicular formáu por numberoses raicillas fasciculaes, de color ablancazáu, pocu fondes, que salen a partir d'un tarmu a manera de discu, o discu caulinar. Esti discu caulinar presenta numberosos nuedos y entrenudos (bien curtios), y a partir d'ésti salen les fueyes. Les fueyes tienen dos partes claramente estremaes: una basal, formada poles vaines foliares engrosaes de resultes de l'acumuladura de sustances de reserva, y otra terminal, formada pol "filodiu", que ye la parte verde y fotosintéticamente activa de la planta. Les vaines foliares engrosaes formen les "túniques" del bulbu, siendo les más esteriores de naturaleza apargaminada y con una función protectora, dando al bulbu'l color carauterísticu de la variedá. Los filodios presenten los márxenes foliares soldaos, dando una apariencia de fueya bueca. Les fueyes disponer de manera alterna.
Nel primer añu de cultivu tien llugar la "bulbificación" o formación del bulbu. Felicidad bulbificación tien llugar de resultes d'un aumentu del fotoperiodo (periodu de llume diurno) acompañáu d'un ascensu de les temperatures, una y bones la cebolla ye una planta de día llargu.
El segundu añu, al producise unes condiciones ambientales favorables, tien llugar la fase reproductiva. Esto traduzse na emisión d'un tarmu o escapo floral qu'algama en redol a 1 m d'altor, buecu nel so interior y abombáu nel so parte basal. Este escapo remata nun "capuchón" formáu por trés bráctees que, nel momentu del floriamientu, ábrense dexando al descubiertu la inflorescencia. Esta ye de tipu umbela y presenta numberoses flores monoclamídees de color blancu-verdosu. Les flores tán formaes por 6 tépalos, 6 estames y un xinecéu tricarpelar sincárpico con ovariu súperu y trilocular, con dos primordios seminales por cada lóculo. La polinización ye entomófila. El frutu ye de tipo cápsula, conteniendo granes pequeñes (1 g = 250 granes), de color negru, que presenten una cara plana y l'otra convexa. La so viabilidá baxa un 30 % el segundu añu, y un 100 % el terceru.
La cebolla presenta un sistema radicular formáu por numberoses raicillas fasciculaes, de color ablancazáu, pocu fondes, que salen a partir d'un tarmu a manera de discu, o discu caulinar. A última hora, el raigañu de la cebolla ye necesaria pal sistema radical de la cebolla.
El tarmu de la cebolla ye'l que sostien la inflorescencia; ye derechu, de 80 a 150 cm d'altor, buecu, con inflamiento ventrudu na so metá inferior.
Fueyes: envainadores, allargaes, fistuloses y apuntiaes na so parte llibre.
El bulbu de la cebolla ta compuestu por célules que tienen un tamañu relativamente grande y tienen formes allargaes o ovalaes. Diches célules atópense xuníes ente sigo por una sustanza llamada péctico (que ye producida pola paré celular), que la so función ye da-y estructura firme y proteición al "Tubérculu" de la Allium cepa.
Otra carauterística bien importante del bulbu ye que la so estructura consta na so mayoría de fueyes; esto ye, los nomófilos de la planta, que surden d'un tarmu embrivíu o discu apenes perceptible, y que los sos nuedos y entrenudos tán bien xuntos. Estes fueyes estremar en bases foliares o vaines de reserva y en vaines de proteición (fueyes apargaminaes qu'anubren tol bulbu).
Al estazalo y rompese les sos célules unos aminoácidos con grupo sulfuro contauten con unos enzimes específicos y produzse sulfóxido de tiopropanal, que ye una sustanza irritante que tien como oxetivu la defensa frente a depredadores. Esi ye'l motivu pol cual ye conveniente cortales so un remexu d'agua. Como agafa los güeyos y la ñariz suelse dicir coloquialmente que la cebolla "fai llorar".
La cebolla asitiar ente les primeres plantes cultivaes. El so orixe asítiase n'Asia Central. Más certidume tener na so entrada europea polos griegos y romanos. La mueyu provenzal deriva d'un preparáu alimenticiu bien usáu ente'l gladiadores y lexonarios: un amiestu d'ayu, cebolla y aceite d'oliva con posibles añedíos de lloréu, perexil, albahaca, romeru.
La cebolla ye un alimentu que tien una potente aición contra'l reumatismu, de manera similar al ayu (dambes atópense nel mesmu xéneru taxonómicu). Esta esllee'l ácidu úricu (responsable de la enfermedá de la gota, qu'afecta a los reñones y les articulaciones), llucha contra les infeiciones gracies a los sos sales de sosa y la so potasa, qu'alcalinizan el sangre.
La cebolla —sobremanera la colorada— ayuda a prevenir la osteoporosis, gracies al so altu conteníu del flavonoide quercetina, antiosidante de la familia del polifenol, que la so actividá ye cimera a la de les isoflavines.
Les sos otres virtúes principales son:
Amás contién:
Producción en 2011 millares de t
Según FAO[2], |-----
Allium cepa describióse por Carlos Linneo y espublizóse en Species Plantarum 1: 300–301. 1753.[5]
Allium: nome xenéricu bien antiguu. Les plantes d'esti xéneru yeren conocíes tantu polos romanos como polos griegus. Sicasí, paez que'l términu tien un orixe celta y significa "quemar", en referencia al fuerte golor acre de la planta.[6] Unu de los primeres n'utilizar esti nome pa fines botánicos foi'l naturalista francés Joseph Pitton de Tournefort (1656-1708).
cepa: epítetu llatín que significa "cebolla"[7]
.
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. La cebolla , Allium cepa, ye una planta yerbácea bienal perteneciente a la familia de les amarilidacees. Ye la especie más llargamente cultivada del xéneru Allium, que contién delles especies más que se denominen «cebolles» y que se cultiven como alimentu. Exemplos de les mesmes son la cebolla d'acampezu (Allium fistulosum), la cebolla escaloena (Allium ascalonicum) y la cebolla de fueya o ciboulette (Allium schoenoprasum).
La gran mayoría de cultivu de A. cepa pertenez al "grupu de la cebolla común" (grupu typicum) y conózse-yos comúnmente como «cebolles». El grupu aggregatum de cultivu entiende a la «cebolla multiplicadora», que s'estrema polos bulbos qu'apaecen y queden envueltos poles escama esteriores, y al «chalote» que forma un recímanu o grupu de bulbos llaterales xuníos pola base. El grupu viviparum, finalmente, ta compuestu poles cebolles que formen conxuntamente bulbillos y flores nes inflorescencies; esti tipu de cebolla conozse como «cebolla perenne o exipcia».
Adi soğan (lat. Allium cepa) — soğankimilər fəsiləsinin soğan cinsinə aid bitki növü.
Soğanın soğanağının diametri 15 sm-ə qədər olur, lay-lay nazik təbəqələrdən ibarətdir. Üst qabığı quru olub, sarı, bəzən də ağ və ya bənövşəyi rəngdə olur. Soğanağın daxili ətli hissəsi ağ, yaşılaçalan, yaxud bənövşəyi rəngdə olur. Adi soğanın yarpaqları borucuqşəkilli olub, tünd yaşıl rəngdədir.
Adi soğan (lat. Allium cepa) — soğankimilər fəsiləsinin soğan cinsinə aid bitki növü.
Ur pennad ognon a zo ivez.
An ognon a zo plant geotennek daouvloaziek, Allium cepa o anv skiantel. Ognon a vez graet eus bulb ar plant-se ha bulb plant all ivez, tulipez da skouer.
0,60-1 m
Anavezet eo an ognon abaoe an Henamzer. Plant eus Kreiz Azia int marteze. Implijet e vezent gant an Egiptiz, ar C'hresianed, ar C'halianed hag ar Romaned dija.
Ognon gell ha gwenn
Ognon melen
Ognon ruz
A. ×proliferum
Debret e vez ar bulb kriz pe poazh pe koñfizet er gwinegr. Legumaj ha spis int. Debret e vez an delioù yaouank ivez.
An ognon a vez lakaet ivez en aloo gobi, er chatni, er c'hig-yar tandoori, er c'houskous, er gaoteriad, e keusteurenn leue, er ratatouille, er soubenn, er stamppot.
Maouez o viñsañ ognon, Gerrit Dou, 1646
Natura morta con cipolle, lonza e lettere, Carlo Magini, XVIIIvet kantved
Nature morte aux oignons, Paul Cézanne, 1896-1898
Natura morta con cipolle, Antonio Sicurezza, 1976
Ur pennad ognon a zo ivez.
An ognon a zo plant geotennek daouvloaziek, Allium cepa o anv skiantel. Ognon a vez graet eus bulb ar plant-se ha bulb plant all ivez, tulipez da skouer.
La ceba (Allium cepa L.) és una planta herbàcia bulbosa de la família de les liliàcies.
Originària de l'Àsia central, actualment la ceba és un dels ingredients indispensables de la cuina mediterrània.
Té un únic bulb gros, de forma ovoide. El seu desenvolupament és biennal i arriba fins a 1 m de llargària. Les seves fulles són semicilíndriques i neixen d'un bulb subterrani, proveït d'arrels superficials i format per capes anomenades corfolls.[1] La seva tija és erecta i habitualment s'origina en el segon any de maduració de la planta. Al seu extrem té una umbel·la de flors blanques o rosades. Altres noms pels quals se la coneix en català són ceba blanca, ceba d'Egipte o ceba porrera.[2]
En ésser tallat, el bulb desprèn un oli volàtil sulfurat que produeix llagrimeig per irritació de la conjuntiva.
Quan es talla o es menja el bulb de la ceba algunes de les seves cèl·lules es trenquen, la qual cosa permet que els enzims anomenats al·liinases degradin aminoàcids sulfòxids i creïn àcid sulfènic. Un àcid sulfènic específic dit [[àcid 1-propenesulfèic]], format quan es tallen les cebes, es rearranja per un segon enzim que s'anomena LFS (lachrymatory factor synthase) donant òxid S sin-propanetial, que és un gas volàtil conegut com a factor lacrimogen de la ceba o LF.[3] El gas LF es difon per l'aire i finalment arriba a l'ull, on activa neurones sensibles, creant la sensació pungent. Les glàndules lacrimals produeixen llàgrimes per a diluir i eliminar el flux irritant.[4] Els productes químics que produeixen efectes com aquests en els ulls s'anomenen agents lacrimògens.
Si hom subministra prou aigua a aquesta reacció mentre es pelen les cebes evita que el gas arribi als ulls. La irritació de l'ull es pot evitar si es tallen les cebes sota aigua corrent o fent-ho submergint la ceba dins un recipient amb aigua.[5] Una altra manera de reduir la irritació ocular és per refredament o a base de no tallar les arrels de les cebes (o fer-ho al final), ja que l'arrel de la ceba té una alta concentració d'enzims.[6] Fent servir un ganivet esmolat per tallar o triturar les cebes limita el dany a les seves cèl·lules i l'alliberament d'enzims que donen la resposta irritant. Refredar o congelar les cebes evita l'activació dels enzims limitant d'aquesta manera el gas creat.
També es pot evitar la irritació dels ulls tenint un ventilador que allunyi el gas dels ulls o portant una protecció ocular. També les lents de contacte limiten la irritació.
La quantitat d'àcids sulfènics i LF alliberat i l'efecte irritant difereixen entre les espècies del gènere Allium. El 2008 a Nova Zelanda es va crear una soca de cebes no lacrimògenes fent servir la biotecnologia de desactivar els gens.[7]
Utilitzada primordialment en la gastronomia, de manera secundària la ceba també té fama com a planta medicinal, i ha estat utilitzada en el tractament de l'asma, la diabetis, la hipertensió arterial, etc.
Té una forta resistència a la secada encara que no li pot faltar l'aigua en el període crític durant l'engruiximent del bulb. Quan es fa en règim de secà, per tal d'aprofitar els mesos habitualment menys secs, s'utilitzen les varietats primerenques que ja es cullen al maig o al juny abans de les fortes calors de l'estiu. Si les cebes passen una excessiva penúria d'aigua resulten molt coents i amb bulb poc desenvolupat.
Actualment en agricultura extensiva es conrea mitjançant sembra directa però tradicionalment es feia un planter que es trasplantava al cap d'uns dos mesos a la fi de la tardor o d'hivern i principi de primavera.
Un problema fisiològic molt corrent és que algunes cebes es "trompin", és a dir, que els creixi el tàlem floral, quan passen fred a l'hivern. Aleshores, si no se'ls hi talla aviat, ja no fan el bulb.
Durant les darreres dècades del segle XIX i primeres del segle XX als camps de la comarca de l'Horta van proliferar les ceberes, magatzems molt bàsics construït a l’aire lliure per a protegir la collita de ceba quan la producció era excessiva. A l’horta tradicional s'han incorporat com un element típic del paisatge agrícola de l'horta.[8][9]
Les larves de la mosca de la ceba ataquen les arrels i el bulb. El principal problema de conreu és la podridura per fongs, com ara l'Estemfílium.
A la Unió Europea es generen cada any uns 500.000 kg de residus de ceba (des de la pell a bulbs que no es comercialitzen per no arribar a la mida mínima). Aquests residus es poden aprofitar per generar per exemple fructans i compostos de sofre.[10]
Els principals components són (entre parèntesis, les quantitats aproximades en 100 gr. de ceba):
Term a ddefnyddir ar gyfer sawl planhigyn yn y genws Allium ydy nionyn, neu winwnsyn. Fe'u hadnabyddir fel arfer fel 'nionod' ond pan ddefnyddir heb ei oleddfu, mae fel arfer yn cyfeirio at Allium cepa sef nionyn gardd neu 'shibwnsyn' a nionyn 'bwlb'.
Mae Allium cepa i'w gael mewn amaeth yn unig,[1] ond mae rhywogaethau gwyllt sy'n pethyn i'w canfod yn Asia Canol. Mae'r rhywogaethau sy'n perthyn agosaf yn cynnwys Allium vavilovii Popov & Vved. a Allium asarense R.M. Fritsch & Matin o Iran.[2] Ond mae Zohary a Hopf yn rhybuddio fod amheuaeth ynglyn ac os yw gasgliadau vavilovii a brofwyd arnynt yn cynyrchioli gwir ddeunydd gwyllt neu deilliadau fferal o gnwd."[3]
Term a ddefnyddir ar gyfer sawl planhigyn yn y genws Allium ydy nionyn, neu winwnsyn. Fe'u hadnabyddir fel arfer fel 'nionod' ond pan ddefnyddir heb ei oleddfu, mae fel arfer yn cyfeirio at Allium cepa sef nionyn gardd neu 'shibwnsyn' a nionyn 'bwlb'.
Mae Allium cepa i'w gael mewn amaeth yn unig, ond mae rhywogaethau gwyllt sy'n pethyn i'w canfod yn Asia Canol. Mae'r rhywogaethau sy'n perthyn agosaf yn cynnwys Allium vavilovii Popov & Vved. a Allium asarense R.M. Fritsch & Matin o Iran. Ond mae Zohary a Hopf yn rhybuddio fod amheuaeth ynglyn ac os yw gasgliadau vavilovii a brofwyd arnynt yn cynyrchioli gwir ddeunydd gwyllt neu deilliadau fferal o gnwd."
Cibule kuchyňská (Allium cepa) je cibulovitá zelenina z čeledi amarylkovitých.
Jedná se o dvouletou až vytrvalou (spíše jen teoreticky[zdroj?]) rostlinu, na bázi s velkou cibulí. Stonek je dosti robustní, dole až 3 cm v průměru, je dutý. Listy jsou jednoduché, přisedlé, s listovými pochvami. Čepele jsou celokrajné, polooblé se souběžnou žilnatinou. Květy jsou oboupohlavní, ve vrcholovém květenství, jedná se o hlávkovitě stažený zdánlivý okolík, ve skutečnosti to je stažené vrcholičnaté květenství zvané šroubel. Květenství je podepřeno toulcem. Pacibulky jsou v květenství přítomny jen někdy. Okvětí se skládá ze 6 okvětních lístků bílé až narůžovělé barvy, se středním zeleným pruhem. Tyčinek je 6. Gyneceum je složeno ze 3 plodolistů, je synkarpní, semeník je svrchní. Plodem je tobolka.
Původ není s jistotou znám, ale předpokládá se, že pravlastí cibule je střední Asie, kde vznikla z planého druhu Allium oschaninii (syn. Allium cepa var. sylvestre). Cibule byla známa již v dávnověku. O jejím užití se dozvídáme např. z hliněných tabulek Sumerů, zmiňuje se o ní Bible, staroegyptské papyry i učené knihy starověké Indie a Číny, a to hlavně v souvislosti s léčebnými účinky. Byla kdysi kromě soli jedním z prvních koření lidových vrstev. Římští zemědělci cibuli nazývali „unio“, což se mohlo přeložit nejen jako „cibule“, ale také jako „velká perla“.
Cibule kuchyňská se pěstuje v mnoha různých odrůdách, lišících se tvarem i barvou. Pěstuje se ze semen nebo, aby vyrostla velká, ze sazeničky. Sazečky jsou malé cibulky vypěstované ze semen během léta, které se na podzim sklízejí, přes zimu se uchovávají při teplotě kolem 23 °C a na jaře opět sázejí. Tímto teplým skladováním rostlinu oklameme, takže nevykvete a cibule vyroste do velkých rozměrů.
Po sklizni se dříve cibule vázaly do cibulových copů, dnes se obvykle prodávají volné.
2n=16 (diploid) nebo 2n=32 (tetraploid) či 2n=64 (oktoploid)
Cibule je široce užívaná při vaření jako zelenina či koření. Používají se její cibule, oloupané od vrchních uschlých vrstev, nejčastěji nakrájené, řidčeji se využívá i cibulová nať. Syrová cibule má pálivou chuť a používá se například jako příloha k pečivu či uzeninám, často v kombinaci s hořčicí[zdroj?]. Vařenou cibuli mohou obsahovat některé zeleninové polévky. Osmažená cibule se používá jako základ pro cibulovou jíšku, která se používá jako základ gulášů a perkeltů, omáček, zeleninových polévek, některých luštěninových pokrmů, špenátu a zelí. Samotná smažená cibulka s tukem se používá například k maštění a ochucení vařené čočky a dalších pokrmů.
Při loupání, krájení či smažení cibule se uvolňuje dráždivá slzotvorná látka, těkavý propathial S-oxid, který vzniká enzymatickým rozkladem z s-I-propenylcysteinsulfoxidu. Tato látka pak ve styku s vodou (například v oku) hydrolyzuje na propanol, kyselinu sírovou a sirovodík. Při smažení je tato směs látek vnímána jako příjemné aroma. Existuje mnoho návodů, jak pálení očí při krájení cibule předejít – například krájení cibule pod vodou či průběžné vlhčení cibule během krájení, nošení ochranných brýlí či kontaktních čoček, použití co nejostřejšího nože atd.[1]
Z lékařského hlediska je hlavní užití cibule při nechutenství, arterioskleróze, potížích zažívání, vysokém krevním tlaku, zánětech ústní dutiny a hltanu , sirnaté sloučeniny působí bakteriostaticky a obsažené flavonoidy a fytoncidy protizánětlivě. V lidovém léčitelství je ve výčtu ještě astma, zánět močového měchýře, nepravidelnost v menstruaci, cukrovka, působí proti zácpě a bodnutí hmyzem. Červená cibule snižuje křehkost cévních stěn.
Cibule kuchyňská kvete druhým rokem. Semenné kultury cibule jsou vynikajícím zdrojem nektaru i pylu. Nektarium cibule vyprodukuje za 24 hodin 1,32 mg nektaru s cukernatostí 61 %.[2] Cukerná hodnota, tedy množství cukru vyprodukovaného v květu za 24 hodin, je 0,81 mg.[2] Pyl cibule sbírají včely ve velkém množství a rouskují jej do žlutavě šedých rousek. Jeho výživná hodnota je vysoká. Nevýhodou je cibulový pach pylových zásob, kterým mohou načichnout i zásoby medu.[2]
Cibulový druhový med je vzácný. Má světle jantarovou barvu a jemně krystalizuje. Typická je pronikavá cibulová vůně, která však po uskladnění medu zmizí.[2]
Krájení cibule uvolňuje syntaktázu lakrimálního faktoru, který reaguje s aminokyselinami v cibuli a mění je na sulfenovou kyselinu RSOH. Ty přecházejí samovolně na dráždivý plyn syn-propanthial-S-oxid CH3CH2CHSO, jenž se uvolňuje do vzduchu a později se může dostat i do očí, kde se navazuje na nervová vlákna na rohovce, která zareagují aktivací slzných žláz. Lidově řečeno při krájení cibule slzí oči.
Kromě klasické cibule kuchyňské jsou pěstovány i některé odlišné druhy cibulí.
Tabulka udává dlouhodobě průměrný obsah živin, prvků, vitamínů a dalších nutričních parametrů zjištěných v cibuli.[5]
Složka Jednotka Průměrný obsah Prvek (mg/100 g) Průměrný obsah Složka (mg/100g) Průměrný obsah voda g/100 g 89,0 Na 3 vitamin C 5 bílkoviny g/100 g 1,2 K 160 vitamin D 0 tuky g/100 g 0,2 Ca 25 vitamin E 0,31 cukry g/100 g 5,6 Mg 4 vitamin B6 0,20 celkový dusík g/100 g 0,20 P 30 vitamin B12 0 vláknina g/100 g 1,4 Fe 0,3 karoten 0,01 mastné kyseliny g/100 g 0,1 Cu 0,05 thiamin 0,13 cholesterol g/100 g 0 Zn 0,2 riboflavin stopy energie kJ/100 g 150 Mn 0,1 niacin 0,7Cibule patří k prvním kulturním plodinám, obsahuje silice (éterické oleje)´s obsahem síry, podle množství jsou cibule ostré, středně ostré a sladké chuti. Obsahuje vitamíny, poměrně více vitamínu B1 a B2, méně vitamínu C. Provitamín A se vyskytuje především v nati, kde je i vyšší obsah vitamínu C. Cibule působí sedativně. Protože obsahuje slizy a pektiny, působí dobře i při některých střevních chorobách. V cibuli přítomné fytoncidy ničí škodlivé mikroby. Dále obsahuje mnoho křemíku, draslíku, síry a dusíkatých látek.
Odhaduje se, že každoročně je ve světě cibule pěstována na 3 642 000 hektarů. Pěstování pro domácí trh se věnuje 170 zemí. Přibližně 8 % světové produkce je předmětem mezinárodního obchodu.[6]
10 největších pěstitelů v roce 2012 (údaje v tunách)
Čína 20 507 759 
Indie 13 372 100 
USA 3 320 870 
Egypt 2 208 080 
Írán 1 922 970 
Turecko 1 900 000 
Pákistán 1 701 100 
Brazílie 1 556 000 
Rusko 1 536 300 
Jižní Korea 1 411 650 Svět celkově 74 250 809 zdroj: Organizace pro výživu a zemědělství (FAO)[7] Z původních pěstitelských oblastí si zachoval přední postavení ve světě pouze Egypt; z dalších významných exportérů jmenujme alespoň USA, v Evropě Holandsko, Španělsko a Itálie.
Cibule (stejně jako česnek) obsahuje látku s antibiotickými účinky allicin, díky níž se uplatňuje jako přídatná léčba nachlazení (bolesti horních dýchacích cest, kašel). Vhodnou formou je např. cibulový čaj či sirup.
Stará moudrost: „Člověk spíše může vařit bez ohně než bez cibule“.
Obrázky, zvuky či videa k tématu cibule kuchyňská ve Wikimedia Commons
Cibule kuchyňská (Allium cepa) je cibulovitá zelenina z čeledi amarylkovitých.
Kepaløg (Allium cepa) er en flerårig, urteagtig plante, som er tilpasset steppeforhold: både sommertørke og vinterkulde overlever den ved hjælp af sit løg. Arten kendes kun som en dyrket plante og omfatter mange varianter, der har udbredt kulinarisk anvendelse, herunder det almindelige zittauerløg, rødløg og forårsløg.[1]
Bladene er tyndvæggede rør, som er blågrønne med parallelle bladribber. I det andet vokseår dannes en bladløs, rørformet stængel, som skyder op fra midten af det underjordiske løg.
Blomstringen sker i juni-juli, hvor blomsterne findes i en endestillet, kugleformet skærm. De enkelte blomster er regelmæssige og 3-tallige med to rækker grønligthvide blosterblade. Denne art danner ikke yngleknopper i blomsterstanden. Frugterne er kapsler med sorte frø.
Rodnettet består af en skiveagtig stængel og et tæt bundt af grove trævlerødder.
Højde x bredde og årlig tilvækst: 0,50 x 0,15 m (50 x 15 cm/år), heri ikke medregnet den blomstrende stængel.
Artens udbredelsesområde er ukendt, da den har været dyrket i Mellemøsten siden oldtiden. Den findes kun sjældent naturaliseret noget steds, men den trives bedst på tør, porøs og kalkholdig jord i fuld sol.
Kepaløg bruges i madlavningen overalt i verden. Se nærmere under løg.
Alle dele af planten lugter af den svovlholdige aminosyre isoalliin, der især frigøres, når planten såres. Samtidig frigøres enzymet alliinase, der spalter aminosyren til bl.a. det slimhindeirriterende stof propanthial-s-oxid. Deraf tårerne, når man piller løg.
Kepaløg (Allium cepa) er en flerårig, urteagtig plante, som er tilpasset steppeforhold: både sommertørke og vinterkulde overlever den ved hjælp af sit løg. Arten kendes kun som en dyrket plante og omfatter mange varianter, der har udbredt kulinarisk anvendelse, herunder det almindelige zittauerløg, rødløg og forårsløg.
Die (in Österreich, Bayern und Schwaben auch der) Zwiebel (Allium cepa), auch Zwiebellauch, Bolle, Zipolle, Speisezwiebel, Küchenzwiebel, Gartenzwiebel, Sommerzwiebel, Hauszwiebel oder Gemeine Zwiebel genannt, ist eine Pflanzenart aus der Gattung Lauch (Allium).
Der Ausdruck Zwiebel bezeichnet sowohl die Pflanzenart als auch ihren verkürzten Spross, das typische unterirdische Speicherorgan, das auch von anderen Pflanzenarten gebildet wird (siehe Zwiebel als Pflanzenteil). In der Umgangssprache wird die genaue Bedeutung oft nicht beachtet. In der Botanik muss immer klar sein, ob von der Art Allium cepa oder von einem Pflanzenorgan die Rede ist.
Die Küchenzwiebel ist eine ausdauernde krautige Pflanze, die in der Kultur jedoch meist nur ein- oder zweijährig gehalten und dann geerntet wird. Ihre Sprossachse bleibt bis zur Blütenbildung zu einem flachen scheibenförmigen Gebilde gestaucht, das Zwiebelscheibe oder Zwiebelkuchen genannt wird. Das Apikalmeristem auf der Oberseite der Zwiebelscheibe bringt an seinem Rand, abwechselnd gegenüberliegend und daher scheinbar zweizeilig (nach botanischer Terminologie aber grundständig), etwa 10 bis 15 ungestielte, deutlich in Unter- und Oberblatt gegliederte Laubblätter hervor. Die Unterblätter sind von weißlicher Farbe mit grüner Aderung, ähnlich wie Blattscheiden geformt, und umgreifen einander straff, sodass sie in ihrem oberen Teil einen mehrere Zentimeter langen Scheinspross bilden, im unteren Teil fleischig verdickt die bekannte „Zwiebel“ als Speicherorgan. Die rein grünen Oberblätter verwachsen zu Röhren mit geschlossener Spitze, die hohl und im Querschnitt annähernd oval sind. Ihre Zellanordnung ist die eines bifazialen Blattes, die Außenseite der Röhre entspricht der Oberseite.
Sind die biologischen Voraussetzungen für eine Blütenbildung gegeben, gewöhnlich erst ab der zweiten Vegetationsperiode, streckt sich die Zwiebelscheibe zu einem 20 bis 120 cm langen, unbeblätterten, röhrig-hohlen, im Querschnitt kreisförmigen Infloreszenzschaft, der im unteren Teil bauchig aufgetrieben erscheint. Das Apikalmeristem verbleibt an seiner Spitze und bildet keine neuen Laubblätter mehr. Der Blütenstand ist eine fast kugelförmige Scheindolde aus 20 bis mehr als 100 Einzelblüten, die vor dem Aufblühen noch von einem Hochblatt umhüllt sind. Die Blüten sind 20 bis 40 mm lang gestielt, ihre Blütenhüllblätter sind weißlich mit grünem Mittelnerv.
Die Blütenbildung setzt voraus, dass die Pflanze zunächst eine gewisse Zahl von Blättern entwickelt hat und außerdem gegen Ende der vorigen Vegetationsperiode oder in der Ruheperiode für gewisse Zeit niedrigen Temperaturen ausgesetzt war. Im Pflanzenbau nennt man derartige Vorgänge Vernalisation. Die nötige Temperatur und deren Einwirkungsdauer sind von der Sorte und von der Trockenmasse der einzelnen Zwiebel abhängig. Bei handelsüblichen mitteleuropäischen Sorten rechnet man mit ungefähr 6 °C über mindestens zwei Wochen. Relativ hohe Temperaturen während der Ruheperiode können einen bereits initiierten Blütenansatz wieder vernichten. Davon wird im Ertragsanbau Gebrauch gemacht, wenn eine Blütenbildung unerwünscht ist.
Die Nährstoffspeicherung und damit die Ausbildung des Speicherorgans wird von der Photoperiode bestimmt, d. h., sie kommt nur bei einem bestimmten Verhältnis von Tag- und Nachtlänge in Gang. In Anpassung an die entsprechenden Gegebenheiten verschiedener geographischer Breiten hat die Züchtung zur Differenzierung in sogenannte Langtag- und Kurztagsorten geführt. Diese Bezeichnungen sind nicht gleichzusetzen mit den sogenannten Langtag- und Kurztagpflanzen der biologischen Terminologie, bei denen es ausschließlich um die Blütenbildung geht. Wenn die Belichtungsansprüche der jeweiligen Sorte nicht erfüllt sind, kann die Zwiebelpflanze zwar Blätter, Blüten und Samen bilden, aber keine oder nur eine unterentwickelte Zwiebel.
Das Speicherorgan wird von der Botanik als Schalenzwiebel eingestuft, weil sie aus Teilen normaler Laubblätter entsteht, im Unterschied zu Schuppenzwiebeln, die aus Niederblättern hervorgehen. Neben den voll ausgebildeten Laubblättern kommen bei der Küchenzwiebel jedoch auch solche vor, die nur aus dem Unterblatt bestehen. Dadurch ist die Zahl der in einer Zwiebel anzutreffenden Schalen meist größer als die der zuvor ohne weiteres sichtbaren Blätter. Zwischen den Blatt- bzw. Schalenansätzen, d. h. achselständig, werden auf der Oberfläche der Zwiebelscheibe außerdem eine oder mehrere Knospen angelegt, die das Wachstum in der nächstfolgenden Vegetationsperiode fortsetzen und dabei die in den vorjährigen Schalen gespeicherten Nährstoffe aufbrauchen. Die ausgezehrten Schalen vertrocknen zu papierdünnen Häuten, die sich noch lange Zeit halten und eine schützende Hülle um die neue Zwiebel bilden.
Die Züchtung hat sich auch dieses Merkmals angenommen und darauf orientiert, dass die „gewöhnliche“ Küchenzwiebel möglichst nur eine einzige Erneuerungsknospe und damit eine einfache Zwiebel bildet. Bei den als Schalotten bezeichneten Sorten sind dagegen mehrere Knospen und somit Tochterzwiebeln erwünscht, weil sie zur vegetativen Vermehrung benötigt werden.
Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 16.[1]
Die Küchenzwiebel existiert, von gelegentlichen Verwilderungen abgesehen, nur noch als reine Kulturpflanze in der Obhut des Menschen. Es sind weder wildwachsende Populationen bekannt noch konnte bisher eine andere wildlebende Allium-Art als direkter Vorfahre identifiziert werden. Solange die Abstammung ungeklärt ist, kann auch die geographische Herkunft der Küchenzwiebel nicht genau bestimmt werden. Oft anzutreffen sind Angaben wie „Mittelasien“ oder „Afghanistan“. Die derzeit als nächstverwandt angesehene Art Allium vavilovii ist in Turkmenistan und im Iran beheimatet.[2]
2020 wurden laut der Ernährungs- und Landwirtschaftsorganisation FAO weltweit 104.554.458 t Zwiebeln geerntet.[3]
Folgende Tabelle gibt eine Übersicht über die zehn größten Produzenten von Zwiebeln weltweit, die insgesamt 66,5 % der Erntemenge produzierten.
Zum Vergleich die Erntemengen in den DACH-Ländern: Deutschland (629.630 t), Österreich (155.290 t) und Schweiz (43.187 t).
Die Zwiebel ist eine sehr sortenreiche Kulturpflanze. Bekannt sind im deutschsprachigen Raum unter anderem die Sorten „Rote Braunschweiger“ (rotfleischig), „Stuttgarter Riesen“ (weißfleischig) und „Zittauer Gelbe Riesen“ (weißfleischig).
Hauptanbaugebiete für Zwiebeln in Deutschland sind Niedersachsen und Bayern.[4] Die Zwiebel bevorzugt milden oder sandigen Lehm sowie Lößboden in sonniger, warmer Lage. Der Boden sollte abgesetzt und feinkrümelig sein, weshalb die Grundbodenbearbeitung (z. B. durch Umgraben oder Pflügen) bereits im vorhergehenden Herbst erfolgen sollte. Weiter sollte der Boden keine unverrotteten Dungstoffe enthalten und nur verhalten mit Stickstoff gedüngt sein, da die Zwiebeln sonst schlecht abreifen und auf Kosten der Zwiebelbildung zu viel Laub entwickeln. Im gewerblichen Speisezwiebelanbau wird daher auf eine übermäßige Stickstoffdüngung bereits zur Vorfrucht verzichtet.
Nach der Anbaumethode unterscheidet man zwischen „Sommerzwiebeln“ und „Winterzwiebeln“. Sommerzwiebeln (die eigentlichen Küchenzwiebeln) werden im zeitigen Frühjahr gesät oder, bei Steckzwiebelkultur, gesteckt und zwischen August und Oktober geerntet, wobei insbesondere spätere Sorten von fester Konsistenz bis in den März des Folgejahres lagerfähig sind. Die etwas saftigeren und milderen Winterzwiebeln – besser gesagt überwinternd kultivierte Zwiebeln – werden im August gesät, reifen im nächsten Frühjahr heran und können ab Juni geerntet werden, sind jedoch nur kurze Zeit lagerfähig.
Bei der ebenfalls als Winterzwiebel bezeichneten Allium fistulosum handelt es sich um eine andere Pflanzenart, die sich von der Küchenzwiebel in vielen Eigenschaften unterscheidet, u. a. durch ihre bedeutend unscheinbareren Speicherorgane. Jedoch können beide Arten zu „Silberzwiebeln“ verarbeitet werden.
Der Anbau der Zwiebel als Sommerzwiebel zu Speisezwecken kann sowohl in einem einjährigen Verfahren durch unmittelbare Aussaat als auch in einem zweijährigen Verfahren durch das Pflanzen („Stecken“) von Steckzwiebeln erfolgen. Steckzwiebeln sind kleine, etwa haselnussgroße Zwiebelchen, welche durch besonders enge Aussaat im Vorjahr gewonnen wurden. Damit die aus Steckzwiebeln gezogenen Zwiebelpflanzen nicht zum Schossen (Blühen) neigen, werden sie nach der Ernte einer drei- bis vierwöchigen Warmlagerung (Darre) bei Temperaturen von 30 bis 40 °C unterzogen. In der Regel werden Steckzwiebeln daher über den Samenhandel bezogen.
Die Aussaat der Zwiebel erfolgt bei einer Saattiefe von circa 1 bis 2 cm und Reihenabständen um 25 bis 40 cm auf abgetrocknetem Boden März bis Anfang April. Die Größe der erntereifen Zwiebeln kann entscheidend über die Bestandsdichte beeinflusst werden. Beispielsweise wird zur Produktion mittelgroßer Zwiebeln bei der Aussaat bei Reihenabständen von 25 cm ein Abstand der Pflanzen in der Reihe von rund 4 bis 5 cm angestrebt, sodass sich circa 80 bis 120 Pflanzen pro m² entwickeln können. Säzwiebeln sind, abhängig von Aussaattermin, Sorte und Anbauregion, zwischen August und Oktober erntereif.
Das Setzen von Steckzwiebeln erfolgt in ähnlichen Abständen in eine Tiefe von circa 4 cm so, dass die Spitze noch gerade eben zu sehen ist, ebenfalls im März bzw. April. Aus Steckzwiebeln gezogene Speisezwiebeln sind bereits früher, ab Juli, erntefähig. Trockenes, sonniges Spätsommerwetter zur Erntezeit ist mit entscheidend für die Lagerfähigkeit und Haltbarkeit der geernteten Zwiebeln. Die Lagerung sollte unter trockenen, kühlen und luftigen Bedingungen erfolgen. Aus Steckzwiebeln gezogene Zwiebeln sind weniger haltbar als gesäte Zwiebeln.[5][6][7][8][9]
Zur Samenzucht bringt man die Zwiebeln im März in ein ganz flaches, stark gedüngtes Beet und stellt sie 30 bis 45 cm weit voneinander. Der Samen bleibt drei Jahre keimfähig.
Weitere, regional gebräuchliche Bezeichnungen für die Zwiebel (in lateinischen Texten cepa) sind beispielsweise Bolle (Brandenburg), Bölle (östliche Hälfte der Deutschschweiz), Engnin (niederdeutsch), Nislauch, Oellig (Bayern, Eifel), Twiwel (Göttingen), Unlouch, Vich, Vick, Zibbel (Hessen, Ruhla), Zibele (westliche Deutschschweiz), Zibölle, Zipel (Ostfriesland, Göttingen, Waldeck), Zippeln (Hessen, Holstein), Zipolle (Altmark, Bremen, Hessen, Mecklenburg), Zweibel (Siebenbürgen), Zwibbel (Siebenbürgen). Mittelhochdeutsch sind zahlreiche Laut- und Schreibvarianten vertreten: Cibol, Cibüll, Cipolle, Czipell, Czwebeln, Czwifall, Czwipolle, Siebel, Sipolle, Sypolle, Syppolle, Tzibol, Tzipolle, Ulch, Ulk, Unlauch, Unleuch, Zuboell, Zubul, Zwibel, Zwiblon, Zwibol, Zwifel, Zwippull, Zwobelm, Zybel, Zybölle und Zypel. Mittelniederdeutsch kennt man etwa Olich, Oyllich.[10]
Viele diese Begriffe leiten sich von der spätlateinischen Verkleinerungsform cēpulla zu lateinisch cēpa ab, das selbst wiederum ein Lehnwort aus einer unbekannten Sprache ist. Das deutsche Zwiebel geht über auf Althochdeutsch zwibolla ebenfalls darauf zurück, wobei althochdeutsch zwibollo eine volksetymologische Umdeutung als „zweifache Bolle“ ist.[11]
Verwendet wird der Zwiebellauch oder die eigentliche Zwiebel meist fein gehackt oder in Ringe geschnitten, sie wird roh oder geröstet gegessen oder beim Garen anderer Speisen (so etwa im Gemüse) mitgedünstet. Zwiebeln enthalten ein sulfidhaltiges ätherisches Öl und wirken dadurch reizend auf den Magen. Durch Kochen, Dünsten oder Braten wird aus den glykosidischen Verbindungen der Zwiebel der Zucker freigesetzt. Die Zwiebel wird dadurch süßer. Angeschnittene Zwiebeln sollten nicht oder nur in der Käseglocke im Kühlschrank aufbewahrt werden, da sich ihr Geruch auf alle anderen Lebensmittel und Verpackungen überträgt. Auch ihr Geschmack leidet.
Eine sachgemäße Aufbewahrung eines „Handvorrats“ kann in einem in der Nähe des Küchenarbeitsbereiches platzierten Zwiebeltopf erfolgen.
Zwiebelgerichte:
Vor allem in älteren Rezepten vom Balkan, aus dem östlichen Mittelmeerbereich und dem Nahen Osten wird Zwiebelsaft (Presssaft aus Zwiebeln von Allium cepa L.) als Fleischzartmacher eingesetzt. Dazu werden Fleischwürfel, die sonst eher zäh sind, etwa Teile vom Hammel, über Nacht in einer Mischung aus Zwiebelsaft und (Oliven-)Öl oder in Milch nach Belieben mit Gewürzen eingelegt. Insbesondere für Grillfleisch empfiehlt sich das Verfahren. In der modernen Küche, die auf möglichst kurze Zubereitungszeiten Wert legt, wird diese Verfahrensweise in Hinblick auf die lange Marinierzeit und den Aufwand immer seltener genutzt.
Auch der klassische Spießbraten profitiert von der Zwiebel als Weichmacher. In das Fleisch werden rohe Zwiebeln sowie Pfeffer und Salz eingewickelt. Nach einer Ruhezeit von wenigstens zwölf Stunden besitzt das Fleisch beste Voraussetzungen für einen durchgehend saftigen Braten und erhält zudem einen charakteristischen Geschmack.
Unter der Sammelbezeichnung „Gemüsezwiebeln“ werden umgangssprachlich Sorten mit sehr großen und mild schmeckenden Zwiebeln zusammengefasst, die sich besonders zur Zubereitung bzw. zum Verzehr als Gemüsebeilage in den entsprechenden Portionen eignen.
Eines der traditionellen österreichischen Anbaugebiete für die Gemüsezwiebel ist die Region rund um Laa an der Thaya in Niederösterreich. Aus diesem Grund ist die Küchenzwiebel sowie die bis zu 15 cm durchmessende Gemüsezwiebel[12] in das Register der Traditionellen Lebensmittel aufgenommen worden. Auch die entsprechende Gegend ist als Laaer Zwiebel unter den Genussregionen Österreichs registriert.[13]
Die Silberzwiebel (nicht zu verwechseln mit der Perlzwiebel) ist eine besonders kleine Sorte (15–35 mm Durchmesser), der ihre schützende Schale fehlt, weswegen sie besonders empfindlich ist. Im Handel sind sie vorwiegend in Gläsern erhältlich. Ihr Name kommt von der hellsilbrig scheinenden Außenhaut. Frische Silberzwiebeln werden hauptsächlich aus den Niederlanden importiert und zu Sauerkonserven, wie Mixed Pickles, verarbeitet.
Wie alle Arten der Gattung Allium enthalten Zwiebeln keine Stärke, sondern bilden und speichern Fructane als Reservestoff. Das menschliche Verdauungssystem ist nicht in der Lage, Fructane enzymatisch zu spalten und im Dünndarm zu resorbieren. Sie gelangen unverdaut in den Dickdarm und können dort von den Bakterien der natürlichen Flora verstoffwechselt werden, die dabei Gas produzieren. Nach dem Genuss von Zwiebeln kommt es daher häufig zu Flatulenz, für deren Geruch neben den Abbauprodukten der Fructane auch die der schwefelhaltigen Inhaltsstoffe verantwortlich sind.
Charakteristisch ist die im Zellplasma enthaltene schwefelhaltige Aminosäure Isoalliin. Nach Verletzungen der Zellstruktur wird sie durch das in den Zellvakuolen vorliegende Enzym Alliinase zunächst zu Propensulfensäure umgewandelt. Weitere Reaktionen schließen sich an, in deren Verlauf zahlreiche Verbindungen entstehen, darunter das die Schleimhäute reizende Propanthial-S-oxid. Deshalb müssen Menschen beim Schneiden der Zwiebel „weinen“, wenn die Substanz durch Spritzer oder Verdunstung in die Augen gelangt.[15][16] Durch die Verwendung scharfer Messer wird das Austreten der Substanz erheblich reduziert.
Beim Schneiden von Zwiebeln kann es aufgrund dieser Inhaltsstoffe zu einer rosa Verfärbung kommen. Der Farbstoff entsteht durch Reaktionen der Aminosäuren mit den Schwefelverbindungen. Eine ähnliche Verfärbung ins Grünliche kann auch beim Schneiden von Knoblauch beobachtet werden.[17][18][19] Gesundheitlich sind die Farbstoffe völlig unbedenklich.
Die meisten Pflanzenzwiebeln sind für den Menschen giftig oder zumindest sehr unbekömmlich. Küchenzwiebeln und ihre Verwandtschaft bilden dabei fast die einzige Ausnahme, die jedoch nicht für andere Säugetiere gilt. Für Tiere sind auch Küchenzwiebeln in jeglicher Form (roh, gekocht, getrocknet) giftig. Am empfindlichsten reagieren Rind, Pferd, Hund, Katze und Geflügel. Die Hunderassen Akita Inu und Shiba Inu sind wegen ihrer speziellen Stoffwechsellage besonders gefährdet.[20]
Die Zwiebel war Heilpflanze des Jahres 2015. Als Heildroge dienen die frischen Zwiebeln. Für die Droge konnten antibakterielle, den Blutdruck, die Blutfette und den Blutzucker schwach senkende Wirkungen nachgewiesen werden, auch gerinnungshemmende und antiasthmatische Eigenschaften wurden nachgewiesen. Die Wirkungen hierfür sollen hauptsächlich auf die antioxidativen Schwefelverbindungen der Zwiebeln zurückzuführen sein.
Äußerlich verwendet man Zwiebelsaft oder Sirup bei Insektenstichen, Wunden, Furunkeln und zur Nachbehandlung von Blutergüssen.
Bei der Verarbeitung von Zwiebeln und Knoblauch können allergische Kontaktekzeme auftreten. Die Sensibilisierungsfrequenz wird mit 4 bis 13 % angegeben. Als Allergene treten in diesem Fall wie beim Knoblauch niedermolekulare organische Schwefelverbindungen auf.
Des Weiteren sind seltene Allergien gegen drei Zwiebelproteine bekannt: All c 3 (ein Lipidtransfer-Protein), All c 4 (Profilin, Kreuzallergen mit Gräserpollen) und Alliin-Lyase (Kreuzallergen mit anderen Laucharten).[21][22][23]
Die Küchenzwiebel ist eine der ältesten Kulturpflanzen der Menschheit und wird schon seit mehr als 5000 Jahren als Heil-, Gewürz- und Gemüsepflanze kultiviert. Bei den alten Ägyptern wurden Zwiebeln den Göttern als Opfergabe gereicht, waren eine Art Zahlungsmittel für die beim Pyramidenbau eingesetzten Arbeiter und wurden den Toten als Wegzehrung für die Reise ins Jenseits beigelegt. Davon zeugen die im Grab des Tutanchamun gefundenen Zwiebelreste. Eine über 4000 Jahre alte sumerische Keilschrift enthält Angaben zu Gurken- und Zwiebelfeldern und im Codex Hammurapi wurden Brot- und Zwiebelzuteilungen für die Armen festgelegt.
Bei den Römern zählten Zwiebeln zu den Grundnahrungsmitteln vor allem der weniger Begüterten. Römische Legionäre waren es auch, die die „cēpula“ (woher über die volksetymologische Umdeutung althochdeutsch zwibollo und mittelhochdeutsch zwibolle „zweifache Bolle“ das deutsche Wort „Zwiebel“ stammt[11]) in Mitteleuropa verbreiteten. Hier wurden sie zu einer der am meisten verbreiteten Gemüsearten, durften auf keiner Tafel fehlen und dienten auch zusammen mit Theriak zur Bereitung eines Öls, welches durch Anregung der Schweißabsonderung vor der Pest schützen sollte.[24] Etwa ab dem 15. Jahrhundert begann man in den Niederlanden, vielfältige, in Form, Farbe und Geschmack unterschiedliche Sorten gezielt zu züchten.
Wiener Dioskurides 6. Jahrhundert
Tacuinum sanitatis. Manuskript des 14. Jh.[44]
Herbarius Moguntinus 1484
Gart der Gesundheit 1485
Hortus sanitatis 1491
Otto Brunfels 1537
Leonhart Fuchs 1543
Hieronymus Bock 1546
Mattioli / Handsch / Camerarius 1586
Adolphe Millot ca. 1800
Sientje van Houten, 1881
Paul Cézanne ca. 1887
Auguste Renoir, 1919
Wada Eisaku, 1948
Die (in Österreich, Bayern und Schwaben auch der) Zwiebel (Allium cepa), auch Zwiebellauch, Bolle, Zipolle, Speisezwiebel, Küchenzwiebel, Gartenzwiebel, Sommerzwiebel, Hauszwiebel oder Gemeine Zwiebel genannt, ist eine Pflanzenart aus der Gattung Lauch (Allium).
Der Ausdruck Zwiebel bezeichnet sowohl die Pflanzenart als auch ihren verkürzten Spross, das typische unterirdische Speicherorgan, das auch von anderen Pflanzenarten gebildet wird (siehe Zwiebel als Pflanzenteil). In der Umgangssprache wird die genaue Bedeutung oft nicht beachtet. In der Botanik muss immer klar sein, ob von der Art Allium cepa oder von einem Pflanzenorgan die Rede ist.
Aflilu (yettwassen s: Lebṣel بصل, isem usnan: Allium cepa) d azegza yeṭṭafaren tawsit n teskert.
Aflilu (yettwassen s: Lebṣel بصل, isem usnan: Allium cepa) d azegza yeṭṭafaren tawsit n teskert.
Lu Allium cepa (chiamatu "cipudda" 'n Sicilia) è na la chianta ervàcia àuta cchiù d'un metru, cu fogghi cilìndrichi e ciura janchinusi, larucamenti curtivata pû sò bulbu cummistìbbuli.
Lu bulbu ci havi nu sapuri forti, e è custituitu di squami di culuri jancu o viulàciu disposti a strati e cummigghiati di na suttili scorcia culuri rami o russa o janca, veru usata n cucina, speci comu cunnimentu. Sta vidura veni di
Quarchi vota si usa l'esprissioni "cipuddazza" pi cipuddi di qualità scarsa.
A cebolla[1] (d'o latín <CEPULLA/CIPULLA; scientificament Allium cepa (L., 1753)) ye una planta herbacia monocotiledonia d'a familia d'as amarilidacias, en a subfamilia d'as alióidias, cautivada por o suyo bulbo comestible; a cebolla propriament dita.
A cebolla ye una planta perén que se torna reproductora a'l segundo anyo de vida, fase a la qual, d'entre os eixemplars cautivaus, no se'n gosa deixar arribar sique a bells poquetz que se fa servir ta producir a simient d'as anyadas succesivas.
Como todas as especies d'o chenero Allium, as cebollas tienen un teixiu meristematoso de forma discoidal que se conoix como disco caulinar, que fa de primordio ta toda a planta. O disco caulinar produz as radices adventicias blancas tan tipicas d'as amarilidacias, que s'afunden en a tierra dica bells 60 cm, anque son prou fráchils y se gosan romper quan a cebolla se ranca ta cullir-la.
As fuellas naixen tamién dende o disco caulinar, directament, y l'apariencia de falso tallo que tiene a parte meya de a planta ye producto d'a estructura cilindrica que condicionan as fuellas exteriors, modificadas, que actuan como cuticla (dimpués, con a cebolla seca, serán a pela exterior) a on que as verdaderas fuellas (as verdes) se i troban pilladas por a base.
O bulbo d'a cebolla ye una estructura d'almagazemamiento de nutrients que fa parte d'as fuellas (as napas de cebolla son as bases d'as follas). Por tanto, as fuellas d'a cebolla tienen dos partes diferenciadas, a parte basal que se fa más gorda a malas que va pasando o tiempo porque almagazema nutrients, y a parte distal, verde y fotosintetica, que amaneix por alto d'a tierra y que forma a parte que se vei de a planta.
As flors brostan en una inflorescencia pedunculada, solo en a segunda anyada quan a cebolla ye sembrada. As cebollas ta consumo, que se culle a la primer anyada, no gosan fer a florada. A inflorescencia ye una umbela, anque exteriorment s'asemella a una bola, y as flors, chiquininas y de color blanca-verdisca, son hexameras; con 6 petalos y 6 sepalos cadaguna. A simient va incluida en un fruito capsular, y as simients individuals son negras y diminutas.
Cada cebolla que se deixa madurar ta simient en fa qualques cientos, de forma que ta una expleitación domestica con bell par de cebollas que se deixe en o huerto en i ha de sobras ta sembrar-ne a l'anyada siguient.
En comparanza con o suyo parient l'allo, a cebolla no se puede reproducir vechetativament, pus o bulbo no el tienen segmentau y no bi ha dients que sembrar-ne. Por tanto, a sola forma ta sembrar cebollas ye en emplegando a simient.
A simient de cebollas se gosa sembrar en setiembre, y porque os cebollinos chicorrons recient escapaus son muit febles y se malmeten con facilidat, ye muit habitual de sembrar-los en un plantero y tresladar-los t'a huerta quan ya son una micarrona más desarrollaus, d'entre noviembre y principios de l'aviento. As cebollas chovens hinvernan en a tierra, u si se fa la siembre tardana, en aviento en o plantero, hinvernan como cebollizons y se gosan tresplantar en marzo u abril en a tierra.
A cullita se fa dende as zaguerías de mayo dica chulio, tot pendendo de as variedatz cautivadas. En a Peninsula Iberica a variedat más primerenca ye a que se diz «babosa»[1], que siempre ye feita ta recullir-la enantes de a quinzena de mayo[2]. A variedat más tardana, que s'arreplega de verano, se conoix en Aragón como «valenciana» u «cebolla de grano».[3]
En o territorio que en l'actualidat ye Aragón s'ha cautivau a cebolla lo menos dende a epoca d'a dominación romana.[3] A cebolla amenista una tierra grasa, aireada y con mutos nutrients; ni masiau seca ni masiau humeda, por o que ye un producto costoso de producir de forma extensiva.[3].
Manimenos, en as zonas de regano en a Comunidat Autonoma se consolidó en o sieglo XX un sector especializau en a producción de cebollas de forma extensiva que encara opera en l'actualidat. Os principals nuclios de producción cebollera en Aragón son Taust, Pedrola, Gallur, Noviellas y Luceni, con a destacada excepción de a huerta de Fuents d'Ebro,[3] lur productors s'han organizau en una Denominación d'Orichen Protechida.
Historicament, Aragón estió a principal productora de cebollas d'Espanya en os anyos 1960 y en comenzar os anyos 1970, con quasi un 19,9% de quota de mercau en 1970, quan comenzó o declive. O sector cebollero aragonés perdió muito mercau d'entre os anyos 1972 y 1977, con una quota de nomás o 5,1% d'o mercau espanyol en 1977.[3]
A superficie dedicada a la producción extensiva d'ista hortalicia ha rondau bellas 2.000 Ha dende 1979[3] dica 1999,[4] con una producción d'entre 20.000 y 40.000 cebollas por cada hectaria y anyada (entre 40 y 80 millons de cebollas en Aragón cada anyada, 35.514 Tm en 1999[4]). A mayoría de cautivos extensivos de cebollas, en Aragón, se concentran en a val de l'Ebro: 1.250 Ha i heba en a provincia de Zaragoza en 1979, contra as 300 Ha de Uesca y as 263 que en teneba Teruel.[3]
En Aragón, a denominación plenament dominant ye o fitonimo «cebolla», tanto en aragonés como en castellano d'Aragón, sin estar garra castellanismo. Ye a sola forma que se conoix como propia en a mayor parte d'o territorio, destacando especialment zonas tan conservaderas como o Pireneu central y vals como Chistau, Tena u Echo.
«Cebolla» ye una forma propia de totz os idiomas romances d'o grupo ibero-romance occidental, tanto de l'aragonés como d'o castellano y l'astur-leyonés, y tamién se troba en galaico-portugués. O termin dimana d'o latín <CEPULLA/CIPULLA, una forma diminutiva de <CEPA (que ye cebolla en latín cheneral) que s'emplegaba más en o latín de l'interior d'Hispania que en a resta de l'Imperio. Muit relacionau con a etimolochía latina de «cebolla», en a comarca d'a Chacetania se troba o toponimo «Garcipollera», que viene de o latín <VALLE(M) CIPULLARIA y significa literalment a «Val Cebollera» u a val a on que se criaba cebollas.
As formas «bruno» y «burno» s'han documentau exclusivament en a villa d'Ansó,[5][1] en o extrimo nort-occidental de l'Alto Aragón.
L'Allium cepa (in Lombàrd ocidentàl: scigùla o sigùla; in Lombàrd orientàl: sìgola e sigóla) l'è una pianta cultivaa de la famiglia di Liliaceae. L'è una pianta erbacea cun radis süperficial e cun di föj che i diventen gross a la bas, indè che gh'è la part cumestibila.
L'è druvaa principalment cume cundiment.
A cebolla (d'o latín
Nen andjoen (Nederlands: ajuin in Vloandern, ui in Holland) (Allium cepa) es e plante da je kut gebruukn as e sorte van groensel. 't Ginne da je ipeet es den bol vanoundern an de plante, die straf smakt en uut verschillige schelln bestoat. G'èt andjoens in vree veel verschillige kleurn en vormn.
E kwoalik neveneffect van vele andjoens eetn is gasvormieng en da je der moet van bleitn a je ze schelt.
Bawang bombay ya iku salah siji jinis tuwuhan bawang kang bisa minangka bumbu masakan. Bawang jisnis iki uga kena kanggo campuran saos ing pizza.[1] Bawang jinis iki ukurane luwih gedhé tinimbang bawang putih.[1] Diarani bawang bombay awit bawang iki digawa para wong kang asalé saka kutha Bombay utawa Mumbai, India menyang Indonésia.[1]
Bawang bombay kang asring minangka bumbu masakan uga nduwéni khasiyat kang gedhé tumrap keséhatan.[2] Bawang saka kulawarga Allium iki ngandhut sulfur kang ana kromiume.[2] Kromium ya iku mineral kang mbiyantu sèl awak kanggo ngrespon insulin.[2] Bawang bombay uga ngandhut Vitamin C lan flavonoid kang diarani quercitin.[2] Saliyané ngurangi gula darah, bawang bombay uga kena kanggo ngurangi level total kolésterol lan ngundhakaké kolésterol apik ing awak saéngga bawang bombay uga apik kanggo jantung.[2] Para panaliti nerangaké yèn mangan bawang bombay kanthi rutin kang cacahé siji utawa loro saminggu bisa ngurangi bebaya kanker usus besar, amarga bawang ngandhut flavonoid kang arané quercitin.[2] Ing panalitèn, zat iki ngendheké thukulé tumor lan njaga sèl usus besar supaya ora rusak amarga bahan-bahan kang disebabaké kanker.[2] Masak nggunakaké bawang bombay uga ngurangi bahan karsinogen kang njalari tumor.[2] Ora mung kanker usus, miturut American Journal of Clinical Nutrition, mangan bawang bombay uga ngurangi resiko kanker mulut lan faring kurang luwih 84 persèn, kanker esofagus 88 persèn, kanker kolorektal 56 persèn, kanker susu kurang luwih 25 persèn, kanker ovarium (indung telur) 73 persèn lan uga kanker prostat kurang luwih 71 persèn.[2]
Bawang bombay (Allium cepa L.) nyaéta salah sahiji tutuwuhan nu aya dina kulawarga bawang-bawangan (Alliaceae).[1] Dina silsilahna, bawang bombay nu disebut ogé bawang wétan aya dina hiji garis katurunan jeung bawang beureum kalawan ngawan ilmiah Allium cepa L.[2] Bédana antara bawang bombay jeung beureum teu pati jelas, iwal wanguna nu jelas katingali béda jeung bau atawa aromana.[2] Bawang bombay mangrupa terna nu tumuwuh manceg kalawan sistim akar wangun serabut.[2] Sistim akarna teu panjang teuing jeung teu jero teuing nyeceb na taneuh.[2] teu leuwih ti 10 cm.[2]
Bawang bombay (Allium cepa L.) nyaéta salah sahiji tutuwuhan nu aya dina kulawarga bawang-bawangan (Alliaceae). Dina silsilahna, bawang bombay nu disebut ogé bawang wétan aya dina hiji garis katurunan jeung bawang beureum kalawan ngawan ilmiah Allium cepa L. Bédana antara bawang bombay jeung beureum teu pati jelas, iwal wanguna nu jelas katingali béda jeung bau atawa aromana. Bawang bombay mangrupa terna nu tumuwuh manceg kalawan sistim akar wangun serabut. Sistim akarna teu panjang teuing jeung teu jero teuing nyeceb na taneuh. teu leuwih ti 10 cm.
Bawang bombay ya iku salah siji jinis tuwuhan bawang kang bisa minangka bumbu masakan. Bawang jisnis iki uga kena kanggo campuran saos ing pizza. Bawang jinis iki ukurane luwih gedhé tinimbang bawang putih. Diarani bawang bombay awit bawang iki digawa para wong kang asalé saka kutha Bombay utawa Mumbai, India menyang Indonésia.
Bawang bombay kang asring minangka bumbu masakan uga nduwéni khasiyat kang gedhé tumrap keséhatan. Bawang saka kulawarga Allium iki ngandhut sulfur kang ana kromiume. Kromium ya iku mineral kang mbiyantu sèl awak kanggo ngrespon insulin. Bawang bombay uga ngandhut Vitamin C lan flavonoid kang diarani quercitin. Saliyané ngurangi gula darah, bawang bombay uga kena kanggo ngurangi level total kolésterol lan ngundhakaké kolésterol apik ing awak saéngga bawang bombay uga apik kanggo jantung. Para panaliti nerangaké yèn mangan bawang bombay kanthi rutin kang cacahé siji utawa loro saminggu bisa ngurangi bebaya kanker usus besar, amarga bawang ngandhut flavonoid kang arané quercitin. Ing panalitèn, zat iki ngendheké thukulé tumor lan njaga sèl usus besar supaya ora rusak amarga bahan-bahan kang disebabaké kanker. Masak nggunakaké bawang bombay uga ngurangi bahan karsinogen kang njalari tumor. Ora mung kanker usus, miturut American Journal of Clinical Nutrition, mangan bawang bombay uga ngurangi resiko kanker mulut lan faring kurang luwih 84 persèn, kanker esofagus 88 persèn, kanker kolorektal 56 persèn, kanker susu kurang luwih 25 persèn, kanker ovarium (indung telur) 73 persèn lan uga kanker prostat kurang luwih 71 persèn.
La ceba (o l'inhon) (Allium cepa) es una planta erbacèa bulbosa de la familha de las liliacèas originària de l'Asia Centrala, que ten pas qu'una sola cabòça bèla, de forma ovoïda, redonda. Es biennala e pòt arribar fins a 1 m de longor. Sas fuèlhas son semicilindricas e sortisson d'una cabòça rebonduda, que ten de rasics superficials. Sa camba es drecha e abitualament espelís pendent la segonda annada de maturacion de la planta. A son cap a una ombella de flors blancas o ròsas.
Quand es copada, la cabòça daissa anar un òli volatil sulfurat que causa de lagremas per encausa d'irritacion del teissut conjontiu de l'uèlh.
Es conegut e emplegat tradicionalament coma planta medicinala, e es estat utilizat dins lo tractament de l'asma, de la diabèti, l'ipertension, etc.
A una resisténcia fòrta a la secada a mai se cal pas que manque d'aiga dins lo periòde critic de creissença de la cabòça. Se las cebas subisson una manca excessiva d'aiga, pòdon venir mai picantas e sa cabòça serà mens desvolopat.
Las regions occitanas fan una consomacion importanta de ceba e demest las vilas productoiras de cebas cal citar Lesinhan la Ceba (a ras de Pesenàs, Erau).
La ceba (o l'inhon) (Allium cepa) es una planta erbacèa bulbosa de la familha de las liliacèas originària de l'Asia Centrala, que ten pas qu'una sola cabòça bèla, de forma ovoïda, redonda. Es biennala e pòt arribar fins a 1 m de longor. Sas fuèlhas son semicilindricas e sortisson d'una cabòça rebonduda, que ten de rasics superficials. Sa camba es drecha e abitualament espelís pendent la segonda annada de maturacion de la planta. A son cap a una ombella de flors blancas o ròsas.
Quand es copada, la cabòça daissa anar un òli volatil sulfurat que causa de lagremas per encausa d'irritacion del teissut conjontiu de l'uèlh.
Es conegut e emplegat tradicionalament coma planta medicinala, e es estat utilizat dins lo tractament de l'asma, de la diabèti, l'ipertension, etc.
A una resisténcia fòrta a la secada a mai se cal pas que manque d'aiga dins lo periòde critic de creissença de la cabòça. Se las cebas subisson una manca excessiva d'aiga, pòdon venir mai picantas e sa cabòça serà mens desvolopat.
Las regions occitanas fan una consomacion importanta de ceba e demest las vilas productoiras de cebas cal citar Lesinhan la Ceba (a ras de Pesenàs, Erau).
Chhang-thâu tō-sī hôa-gí ê "洋蔥".
Chhang-thâu sī khiàn-phang ê châi-liāu, mā ē-tàng tòng-choè chheⁿ-chhài chhá lâi chia̍h. Chham ke-nn̄g, sán-bah lóng chin-hó chhú-lí. I mā ē-sái chòe salad, chhiat si lām khî-tha chheⁿ-chhài.
Le cibolla (Allium cepa) es un planta del genere Allium. Le termino anque designa le bulbo del planta usate in le cocina.
A cipolla (o ciuvodda, o ciudda) (Allium cepa) hè una pianta chì face partita di a famiglia di e Liliaceae.
A cipolla hè stata mintuvata calchì volta da i scrivani in lingua corsa. Par asempiu, da Monsignori Di La Fuata: (Preti Santu, Girendu a Corsica):
A cipolla hè ancu chjamata in corsu: a civolla, a civodda, a ciuvodda, a ciudda.
A cipolla (o ciuvodda, o ciudda) (Allium cepa) hè una pianta chì face partita di a famiglia di e Liliaceae.
Crveni luk (Allium cepa) ili crni luk je dvogodišnja zeljasta biljka iz porodice Alliaceae.
U zavisnosti od metode sadnje, razlikuju se zimske i ljetne sorte luka. Ljetne sorte luku se siju u rano proljeće, a vade u augustu ili septembru. Te sorte su čvršće, konzistentnije i mogu se duže skladištiti. Zimske sorte se siju u avgustu, ostaju tokom zime u tlu, te tokom proljeća i ranog ljeta narastu i sazriju. Ove sorte su blaže, mekše te se kraće mogu skladištiti. Crveni luk ima jednostavnu lukovicu iz koje raste široki, šuplji, zeleni listovi, nazvani perjanice (pera), koji se također upotrebljavaju u ljudskoj ishrani. Tek u drugoj godini formiraju se cvjetovi na uspravnoj zelenoj stabljici, sakupljeni u obliku kugle. Cvjetovi su sitni, dvousno, zeleno-bijeli.
Crveni luk sadrži enzim alliinazu i aminokiselinu izoalliin, koji sadrži sumpor, a oba spoja se raspadaju u nagrizajući propantial-S-oksid. Kada ovaj spoj dospije u oči, nadražuje očne nerve, te izazivaju lučenje suznih žlijezda.
100 g crvenog luka sadrži: kcal kJ voda (g) masnoće (g) ugljikohidrati (g) kalij (mg) kalcijum (mg) magnezijum (mg) Vitamin C (mg) 28 117 88 0,01 5,6 135 128 11 7Izvor: Souci/Fachmann/Kraut. Deutschen Forschungsanstalt für Lebensmittelchemie, 5. izdanje, 1994
Crveni luk potječe iz zapadne i srednje Azije, vjerovatno iz današnjeg Afganistana. On je jedna od najstarijih biljaka koje su ljudi počeli uzgajati, prije više od 5000 godina. Upotrebljavali su ga kao ljekovitu i začinsku biljku. U starom Egiptu tokom izgradnje piramida koristio se kao sredstvo plaćanja, a pronađen je i u grobnici faraona Tutankhamona. Spomenut je i u Hamurabijevom zakoniku.
Crveni luk (Allium cepa) ili crni luk je dvogodišnja zeljasta biljka iz porodice Alliaceae.
Cėbolė, cėbolis, cėbūlis (luotīnėškā: Allium cepa) ī tuokis augals, nuognē tonkē jiedė gamībuo nauduojama prīskuonėnė daržuovė. Bioluogėškā prėklausa vėinskėltiams augalams, šašnagu šeimā (Alliaceae).
Jiediō nauduojama ėr augala galvotė, ė lapā (lāškā). Anėi tor specėfėška, laašku skuoni ė smuoka. Pjaustont cėbolė ėšsiskėr medegas, erzėnontės akis ė sokeliantės ašaruojėma.
Cėbolė tepuogė tor daug vaistėniu īpatu beigė īr tinkams dažīmō (so lokštās), parazėtu atbaidīmō.
L’eugnon ou ognon ch'est ène plante hérbacée bisannuèle del famille dés Amaryllidaceae
L'eugnon potager est uzé din chés r'chettes ed tchuisine.
Il y o granmin d'variétés, conme l'échalote.
L’eugnon ou ognon ch'est ène plante hérbacée bisannuèle del famille dés Amaryllidaceae
o pérle étou ed chés eugnons pour chés fleurs (pèr egzimpe : eugnon d' tulipe).L'eugnon potager est uzé din chés r'chettes ed tchuisine.
Il y o granmin d'variétés, conme l'échalote.
An ingan (Allium cepa L., frae Laitin cepa "ingan") is a vegetable o the genus Allium weel uised in ceukin.
An ingan (Allium cepa L., frae Laitin cepa "ingan") is a vegetable o the genus Allium weel uised in ceukin.
Iòng-chĕ̤ng (洋蔥) sê siŏh cṳ̄ng sŭ-chái.
Järgeline lauk (latin.: Allium cepa) om äivozne (kaks'vozne kul'turas) heinäsine kazmuz Amarillisaižed-sugukundan Lauk-heimospäi. Om populärižeks maplodkul'turaks.
Kazvatadas avaros mail'man äjiš maiš, oz., Egipt, Brazilii, Bangladeš, Turkanma. Om tetab kul'turkazmuseks 5 tuhad vozid. Navedib päivänvauktust i täizöšt nepsut, kazvandan parahim lämuz om +18..+20 C°. Kazvand vitkostub lämudel penemb mi +13 C°. Lauk ei tirpi halad ani.
Lehtesed oma hahkvihandad, pal'had südäimes. Severz'-se ünäižid laukkeroid sünduse ühtespäi. Laukkera oleleb 15 santimetrhasai surtte, kerthekaz. Üläkerthed kuivatas teravas, pakuižen, rusttan vai ruskedsinižen mujun, südäin om vauged.
Äikerdoičese laukkeroil i il'mlaukkeran paloil. Voib kazvatada semnišpäi vaiše semenduzlaukkeroid. Ištutez voib olda vaiše keväz'line. Änikseikh om but'k, oleskeleb pol'tošt metrhasai kortte. Änikuz kazvab šurunvuitte vihmankatuz. Plod om konorüt, kudhe semnehesai, semned oma mustad henod.
Tariž kaita sil'mid čapten laukkeroid, rikmuiktusen pen' verd sädase sen aigan.
Maplod om levitadud mail'man rahvahiden kul'turas. Ottas sömäks, maguteseks, kosmetižeks abutuseks. Kävutadas medicinas antiseptikaks, normalizuib metabolizmad. Laukkera i laukan pöro oma tarbhaižed vitaminabutused kevädel.
Järgeližen laukan mail'man satuz oli 97,9 mln tonnoid vl 2017. Päkazvatajad oma Kitai (24,3 mln tonnoid) i Indii (22,4 mln t); Venäma — 2,1 mln t.
Järgeline lauk (latin.: Allium cepa) om äivozne (kaks'vozne kul'turas) heinäsine kazmuz Amarillisaižed-sugukundan Lauk-heimospäi. Om populärižeks maplodkul'turaks.
Kitunguu (Allium cepa) ni aina ya tunguu la kulika ambalo hupandwa kila mahali pa dunia. Spishi A. cepa haitokei porini. Spishi za pori yenye nasaba ya karibu sana ni A. vavilovii na A. asarense.
Maua
Shamba la vitunguu
Vitunguu
Kitunguu kilichokatika juu chini
Kitunguu kilichokatika kutoka upande mmoja hadi mwingine
Makala hii kuhusu mmea fulani bado ni mbegu. Kitunguu (Allium cepa) ni aina ya tunguu la kulika ambalo hupandwa kila mahali pa dunia. Spishi A. cepa haitokei porini. Spishi za pori yenye nasaba ya karibu sana ni A. vavilovii na A. asarense.
Ko e onioni ko e fuʻu ʻakau siʻi ia.
Ko e onioni ko e fuʻu ʻakau siʻi ia.
'n Ooj, in sómmige dialekte un, öllik, (Allium cepa) is 'n plantj oete loukfemielje, Alliaceae. 't Is 'n gruuendje wovan me meistes de bol ètj.
Oje höbben 'ne sterke smaak en ruuk, die vermindere bie ophitsing. Ze höbben in 't algemein e pepierechtig butelste vel euver 'n gelaogdje kern. Ze waere weltwied gebroek inne keuke en bestaon in alderhenj aan vörm en kluuere.
De ooj is e bolgewas en is verwantj ane sint-jansooj, poor, bieslouk en knoeplouk. Dees bolgewasse slaon voorwaar op in 'ne bol dae inne wintjer euverlaef en daodoor kónne ze es ieëste plantjen in 't veurjaor baove de gróndj oetkómmen en blome vörmen en zich veurtplantje. Bolgewasse bevatte väöl sókker, wodoor ze neet snel doeadvreren en lang zónger voorwaar kónne.
100 gram verse (raw) oje:
'n Ooj, in sómmige dialekte un, öllik, (Allium cepa) is 'n plantj oete loukfemielje, Alliaceae. 't Is 'n gruuendje wovan me meistes de bol ètj.
Oje höbben 'ne sterke smaak en ruuk, die vermindere bie ophitsing. Ze höbben in 't algemein e pepierechtig butelste vel euver 'n gelaogdje kern. Ze waere weltwied gebroek inne keuke en bestaon in alderhenj aan vörm en kluuere.
Pîvaz (latînî: Allium cepa) sebzeyek ji çîna Allium e. Di famîleya sîr û pîvazan de cih digire. Ev famîle jî binekomeke Alliaceae ye.
Pîvaz ji rojavayê û ortê Asya tê, yê pir ji erdê dora Efxanistanê. Kesên misirê kevin berê pîvaza wek pere didan.
Mirov pîvazê bi xavî bixwe, ew pir tûj e. Eger pîvaz berî xwarinê hatibe birajtin, tamê xwe şêrîn e.
پیاز در شلگهی دزفول
پیاز دزفول 1390
Pîvazên neqeşartî, qeşartî û hûrkirî
Pîvaz (latînî: Allium cepa) sebzeyek ji çîna Allium e. Di famîleya sîr û pîvazan de cih digire. Ev famîle jî binekomeke Alliaceae ye.
Qepa (Allium cepa L., nga latinishtja cepa "qepë"), është një perime dhe është lloji më i kultivuar i gjinisë Allium.
Ajo është bimë barishtore dyvjeçare ose shumëvjeçare qe i takon familjes Amaryllidaceae që kultivohet prej kohësh nga njeriu.
Qepa është kultivuar për të paktën 7000 vjet. Ajo është një bimë dyvjeçare, por rritet zakonisht si një vjeçare. Varietetet e sotme zakonisht rriten në një lartësi prej 15 deri 45 cm. Gjethet janë të gjelbërta dhe rriten të alternuara në xhufkë. Ato janë në formë tubi cilindrik (ndryshe nga llojet e afërta si preshi dhe hudhra) me një anë të sheshtë. Baza e çdo gjetheje është e rrafshët, zakonisht e bardhë që del nga një disk bazë. Nën këtë disk del një tufë fije rrënjësh të shkurtëra që ndodhen nën tokë. Me rritjen e qepës, rezervat e ushqimit fillojnë të grumbullohen në bazën e gjetheve dhe bulbi i qepës fillon e fryhet.
Në vjeshtë, gjethet thahen dhe cipa e jashtme e bulbit bëhet e thatë dhe e brishtë, dhe kjo është koha kur qepa duhet shkulur. Nëse qepa nuk shkulet dhe mbahet në tokë gjatë dimrit, pika e rritjes në mes të bulbit fillon të zhvillohet në pranverë. Gjethet e reja shfaqen dhe një kercell i gjatë, i drejtë, rritet, në majë të të cilit zhvillohet një tufë lulesh. Tufa e luleve ka formën e një çadre sferike me lule të bardha të grumbulluara nga gjashtë në çdo grup. Farat janë të zeza me shkëlqim, prerja tërthore e të cilave është tre këndore.
Bulbët e qepëve dhe bimët e tjera të së njëjtës familje janë përdorur si ushqim që në antikitet. Në venbanimet e Epokës së Bronzit janë gjetur gjurmë të qepës, të hurmave të arabisë dhe të fiqve. Megjithatë nuk është e qartë në se këto ishin qepë të kultivuara. Dëshmitë arkeologjike dhe letrare si Libri i Numrave 11:5, sugjerojnë se kultivimi mund të ketë filluar rreth 2000 vjet më vonë në Egjipt. Duket se qepët ishin pjesë e dietës së punëtorëve që ndërtuan piramidat. Egjiptianët e lashtë e bënë atë një objekt adhurimi, duke i kombinuar format saj sferike dhe unaza e saj koncentrike në jetën e përjetshme. Përdorimi i qepëve në varrime është demonstruar nga gjurmët e qepës që u gjetën në varrin e Ramesses II. Egjiptianët besonin se me aromën e fortë të qepëve do të dorëzohet fryma e vdekur.
Në Greqinë e lashtë, atletët hanin sasi të mëdha të qepës sepse besohej se ata forconin gjakun. Gladiatorët romak e fërkonin trupin e tyre me qepë për të zhvilluar muskujt. Në Mesjetë qepa ishte si ushqim i rëndësishëm, kështu që ata u përdorën për të paguar qiratë, bile edhe si dhurata. Mjekët e rekomandonin qepën si bimë për të ndihmuar jashtëqitjen, lehtësimin dhimbjeve të kokës, kollës, për të trajtuar helmimin nga gjarpërpërijtë dhe humbjen e flokëve. Qepa u dërgua në Amerike nga Kristofor Kolombi në udhëtimin e tij më 1493 në Haiti. Në shekullin e gjashtëmbëdhjetë, qepët janë përdorur edhe në trajtimin e infertilitetit, jo vetëm tek gratë, por edhe te kafshët shtëpiake.
Qepa ka nevojë për një tokë të pasur dhe me lagështi. Llojet e ndryshme të qepëve kërkojnë kushte të ndryshme klimatike dhe disa orë me diell çdo ditë.
Këshillë : Për të hequr erën e qepëve nga duart tuaja, ju mund ti fshini ato me lëng limoni.
Përbërja mesatare për 100 g
Qepa e kuqe ndihmon për të parandaluar osteoporozën për shkak të përmbajtjes së lartë të kuercetinës, një antioksidant,aktiviteti i të cilit është i lartë. Kufizimi i infiltrimit të ujit në organizëm dhe parandalimin e infeksioneve të traktit urinar dhe prostatës. Qepa përdoret për trajtimin e inflamacionit të syve dhe traktit respirator.
Ky artikull në lidhje me biologjinë është i cunguar. Ndihmoni dhe ju në përmirsimin e tij.
Qepa (Allium cepa L., nga latinishtja cepa "qepë"), është një perime dhe është lloji më i kultivuar i gjinisë Allium.
Ajo është bimë barishtore dyvjeçare ose shumëvjeçare qe i takon familjes Amaryllidaceae që kultivohet prej kohësh nga njeriu.
Sevói (karaiñe'ẽ: cebolla, lasioñe'ẽ: Allium cepa) ka'avo umi áho ha puérro aty pegua, hi'a apu'áva yvy guýpe, ipire pererĩ, hykue timbo oporombohesay, oporoko'õ oñembo'ikuévo, yvypóra oipuruite rembi'urãicha. Ipoty apu'a morotĩ hogue ruãme.
Oĩ sevói hoguénteva, ndahi'áiva, hogue hetáva hovyũ, ipuku akua ha ikangy, pe sevói'i, hérava avei sevói verdéo.
Dakal a tanaman keng genus Allium kebaluan la keng mayayaus mung lagyung sibuyas onion keng English, dapot nung lang qualifiers, keraklan ing dalerya na yapin ing Allium cepa.
Allium cepa kebaluan ya naman bilang 'sibuyas mula' o kaya 'bombilya' sibuyas at 'shallot' keng English.
Sagiwang SibuyasDing aduang kule ning sibuyas
Dilong sibuyas
Ing bulaklak ning dilong sibuyas
Ang lasuna (mula sa Sanskrito: लशुन [laśuna]) o sibuyas (Ingles: onion, Kastila: cebolla) ay isang uri ng halamang gulay na ginagamit sa pagluluto. Nakakasanhi ng luha ang bunga nito kapag hinihiwa kung hindi nahugasan.[1] Tinatawag na sibuyas ang anumang maraming mga halamang nasa saring Allium. Bagaman kilala ng mga ito bilang sibuyas sa pangkaraniwan katawagan, kalimitan itong tumutukoy sa Allium cepa, ang "sibuyas mula sa hardin o halaman." Kilala lamang ang Allium cepa sa larangan ng pagtatanim,[2] subalit mayroon ding mga likas na uri matatagpuan sa Gitnang Asya. Kabilang sa mga pinakamalapit na mga uri ang Allium vavilovii Popov & Vved. at ang Allium asarense R.M. Fritsch & Matin mula sa Iran.[3] Subalit nagbigay ng babala sina Zohary at Hopf na "mayroong pagaalangan kung ang kalipunan vavilovii sinuri ay kumakatawan sa tunay na materyal na ilang o mga ligaw o naging mailap lamang na halaw din lamang mula sa mga itinatanim."[4]
Sa Pilipinas, itinatanim ng mga magsasaka ang sibuyas bago sumapit ang Undas para maging mabuti ang ani.[5]
Ang lathalaing ito na tungkol sa Halaman ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Dakal a tanaman keng genus Allium kebaluan la keng mayayaus mung lagyung sibuyas onion keng English, dapot nung lang qualifiers, keraklan ing dalerya na yapin ing Allium cepa.
Ang lasuna (mula sa Sanskrito: लशुन [laśuna]) o sibuyas (Ingles: onion, Kastila: cebolla) ay isang uri ng halamang gulay na ginagamit sa pagluluto. Nakakasanhi ng luha ang bunga nito kapag hinihiwa kung hindi nahugasan. Tinatawag na sibuyas ang anumang maraming mga halamang nasa saring Allium. Bagaman kilala ng mga ito bilang sibuyas sa pangkaraniwan katawagan, kalimitan itong tumutukoy sa Allium cepa, ang "sibuyas mula sa hardin o halaman." Kilala lamang ang Allium cepa sa larangan ng pagtatanim, subalit mayroon ding mga likas na uri matatagpuan sa Gitnang Asya. Kabilang sa mga pinakamalapit na mga uri ang Allium vavilovii Popov & Vved. at ang Allium asarense R.M. Fritsch & Matin mula sa Iran. Subalit nagbigay ng babala sina Zohary at Hopf na "mayroong pagaalangan kung ang kalipunan vavilovii sinuri ay kumakatawan sa tunay na materyal na ilang o mga ligaw o naging mailap lamang na halaw din lamang mula sa mga itinatanim."
Siwilla (Allium cepa) nisqaqa huk allpapi raphikunawan puquq chakra yuram.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Siwilla
Siwilla (Allium cepa) nisqaqa huk allpapi raphikunawan puquq chakra yuram.
Tha uinnean (siobaid, Laideann: allium cepa) na ghlasraich chruinn air dath buidhe-geal. Tha blas làidir air. Tha iad mar as trice air bruith.
She enmys ta ymmydit ry hoi ram lossreeyn 'sy ghenus Allium ee unnish. T'ad er enney fo'n ennym cadjin "unnish", agh gyn kiartaghey, ta'n ennym çheet er Allium cepa.[1] Ta Allium cepa er enney ain myr yn "unnish gharagh" ny yn "unnish chruinnag". T'ee lhiassit fo'n thalloo ec y luss myr tilgey pontreilagh ta ymmydit ry hoi stoyral vee, agh cha nel ee ny moyl.
Ta allium cepa er enney ayns eirinys ny lomarcan,[2] agh ta dooieyn feie mooinjeragh ry-gheddyn 'syn Aishey Veanagh. T'ad ny dooieyn s'niessey rere mooinjerys ayn na Allium vavilovii (Popov & Vved.) as Allium asarense (R.M. Fritsch & Matin) veih'n Eeraane.[3] Agh ta Zohary as Hopf cur raue ayn dy vel "ouryssyn ayn foddee nagh vel ny çhaglymyn vavilovii va prowit çheet er stoo feie jeelys, agh er tayrn-sthoo feie jeh'n troar."[4]
She enmys ta ymmydit ry hoi ram lossreeyn 'sy ghenus Allium ee unnish. T'ad er enney fo'n ennym cadjin "unnish", agh gyn kiartaghey, ta'n ennym çheet er Allium cepa. Ta Allium cepa er enney ain myr yn "unnish gharagh" ny yn "unnish chruinnag". T'ee lhiassit fo'n thalloo ec y luss myr tilgey pontreilagh ta ymmydit ry hoi stoyral vee, agh cha nel ee ny moyl.
Ta allium cepa er enney ayns eirinys ny lomarcan, agh ta dooieyn feie mooinjeragh ry-gheddyn 'syn Aishey Veanagh. T'ad ny dooieyn s'niessey rere mooinjerys ayn na Allium vavilovii (Popov & Vved.) as Allium asarense (R.M. Fritsch & Matin) veih'n Eeraane. Agh ta Zohary as Hopf cur raue ayn dy vel "ouryssyn ayn foddee nagh vel ny çhaglymyn vavilovii va prowit çheet er stoo feie jeelys, agh er tayrn-sthoo feie jeh'n troar."
De uui (Latien: Allium cepa) is een bolgewas dat tegesworig overal ter wereld egeten wort. Uut ouwe geschriften van 3000 veur Christus bliekt dat de uui veur 't eerst in delen van Azië verbouwd worde. In disse periode kwam de uui oek veur in China en laoter oek in 't ouwe India. Vanuut India is de uui naor Griekenland en Egypte ebrocht. In versieringen en hiërogliefen van piremides komt de uui vaak veur. Piremidebouwers kregen uuien as ransoen. Der worde an-eneumen dat de uui de fysieke kracht bevorderde en ziektes tegenging. Uuien worden oek in graftombes eleid veur in 't volgende leven. 't Was tegeliekertied voedsel en medesien tiejens de reis naor 't hiernaomaols. Oek zou de schel deur de structuur ezien worren as een symbool van eeuwigheid.
100 gram vaarse (rauwe) uui bevat gemiddeld 10 g koolhydraoten, 1 g eiwit en 0,3 g vet. Veerder an mineraolen 30 mg calcium, 0,5 mg iesder en an vitemines 0,03 mg B1, 0,02 mg B2 en 10 mg C. De energieweerde van 100 g is 197 kilojoule.
De uui (Latien: Allium cepa) is een bolgewas dat tegesworig overal ter wereld egeten wort. Uut ouwe geschriften van 3000 veur Christus bliekt dat de uui veur 't eerst in delen van Azië verbouwd worde. In disse periode kwam de uui oek veur in China en laoter oek in 't ouwe India. Vanuut India is de uui naor Griekenland en Egypte ebrocht. In versieringen en hiërogliefen van piremides komt de uui vaak veur. Piremidebouwers kregen uuien as ransoen. Der worde an-eneumen dat de uui de fysieke kracht bevorderde en ziektes tegenging. Uuien worden oek in graftombes eleid veur in 't volgende leven. 't Was tegeliekertied voedsel en medesien tiejens de reis naor 't hiernaomaols. Oek zou de schel deur de structuur ezien worren as een symbool van eeuwigheid.
Wšedna cybula (Allium cepa) jo rostlina z pódswójźby kobołkowych rostlinow (Allioideae) znutśika amarylisowych rostlinow (Amaryllidaceae).
Wšedna cybula jo dwójolětne zele. Nazeleń běłe kwiśonki stoje w pózdatnych wokołkach.
Póchada ze pódwjacorneje Azije.
Rostlina se kublo w młogolicbnych sortach.
Wšedna cybula (Allium cepa) jo rostlina z pódswójźby kobołkowych rostlinow (Allioideae) znutśika amarylisowych rostlinow (Amaryllidaceae).
D Ziibele (Allium cepa), ou Ziible, Züb(e)le, Zwibele, Belle oder Bölle gnannt, isch e Pflanzeart us dr Gaddig Lauch (Allium).
Dr Usdruck Ziibele bzaichnet d Pflanzeart und ou ihr typisches Spiicherorgan, e Ziibele, wo ou vo andere Pflanzearte biudet wird.
Vrwändet wird dr Ziibelelauch oder d eigentliche Ziibele meischt fiin ghackt oder in Ring verschnitte, si wird roh oder gröschtet gässe oder bim Gare vo andere Spiise (wie Gmües) metdünschtet. Ziibele enthaute e sulfidhautigs ätherischs Öu und wirke wäge dem räizend uf e Maage. Dur s Koche, Dünschte oder Brate wird us de glycosidische Verbindige vo dr Ziibele dr Zucker freigsetzt. D Ziibele wird eso süesser. Aagschnitteni Ziibele söte gar nit oder nur under ere Chäsglocke im Chüelschrank ufbewahrt werde, wil sich ihr Gruch uf alli andere Läbensmittel und Verpackige oberträit und dene ihr Gschmack liidet.
Landsberg 1997, ISBN 3-609-64082-0.
D Ziibele (Allium cepa), ou Ziible, Züb(e)le, Zwibele, Belle oder Bölle gnannt, isch e Pflanzeart us dr Gaddig Lauch (Allium).
Dr Usdruck Ziibele bzaichnet d Pflanzeart und ou ihr typisches Spiicherorgan, e Ziibele, wo ou vo andere Pflanzearte biudet wird.
D'Ënn (Allium cepa) ass eng zweejäreg Kulturplanz aus der Gattung Allium.
D'Ënn besteet aus enger Zwibbel (den Deel am Buedem) mat schlauchaartege Blieder, déi huel bannendra sinn. Am zweete Joer beemen se an et komme vill kleng gréngelzeg-wäiss Bléien, déi an enger Form vun enger Bull op engem Still wuessen.
Jee no Ubaumethod gëtt tëscht Summer- a Wanterënnen ënnerscheet. D'Summerënne sinn déi, déi am dacksten an der Kiche gebraucht ginn. Si ginn am Fréijoer geséit a sinn am August oder September prett fir ausgedoen ze ginn. D'Wanterënne ginn am August geséit, si ginn dann am Fréijoer zeideg a kënnen am Juni rekoltéiert ginn.
D'Kichenënn kënnt aus de Steppe vu West- a Mëttelasien hier. Si ass eng vun deenen eelste Kulturplanze vun de Mënschen a gëtt schonn zanter 5000 Joer als Heel-, Gewierz- a Geméisplanz kultivéiert. Déi al Egypter hunn d'Ënnen hire Gëtter geaffert, an d'Bauaarbechter vun de Pyramide goufe mat Ënne bezuelt.
Bei de Réimer huet d'Ënn zum Aarmeleits-Kascht gezielt, an et ware réimesch Legionären, déi d'Ënnen a West- a Mëtteleuropa verbreet hunn. D'Ënn gouf do séier eng vun den am meeschte verbreete Geméiszorten; am Mëttelalter war si en Amulett géint d'Pescht. Zanter dem 15. Joerhonnert gëtt d'Ënn an Holland geziilt a verschiddene Variante geziicht.
D'Ënne gi klengewierfelt oder a Rondelen réi oder gedëmpt mat anere Liewensmëttel verschafft. Ënnekuch oder Ënnenzopp si bekannte Platen, an deenen d'Ënnen eng wichteg Roll spillen. Wann ee Fleesch am Ënnejus marinéiert, gëtt dat méi zaart.
D'Ënn (Allium cepa) ass eng zweejäreg Kulturplanz aus der Gattung Allium.
D'Ënn besteet aus enger Zwibbel (den Deel am Buedem) mat schlauchaartege Blieder, déi huel bannendra sinn. Am zweete Joer beemen se an et komme vill kleng gréngelzeg-wäiss Bléien, déi an enger Form vun enger Bull op engem Still wuessen.
Jee no Ubaumethod gëtt tëscht Summer- a Wanterënnen ënnerscheet. D'Summerënne sinn déi, déi am dacksten an der Kiche gebraucht ginn. Si ginn am Fréijoer geséit a sinn am August oder September prett fir ausgedoen ze ginn. D'Wanterënne ginn am August geséit, si ginn dann am Fréijoer zeideg a kënnen am Juni rekoltéiert ginn.
To κρεμμύδι είναι φυτό, γνωστό και με τα ονόματα κρόμμυον ή Άλλιον το κοινό. Το κρεμμύδι είναι λαχανικό με επιστημονική ονομασία Άλλιο το κρόμμυο (Allium cepa) και πιθανή προέλευση από τη νοτιοανατολική Ασία. Τα φύλλα αλλά και ο βολβός του, κοινώς γνωστά ως φρέσκο κρεμμύδι & ξηρό κρεμμύδι αντίστοιχα, τρώγονται, έχοντας χαρακτηριστική καυτερή γεύση και άρωμα, που μετριάζεται αν το κρεμμύδι μαγειρευτεί. Είναι γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια, καθώς θεωρούνταν -όχι άδικα- δυναμωτικό αλλά και με ιαματικές ιδιότητες, ενώ η εύκολη καλλιέργειά του και η μεγάλη διάρκεια ζωής σε αποθήκευση βοήθησαν στη διάδοσή του. Τρώγεται ωμό αλλά χρησιμοποιείται και ως γευστική προσθήκη σε πάρα πολλά πιάτα της ελληνικής αλλά και διεθνούς κουζίνας.
Кромид е збор кој се користи за повеќе растенија од родот Allium. Тие во народот се познати како "кромид", но овој термин најчесто се однесува на видот Allium cepa. Allium cepa е исто така познат како градинарски кромид или луковичест кромид и козји лук (шалот).
Allium cepa е познат само како насад (култура),[1] но во Централна Азија постојат и сродни диворастечки видови. Најсродни видови се Allium vavilovii Popov & Vved. и Allium asarense R.M. Fritsch & Matin од Иран.[2] Меѓутоа, научниците Зохари и Хопф предупредуваат дека "постојат сомневања дека видот vavilovii е всушност диворастечки."[3]
Кромидот е еден од најстарите зеленчуци познати на човештвото. Тој се употребува како додаток или зачин во различни рецепти во речиси сите светски култури. Може да се најде во свежа, замрзната, конзервирана и дехидрирана состојба, како и во прав. Овој зеленчук може да се користи во речиси секој вид на храна, и тоа пржена или во салати, но и како зачин. Во зависност од вариететот, кромидот може да биде со остар или благ вкус.
Се смета дека кромидот помага при широк спектар на заболувања - од обична настинка, па сѐ до срцеви заболувања, дијабетис, остеопороза и некои други болести. Тој содржи хемиски соединенија за кои се верува дека имаат антивоспалителни, антихолестеролски, антиканцерни и антиоксидирачки својства, како на пример кверцетинот. Сепак, не е јасно покажано дека зголеменото консумирање на кромид е директно поврзано со здравствени придобивки кај човекот. Некои истражувања, меѓутоа, покажале дека зголемената исхрана со кромид доведува до намалување од ризикот за добивање рак на главата и вратот. Во Индија, некои секти не јадат кромид, бидејќи се вреува дека тој има афродизиско дејство.
Еден американски хемичар истакнал дека плеиомерските соединенија во кромидот имаат потенцијал да ги намалат симптомите на фарингитис, или, пак, целосно да го излечат.
Црвен кромид.
Вреќа со црвен кромид.
Полиња со кромид близу Елба (Њујорк)
Кромид под пластеник во Светиниколско
Насад со (млад) кромид во Драчево
Нива посадена со кромид во Драчево
Нива посадена со кромид во Драчево
Млад кромид - „машки“ со семиња за расад
Млад кромид - „машки“ со семиња за расад
Млад кромид - „машки“ со семиња за расад
Готвење на кромид во тава за пржење.
Кромид е збор кој се користи за повеќе растенија од родот Allium. Тие во народот се познати како "кромид", но овој термин најчесто се однесува на видот Allium cepa. Allium cepa е исто така познат како градинарски кромид или луковичест кромид и козји лук (шалот).
Allium cepa е познат само како насад (култура), но во Централна Азија постојат и сродни диворастечки видови. Најсродни видови се Allium vavilovii Popov & Vved. и Allium asarense R.M. Fritsch & Matin од Иран. Меѓутоа, научниците Зохари и Хопф предупредуваат дека "постојат сомневања дека видот vavilovii е всушност диворастечки."
Пияз (лат. Allium, L. 1753) – пияздар тукумуна кирген эки же көп жылдык П. түптүү чөп, айрымдарынын П. түбү чала өөрчүгөн. Бардык түрү кескин П., сарымсак жыттуу. Топ гүлү чатырчадай, жаш гүлдөрү ороочтуу. Желекчеси жана аталыгы алтыдан. Уругу майда кара, күрөң кутуча. Жапайы түрү жер жүзүндө 200дөн ашуун. Айдама П-дын 50дөн ашуун сорту бар. Сарымсак же П. жыты андагы 0,005-0,009 % сарымсак майына байланыштуу. Сарымсак майында дисульфид – С6 Н 12S2 бар, анын курамында күкүрт көп. Кыргызстанда 30дан ашуун жапайы П. адырлардан бөксө тоолорго чейинки өсүмдүк жамаатында кездешет.
Пияз (лат. Allium, L. 1753) – пияздар тукумуна кирген эки же көп жылдык П. түптүү чөп, айрымдарынын П. түбү чала өөрчүгөн. Бардык түрү кескин П., сарымсак жыттуу. Топ гүлү чатырчадай, жаш гүлдөрү ороочтуу. Желекчеси жана аталыгы алтыдан. Уругу майда кара, күрөң кутуча. Жапайы түрү жер жүзүндө 200дөн ашуун. Айдама П-дын 50дөн ашуун сорту бар. Сарымсак же П. жыты андагы 0,005-0,009 % сарымсак майына байланыштуу. Сарымсак майында дисульфид – С6 Н 12S2 бар, анын курамында күкүрт көп. Кыргызстанда 30дан ашуун жапайы П. адырлардан бөксө тоолорго чейинки өсүмдүк жамаатында кездешет.
Пиёз ин сабзавоте ки барои пухтупаз истифода мешавад. Пиёз қабат-қабат ва баъзан тунд мебошад. Дар вакти тоза кардан аз чашматон оби дида, яъне ашк мерезад.
Пиёз гунгун мешавад. Пиёзи сурх, Пиёзи сафед
Цыбу́ля рэ́пчатая — найбольш распаўсюджаны з усіх відаў цыбулі. Падзяляецца на var. viviparum (шматярусны) і var. solaninum (шматзорны).
Радзіма — Сярэдняя Азія. Расьце на адным месцы да 4 гадоў. Вельмі ўстойлівая да замаразкаў.
У цыбулінах утрымліваецца ад 3 да 14% цукару, а таксама вітаміну C, этэрныя алеі, у лісьці вітаміна C у 2-3 разы больш, таксама ўтрымліваецца каратын.
Рэпчатая цыбуля ўжываецца ў вараным, сьвежым і смажаным выглядзе для прыгатаваньня і наданьня духмянасьці страве. Павялічвае выдзяленьне страўнікавага соку, чым павышае засваяльнасьць ежы. Цыбуліны і лісьце выкарыстоўваюцца ў якасьці заправы ў кансэрвавай прамысловасьці, да салатаў, вінэгрэту, грыбоў, агароднінных і мясных страваў. Служыць рэзка-вітамінавай заедкай і смакавым дадаткам да супоў , соўсаў, падліўкі і фаршу. Зь яе гатуюць варэньне, якое падаецца да мяса[1]. Найчасьцей ужываецца ў сырым выглядзе разам з кілбасой і мясам, сырам і хлебам. Падсмажваюць на алеі да залацістага адценьня.
Рэпчатая цыбуля валодае бактэрыцыднымі ўласьцівасьцямі, бо ўлучае лятучыя этэрныя алеі (фітанцыды). Сок цыбулі растварае ныркавы пясок і камяні. Зьніжае колькастць цукру ў крыві і згортвальнасьць крыві, таму дапамагае пры пашкоджаньні крывяносных сасудаў (тромбафлебіт). Сьпіртавая выцяжка з цыбулінаў (алілчэп) выкарыстоўваецца пры атэрасклерозе, атаніі кішэчніка і каліце, для павышэньня тонусу і сакрэцыі страўнікава-кішачнага тракту. Водны і сьпіртавы настой з сухіх шалупінак рэпчатай цыбулі канцэнтруе Р-вітамінныя рэчывы, якія аказваюць лекавае ўзьдзеяньне пры гіпэртанічнай хваробе і атэрасклерозе. Гэты настой валодае мачагонным дзеяньнем і спрыяе выдаленьню з арганізма натру і хлярыдаў. Фарбавальнае рэчыва сухога шалупіньня (кварцэцін) павышае гнуткасьць і пранікальнасьць крывяносных сасудаў.
Сокам цыбулі змазваць валасістую частку галавы пры себарэі і гнездавым аблысеньні для ўмацаваньня каранёў валасоў і прадухіленьня перхаці. Ад цыбулевага соку бляднеюць вяснушкі. Прыём цыбулі ўнутр і цыбулевыя маскі (з сумесі кашыцы цыбулі зь мёдам) папярэджваюць зьяўленьне маршчынаў.
Рэпчатую цыбулю малявалі Поль Сэзан, Вінцэнт ван Гог, П'ер Агюст Рэнуар і Эміль Бэрнар.
«Нацюрморт з талеркай цыбулі» Вінцэнт ван Гог
«Нацюрморт з коткай і цыбуляй»Барыс Грыгор'еў
«Нацюрморт» Эліс Пуірочэ-Вагнэр
«Цыбуля» Ён Андрэеску
Герб нямецкай камуны Цайскам
Герб францускай камуны Манрэаль
Герб гораду Сабадэля (Гішпанія)
Герб Арзамаскага раёна (Ніжагародзкая вобласьць, Расея)
Скульптура ў Эслінгэне-на-Нэкары (Нямеччына)
Скульптура ў Мако (Вугоршчына)
Цыбу́ля рэ́пчатая — найбольш распаўсюджаны з усіх відаў цыбулі. Падзяляецца на var. viviparum (шматярусны) і var. solaninum (шматзорны).
Радзіма — Сярэдняя Азія. Расьце на адным месцы да 4 гадоў. Вельмі ўстойлівая да замаразкаў.
У цыбулінах утрымліваецца ад 3 да 14% цукару, а таксама вітаміну C, этэрныя алеі, у лісьці вітаміна C у 2-3 разы больш, таксама ўтрымліваецца каратын.
Чу́рька (лат. Allium cepa) — те кавто ды ламо иень буень сеерькс, конань мельс путыть чурькань семеяньтень.
Чурьканть ломаньтне кастыть кода ярсамо, истяжо мазылгавтомо пиретьнень. Чурька прясь кирьксела, ды вельтязь якстерезь, ашназа лукшсо. Лопатьне вешкемаладсот, недьксэсь эчке, кува-кува 1 метрас сэрезэ. Цециявты аштемковсто-умарьковсто. Кенери умарьковсто-таштамковсто.
Һуған (рус. Лук ре́пчатый, лат. Állium cépa) — ике йыллыҡ үлән үҫемлек. Июль-август айҙарында аҡһыл сәскә ата, август-сентябрҙә орлоғо өлгөрә. Һуған 5 мең йылға яҡын сәсеп үҫтерелә. Тәбиғәттә башлы һуған осрамай.
Һуған (рус. Лук ре́пчатый, лат. Állium cépa) — ике йыллыҡ үлән үҫемлек. Июль-август айҙарында аҡһыл сәскә ата, август-сентябрҙә орлоғо өлгөрә. Һуған 5 мең йылға яҡын сәсеп үҫтерелә. Тәбиғәттә башлы һуған осрамай.
कांदा संपूर्ण जगभरात खाल्ली जाणारी एक भाजी आहे. कच्च्या कांद्याला उग्र वास आणि चव असते, परंतु तो शिजवला असता त्याची चव बदलून गोडसर होते. भारतातील अनेक भागात रोजच्या जेवणात शिजवलेल्या कांद्याचा उपयोग होतो. तसेच तोंडी लावणे, कोशिंबीर, चटणी यात कच्च्या कांद्याचा उपयोग होतो.याची भाजी पण करतात.कांद्याच्या पातीचा झुणका पण होतो. तो खूप छान लागतो. कांद्याची लागवड कमीतकमी ७,००० वर्षांपासून निवडक पद्धतीने केली जाते. कांदा ही द्वैवार्षिक वनस्पती आहे, परंतु सामान्यत: वार्षिक म्हणून घेतले जाते. कांद्याच्या आधुनिक जाती साधारणतः 15 ते 45 सेमी (6 ते 18 इंच) उंचीपर्यंत वाढतात. कांद्याची पाने पिवळसर- हिरव्या निळ्या रंगाची असतात आणि ती चपट्या, पंखाच्या आकाराच्या गुंडाळणीमध्ये एकट्याने वाढतात. ते चपटे, पोकळ आणि दंडगोलाकार असतात. कांदा परिपक्व होताना, त्याच्या पानांचा तळ आणि त्याच्या कंदामध्ये अन्न साठा जमा होण्यास सुरवात होते. का़दा भारतातून अनेक देशात निर्यात होतो, जसे की नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांग्लादेश, इत्यादि। कांदा याचे पीक कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश अशा जागी कांदा प्रक्रिया करुन कांद्याची भुकटी बनवली जाते. वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव ऍलियम सेपा आहे. भारतात महाराष्ट्रात कांद्याची शेती सर्वात जास्त होते. येथे वर्षातून दोन वेळा कांद्याचे पीक घेतले जाते- एक नोव्हंबर आणि दूसरे मे महीन्याच्या जवळ पास. कांद्याची शेती कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश अशा जागांवर वेगळ्या वेगळ्या वेळेत तयार होते. जगात कांद्याची शेती 1,789 हजार हेक्टर क्षेत्रफळावर घेतली जाते. ज्यात 25,387 हजार मी. टन उत्पादन होते. भारतात ऐकून 287 हजार हेक्टर क्षेत्रफळावर पीक घेतल्या वर 2450 हजार टन उत्पादन प्राप्त होते. महाराष्ट्र, उड़ीसा, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिलनाडु आणि गुजरात इत्यादी प्रदेशात जास्त प्रमाणात घेतले जाते. कांदा हे भारतातील एका महत्त्वाचे पीक आहे. आवश्यकताएॅं जलवायु, भूमि, सिंचाई कांदा शीतऋतुतील पीक आहे परंतु जास्त शीत वातावरण हानिकारक असते आणि तापक्रम जास्त असल्यास ही हानिकारक असते. कांद्याचे विपुल उत्पादन मिळवण्यासाठी पर्याप्त सूर्य प्रकाशाची आवश्यकता असते. कांद्याचे कन्द दीर्घ प्रकाश अवधि (Long Day Length) मध्ये चांगले बनतात.कन्दीय पीक असल्याकारणाने भुरभुरी आणि जल निचरा होणारी जमीन उत्तम मानली जाते. चिकणमाती,गाळ माती ची भूमि सर्वोत्तम असते अन्य भूमित ही उगवली जाते.या साठी भारी माती उचित नाही आहे.जमीनीचा पीएच मान 5.8-6.5 च्या मध्ये अपने आवश्यक आहे. कांद्यासाठी एकुण 12-15 पाण्याची आवश्यकता असते. 7-12 दिवसाच्या अन्तराने जमीनीनुसार पाणी देणे गरजेचे आहे. रोपांच्या शिरा जेव्हा कोमजतात तेव्हा हे कन्द तयार होण्याची लक्षणे आहेत, त्यामुळे पाणी देने थांबवावे.
खत आणि उर्वरक शेणखत किंवा कम्पोस्ट 200 क्विंटल प्रति हेक्टर आणि नाइट्रोजन, फास्फोरस व पोटाश क्रमशः 100, 50, 100 किलो प्रति हेक्टर आवश्यक आहे. शेणखत किंवा कम्पोस्ट, फास्फोरस व पोटाश जमीनीच्या तयारीच्या वेळी व नाइट्रोजन तीन भागात करुन क्रमशः रोप लागवडी च्या 15 आणि 45 दिवसानंतर द्यायला हवे, अन्य सामान्य नियम खत आणि उर्वरक देण्याचे पालन करावे.
कांदा पीक उत्पादन घेतांना जमिनीचं स्वास्थ नीट ठेवणे आवश्यक आहे. त्यासाठी रासायनिकखते आणि सेंद्रिय खत यांची सांगड घालणे गरजेचे आहे.
खरीप कांद्याला एकरी ४०:२०:२० किलो नत्र, स्फुरद, पालाश या प्रमाणात तर रब्बी कांदा पिकाला एकरी ४०:२०:३३ किलो नत्र,स्फुरद, पालाश वापर करावा तर दुय्यम व सूक्ष्म अन्नद्रव्यांमध्ये गंधक १० किलो प्रति एकर लागवडीला वापरावे गंधक वापरल्याने कांदा साठवणुकीस चांगला होतो व टिकण्यास मदत होते. सूक्ष्म अन्नद्रव्यांमध्ये सल्फेट १० किलो , झिंक सल्फेट ८ किलो शेणखतात किंवा गांडूळ खतात ८ ते दहा दिवस मुरवून द्यावे. सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचा वापर करताना माती परिक्षणानुसार निर्णय घ्यावा. कांद्याचे संग्रहरण(भंडारण) कांद्याचे भण्डारण एक महत्त्वपूर्ण कार्य आहे. काहीत भण्डारण क्षमता जास्त असते जसे- पूसा रेड, नासिक रेड, बेलारी रेड आणि एन-2-4। एन-53, अर्लीग्रेनो आणि पूसा रत्नार मध्ये संग्रहण क्षमता कमी असते. अशा जाती ज्यात खाद्य पदार्थ रिफ्रेक्टिव इण्डेक्स कमी असते आणि वाष्पन गति व एकूण वाष्पन अधिक असते त्यांची संग्रहण क्षमता कमी असते. छोट्या आकाराचे जे कन्द असतात त्यांच्यात मोठ्या आकाराच्या तुलनेत संग्रहण क्षमता अधिक असते.पीकात नाइट्रोजन युक्त उर्वरक जास्त देण्याने कन्दांची संग्रहण क्षमता कमी होते. फाॅस्फोरस आणि पोटाश चा महत्त्वपूर्ण प्रभाव नाही होत. जाड मानेच्या कन्द संग्रहण मध्ये शीघ्र ही खराब होतात.
कांदा संपूर्ण जगभरात खाल्ली जाणारी एक भाजी आहे. कच्च्या कांद्याला उग्र वास आणि चव असते, परंतु तो शिजवला असता त्याची चव बदलून गोडसर होते. भारतातील अनेक भागात रोजच्या जेवणात शिजवलेल्या कांद्याचा उपयोग होतो. तसेच तोंडी लावणे, कोशिंबीर, चटणी यात कच्च्या कांद्याचा उपयोग होतो.याची भाजी पण करतात.कांद्याच्या पातीचा झुणका पण होतो. तो खूप छान लागतो. कांद्याची लागवड कमीतकमी ७,००० वर्षांपासून निवडक पद्धतीने केली जाते. कांदा ही द्वैवार्षिक वनस्पती आहे, परंतु सामान्यत: वार्षिक म्हणून घेतले जाते. कांद्याच्या आधुनिक जाती साधारणतः 15 ते 45 सेमी (6 ते 18 इंच) उंचीपर्यंत वाढतात. कांद्याची पाने पिवळसर- हिरव्या निळ्या रंगाची असतात आणि ती चपट्या, पंखाच्या आकाराच्या गुंडाळणीमध्ये एकट्याने वाढतात. ते चपटे, पोकळ आणि दंडगोलाकार असतात. कांदा परिपक्व होताना, त्याच्या पानांचा तळ आणि त्याच्या कंदामध्ये अन्न साठा जमा होण्यास सुरवात होते. का़दा भारतातून अनेक देशात निर्यात होतो, जसे की नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांग्लादेश, इत्यादि। कांदा याचे पीक कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश अशा जागी कांदा प्रक्रिया करुन कांद्याची भुकटी बनवली जाते. वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव ऍलियम सेपा आहे. भारतात महाराष्ट्रात कांद्याची शेती सर्वात जास्त होते. येथे वर्षातून दोन वेळा कांद्याचे पीक घेतले जाते- एक नोव्हंबर आणि दूसरे मे महीन्याच्या जवळ पास. कांद्याची शेती कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश अशा जागांवर वेगळ्या वेगळ्या वेळेत तयार होते. जगात कांद्याची शेती 1,789 हजार हेक्टर क्षेत्रफळावर घेतली जाते. ज्यात 25,387 हजार मी. टन उत्पादन होते. भारतात ऐकून 287 हजार हेक्टर क्षेत्रफळावर पीक घेतल्या वर 2450 हजार टन उत्पादन प्राप्त होते. महाराष्ट्र, उड़ीसा, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिलनाडु आणि गुजरात इत्यादी प्रदेशात जास्त प्रमाणात घेतले जाते. कांदा हे भारतातील एका महत्त्वाचे पीक आहे. आवश्यकताएॅं जलवायु, भूमि, सिंचाई कांदा शीतऋतुतील पीक आहे परंतु जास्त शीत वातावरण हानिकारक असते आणि तापक्रम जास्त असल्यास ही हानिकारक असते. कांद्याचे विपुल उत्पादन मिळवण्यासाठी पर्याप्त सूर्य प्रकाशाची आवश्यकता असते. कांद्याचे कन्द दीर्घ प्रकाश अवधि (Long Day Length) मध्ये चांगले बनतात.कन्दीय पीक असल्याकारणाने भुरभुरी आणि जल निचरा होणारी जमीन उत्तम मानली जाते. चिकणमाती,गाळ माती ची भूमि सर्वोत्तम असते अन्य भूमित ही उगवली जाते.या साठी भारी माती उचित नाही आहे.जमीनीचा पीएच मान 5.8-6.5 च्या मध्ये अपने आवश्यक आहे. कांद्यासाठी एकुण 12-15 पाण्याची आवश्यकता असते. 7-12 दिवसाच्या अन्तराने जमीनीनुसार पाणी देणे गरजेचे आहे. रोपांच्या शिरा जेव्हा कोमजतात तेव्हा हे कन्द तयार होण्याची लक्षणे आहेत, त्यामुळे पाणी देने थांबवावे.
खत आणि उर्वरक शेणखत किंवा कम्पोस्ट 200 क्विंटल प्रति हेक्टर आणि नाइट्रोजन, फास्फोरस व पोटाश क्रमशः 100, 50, 100 किलो प्रति हेक्टर आवश्यक आहे. शेणखत किंवा कम्पोस्ट, फास्फोरस व पोटाश जमीनीच्या तयारीच्या वेळी व नाइट्रोजन तीन भागात करुन क्रमशः रोप लागवडी च्या 15 आणि 45 दिवसानंतर द्यायला हवे, अन्य सामान्य नियम खत आणि उर्वरक देण्याचे पालन करावे.
पियाज (अंगरेजी: Onion) एगो सब्जी हवे जेवना क जड़ में लागे वाला कंद के आ पतई के साग की रूप में खाइल जाला।
प्याज तरकारी/सब्जी आदिमा हालिने मसलाको रूपमा प्रयोग गरिने मसला फल जो माटोमुनि फल्छ। प्रायः सबै ठाउँमा यो मसलाको उत्पादन हुन्छ।
नेपालका पचहत्तरै जिल्लामा प्याज खेती हुने गरेको छ। कृषि मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार, आर्थिक वर्ष २०६७/६८ मा २० हजार ८० हेक्टर जमिनमा प्याज उत्पादन भयो। देशभरको प्याज क्षेत्रफलको एक चौथाइ हिस्सा सप्तरी जिल्लाले ओगटेको छ। आव २०६७/६८ मा उत्पादित कुल दुईलाख ६३ हजार ५३६ टनमध्ये ७७ हजार ६४८ टन सप्तरीमा उत्पादन भएको थियो। प्याज उत्पादनमा सप्तरीपछिका जिल्लामा क्रमशः बारा, सिरहा र रूपन्देही छन्। हिमालपारिका मुस्ताङ र मनाङमा पनि वार्षिक १६ टन प्याज फल्ने गरेको छ।प्याज नेपालको तरकारी बालीमा काउली र बन्दापछि तेस्रोमा पर्छ। प्याज जति उत्पादन भए पनि आसपासका बजारमा सजिलै खपत भइरहेको छ। शहरी क्षेत्रमा बढ्दो माग धान्न आयातमै भर पर्नुपर्ने अवस्थाले अभियानकै रूपमा प्याज उत्पादन गरे बजारको खाँचो नपर्ने भन्ने देखाउँछ। राजधानी काठमाडौंको कालीमाटी तरकारी बजारमा ९५ प्रतिशत प्याज भारतबाट आइरहेको छ। भारतमा प्याज महँगो वा आयातमा अवरोध हुँदा चीनबाट पनि ल्याइन्छ।
काँचो प्याजबाट स्वास्थ्य लाभः
देखिनमा साधारण जस्तो देखिएपनि सबै तरकारीमा मिल्ने तरकारी मात्र नभै यस्को बेजोड औषधीय गुणपनि रहेको छ। प्याजलाई काँचै वा पकाएर यस्को रस निकालेर जसरीपनि सेवन गर्न सकिन्छ। यस्का अनेकन औषधीय गुणहरु रहेको पाइन्छ:-
प्याजको फाइदाः
प्याज़ एक वनस्पति है जिसका कन्द सब्ज़ी के रूप में प्रयोग किया जाता है। भारत में महाराष्ट्र में प्याज़ की खेती सबसे ज्यादा होती है। यहाँ साल मे दो बार प्याज़ की फ़सल होती है - एक नवम्बर में और दूसरी मई के महीने के क़रीब होती है। प्याज़ भारत से कई देशों में निर्यात होता है, जैसे कि नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांग्लादेश, इत्यादि। प्याज़ की फ़सल कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश जैसी जगहों पर अलग-अलग समय पर तैयार होती है। विश्व में प्याज 1,789 हजार हेक्टर क्षेत्रफल में उगाई जाती हैं, जिससे 25,387 हजार मी. टन उत्पादन होता है। भारत में इसे कुल 287 हजार हेक्टर क्षेत्रफल में उगाये जाने पर 2450 हजार टन उत्पादन प्राप्त होता है। महाराष्ट्र, उड़ीसा, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिलनाडु तथा गुजरात आदि प्रदेशों में अधिकता से उगाया जाता है। यह शल्ककंदीय सब्जी है, जिसके कन्द सब्जी के रूप में उपयोग किए जाते हैं। कन्द तीखा होता है। यह तीखापन एक वाष्पशील तेल एलाइल प्रोपाइल डाय सल्फाइड कारण होता है। प्याज का उपयोग सब्जी, मसाले, सलाद तथा अचार तैयार करने के लिए किया जाता है। कन्द में आयरन, कैल्शियम, तथा विटामिन ‘सी’ पाया जाता है। कन्द तीखा, तेज, बलवर्धक, कामोत्तेजक, स्वादवर्धक, क्षुधावर्धक तथा महिलाओं में रक्त वर्धक होता है। पित्तरोग, शरीर दर्द, फोड़ा, खूनी बवासीर, तिल्ली रोग, रतौंधी, नेत्रदाह, मलेरिया, कान दर्द तथा पुल्टिस के रूप में लाभदायक है। अनिद्रा निवारक (बच्चों में), फिट (चक्कर) में सुंघाने के लिए उपयोगी। कीड़ों के काटने से उत्पन्न जलन को शान्त करता है (आयुर्वेद)। प्याज, एक तना जो कि छोटी-सी तस्तरी के रूप में होता है, अत्यन्त ही मुलायम शाखाओं वाली फसल है, जो कि पोले तथा गूदेदार होते हैं। रोपण के 2) से 3 माह पश्चात् तैयार हो जाती है। इसकी फसल अवधि 120-130 दिन है। औसत उपज 300 से 375 क्विंटल प्रति हेक्टर होती है। फसल मार्च-अप्रेल में तैयार हो जाती है।
प्याज शीतऋतु की फसल है किन्तु अधिक शीत हानिकारक होती है। तापक्रम अधिक हो जाना भी हानिकारक होता है। प्याज के विपुल उत्पादन के लिए पर्याप्त सूर्य प्रकाश की आवश्यकता होती है। प्याज के कन्द दीर्घ प्रकाश अवधि (Long Day Length) में अच्छे बनते हैं। कन्दीय फसल होने के कारण भुरभुरी तथा उत्तम जल निकास वाली भूमि उत्तम मानी जाती है। बलुई दुमट भूमि सर्वोत्तम होती है। अन्य भूमि में भी उगाई जा सकती है। भारी मिट्टी उचित नहीं है। भूमि का पीएच मान 5.8-6.5 के मध्य होना चाहिए। प्याज के लिए कुल 12-15 सिंचाई की आवश्यकता होती है, 7-12 दिन के अन्तर से भूमि के अनुसार सिंचाई की जानी चाहिए। पौधों का शिरा जब मुरझाने लगे, यह कन्द पकने के लक्षण हैं, इस समय सिंचाई नहीं करनी चाहिए।
गोबर की खाद या कम्पोस्ट 200 क्विंटल प्रति हेक्टर तथा नाइट्रोजन, फास्फोरस एवं पोटाश क्रमशः 100, 50, 100 किलो प्रति हेक्टर आवश्यक है। गोबर की खाद या कम्पोस्ट, फास्फोरस तथा पोटाश भूमि के तैयारी के समय तथा नाइट्रोजन तीन भागों में बांटकर क्रमशः पौध रोपण के 15 तथा 45 दिन बाद देना चाहिए। अन्य सामान्य नियम खाद तथा उर्वरक देने के पालन किए जाने चाहिए।
प्रति हेक्टर बीज की मात्रा – 10 किलो
25,000
60 प्रतिशत
एक वर्ष
1 प्रतिशत बोर्डो मिश्रण या अन्य फफूंदनाशक दवा से उपचारित करें।
बीज भूमि से 10 सेमी. ऊँची बनाई गई क्यारियों में कतारों में बुवाई कर ढक देना चाहिए। आद्र्र गलन का रोग पौधों में न लगने पाए इसलिए क्यारियों में 1 प्रतिशत बोर्डो मिश्रण का छिड़काव करना चाहिए।
समय – 15 सितम्बर से दिसम्बर
कतार 15 सेमी., पौधे 10-15 सेमी. ऊँचे हो जाएँ तब खेत में रोपएा कर लगाने चाहिए। अधिक उम्र के पौधे या जब उनमें जड़ वाला भाग मोटा होने लगे तब नहीं लगाने चाहिए। खेत की तैयारी आलू के समान ही की जानी चाहिए। पौध रोपण के तुरन्त बाद ही सिंचाई करनी चाहिए।
प्याज के पौधों की कतारों के मध्य पुआल या सूखी पत्तियाँ बिछा देनी चाहिए जिससे सिंचाई की बचत होती है। फूल आना या बोल्टिंग – कन्द के लिए ली जाने वाली फसल में फूल आना उचित नहीं माना जाता है, इससे कन्द का आकार घट जाता है। अतः आरम्भ में ही निकलते हुए डण्ठलों को तोड़ देना चाहिए।
जब पत्तियों का ऊपरी भाग सूखने लगे तो उसे भूमि में गिरा देना चाहिए जिससे प्याज के कन्द ठीक से पक सकें। खुदाई करने में कन्द को चोट या खरोंच नहीं लगनी चाहिए।
प्याज का भण्डारण एक महत्वपूर्ण कार्य है। कुछ किस्मों में भण्डारण क्षमता अधिक होती है, जैसे- पूसा रेड, नासिक रेड, बेलारी रेड और एन-2-4। एन-53, अर्लीग्रेनो और पूसा रत्नार में संग्रहण क्षमता कम होती है। ऐसी किस्में जिनमें खाद्य पदार्थ रिफ्रेक्टिव इण्डेक्स कम होता है और वाष्पन की गति और कुल वाष्पन अधिक होता है, उनकी संग्रहण क्षमता कम होती है। छोटे आकार के कन्दों में बड़े आकार की तुलना में संग्रहण क्षमता अधिक होती है। फसल में नाइट्रोजन युक्त उर्वरक अधिक देने से कन्दों की संग्रहण क्षमता कम हो जाती है। फाॅस्फोरस और पोटाश को कोई महत्वपूर्ण प्रभाव नहीं होता है। मोटी गर्दन वाले कन्द संग्रहण में शीघ्र ही खराब होने लगते हैं।
विश्व में अनुमानतः 90 लाख एकड़ भूमि में प्याज की खेती होती है। लगभग १७० देश घरेलू खपत के लिये इसकी खेती करते हैं तथा कुल उत्पादन का ८ प्रतिशत का अन्तरराष्ट्रीय बाजार में व्यापार होता है।
प्याज़ एक वनस्पति है जिसका कन्द सब्ज़ी के रूप में प्रयोग किया जाता है। भारत में महाराष्ट्र में प्याज़ की खेती सबसे ज्यादा होती है। यहाँ साल मे दो बार प्याज़ की फ़सल होती है - एक नवम्बर में और दूसरी मई के महीने के क़रीब होती है। प्याज़ भारत से कई देशों में निर्यात होता है, जैसे कि नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांग्लादेश, इत्यादि। प्याज़ की फ़सल कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश जैसी जगहों पर अलग-अलग समय पर तैयार होती है। विश्व में प्याज 1,789 हजार हेक्टर क्षेत्रफल में उगाई जाती हैं, जिससे 25,387 हजार मी. टन उत्पादन होता है। भारत में इसे कुल 287 हजार हेक्टर क्षेत्रफल में उगाये जाने पर 2450 हजार टन उत्पादन प्राप्त होता है। महाराष्ट्र, उड़ीसा, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिलनाडु तथा गुजरात आदि प्रदेशों में अधिकता से उगाया जाता है। यह शल्ककंदीय सब्जी है, जिसके कन्द सब्जी के रूप में उपयोग किए जाते हैं। कन्द तीखा होता है। यह तीखापन एक वाष्पशील तेल एलाइल प्रोपाइल डाय सल्फाइड कारण होता है। प्याज का उपयोग सब्जी, मसाले, सलाद तथा अचार तैयार करने के लिए किया जाता है। कन्द में आयरन, कैल्शियम, तथा विटामिन ‘सी’ पाया जाता है। कन्द तीखा, तेज, बलवर्धक, कामोत्तेजक, स्वादवर्धक, क्षुधावर्धक तथा महिलाओं में रक्त वर्धक होता है। पित्तरोग, शरीर दर्द, फोड़ा, खूनी बवासीर, तिल्ली रोग, रतौंधी, नेत्रदाह, मलेरिया, कान दर्द तथा पुल्टिस के रूप में लाभदायक है। अनिद्रा निवारक (बच्चों में), फिट (चक्कर) में सुंघाने के लिए उपयोगी। कीड़ों के काटने से उत्पन्न जलन को शान्त करता है (आयुर्वेद)। प्याज, एक तना जो कि छोटी-सी तस्तरी के रूप में होता है, अत्यन्त ही मुलायम शाखाओं वाली फसल है, जो कि पोले तथा गूदेदार होते हैं। रोपण के 2) से 3 माह पश्चात् तैयार हो जाती है। इसकी फसल अवधि 120-130 दिन है। औसत उपज 300 से 375 क्विंटल प्रति हेक्टर होती है। फसल मार्च-अप्रेल में तैयार हो जाती है।
प्याज तरकारी/सब्जी आदिमा हालिने मसलाको रूपमा प्रयोग गरिने मसला फल जो माटोमुनि फल्छ। प्रायः सबै ठाउँमा यो मसलाको उत्पादन हुन्छ।
नेपालका पचहत्तरै जिल्लामा प्याज खेती हुने गरेको छ। कृषि मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार, आर्थिक वर्ष २०६७/६८ मा २० हजार ८० हेक्टर जमिनमा प्याज उत्पादन भयो। देशभरको प्याज क्षेत्रफलको एक चौथाइ हिस्सा सप्तरी जिल्लाले ओगटेको छ। आव २०६७/६८ मा उत्पादित कुल दुईलाख ६३ हजार ५३६ टनमध्ये ७७ हजार ६४८ टन सप्तरीमा उत्पादन भएको थियो। प्याज उत्पादनमा सप्तरीपछिका जिल्लामा क्रमशः बारा, सिरहा र रूपन्देही छन्। हिमालपारिका मुस्ताङ र मनाङमा पनि वार्षिक १६ टन प्याज फल्ने गरेको छ।प्याज नेपालको तरकारी बालीमा काउली र बन्दापछि तेस्रोमा पर्छ। प्याज जति उत्पादन भए पनि आसपासका बजारमा सजिलै खपत भइरहेको छ। शहरी क्षेत्रमा बढ्दो माग धान्न आयातमै भर पर्नुपर्ने अवस्थाले अभियानकै रूपमा प्याज उत्पादन गरे बजारको खाँचो नपर्ने भन्ने देखाउँछ। राजधानी काठमाडौंको कालीमाटी तरकारी बजारमा ९५ प्रतिशत प्याज भारतबाट आइरहेको छ। भारतमा प्याज महँगो वा आयातमा अवरोध हुँदा चीनबाट पनि ल्याइन्छ।
काँचो प्याजबाट स्वास्थ्य लाभः
एनीमियाः प्याज काट्दा आँखामा आँशु आउँने गर्दछ। यस्तो प्याजमा भएको सल्फरको कारण हुने गर्दछ। जो नाकद्वारा शरीरमा प्रवेश गर्दछ। यो सल्फरमा तेल मौजुद हुन्छ। जस्ले एनीमिया ठिक गर्न सहायक हुन्छ। खना पकाउँदा यही सल्फर जल्दछ त्यसैले एनीमियाका विमारीले काँचो प्याजको सेवन गर्नु उपयोगी हुन्छ। कब्जियतः प्याजमा हुने रेशाले पेटमा टाँसिएर रहेको भोजनलाई वाहिर निकाल्दछ। जस्ले पेट सफा हुन्छ। यदि कब्जियतको सिकायत भएमा काँचो प्याज खाने गर्नु पर्दछ। गलामा खरासः यदि सर्दी कफ या खरासबाट पीडित भएमा ताजा प्याजको रस पिउन सकिन्छ। यसमा गुड या मह मिलाएर सेवन गर्न सकिन्छ। ब्लीडिंग समस्याः नाकमा रग बगेमा काँचो प्याज काटेर सुँघेमा फाइदा हुन्छ। पाइल्सको समस्या भएमा सेतो प्याज खान शुरु गर्नु पर्दछ। मधुमेहः यदि प्याज काँचो खाएमा यस्ले शरीरमा इन्सुलिन उत्पन्न गर्दछ। डायबिटिकले सलादमा नियमित रुपमा प्याजको सेवन गर्नु पर्दछ। मुटुको सुरक्षाः काँचो प्याजको सेवनले हाई ब्लड प्रेशरलाई नर्मल गर्दछ। बन्द भएको रक्त धमनी खोल्दछ। जस्ले मुटुको रोग निर्मुल हुन्छ। कोलेस्ट्रॉल कंट्रोलः प्याजमा हुने मिथाइल सल्फाइड तथा अमीनो एसिडले खराब कोलेस्ट्रॉललाई घटाएर राम्रो कोलेस्ट्रॉललाई बढाउँने गर्दछ। क्यान्सरको ग्रोथ रोक्दछः प्याजमा सल्फर तत्व अधिक हुन्छ। सल्फरले शरीरका पेट, कोलोन, ब्रेस्ट, फोक्सो तथा प्रोस्टेट क्यान्सरबाट बचाउँदछ। साथमा यस्ले मुत्र मार्गको संक्रमणको समस्या पनि निर्मुल गर्दछ।পিয়াঁজ (ইংৰাজী: Onion ) বৈজ্ঞানিক নাম - Alliun cepa ৷ পিয়াঁজ ভোগ বৃদ্ধিকাৰ্যত,শক্তিবৰ্ধক আৰু বিভিন্ন ৰোগৰ প্ৰতিৰোধক হিচাপে কাম কৰে৷[4]
পিয়াঁজ সাধাৰণতে তিনিটা ৰঙৰ পোৱা যায়৷ বগা,ৰঙচুৱা আৰু শেঁতা বৰণৰ৷ ৰঙচুৱা বৰণৰ পিয়াঁজ অতি বেছিকৈ হয় যদিও বগা ৰঙৰ পিয়াঁজৰ ঔষধি গুণ বেছি৷[4]
পিয়াঁজ (ইংৰাজী: Onion ) বৈজ্ঞানিক নাম - Alliun cepa ৷ পিয়াঁজ ভোগ বৃদ্ধিকাৰ্যত,শক্তিবৰ্ধক আৰু বিভিন্ন ৰোগৰ প্ৰতিৰোধক হিচাপে কাম কৰে৷
ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਗੰਢਾ (ਐਲਿਅਮ ਸੇਪਾ ਐਲ., ਲਾਤੀਨੀ ਸੇਪਾ "ਪਿਆਜ਼" ਤੋਂ) ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਲਬ ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਗੰਢੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਬਜ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਨਸ ਅਲੀਅਮ ਦੀ ਸਭਤੋਂ ਵੱਧ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਸਣ, ਆਈਸ, ਲੀਕ, ਚੀਵ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਪਿਆਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਪਲਾਂਟ ਵਿਚ ਖੋਖਲੇ, ਨੀਲੇ-ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਖਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬੱਲਬ ਨੂੰ ਸੁੱਜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਦਿਨ ਲੰਬਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਲਬ ਛੋਟੇ, ਸੰਕੁਚਿਤ, ਭੂਮੀਗਤ ਸਟੈਮ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੱਢੇ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਭੌਤਿਕ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਪੈਮਾਨੇ (ਪੱਤੇ) ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘਿਰਦੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਤਝੜ (ਜਾਂ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ, ਓਵਨਵੈਂਟਿੰਗ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ), ਪਰਾਗੀਨ ਦੀ ਮੌਤ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਲਬ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਪਰਤਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਵਰਤਣ ਜਾਂ ਸਟੋਰੇਜ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਇਹ ਫਸਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਫਲਾਈ, ਪਿਆਜ਼ ਅਲਾਰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਫੰਜਾਈ ਕਾਰਨ ਸੜਨ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਏ. ਸੇਪਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਈਸਟਸ ਅਤੇ ਆਲੂ ਪਿਆਜ਼, ਕਈ ਬਲਬਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸਭਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਪਿਆਜ ਦੀ ਫਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-ਇੱਕ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਮਈਦੇ ਮਹੀਨੇਦੇ ਕਰੀਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਜ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਿਆਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੇਪਾਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਸ਼ਰੀਲੰਕਾ, ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼, ਇਤਆਦਿ। ਪਿਆਜ ਦੀ ਫਸਲ ਕਰਨਾਟਕ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਜਵਾਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਰਗੀ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸਮੇਂਤੇ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ 1, 789 ਹਜਾਰ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ 25, 387 ਹਜਾਰ ਮੀ .ਟਨ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਕੁਲ 287 ਹਜਾਰ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾਣ ਉੱਤੇ 2450 ਹਜਾਰ ਟਨ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਉੜੀਸਾ, ਕਰਨਾਟਕ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤਮਿਲਨਾਡੁ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਇਤ ਵਲੋਂ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਲਕਕੰਦੀਏ ਸਬਜੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਕੰਦ ਸੱਬਜੀਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੰਦ ਤੀਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੱਖਾਪਨ ਇੱਕ ਵਾਸ਼ਪਸ਼ੀਲ ਤੇਲ ਏਲਾਇਲ ਪ੍ਰੋਪਾਇਲ ਡਾਏ ਸਲਫਾਇਡ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਜ ਦਾ ਵਰਤੋ ਸੱਬਜੀ, ਮਸਾਲੇ, ਸਲਾਦ ਅਤੇ ਅਚਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਦ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ, ਕੈਲਸ਼ਿਅਮ, ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਦ ਤੀਖਾ, ਤੇਜ, ਬਲਵਧਰਾਕ, ਕਾਮੋੱਤੇਜਕ, ਸਵਾਦਵਰਧਕ, ਕਸ਼ੁਧਾਵਰਧਕ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਕਤ ਕੱਟਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿੱਤਰੋਗ, ਸਰੀਰ ਦਰਦ, ਫੋੜਾ, ਖੂਨੀ ਬਵਾਸੀਰ, ਤਿੱਲੀ ਰੋਗ, ਰਤੌਂਧੀ, ਨੇਤਰਦਾਹ, ਮਲੇਰੀਆ, ਕੰਨ ਦਰਦ ਅਤੇ ਪੁਲਟਿਸਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਅਨੀਂਦਰਾ ਨਿਵਾਰਕ( ਬੱਚੀਆਂ ਵਿੱਚ ), ਫਿਟ( ਚੱਕਰ )ਵਿੱਚ ਸੁੰਘਾਨੇ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ। ਕੀੜੀਆਂਦੇ ਕੱਟਣ ਵਲੋਂ ਪੈਦਾ ਜਲਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ( ਆਯੁਰਵੇਦ ) । ਪਿਆਜ, ਇੱਕ ਤਨਾ ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੀ - ਸੀ ਤਸਤਰੀਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤਿਅੰਤ ਹੀ ਮੁਲਾਇਮਸ਼ਾਖਾਵਾਂਵਾਲੀ ਫਸਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੋਲੇ ਅਤੇ ਗੂਦੇਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰੋਪਣਦੇ 2 )ਵਲੋਂ 3 ਮਹੀਨਾ ਬਾਅਦ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਫਸਲ ਮਿਆਦ 120 - 130 ਦਿਨ ਹੈ। ਔਸਤ ਉਪਜ 300 ਵਲੋਂ 375 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਹੇਕਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਸਲ ਮਾਰਚ - ਅਪ੍ਰੇਲ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [1]
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਾਣੇ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਸੋਈ ਡਿਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕੱਚੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਪੱਟੀਆਂ ਜਾਂ ਚਟਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੁਝ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਪੌਦੇ (ਅਲੀਅਏਮ ਸੇਪਾ), ਨੂੰ ਬਲਬ ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਆਮ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੂਲਸ ਐਲਿਓਮ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕਾਸ਼ਤ ਕਿਸਮ ਹੈ. ਕਾਰਲ ਲਿਨੀਅਸ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ 1753 ਵਿੱਚ ਸਪੀਸੀਜ਼ ਪਲਾਨਟਾਰਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਧਿਕਾਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ. ਇਸਦੇ ਟੈਕਸਾਨੋਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਕੇਤ ਹਨ:
ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਚ' ਬਹੁਤ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 7000 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿਚ ਚੁਣੌਤੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਸਾਲਾ ਪੌਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਲਾਨਾ ਤੌਰ ਤੇ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 15 ਤੋਂ 45 ਸੈ.ਮੀ. ਦੀ ਉਚਾਈ (5.9 ਤੋਂ 17.7 ਇੰਚ) ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਤੇ ਪੀਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ- ਹਰੇ ਹਰੇ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫਲੈਟਾਂਡ, ਫੈਨ-ਆਕਾਰਡ ਸਵਾਹਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹੋਏ। ਇਹ ਝੋਟੇ, ਖੋਖਲੇ, ਅਤੇ ਸਿਲੰਡਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਫਰੇਟਿਡ ਸਾਈਡ ਦੇ ਨਾਲ। ਉਹ ਇਕ ਚੌਥਾਈ ਤਕ ਦੇ ਚੌੜੇ ਰਾਹ ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਸੀਦ ਟਿਪ ਦੇ ਵੱਲ ਸੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਹਰੇਕ ਪੱਤੇ ਦਾ ਅਧਾਰ ਇਕ ਫਲੈਟਾਂਡ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਫੈਦ ਸ਼ੀਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਬੇਸਾਲ ਡਿਸਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਡਿਸਕ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ, ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੰਡਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭਦਾ ਹੈ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਪਿਆਜ਼ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਣੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਚਮਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ, ਪੱਤੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਲਬ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਛਿਲਕੇ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਫਸਲ ਫਿਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਟਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਸਰਦੀ ਉੱਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਬਲਬ ਦੇ ਵਿਚਲੇ ਵਧ ਰਹੇ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਪੱਤੇ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੰਬੇ, ਚੌਗਿਰਦੇ, ਖੋਖਲੇ ਸਟੈਮ ਦਾ ਪਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਚੱਕਰ ਦੁਆਰਾ ਚੋਟੀ ਦੇ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਫੈਦ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਇਕ ਗੋਲਾਕਾਰ ਦੀ umbel ਦਾ ਰੂਪ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਛੋਲਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਰਾਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਗਲੋਸੀ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਤਿਕੋਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਬੇਯਕੀਨੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੰਗਲੀ ਪਿਆਜ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਿਕਾਰਡ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਢੀ ਵਾਲਾ, ਪਿਆਜ਼ ਵਾਲੇ ਪਿਆਜ਼ ਬਹੁਤ ਬਹਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਦੋਵਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਜਾਂ ਪਰਸ਼ੀਆ ਹਨ। ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਚੀਨ, ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਪਰਸੀਆ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖਾਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਚੀਨ ਵਿਚ ਬ੍ਰੋਨਜ਼ ਏਜ ਬਸਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਰਾਮਦ ਹੋਏ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਟਰੇਸ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਕਿ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ 5000 ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ. ਵਿਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਆਦ ਲਈ, ਬਲਕਿ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਬਲਬ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰੀ ਲੋਕ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਇਕ ਬੱਲਬ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਗੋਲਾਕਾਰ ਰੂਪ ਅਤੇ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਵਾਲੇ ਰਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਨੰਤ ਜੀਵਨ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਿਆਜ਼ ਮਿਸਰੀ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮੇਸ ਚੌਥੇ ਦੇ ਅੱਖ ਦੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਪਿਆਜ਼ ਟਰੇਸ ਦੁਆਰਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਯੂਰੋਪੀ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਮੂਲ ਅਮਰੀਕਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੱਚੇ ਜਾਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭੋਜਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਕਾਏ ਹੋਏ ਜੰਗਲੀ ਪਿਆਜ਼ ਖਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਸਤੀਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖੀਆਂ ਡਾਇਰੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਬੱਲਬ ਪਿਆਜ਼ ਪਿਲਗ੍ਰਿਮ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਲਾਇਆ ਪਹਿਲੀ ਫਸਲ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਤਿੰਨ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੀਲੇ ਜਾਂ ਭੂਰੇ ਪਿਆਜ਼ (ਕੁਝ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਫੁੱਲ-ਫਲੈਵਡਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਪਿਆਜ਼ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੀਲਾ ਪਿਆਜ਼ ਇੱਕ ਅਮੀਰ, ਗੂੜ੍ਹੇ ਭੂਰੇ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਾਰਮਿਲਾਈਜ਼ਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਰੈਂਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਸੂਪ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਮਿੱਠਾ ਸੁਆਦ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਲਾਲ ਪਿਆਜ਼ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ਕੁਝ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾਮਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਤਾਜ਼ੇ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਇਕ ਵਧੀਆ ਚੋਣ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸਦਾ ਰੰਗ ਡਿਸ਼ ਅਪ ਲੈਂਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿੱਲਿੰਗ ਵਿਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵ੍ਹਾਈਟ ਪਿਆਜ਼ ਰਵਾਇਤੀ ਪਿਆਜ਼ ਹਨ ਜੋ ਕਲਾਸਿਕ ਮੈਕਸੀਕਨ ਵਿਅੰਜਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ; ਪਕਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।'
ਹਾਲਾਂਕਿ ਵੱਡੇ, ਪੱਕੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਬਲਬ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖਾਧਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਪਿਆਜ਼ ਪੇਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਖਾਧਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਲਬਿੰਗ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਯੰਗ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਹੀ ਬਸੰਤ ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਸਕੈਲੀਅਨਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬੱਲਬਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਕਟਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਪਿਆਜ਼ ਅਜੇ ਪੱਕਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ "ਗਰਮੀ" ਪਿਆਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਤਾਜ਼ੇ, ਜੰਮਿਆਂ, ਕੈਨਡ, ਕੈਰਮਾਈਲਾਈਜ਼ਡ, ਪਿਕਟੇਲ ਅਤੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ. ਡੀਹਾਈਡਰੇਟਡ ਉਤਪਾਦ ਕਿਲਬੀ, ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ, ਰਿੰਗ, ਬਾਰੀਕ, ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ, ਗ੍ਰੇਨਿਊਲ ਅਤੇ ਪਾਊਡਰ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਵਜੋਂ ਉਪਲਬਧ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਿੱਘੇ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਮੱਗਰੀ ਦੇ ਤੌਰ' ਤੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸਾਮੱਗਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਪਿਆਜ਼ ਸੂਪ ਜਾਂ ਪਿਆਜ਼ ਚਟਨੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਭਾਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਸਲਾਦ ਵਿਚ ਬੇਕ, ਉਬਲੇ ਹੋਏ, ਬਰੇਜ਼ ਕੀਤੇ, ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ, ਤਲੇ ਹੋਏ, ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ, ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਜਾਂ ਕੱਚੇ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹਨ. ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੋਗਨ-ਡੁਲਮਾ ਪਿਆਜ਼ ਭਾਰਤੀ ਰਸੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੇਸ਼ੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਕਰੀ ਅਤੇ ਗਰੇਵੀਜ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਮੋਟੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਏਜੰਟ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਕੇ ਵਿੱਚ ਪਕਾਏ ਹੋਏ ਪਿਆਜ਼ ਇੱਕ ਸਨੈਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਹ ਪਾਰੰਪਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪੱਬ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਚਿੱਪ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਿਕਲਡ ਪਿਆਜ਼ ਇਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੱਬ ਸਲਵਾਰ ਦੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਨੀਰ ਅਤੇ ਐਲ ਦੇ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ, ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਪਿਆਜ਼ ਡਰਾਫਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਡੂੰਘੇ ਤਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਰਿੰਗਾਂ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਵੱਡੇ ਸੈੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਘੱਟ ਵਿਸਤਰੀਕਰਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ. ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੇਅਰ ਬਣਾਉਣਾ, ਵਿਦਿਅਕ, ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਬਲਬ ਐਪਿਡਰਿਮਿਸ ਅਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ, ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੋਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਕ ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਲਟੀਵਰ ਕਰੀਬ 89% ਪਾਣੀ, 9% ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ (4% ਖੰਡ ਅਤੇ 2% ਖੁਰਾਕ ਫਾਈਬਰ ਸਮੇਤ), 1% ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਨਾਬਾਲਗ ਚਰਬੀ (ਟੇਬਲ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 100 g (3.5 oz) ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ 166 ਕੇਜੇ (40 ਕੈਲੋਰੀਆਂ) ਦੀ ਊਰਜਾ ਮੁੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਜ਼ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੈਲੋਰੀਕ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਏ ਬਗੈਰ ਪਕਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਆਦਲਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਵਧੀਆ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਚੰਗੀ-ਨਿੱਕੀ ਹੋਈ ਹਨ ਸੈਂਡੀ ਲੋਮਜ਼ ਚੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਗੰਧਕ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਕਾਲੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਉੱਚ ਸਲਫਰ ਦੀ ਸਮਗਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੇੰਗਟ ਬਲਬ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਕਸਰ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਠੰਡੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧਤਾ ਦੇ ਘੱਟ ਪੱਧਰ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਧ ਰਹੀ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਅੰਤਰਾਲਾਂ 'ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਲਬਿੰਗ ਪਿਆਜ਼ ਦਿਨ-ਦਿਨ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਦਿਨ ਦੇ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਲਬ ਵਧਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਯੂਰਪੀਅਨ ਪਿਆਜ਼ ਨੂੰ "ਲੰਬੇ ਦਿਨ" ਪਿਆਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿਰਫ 14 ਘੰਟਿਆਂ ਜਾਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਿਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬਲਬ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਦੱਖਣੀ ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕੀ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ "ਇੰਟਰਮੀਡੀਏਟ-ਡੇ" ਕਿਸਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਿਰਫ 12-13 ਘੰਟੇ ਦੀ ਦਿਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਲੂਬ ਗਠਨ ਹੋ ਸਕੇ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, "ਥੋੜੇ ਦਿਨ" ਪਿਆਜ਼, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ-ਸਰਦੀਆਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਲਬਾਂ ਨੂੰ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਿਰਫ 11-12 ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਦਿਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਲਬ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਿਆਜ਼ ਇੱਕ ਠੰਢੇ ਮੌਸਮ ਵਾਲੇ ਫਸਲ ਹਨ ਅਤੇ ਯੂ ਐਸ ਡੀ ਏ ਜ਼ੋਨਾਂ ਵਿੱਚ 3 ਤੋਂ 9 ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਰਮ ਤਾਪਮਾਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਤਣਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ "ਬੋਲਟ" ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਤਲਬ ਕਿ ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਸਟੈਮ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਬੀਜ ਤੋਂ ਜਾਂ ਸੈਟਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ. ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਬੀਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਬੀਜ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਗਦੇ ਹਨ। ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਡੂੰਘੀ ਪੱਧਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਢੁਕਵੇਂ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਪੱਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਤਲੇਪਣ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਛੋਟੇ ਬਲਬਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਲਬ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਪਰਿੰਗ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿਆਣੇ ਬਲਬਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਖਾਸ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਸਟੋਰੇਜ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਜਿਹੜੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਵਧੇ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਕਈ ਪੌਦੇ ਦੇ ਵਿਕਾਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹਨ ਘਰ ਦੇ ਮਾਲੀ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੰਭੀਰ ਪਿਆਜ਼ ਫਲਾਈ, ਸਟੈਮ ਅਤੇ ਬੱਲਬ, ਚਿੱਟੇ ਰੋਟ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਸੜਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਪੱਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਾਲ ਅਤੇ ਸਮੂਟ, ਨੀਲ ਫ਼ਫ਼ੂੰਦੀ ਅਤੇ ਚਿੱਟੀ ਟਿਪ ਰੋਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਬਲਬ ਨੂੰ ਵੰਡਣ, ਚਿੱਟੀ ਸੜਨ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦੀ ਸੜਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੰਕਿੰਗ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਪੱਤੇ ਪੀਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲਾਟੂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ ਇੱਕ ਕੋਝਾ-ਸੁੰਘਣ ਵਾਲੀ ਸਲੋਟ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਅਤੇ ਸਾੜ ਕੇ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਿਆਜ਼ ਪਨੀਰ ਮਾਸਕ ਜਾਂ ਲੀਕ ਕੀੜਾ (ਐਰੋਲੋਪੀਓਪਿਸਸ ਅਸਸੀਕਾਰਟਿਲਾ) ਦੀ ਲਾਰਵਾ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਪੱਤੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਬੱਲਬ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਫਲਾਈ (ਡੇਲੀਆ ਐਂਟੀਕਿਆ) ਅੰਡੇ ਨੂੰ ਪੱਤੇ ਤੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼, ਕੀਟ, ਲੀਕ, ਅਤੇ ਲਸਣ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਖਰਾਬ ਹੋਈ ਟਿਸ਼ੂ ਦੀ ਗੰਧ ਰਾਹੀਂ ਫਲਾਈ ਫਸਲ ਵੱਲ ਖਿੱਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਠੰਢਾ ਹੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ। ਸੈੱਟ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪੌਦੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਘੱਟ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ. ਬਲਬਾਂ ਅਤੇ ਫਲੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲਾਰਵਾ ਸੁਰੰਗ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਬਲਬ ਵਿਗਾੜ ਅਤੇ ਸੜਨ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਿੱਲੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ। ਕੰਟਰੋਲ ਦੇ ਉਪਾਅ ਵਿਚ ਫਸਲ ਰੋਟੇਸ਼ਨ, ਬੀਜ ਡ੍ਰੈਸਿੰਗ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿਜਾਈ ਜਾਂ ਲਾਉਣਾ, ਅਤੇ ਪਰਾਪਤ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਸੁੱਕੀ, ਠੰਢੇ, ਹਨੇਰੇ, ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਵਾਦਾਰ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿਚ ਜਾਲੀਦਾਰ ਬੈਗਾਂ ਵਿਚ, ਇਕੋ ਪਰਤ ਵਿਚ। ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ੈਲਫ ਜੀਵਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ ਇੱਕ-ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਿਆਜ਼ ਸੇਬ ਅਤੇ ਨਾਸ਼ਪਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੰਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਨਮੀ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਖਰਾਬ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਸਮੱਗਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਚੱਖਣ ਵਾਲਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲਫ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੈਫਰੀਰੇਟਿਡ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਲਗਭਗ 1 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸ਼ੈਲਫ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਹੈ. ਚਾਹੇ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਪੇਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਏ. ਸੇਪਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਇਸ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਐਲਿਓਮ ਫਸਲ। ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪੌਦੇ ਵੱਡੇ ਇੱਕਲੇ ਬਲਬ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬੀਜ ਜਾਂ ਬੀਜੇ ਹੋਏ ਸੂਤ ਤੋਂ ਵਧੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖੁਸ਼ਕ ਬਲਬ, ਸਲਾਦ ਪਿਆਜ਼ ਅਤੇ ਪਿਕਨਿੰਗ ਪਿਆਜ਼ ਲਈ ਵਧੇ ਗਏ ਬਹੁਤੇ ਕਿਸਮਾਂ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਲੜੀ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਇਡ (ਦਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਜੋ ਬੱਲਬ ਨੂੰ ਟ੍ਰਿਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ), ਸਟੋਰੇਜ ਜੀਵਨ, ਸੁਆਦਲਾ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਆਮ ਪਿਆਜ਼ ਸੁੱਕੀਆਂ ਸੂਪ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਪਾਊਡਰ ਲਈ ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇਡੀਰੀਆ ਤੋਂ ਵਿਡਾਲੀਆ, ਜਾਂ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਤੋਂ ਵਲਾਵਾ ਨੂੰ ਸੈਨਿਕ ਤੇ ਕੱਟਿਆ ਅਤੇ ਖਾਧਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਭਸਮ ਅਤੇ ਆਲੂ ਪਿਆਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਲਟੀਪਲਾਈਅਰ ਪਿਆਜ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਲਬ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਪੌਦਾ ਕਈ ਬਲਬਾਂ ਦੇ ਕੁਲ ਕਲੱਸਟਰ ਦਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਲਗਭਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧੀ ਬਲਬ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬੀਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਸ਼ਾਲੌਟਸ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਬ-ਗਰੁੱਪ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਵਪਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਕੁੱਲ ਕਲੱਸਟਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਾਈ-ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਲਬਾਂ ਤਕ ਬਾਰੀਕ ਘਟੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਲੂ ਦੇ ਪਿਆਜ਼ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਲੂਬਸ ਪ੍ਰਤੀ ਕਲੱਸਟਰ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਬਲਬ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਆਇਤਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫਲੈਟੇਨ (ਪਿਆਜ਼ ਵਰਗੇ) ਆਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ. ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇੰਟਰਮੀਡੀਏਟ ਫਾਰਮ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਏ. ਸੇਪਾ ਮਾਪੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡੁਪਲਿਕ ਟ੍ਰੀ ਪਿਆਰੀਅਨ ਜਾਂ ਮਿਸਰੀ ਪਿਆਜ਼ (ਏ. ਐਕਸ ਪਰੂਲੀਫੇਰਮ), ਵੈਕਗੀ ਪਿਆਜ਼ (ਏ. ਵੇਗਜੀ), ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਈਪਲੋਡ ਪਿਆਜ (ਏ.ਕਾਰਨੁਟਮ)
2014 ਵਿਚ, ਸੁੱਕ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ 88.5 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਗਵਾਈ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 25% ਅਤੇ ਕੁਲ 22% ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।
1958 ਵਿਚ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਿਆਜ਼ ਫਿਊਚਰਜ਼ ਐਕਟ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਤੇ ਫਿਊਚਰਜ਼ ਕੰਟਰੈਕਟਸ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਮਾਰਕਿਟਾਈਲ ਐਕਸਚੇਂਜ ਵਿੱਚ ਸੈਮ ਸੇਗੇਲ ਅਤੇ ਵਿਨਸੇਂਟ ਕੋਸੁੱਗਾ ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਤ ਮਾਰਕੀਟ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਦੀ ਤਫ਼ਤੀਸ ਨੂੰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਫਿਊਚਰਜ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਕੇਸ ਸਟੱਡੀ ਨਾਲ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ. ਇਹ ਕਾਰਜ 2016 ਤੱਕ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
.
ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਗੰਢਾ (ਐਲਿਅਮ ਸੇਪਾ ਐਲ., ਲਾਤੀਨੀ ਸੇਪਾ "ਪਿਆਜ਼" ਤੋਂ) ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਲਬ ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਗੰਢੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਬਜ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਨਸ ਅਲੀਅਮ ਦੀ ਸਭਤੋਂ ਵੱਧ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਸਣ, ਆਈਸ, ਲੀਕ, ਚੀਵ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਪਿਆਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਪਲਾਂਟ ਵਿਚ ਖੋਖਲੇ, ਨੀਲੇ-ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਖਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬੱਲਬ ਨੂੰ ਸੁੱਜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਦਿਨ ਲੰਬਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਲਬ ਛੋਟੇ, ਸੰਕੁਚਿਤ, ਭੂਮੀਗਤ ਸਟੈਮ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੱਢੇ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਭੌਤਿਕ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਪੈਮਾਨੇ (ਪੱਤੇ) ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘਿਰਦੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਤਝੜ (ਜਾਂ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ, ਓਵਨਵੈਂਟਿੰਗ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ), ਪਰਾਗੀਨ ਦੀ ਮੌਤ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਲਬ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਪਰਤਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਵਰਤਣ ਜਾਂ ਸਟੋਰੇਜ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਇਹ ਫਸਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਫਲਾਈ, ਪਿਆਜ਼ ਅਲਾਰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਫੰਜਾਈ ਕਾਰਨ ਸੜਨ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਏ. ਸੇਪਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਈਸਟਸ ਅਤੇ ਆਲੂ ਪਿਆਜ਼, ਕਈ ਬਲਬਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸਭਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਪਿਆਜ ਦੀ ਫਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-ਇੱਕ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਮਈਦੇ ਮਹੀਨੇਦੇ ਕਰੀਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਜ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਿਆਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੇਪਾਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਸ਼ਰੀਲੰਕਾ, ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼, ਇਤਆਦਿ। ਪਿਆਜ ਦੀ ਫਸਲ ਕਰਨਾਟਕ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਜਵਾਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਰਗੀ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸਮੇਂਤੇ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ 1, 789 ਹਜਾਰ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ 25, 387 ਹਜਾਰ ਮੀ .ਟਨ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਕੁਲ 287 ਹਜਾਰ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾਣ ਉੱਤੇ 2450 ਹਜਾਰ ਟਨ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਉੜੀਸਾ, ਕਰਨਾਟਕ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤਮਿਲਨਾਡੁ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਇਤ ਵਲੋਂ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਲਕਕੰਦੀਏ ਸਬਜੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਕੰਦ ਸੱਬਜੀਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੰਦ ਤੀਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੱਖਾਪਨ ਇੱਕ ਵਾਸ਼ਪਸ਼ੀਲ ਤੇਲ ਏਲਾਇਲ ਪ੍ਰੋਪਾਇਲ ਡਾਏ ਸਲਫਾਇਡ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਜ ਦਾ ਵਰਤੋ ਸੱਬਜੀ, ਮਸਾਲੇ, ਸਲਾਦ ਅਤੇ ਅਚਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਦ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ, ਕੈਲਸ਼ਿਅਮ, ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਦ ਤੀਖਾ, ਤੇਜ, ਬਲਵਧਰਾਕ, ਕਾਮੋੱਤੇਜਕ, ਸਵਾਦਵਰਧਕ, ਕਸ਼ੁਧਾਵਰਧਕ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਕਤ ਕੱਟਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿੱਤਰੋਗ, ਸਰੀਰ ਦਰਦ, ਫੋੜਾ, ਖੂਨੀ ਬਵਾਸੀਰ, ਤਿੱਲੀ ਰੋਗ, ਰਤੌਂਧੀ, ਨੇਤਰਦਾਹ, ਮਲੇਰੀਆ, ਕੰਨ ਦਰਦ ਅਤੇ ਪੁਲਟਿਸਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਅਨੀਂਦਰਾ ਨਿਵਾਰਕ( ਬੱਚੀਆਂ ਵਿੱਚ ), ਫਿਟ( ਚੱਕਰ )ਵਿੱਚ ਸੁੰਘਾਨੇ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ। ਕੀੜੀਆਂਦੇ ਕੱਟਣ ਵਲੋਂ ਪੈਦਾ ਜਲਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ( ਆਯੁਰਵੇਦ ) । ਪਿਆਜ, ਇੱਕ ਤਨਾ ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੀ - ਸੀ ਤਸਤਰੀਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤਿਅੰਤ ਹੀ ਮੁਲਾਇਮਸ਼ਾਖਾਵਾਂਵਾਲੀ ਫਸਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੋਲੇ ਅਤੇ ਗੂਦੇਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰੋਪਣਦੇ 2 )ਵਲੋਂ 3 ਮਹੀਨਾ ਬਾਅਦ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਫਸਲ ਮਿਆਦ 120 - 130 ਦਿਨ ਹੈ। ਔਸਤ ਉਪਜ 300 ਵਲੋਂ 375 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਹੇਕਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਸਲ ਮਾਰਚ - ਅਪ੍ਰੇਲ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਾਣੇ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਸੋਈ ਡਿਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕੱਚੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਪੱਟੀਆਂ ਜਾਂ ਚਟਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੁਝ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ପିଆଜ ଏକ ଗୁଳ୍ମ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭିଦ। ଏହା ଏକ ଭଲ ମସଲା ଭାବେ ମଧ୍ୟ ଲୋକପ୍ରିୟ । ଏହାର ମୂଳକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କଅଁଳିଆ ପିଆଜ ପତ୍ର ଯାହାକୁ ପିଆଜ ଶଣ୍ଢା କହିଥାନ୍ତି, ତାହା ମଧ୍ୟ କେତେକ ବ୍ୟଞ୍ଜନରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
କଞ୍ଚା ପିଆଜକୁ ଖାଇଲେ ଉପରୋକ୍ତ ଅନେକ ରୋଗ ଦୂର ହୋଇଥାଏ।
வெங்காயம் (தாவர வகைப்பாடு : Allium cepa) குடும்பத்தைச்சேர்ந்த ஒரு தாவரம். இது இந்தியா, பாக்கித்தான், ஆப்கானித்தான், ஈரான் ஆகிய நாடுகளில் பரவலாக சமையலில் பயன்படுத்தப்படுகிறது. மேலும் வெங்காயத் தாளும் சமையலில் பயன்படுத்தப்படுகிறது.
வெங்காயத்தில் 89% நீரும், 9% மாவுப் பொருளும் (இதில் 4% இனிப்பு, 2% நார்ச்சத்து) சிறிதளவு கொழுப்புப் பொருட்களும் உள்ளது. வெங்காயத்தில் மிகக் குறைந்த அளவே ஊட்டச்சத்துகள் உள்ளன. 100 கிராம் எடையுடைய வெங்காயத்தில் 166கி.ஜூ (KJ) (40 கலோரிகள்) சக்தி அடங்கியுள்ளது.
வெங்காயத்தின் நெடுக்காக வெட்டப்பட்ட அமைப்பில் அதன் உருவவியல் தோற்றத்தைக் காணலாம். தண்டு தட்டியாக்கப்பட்டதாக அமைய முனையரும்பு நடுவில் அமையும். பக்கங்களில் கக்கவரும்புகள் காணப்படும். முனையருப்பிலிருந்து நடுவில் குழாயுருவான இலை காணப்படும். செதிலிலைகளில் உணவு சேமிக்கப்படும்.
வெங்காயம் நறுக்கும் போது அதன் இதழ்களில் காணப்படும் ஆலினேஸ் என்ற நொதி அந்த இதழ்களில் காணப்படும் புரோப்பினிசிஸ்டைன் சல்பாக்சைடு என்ற பொருள் மீது வினை புரிந்து புரோப்பின் சல்பினிக் அமிலமாக மாறுகிறது. இந்த அமிலம் எளிதில் ஆவியாகி காற்றில் கலந்து நம் கண்களை அடைந்து உறுத்துகிறது. அதன் விளைவாக கண்ணீர் சுரப்பியிலிருந்து நீர் சுரந்து வெளியேறுகிறது.
வெங்காயம் (தாவர வகைப்பாடு : Allium cepa) குடும்பத்தைச்சேர்ந்த ஒரு தாவரம். இது இந்தியா, பாக்கித்தான், ஆப்கானித்தான், ஈரான் ஆகிய நாடுகளில் பரவலாக சமையலில் பயன்படுத்தப்படுகிறது. மேலும் வெங்காயத் தாளும் சமையலில் பயன்படுத்தப்படுகிறது.
ఉల్లిపాయ (Onion) కరోలస్ లిన్నేయస్ ద్వినామీకరణ ప్రకారం ఆలియేసి కుటుంబంలో ఆలియమ్ ప్రజాతికి చెందినది. సాధారణ నామము ఉల్లిపాయ. సాధారణం వంటకాలలో వినియోగించే ఉల్లిపాయ శాస్త్రీయ నామము ఆలియమ్ సీపా. వెల్లుల్లి కూడా ఇదే ప్రజాతికి చెందినది.ఆలియేసి కుటుంబంలో ఆలియమ్ ప్రజాతికి చెందినది. సాధారణ నామము ఉల్లిపాయ. సాధారణం వంటకాలలో వినియోగించే ఉల్లిపాయ శాస్త్రీయ నామము ఆలియమ్ సీపా. వెల్లుల్లి కూడా ఇదే ప్రజాతికి చెందినది. ఉల్లిపాయను సంస్కృతంలో పలాండు అని, హిందీలో ప్యాజ్ అని, ఇంగ్లీషులో ఆనియన్ అని అంటారు. తెలుగులో దీనిని ఉల్లిపాయ లేదా ఉల్లిగడ్డ అంటాము. నిజానికి దీనిని నీరుల్లిపాయ అనడం సరైనది. నీటి వసతి ఉన్న ప్రదేశాలన్నింటిలోనూ, వర్ష రుతువులోనూ దీనిని సాగు చేస్తారు. దీనికి విత్తనాలుగా దుంపలను, గింజలను కూడా వాడవచ్చు. దీని ఆకులు సన్నగా, పొడవుగా ఉంటాయి. ఆకుల మధ్యలో ఒక కాండం ఉండి, దాని చివర పూలగుత్తి ఏర్పడుతుంది. అందులోనే గింజలు ఏర్పడుతాయి. ప్రతి మొక్కకు భూమిలో ఒకటినుంచి మూడు వరకూ దుంపలు ఏర్పడుతాయి. ఉల్లి చేసే మేలు తల్లి కుడా చేయదనే సామెత ఉన్నది .
ఉల్లి పాయ వెనక దాదాపు 5000 ఏళ్ళ చరిత్ర ఉంది. దీనిలో ఎన్నో ఔషధ గుణాలు ఉన్నాయి . ఇది ఆసియాలో పుట్టిందని కొందరంటే ... పాకిస్తాన్ లో పుట్టిందని కొందరంటారు. ఇప్పుడు అన్ని దేశాల్లో ఉల్లి పండుతుంది . పచ్చి ఉల్లి మంచి ఊఫ్రొడయజిక్ (Aphrodisiac) గా పనిచేయును . ఎన్నో హార్మోన్ల గుణాలు ఉల్లి రసంలో ఉన్నాయి. టేస్తోస్తేరాన్ (testosteron), ఇన్సులిన్ (insulin), గ్రౌత్ హార్మోన్ (GrowthHormone, ఆక్షితోసిక్ (Oxytocic) వంటి లక్షణాలు ఉన్నాయి., పచ్చి ఉల్లి ఎక్కువగా తింటే గుండె మంట (Acidity) వస్తుంది . దీనిలో గంధకం పాలు ఎక్కువగా ఉంటుంది కావున కోసేటప్పుడు కళ్ళల్లో నీళ్లు వస్తాయి . ఉల్లిలో కేలరీలు శక్తి ఎక్కువ .. వేయిస్తే ఈ శక్తి విలువ ఇంకా పెరుగుతుంది . ఉల్లిని అన్ని కూరలలోలో వాడుతారు . విందు భోజనాల్లో ఉల్లి పెరుగు చట్ని తప్పని సరిగా ఉంటుంది . వైద్య పరంగా ఉపయోగాలు : ఈ క్రింద జబ్బుల నివారణలో ఉల్లి ఉపయోగ పదును .
రక్తపోటు, గుండె జబ్బులు, ఆస్తమా, అల్లెర్జి, ఇన్ఫెక్షన్, దగ్గు, జలుబు, నిద్రలేమి, ఉబకాయము,
ఉల్లిపాయ ఒక ఆంటీబయాటిక్ (Anti-biotic). దీనిని తిననవసరంలేదు. కానీ మన పక్కన ఉంచుకుంటే వైరస్, బాక్టీరియాల వలన వచ్చే జబ్బులను మన దగ్గరకు రానివ్వదు. వచ్చిన జబ్బులను కూడా నయంచేస్తుంది . 1919 లో ఫ్లూ (FLU) జ్వరం వచ్చి 40 మిల్లియన్ల ప్రజలు చనిపోయారు. గ్రామాలలో నివసిస్తున్న ప్రజలు ఎక్కువగా చనిపోతున్నారని తెలుసుకున్న ఒక డాక్టర్ అక్కడున్న ప్రజలను కాపాడాలని నిర్ణయించుకుని గ్రామాలకు వెళ్లేడు. ఆయన వెళ్ళిన ప్రతి గ్రామంలోనూ ఉన్న ప్రజలలో చాలామందికి ఈ జబ్బు వచ్చి చనిపోయారు. అయితే ఒక గ్రామంలో ఒక కుటుంబం మొత్తం సంతోషంగా, ఆరోగ్యంగా ఉండటం చూసిన డాక్టర్ ఆశ్చర్యపడి "ఇది ఎలా సాధ్య పడింది" అని ఆ కుటుంబీకులను అడిగేరు. అక్కడున్న ఒక రైతు భార్య "ఇదుగో దీని వలన" అంటూ ఒక పెచ్చుతీయని ఉల్లిపాయను చూపించింది. "ఉల్లిపాయలను ఒక గిన్నెలో ఉంచి ప్రతి రూములోనూ ఉంచేము...ఇది మమ్మల్ని ఆరోగ్యంగా ఉంచుతోంది" అని చెప్పింది. డాక్టర్ వారి దగ్గరున్న ఉల్లిపాయను తీసుకుని తన మైక్రోస్కోప్ లో చూసేడు. ఆ ఉల్లిపాయ నిండా ఆ ఫ్లూ (FLU) వైరస్ ఉంది.
మీరు వంటలలో ఉపయోగించటానికి ఉల్లిపాయలు వాడతారు. ఒకసారి తరిగిన ఉల్లిపాయను మిగిలిపోయింది కదా నని మరుసటిరోజు వాడకండి. ఎందుకంటే ఆ ఉల్లిపాయలో గాలిలో ఉన్న బ్యాక్టీరియాలు జేరి ఉంటాయి.
ಈರುಳ್ಳಿಯು (ಆಲಿಯಮ್ ಕೆಪಾ ಜಾತಿ ಆಲಿಯಮ್) ಒಂದು ತರಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುವ ಬೆಳೆ. ಅದು ಸಸ್ಯದ ನೆಲದಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಹಾರ ಸಂಗ್ರಹಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುವ ಒಂದು ಲಂಬವಾದ ಕುಡಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ, ಹಾಗಾಗಿ ಇದನ್ನು ಒಂದು ಗೆಡ್ಡೆಯೆಂದು ತಪ್ಪಾಗಿ ತಿಳಿಯಬಹುದು, ಆದರೆ ಇದು ಗೆಡ್ಡೆಯಲ್ಲ. ಆಲಿಯಮ್ ಕೆಪಾ ಸಾಗುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಪರಿಚಿತವಾಗಿದೆ ಆದರೆ ಸಂಬಂಧಿತ ಕಾಡು ಜಾತಿಗಳು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ತರಕಾರಿಗಳ ಪೈಕಿ ಒಂದಾದ ಈರುಳ್ಳಿಗಳು, ಬಹುತೇಕ ವಿಶ್ವದ ಎಲ್ಲ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳಿಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಪಾಕಗಳು ಮತ್ತು ಅಡುಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ.ಇದರಲ್ಲಿ ೩೦೦ ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ.ಕೆಲವು ಕೆಲವೇ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದು ಮುದುಡಿ ಹೋಗುವ ಗಿಡಗಳಾದರೆ ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ಬಹುವಾಷಿಕ ಸಸ್ಯಗಳು. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಗೆಡ್ಡೆಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸಾವಯವ ಗಂಧಕ ಸಂಯುಕ್ತ ವಸ್ತುಗಲಿವೆ. ಇವು ಸಂಕೀರ್ಣ ರೂಪದಿಂದ ಸರಳ ರೂಪಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗುವಾಗ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪರಿಮಳವು ಹೊರಹೊಮೂಮ್ಮುತ್ತದೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಶೀತಲೀಕರಿಸಿದಾಗ ಅಥವಾ ಹುರಿದಾಗ ಅದರ ರಾಸಾಯನಿಕ ರಚನೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ಹಸಿ ಇದ್ದಗ ಕಿಣ್ವಗಳ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದು ನಿಂತು ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಹುರಿದಾಗ ಅಥವಾ ಬೇಯಿಸಿದಾಗ ಈರುಳ್ಳಿಯ ರುಚಿ ಬೇರೆಯಾಹಿರುತ್ತೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕ್ವೆಸ್ರೆಟಿನ್ ಎನ್ನುವ ರಾಸಾಯನಿಕವು ಒಂದು ಪ್ರಬಲ ಯ್ಯಂಟಿ ಆಕ್ಸಿಡೆಂಟ್ ಆಗಿದ್ದು, ನಮ್ಮ ಆರೋಗ್ಯ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಮಡುತ್ತದೆ.
ಈರುಳ್ಳಿ ಗಿಡ ೨-೩ ಅಡಿಯಷ್ಟು ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ.ಎಲೆಗಳು ಉದ್ದಕ್ಕಿರುತ್ತವೆ. ಒಳಗಡೆ ಟೊಳ್ಳಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಕೊಳವೆಯಾಕಾರದಲ್ಲಿರುತ್ತವೆ. ಹಸಿರು ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿ ಎಲೆಯ ಬಿಳಿ ಬಣ್ಣದ ಹೂವು ಇರುತ್ತದೆ.ಹೂವು ಫಲಿತವಾಗಿ ಹಣ್ಣಾದಗ ಒಳಗೆ ಮೂರು ಕೋಶಗಳಲ್ಲಿ ತಲಾ ಒಂದರಂತೆ ಬೀಜಗಳಿರುತ್ತವೆ.ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ಬಲಿತಂತೆ ಉದ್ದನೆಯ ಹೂ ತೆನೆ ಮೂಡುತ್ತದೆ. ಹೂಚೆಂಡು ಮತ್ತು ಹೂಗಳ ಬಣ್ಣ ಬಿಳಿಹಸಿರು. ಬೀಜಗಳು ಒರಟಾಗಿದ್ದು ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣದಲಿರುತ್ತದೆ. ಎಲೆಗಳು ಬಲಿತಂತೆ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣ ತಾಳುತ್ತವೆ. ನಂತರ ಮುರಿದು ಬೀಳುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಒಣಗಿದ ನಂತರವೂ ಅವು ಗಿಡಗಳಿಗೆ ಅಂಟಿಕೊಂಡಿರುತ್ತವೆ.ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣದ ಈರುಳ್ಳಿಗಳು ಎಲ್ಲ ಕಡೆ ಕಾಣಸಿಗುತ್ತವೆ. ಬಿಳಿ ಬಣ್ಣದ ಈರುಳ್ಳಿಯೂ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದೆ. ಸ್ವಲ್ಪ ಕಡಮೆ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದ ಈರುಳ್ಳಿಯೂ ಸಿಗುತ್ತದೆ.ಗೆಡ್ಡೆಗಳ ಗಾತ್ರದಲ್ಲೂ ವೈವಿಧ್ಯವಿದೆ. ಸಣ್ಣ ಗಾತ್ರದ, ಉದ್ದ ಗಾತ್ರದ,ಗುಂಡಗಿನ, ಗೋಲಾಕಾರದ, ದೊಡ್ಡಗಾತ್ರದ ಈರುಳ್ಳಿಗಳಿವೆ. ಗೊಂಚಲುಗೊಂಚಲಾಗಿ ಬಿಡುವ ಈರುಳ್ಳಿಗಳೂ ಇವೆ. ಬಿಡಿಬಿಡಿಯಾಗಿ ಬಿಡುವ ಈರುಳ್ಳಿಗಳು ಇವೆ. ಕೆಲವು ಈರುಳ್ಳಿ ರುಚಿಯಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಖಾರವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಈರುಳ್ಳಿಗಳ ರುಚಿ ಸಾಧಾರಣ ಮಟ್ಟದ ಖಾರ ಇರುತ್ತವೆ. ನಾವು ನೋಡುವ ಸಾಧಾರಣ ಬಗೆಯ ಈರುಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲದೆ ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ಬಗೆಯ ಈರುಳ್ಳಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಪಂಚದ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕೃಷಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಗೆಡ್ಡೆ, ಎಲೆ,ಹೂವು ಮತ್ತು ಬೀಜ -ಇವಿಷ್ಟನ್ನು ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಬಗೆಯ ಅಡುಗೆಗಳ ತಯಾರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಇವು ಕೇವಲ ಅಡುಗೆ ತಯಾರಿಕೆಯಲ್ಲಷ್ಟೆ ಅಲ್ಲದೇ ಹಲವು ಬಗೆಯ ದೈಹಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಪರಿಹಾರಕ್ಕೂ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತಿವೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಮೂಲಸ್ಥಳದ ಬಗ್ಗೆ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಮ್ಮತವಿಲ್ಲ. ಹೆಚ್ಚಿನವರು ಇದು ಏಷ್ಯಾದ ಒಂದು ಮೂಲಸಸ್ಯವೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಅಫಘಾನಿಸ್ತಾನ, ರಷ್ಯಾದ ತಾಜಕೀಸ್ಥಾನ, ಉಜ್ಬೇಕಿಸ್ಥಾನ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಮೂಲಸ್ಥಳಗಳಾಗಿವೆ.ಇದೊಂದು ಮೂಲಿಕಾ ಸಸ್ಯ. ಗೆಡ್ಡೆಗಳಿಗಾದರೆ ಏಕವಾರ್ಷಿಕ ಬೆಳೆ. ಬೀಜೋತ್ಪಾದನೆಗಾದರೆ ಎರಡು ವರ್ಷದ ಬೆಳೆ. ಇವೆಲ್ಲವೂ ಈರುಳ್ಳಿ ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರೇ
ಸಣ್ಣ ಗಾತ್ರದ ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದ ಪೋಷಕಾಂಶಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಖಾರದ ರುಚಿಗೆ ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಅಲೈಲ್ ಪ್ರೊಪೈಲ್ ಡೈಸಲ್ಫೈಡ್ ಎಂಬ ಚಂಚಲತೈಲವೇ ಕಾರಣವಾವಿದೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪ್ರಬಲ ರಾಸಾಯನಿಕವು - ಅದನ್ನು ಹಸಿಯಗಿ ತಿಂದಾಗ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಉಳಿದು ಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ರಾಸಾಯನಿಕಗಳ ಅಣುಗಾತ್ರ ಎಷ್ಟು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿರುತ್ತದೆಂದರೆ ಹಸಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ತಿಂದ ನಂತರ ಹಲ್ಲನ್ನು ತಿಕ್ಕಿದಾಗಲೂ ಈ ಅಣುಗಳು ಸಾಕಷ್ಟು ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬಾಯಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಈರುಳ್ಳಿಯ ವಾಸನೆ ಹಾಗೆಯೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಹಸಿವಾಸನೆ ತಿಂದವನಿಗೆ ತೃಪ್ತಿ ಕೊಟ್ಟರು ಹಸಿ ಈರುಳ್ಳಿ ತಿಂದವನ ಹತ್ತಿರ ಹೋಗುವವರಿಗೆ ದುರ್ವಾಸನೆ ಕಾಡುತ್ತದೆ. ಈರುಳ್ಳಿ ತಿಂದವನೇ ಮತ್ತೊಬ್ಬ ಈರುಳ್ಳಿ ತಿಂದವನ ವಾಸನೆಗೆ ಹೇಸಿಗೆ ಪಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ! ಏನೇ ಆಗಲಿ ಹಸಿ ಈರುಳ್ಳಿ ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಸರಿಯದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಜೀರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಹುರಿದ ಅಥವಾ ಬೇಯಿಸಿದ ಈರುಳ್ಳಿ ಜೀರ್ಣವಾಗುವುದು ಕಷ್ಟ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ರಸದಲ್ಲಿರುವ ರಾಸಾಯನಿಕಗಳು ರೋಗಾಣುಗಳಿಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಈರುಳ್ಳಿ ರಸ ಒಂದು ಸುಲಭ ಜೀವಿರೋಧಕವೆಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯವು ಇದೆ. ನಮಗೆ ಬರುವ ಅನೇಕ ರೋಗಗಳ ರೋಗಾಣುಗಳು ನಮ್ಮ ದೇಹವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುವುದು ಬಾಯಿ, ಮೂಗಿನಿಂದ. ರಷ್ಯಾದ ವೈದ್ಯ ಬಿ.ಪಿ ತೊಹ್ಕಿನ್ ಎಂಬಾತ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ - 'ಈರುಳ್ಳಿಯ ಚೂರುಗಳನ್ನು ಬಾಯಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ೨-೩ ನಿಮಿಷಗಳವರೆಗೆ ಅಗಿಯುತ್ತಿದ್ದರೆ ಬಾಯಲ್ಲಿರುವ ರೋಗಾಣುಗಳೆಲ್ಲ ನಾಶವಾಗುತ್ತವೆ. ಬಾಯಿ ಮೂಗಿನ ಮೂಲಕ ರೋಗಾಣುಗಳು ಒಳಬರಲಾರವು'. ಇದು ಒಂದು ಪ್ರಬಲ ವಾಸನಾ ದ್ರವ್ಯವಾಗಿದೆ. ಇದರಿಂದ ಅನೇಕ ರೀತಿಯ ಪ್ರಯೋಜನಗಳು ಇವೆ. ಮೂರ್ಛೆ ಹೋದವರಿಗೆ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಮೂಸುವಂತೆ ಮಾಡಿದರೆ ಮೂರ್ಛೆ ತಿಳಿದು ಏಳುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರಜ್ಞೆ ತಪ್ಪಿದವರಿಗೂ ಇದೇ ಚಿಕಿತ್ಸೆ ಫಲಕಾರಿಯಗುತ್ತದೆ. ತಲೆ ನೋವು ಇದ್ದಾಗ ಹಣೆಗೆ ಈರುಳ್ಳಿ ರಸ ಹಚ್ಚಿಕೊಂಡರೆ ನೋವು ನಿವಾರಣೆಯಾಗುತ್ತದೆ.
ಸಂಸ್ಕ್ರತದಲ್ಲಿ, ಈರುಳ್ಳಿಗೆ ಪಲಾಂಡು ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಗರುಡ ಪುರಾಣದಲ್ಲೂ ಇದರ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಮನುಷ್ಯ ತೀರ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಬೆಟ್ಟ ಗುಡ್ಡ ಕಾಡುಗಳಿಂದ ಹಲವು ಬಗೆಯ ಗಿಡಮೂಲಿಕೆಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದ. ಆದರೆ ಸ್ವತಃ ಬೆಳೆಸಿ, ಬಳಸತೊಡಗಿದ ಮೊದಮೊದಲ ಗಿಡಮೂಲಿಕೆಗಳ ಪೈಕೆ ಈರುಳ್ಳಿಯೂ ಒಂದು. ಐದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಿಗೂ ಹಿಂದಿನ ಮಾನವ ಸಂಸ್ಕ್ರತಿಯ ಪಳೆಯುಳಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಕುರುಹು ಸಿಕ್ಕಿದೆ. ಕ್ರಿ.ಪೂ.೪೩೦ರ ಕಾಲದಲ್ಲಿದ್ದ ಹಿಪೋಕ್ರೇಟಸ್ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಬಗಗೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾನೆ.ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ಷಿಯ್ನ್ನರು ಪ್ರಾಯಶಃ ಆಹಾರವಗಿ ಮತ್ತು ಔಷಧವಾಗಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಬಳಸಿದ ವಸ್ತುವೆಂದರೆ ಈರುಳ್ಳಿ. . ಈಜಿಪ್ತಿನ ಅನೇಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವ ಚೆತ್ರಗಳ ಆಧಾರದಿಂದ ಅಲ್ಲಿ ೪,೮೦೦ ವಾರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಿಂದೇ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.ದೈತ್ಯಗಾತ್ರದ ಪಿರಮಿಡ್ಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಲು ನೂರಾರು ಜನ ಕಾರ್ಮಿಕರು ದುಡಿಯಬೇಕಿತ್ತು.ಅವರಿಗೆ ರೋಗ ನಿರೋಧಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಒದಗಿಸಿ ದೇಹದ ಬಲವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಈರುಳ್ಳಿ ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳುಳ್ಳಿಯನ್ನು ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು.ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ತಿನ ಅನೇಕ ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ಶವಸಂಸ್ಕಾರ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅನೇಕ ಮಮ್ಮಿಗಳಲ್ಲೂ ಈರುಳ್ಳಿ ಇರುವುದು ಪತ್ತೆಯಾಗಿದೆ.ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ಷಿಯ್ನ್ನರು ಆರಾಧಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.ಈರುಳ್ಳಿಯ ಒಂದು ಪದರವನ್ನು ಬಿಡಿಸಿದರೆ ಮತ್ತೊಂದು ಪದರ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಪದರ ಪದರಗಳಾಚೆ ಹುದುಗಿರುವ ಸರ್ವಶಕ್ತನ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಭಾವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದು ಜೀವದ ನಿರಂತರತೆಯ ಸಂಕೇತವೂ ಆಗಿತ್ತು. ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ತ್ ನಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರ ಗ್ರಹಣ ಮಾಡುವವರು ಈರುಳ್ಳಿ ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಇಸ್ರೇಲಿಯರು ಈಜಿಪ್ತಿನಿಂದ ಕೈಗೊಂಡ ಮಹಾಯಾನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಸೇವಿಸಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ಬೈಬಲ್ ನಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಇಸ್ರೇಲಿಯರು ತಾವು ಈರುಳ್ಳಿ ಇಲ್ಲದೆ ಅನೇಕ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾಯಿತೆಂದು ಹೇಳಿದ ಬಗ್ಗೆ ದಾಖಲೆ ಇದೆ.ಯಹೂದಿಯರು ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬಹಳ ಇಷ್ತಪಡುತ್ತಿದ್ದರು.ಸೂಯಝ್ ಕೊಲ್ಲಿಯ ಹತ್ತಿರ ಕ್ರಿ.ಪೂ.೧೭೩ ರಲ್ಲಿ ಆನಿಯನ್ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಎಂದು ನಗರವನ್ನೇ ಅವರು ಕಟ್ಟಿದರು, ಈ ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸಿದವನ ಹೆಸರು ಆನಿಯನ್ ಎಂದು! ಈ ನಗರವು ೩೪೩ ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ಇದ್ದಿತು.ಪ್ರಾಚೇನ ಗ್ರೀಸ್ ನಲ್ಲೂ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಗ್ರೀಸ್ ನ ಕ್ರೀಡಾಪಟುಗಳು ಬಲವರ್ಧನೆಗಾಗಿ ಮತ್ತು ರಕ್ತದ ಆರೋಗ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಸೇವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಧ್ಯಯುಗದಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯ ಮತ್ತಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು.ಮಧ್ಯಯುಗದಲ್ಲಿ ಬಾಡಿಗೆಯನ್ನು ಈರುಳ್ಳಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಪಾವತಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.ಎಷ್ಟೋ ಬಾರಿ ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿ ಕೊಡಲು ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು.ವೈದ್ಯರೂ ಸಹ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಒಂದು ಔಷಧ ವಸ್ತುವಾಗಿ ಭಾವಿಸಿದ್ದರು. ಆಹಾರವು ಸರಿಯಾಗಿ ಜೇರ್ಣವಾಗಲು, ಲೈಂಗಿಕ ದೌರ್ಬಲ್ಯವನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲು, ತಲೆನೋವು, ಕೆಮ್ಮು, ಹಾವಿನ ಕಡಿತ, ಕೂದಲು ಉದುರುವ ಸಮಸ್ಯ ಮುಂತಾದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಮದ್ದಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಈಗಿನ ಅಮೇರಿಕ ಖಂಡದಲ್ಲಿ ವಾಸವಾಗಿದ್ದ ಆದಿವಾಸಿ ಇಂಡಿಯನ್ನರಿಗೆ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪರಿಚಯವಿರಲಿಲ್ಲ. ಸ್ಪ್ಯಾನಿಷ್ ಜನರು ಆ ಭೂಖಂಡದ ಮೇಲೆ ಕಾಲಿಟ್ಟ ನಂತರ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಲಾಯಿತು. ಕ್ರಿ.ಶ. ಒಂದನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಡಯಾಸ್ಕೋರಿಡಿಸ್ ಈರುಳ್ಳಿಯಿಂದ ಗುಣಪಡಿಸಬಹುದಾದ ಕಾಯಿಲೆಗಳ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದನು. ೧೯೧೨ ರಲ್ಲಿ ಡಾ .ದಲಾಚಿ ಎಂಬುವವರು ಎಷ್ಟೆಲ್ಲ ಕಾಯಿಲೆಗಲಿಗೆ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬಳಸಿ ಚಿಕಿತ್ಸೆ ನೀಡಬಹುದೆಂದು ವಿವರಿಸಿ 'ಈರುಳ್ಳಿ ಚಿಕಿತ್ಸೆ' ಎಂಬ ಹೊಸ ಚಿಕಿತ್ಸಾಕ್ತಮವನ್ನೇ ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದರು.ಈರುಳ್ಳಿಯ ರೋಗಾಣು ನಿರೋಧಕ ಗುಣ ಬಹಳ ಹಿಂದೆಯೇ ದೃಢಪಟ್ಟಿದೆ. ಲಂಡನ್ನಿನ ಮಹಾಪ್ಲೇಗ್ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಊರಿಗೆ ಊರೇ ಸ್ಮಶಾನ ಸದೃಶವಾಗಿದ್ದಾಗಿ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಒಂದೆರಡು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ಲೇಗಿನ ಸೋಂಕು ಇರಲಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಈ ಜಾಗಗಳು ಈರುಳ್ಳಿ ಮಾರಾಟದ ಅಂಗಡಿಗಳಾಗಿದ್ದವು! ಪೋಲ್ಯಾಂಡಿನಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಬಗೆಗೆ ಒಂದು ವಿಚಿತ್ರವಾದ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ. ಶಿಶುವನ್ನು ಹೆರಲಿರುವ ತುಂಬು ಗರ್ಭಿಣಿಯನ್ನು ಬಿಸಿ ಈರುಳ್ಳಿ ತುಂಬಿಸಿರುವ ಕಡಾಯಿಯ ಮೇಲೆ ಕೂರಿಸೊದರೆ ಮಗು ಹೆರುವುದು ಬಹಳ ಸುಲಭವಾಗುತ್ತದಂತೆ! ಇಬಾಲ್ ಜಮೀಲ್ ಎಂಬ ವೈದ್ಯರು ಈರುಳ್ಳಿರಸವು ಗರ್ಭ್ ನಿರೋಧಕವಾಗಿ ಬಳಸಲು ಅರ್ಹವೆಂದೂ ಹೇಳಿ ವಿಸ್ಮಯ ಮೂಡಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಕೆಂಪು ಈರುಳ್ಳಿಯ ಸೇವನೆಯು ಕ್ಯಾನ್ಸರ್ ತಡೆಗಟ್ಟಲು ನೆರವಾಗಲಿದೆ ಎಂಬುದು ಹೊಸ ಸಂಶೋಧನೆಯಿಂದ ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದಿದೆ. ಕೆಂಪು ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಔಷಧೀಯ ಅಂಶಗಳು ಟ್ಯೂಮರ್ ಅನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸುವಂಥ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಹೊಂದಿವೆ ಎಂದು ಕೆನಡಾದ ಗುಲೆಫ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಸಂಶೋಧಕ ಅಬ್ದುಲ್ಮೊನೆಮ್ ಮುರಯ್ಯನ್ ತಿಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕೆಂಪು ಈರುಳ್ಳಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಇತರ ತಳಿಯ ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಕ್ಯಾನ್ಸರ್ ಕೋಶಗಳನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸುವ ಶಕ್ತಿ ಇದೆ ಎಂದು ಅವರು ತಿಳಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಈರುಳ್ಳಿಯು (ಆಲಿಯಮ್ ಕೆಪಾ ಜಾತಿ ಆಲಿಯಮ್) ಒಂದು ತರಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುವ ಬೆಳೆ. ಅದು ಸಸ್ಯದ ನೆಲದಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಹಾರ ಸಂಗ್ರಹಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುವ ಒಂದು ಲಂಬವಾದ ಕುಡಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ, ಹಾಗಾಗಿ ಇದನ್ನು ಒಂದು ಗೆಡ್ಡೆಯೆಂದು ತಪ್ಪಾಗಿ ತಿಳಿಯಬಹುದು, ಆದರೆ ಇದು ಗೆಡ್ಡೆಯಲ್ಲ. ಆಲಿಯಮ್ ಕೆಪಾ ಸಾಗುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಪರಿಚಿತವಾಗಿದೆ ಆದರೆ ಸಂಬಂಧಿತ ಕಾಡು ಜಾತಿಗಳು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ತರಕಾರಿಗಳ ಪೈಕಿ ಒಂದಾದ ಈರುಳ್ಳಿಗಳು, ಬಹುತೇಕ ವಿಶ್ವದ ಎಲ್ಲ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳಿಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಪಾಕಗಳು ಮತ್ತು ಅಡುಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ.ಇದರಲ್ಲಿ ೩೦೦ ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ.ಕೆಲವು ಕೆಲವೇ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದು ಮುದುಡಿ ಹೋಗುವ ಗಿಡಗಳಾದರೆ ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ಬಹುವಾಷಿಕ ಸಸ್ಯಗಳು. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಗೆಡ್ಡೆಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸಾವಯವ ಗಂಧಕ ಸಂಯುಕ್ತ ವಸ್ತುಗಲಿವೆ. ಇವು ಸಂಕೀರ್ಣ ರೂಪದಿಂದ ಸರಳ ರೂಪಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗುವಾಗ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪರಿಮಳವು ಹೊರಹೊಮೂಮ್ಮುತ್ತದೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಶೀತಲೀಕರಿಸಿದಾಗ ಅಥವಾ ಹುರಿದಾಗ ಅದರ ರಾಸಾಯನಿಕ ರಚನೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ಹಸಿ ಇದ್ದಗ ಕಿಣ್ವಗಳ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದು ನಿಂತು ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಹುರಿದಾಗ ಅಥವಾ ಬೇಯಿಸಿದಾಗ ಈರುಳ್ಳಿಯ ರುಚಿ ಬೇರೆಯಾಹಿರುತ್ತೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕ್ವೆಸ್ರೆಟಿನ್ ಎನ್ನುವ ರಾಸಾಯನಿಕವು ಒಂದು ಪ್ರಬಲ ಯ್ಯಂಟಿ ಆಕ್ಸಿಡೆಂಟ್ ಆಗಿದ್ದು, ನಮ್ಮ ಆರೋಗ್ಯ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಮಡುತ್ತದೆ.
ලූනු "ඇලියුම් සීපා" (Allium cepa) (ලතින් 'cepa' = ලූනු), බල්බ ලූනු හෝ සාමාන්ය ලූනු ලෙසද හඳුන්වන අතර, එළවළුවක් වශයෙන්ද භාවිත කරයි. තවද ඇලියුම් ගණයට අයත් බහුලව වගාකරන ප්රභේදයකි. මෙම ගණයට අයත් විශේෂ ගණනාවක්ම ලූනු ලෙස හඳූන්වන අතර මේවා ආහාර සඳහා වගා කෙරේ. උදාහරණ ලෙස, ජපන් බන්චිං ලූනු (Japanese bunching onion) (A. fistulosum), ඊජිප්තු ලූනු (A. ×proliferum), හා කැනේඩියානු ලූනු (A. canadense) හැඳින්විය හැක. ඇලියුම් ප්රභේද ගණනාවක්ම "වල් ලූනු" නමින් හැඳින්වුවත්, A. cepa ප්රභේදය වගා කිරීම නිසා සුවිශේෂී වේ. එහි මුල් ප්රභවය කුමක්දැයි හඳුනාගෙන නොමති නමුත් වගාවන්ගෙන් මිදුනු ඒවා ඇතැම් ප්රදේශයන්හි වර්ධනය තහවුරු කර ඇත. [2] ලූනු බොහෝවිට ද්විවාර්ශික හෝ බහුවාර්ශික ශාකයක් වුවත්, සාමාන්යයෙන් වාර්ශික ශාකයක් ලෙස පිළිගැනේ.තවද ලූනු එහි ප්රථම වගා කන්නයේදී වගා කරනු ලැබේ.
ලූනු පැළෑටියෙහි අවාන් හැඩැති කුහර හා නිල්-කොළ පැහැති පත්ර ඇති අතර නියමිත දින ගණන ළඟා වන විට ක්රමක්රමයෙන් තරව වර්ධනය වන බල්බ ශාකයේ මුල පිහිටයි. හේමන්ත කාලයේදී පත්ර මියයන අතර බල්බයේ පිට පොත්තද වියලී ගොස් කැඩෙන සුළු ස්වභාවයක් ගනී. අස්වැන්න නෙළාගෙන වියලා ගත් පසු එය පරිභෝජනයට හෝ ගබඩා කිරීමට සුදුසු වේ. මෙම අස්වැන්න කෘමීන්ට හා රෝග වලට ගොදුරු වීමේ ප්රවනතාවක් ඇත. විශේෂයෙන්, ලූනු නරක්වීම සිදුකරවන ලූනු මැස්සා, ලූනු ඊල්වෝම් (onion eelworm) හා විවිධ දිලීර වර්ග මේ අතර වේ. ශැලොට් (shallot) හා අර්තපල් ලූනු (potato onion) වැනි ඇ. සීපා හි ඇතැම් විශේෂ වල එකම ශාකයේ බල්බ කිහිපයක් හටගනී.
ලූනු ලොව පුරාම වගා කරන හා භාවිතා කරන ශාකයකි. ආහරයක් ලෙස භාවිතා කිරිමේදී, මෙය එළවළුවක් ලෙස පිස ගැනීමට හැකි අතර තවද ආහාර රසවත් කරගැනීම පිණිස දමන්නාවූ ද්රව්යයක් ලෙසද භාවිත කෙරේ. මේවා අමුවෙන්ද ආහාරයට ගත හැකි අතර, අච්චාරු සහ චට්නි සැදීමටද යොදාගනී. මේවා පෙති ගැසූ විට තියුණු සැරක් නිකුත් වෙන අතර ඒවායේ අඩංගු එක්තරා රසායනික ද්රව්යයක් නිසා ඇස්වල දැවිල්ල, වේදනාව ඇතිවේ. ලූනු වල අඩංගු ෆීනෝලික් (phenol) හා ෆ්ලොවොනොයිඩ්ස් (flavonoid), ප්රති-සාත්මිකතා, ප්රති-කොලෙස්ටරෝල්, පිළිකා-ප්රතිරෝධක හා ප්රති-ඔක්සිකාරක ගුණ පෙන්වයි.
ලූනු ශාකය (Allium cepa), බල්බාකාර ලූනු [3] හෝ සාමාන්ය ලූනු,[4] ලෙස හැඳින්වෙන අතර Allium ගණයට අයත් බහුල ලෙස වගා කරන විශේෂය වේ. [5][6] මෙය ප්රට්ම වරට ඉදිරිපත් කරනු ලැබුවේ කාර්ලෝස් ලිනොයුස් විසින් 1753දී රචිත "Species Plantarum" මගිනි.[7] මෙමගින් වර්ගීකරණයේදී බොහෝ පර්යාය පද ඉදිරිපත් කර තිබුණි:
Allium cepa වගා කිරීම මගින්ම දැනගත්තාවූ සුවිශේෂී වර්ගයකි. [10] නමුත් මෙය මධ්යම ආසියාතික වල් ලූනු විශේෂ වලට සම්බන්ධකම් පවතින බවට සැලකේ. මීට වඩාත් සමීපතම විශේෂ ලෙස ඉරානයේ Allium vavilovii (Popov & Vved.) හා Allium asarense (R.M. Fritsch & Matin) ය.[11] කෙසේවුවත්, සොහාරි සහ හොෆ් කියා සිටිනුයේ A. vavilovii කාණ්ඩයේ එකතුවට අයත්වන ලූනු වල රසය මේවායේ මූලික ප්රභවයන් වූ ඇත්ත වල් ලූනු වල රසයම නියෝජනය වන්නේද යන්න සැක සහිත බවත්, නැතහොත් අස්වැන්නෙන් ව්යුත්පන්න ව පවතින්නා වූ නොදැමුණු විශේෂයක් බවයි.[12]
බොහෝ බෝකරන A. cepa වර්ග අයත් ශාක "සාමාන්ය ලූනු කාණ්ඩය"ට (A. cepa වvar. cepa) අයත්වන අතර සාමාන්යයෙන් "ලූනු" ලෙස හඳුන්න්වයි. ඇග්රිගේටම් කණ්ඩායමේ (The Aggregatum Group) බෝකරන ශාක වලට (A. cepa var. aggregatum) ශැලොට් හා අර්තපල් ලූනු යන දෙවර්ගයම අයත්ය.[13]
Allium ගණයට අයත් තවත් විශේෂ ගණනාවක් ලූනු ලෙස හඳුන්වන අතර, ආහාර සඳහා වගා කරයි. ජපන් බන්චිං ලූනු ('A. fistulosum), ඊජිප්තු ලූනු (A. ×proliferum), හා කැනේඩියානු ලූනු (A. canadense) මේ අතර වේ.[4]
ලූනු ශාකය (Allium cepa), වනගතව දකින්නට නොලැබේ. එනමුත් මේවා වගා කෙරේ. මේවා අඩුතරමේ වසර 7000කට පෙර සිටම තෝරාගත් විශේෂයෙන් උපදවා ගනිමින් වගා කර ඇත. මේවා ද්වී-වාර්ශික ශාකයන් වන නමුත්, ඒක වාර්ශික ශාකයක් ලෙස වගා කෙරේ. මේවායේ නවතම විශේෂයන් සෙ.මී. 15 සිට 45 (අඟල් 6 සිට 18) දක්වා උසින් වැඩේ. පත්ර නිලට හුරු කොළ පැහැය දරන අතර එක් පැත්තක් පැතලි අවානක හැඩැති වෙළුම් සහිතව වැඩේ. මේවා මාංශල, කුහර සහිත හා සිලින්ඩරාකාර වන අතරම එක් පැතලි පැත්තක් සහිත වේ. එම් පත්ර වල දිගින් 1/4ක ප්රමාණයක් පත්රයේ මහත වන අතර ඉන්පසු ක්රමයෙන් අග්රස්ථය කරා සිහින්වී ගොස් කෙළවර මොට තුඩක් බවට පත්වේ. මෙය සම්බන්ධ වන්නේ සුදු පැහැති කොපුවකින් පාදස්ථ පැතලි මඩලකටය. මෙම මඩලේ යටි පැත්හ්තෙන් කෙඳි සහිත මුල් (fibrous roots) රැසකි. මේවා පසට කෙටි දුරක් කාවැදී ඇත. මෙම ශාක මෝරාගෙන එන විට ශාක පත්රවල මුල ආහාර රැස් කිරීම පටන් ගනී. [14]
සරත් සමයේදී ශාක පත්ර වියළී යන අතර පිට පොත්ත වියළී කැබලි වලට කැඩෙන සුළු ස්වභාවයකට පත්වේ. මෙම කාලය අස්වනු නෙලීමේ සුදුසුම කාලය වෙයි. මේවා සීත කාලයේ පසෙහිම තිබෙන්නට හැරියොත් බල්බයේ මැද ඇති අංකුර වසන්ත කාලයේදී වැඩෙන්නට පටන් ගනී. අළුත් පත්ර වැඩෙන්නට පටන් ගන්නා අතර මේවා දිගු, මහත හා කුහර සහිත වේ. අග්රස්ස්ථව නිපත්රවලින් ආරක්ෂාවූ පුෂ්ප මංජරියක් ඇත. මෙම පුෂ්ප මංජරිය ඡත්රාකාර හැඩයක් ගනී. ගෝලාකාර සුදු පැහැති පුෂ්ප හයකින් පමණ සමන්විතය. බීජ දිලිසෙන සුළු කළු පැහැති වන අතර හරස්කඩ ත්රිකෝණාකාරය. [14]
ලූනු කුලයට අයිති බල්බ, වර්ෂ දහස් ගණනකට පෙර සිටම ආහාරයක් වශයෙන් භාවිතයේ පැවති බව සිතනු ලැබේ. ලෝකඩ යුගයේ (Bronze Age) නශ්ඨාවශේෂ අතරද ලූනු වල කොටස් තිබී සොයා ගැනීමට ලැබී ඇත. මෙම නශ්ඨාවශේෂ අවුරුදු ක්රි.පූ. 5000 අතීතයකට නෑකම් කියන බව තහවුරු වී ඇත.[15] කෙසේ නමුත් මේවා වගා කරන ලද ලූනුද යන්න පැහැදිළි නැත. පුරාවිද්යාත්මක හා සාහිත්ය ග්රන්ථ, සමහරවිට ලූනු ක්රි.පූ. 2000 වන විට පුරාණ ඊජිප්තුවේ වගා කරනු ලැබ ඇති බවට සාක්ෂි දරණ බව සඳහන් කර ඇත. මේ කාලයේ, මේ සමගම වවන ලද තවත් ද්රව්ය දෙකක් වනුයේ ලීක්ස් සහ සුදු ලූනුය. ඊජිප්තු පිරමිඩ සාදන මෙහෙකරුවන්හට ආහාර වශයෙන් රාබු සහ ලූනු ලබා දෙනු ලැබ ඇති බව සිතිය හැක.[15] ලූනු ප්රචාරණය, ප්රවාහනයසහ ගබඩා කිරීම පහසුවෙන් කළ හැක. පුරාණ ඊජිප්තුවරුන් එයට පූජෝපහාර කළහ.ගෝලාකාර හැඩය සහ ඒක කේන්ද්රිය රවුම් හැඩය සදාකාලික ජීවිතය නියෝජනය කරන බව විශ්වාස කරන හෙයින්ය.[16] ඊජිප්තියානුවෝ, ලූනු, මිහිඳන් කිරීමේදීද භාවිතා කරන ලද බවට ද සාක්ෂි IV වන රැම්සෙස්ගේ (Ramesses IV) ඇස් කුහරවල තිබූ ලූනුවල ශේෂ මාත්රයන්ගෙන් ලබාගෙන ඇත.[17]
පුරාතණ ග්රීසියේ (ancient Greece) , ක්රීඩකයෝ වැඩිපුර ප්රමාණයක් ලූනු ආහාරයට ගත් බව සැලකේ. රුධිරයේ සමබරතාව රැක ගැනීමට මෙසේ කළ යුතුයැයි මොවුන් විශ්වාස කළ හෙයිනි.[16] ඓතිහාසික රෝමානු අවිසුරුවන් (gladiator) ලූනු තමාගේ ශරීරයේ මස් පිඬුවල අතුල්ලා ගන්නා ලද්දේ ඒවා ශක්තිමත් කිරීමටයි.[16] මධ්යතන යුගයේදී ලූනු වැදගත් ආහාරයක් සේ සැළකූ අතර ඔවුන්ගේ කුලී පවා ලූනු වලින් ගෙවන ලදි. මේවා ත්යාග ලෙසද ප්රදානය කරනු ලැබ ඇත.[16] වෛද්යවරු, මළ පහ කිරීම පහස්සු කිරීමටත්, උද්දීපනය සඳහාත්, කැස්ස, හිසරුදාව සමනය කිරීමටත්, සර්පයන් සපාකෑමේදී සහ හිසකේ වැටීමටත් ඖෂධයක් වශයෙන් නියම කරන ලදි.[16] තවද උතුරු ඇමරිකාවේ ප්රථම විදේශික පදිංචි කරුවන් ලූනු වලට තදින් ඇලුම් කිරීමට පටන් ගති. මේ වනවිටද ස්වදේශිකයන් වල් ලූනු අමුවෙන් හෝ විවිධ ආහාර වලට දමා පිසගෙන හෝ පරිභෝජනය කරන ලදි. තවද ඔවුන් මේවා සිරප් සෑදීම පිණිසද යොදාගනු ලැබීය. මේවා පැලස්තර හෝ පත්තු සෑදීමටද, ඩයි වර්ග සෑදීමටද පාවිච්චි කරන ලදි. 1648 දී කොළනිවල පදිංචිකරුවන් තබාගෙන තිබූ දිනපොත් අනුව මිෂනාරිවරුන් විසින් කරන ලද ප්රථම කාර්යය වනුයේ, වගාවන් සඳහා පිළියෙල කරගන්නා ලද භුමිභාග වල බල්බ ලූනු වගා කිරීමයි.[16] 16 වන සියවසේදී සිටින ලද වෛද්යවරු ස්ත්රීන්ගේ නිසරුබව තුරන් කිරීම සඳහා ලූනු නියම කරන ලදි. මීට සමානවම මේවා බල්ලන්ගේ, බළලුන්ගේ හා ගවයන්ගේ සරුබව වඩි කිරීමට යොදාගන්නා ලදි. නමුත් මෑත කාලයේ කරන ලද පර්යේෂණයන් මගින් පෙන්නුම් කරනු ලැබ ඇත්තේ මෙය වැරදි මතයක් බවත්, බල්ලන්, බළලුන්, හා රට හාවුන් මෙන්ම තවත් බොහෝ සතුන්ටද විශ සහිත බවත්ය.[18][19][20]
ලූනු, කැබලි වලට කපා සැරට (දැවිල්ලට) සාදන ආහාර වර්ග වලට යොදා ගනී. බොහෝ අවස්ථාවල ප්රධාන ආහාර ද්රව්ය ලෙස මේවා පමණක්ම භාවිතා කරයි. උදාහරණ වශයෙන්, ප්රංශ ලූනු සුප් (French onion soup) හෝ ලූනු ච්ට්නි හැඳින්විය හැක. මේවා ආහාරයක් ලෙස සර්ව සම්පූර්ණ වන අතර පුළුස්සා ගැනීමටත්, තම්බා ගැනීමට හෝ බාගෙට තම්බා ගැනීමටත්, දැල මත පුළුස්සා ගැනීමට (grill), තෙලේ බැද ගැනීමට හා රෝස්ට් කර ගැනීමටත්, ඉක්මනින් බැදගෙන (තෙම්පරාදු) හෝ අමුවෙන් ආහාරයට ගැනීමටත් සුදුසුය.[21] මෙහි ඇති තට්ටු වැනි ස්වභාවය නිසා පිසගත් පසු මේවා බික් වශයෙන් ගලවා ගැනීමට පහසු වන අතර පිරවීමට බඳුන් කිරීමද පහසුය. ලූනු ඉන්දිය ආහාර වට්ටෝරුවල ප්රධාන ස්ථානයක් ගනී. මේවා හොදි ඝන හෝ ගොරෝසු කිරීමටත් භවිතා කරයි. විනාකිරෙහි දමාගන්නා ලද ලූනු, සැහැල්ලු ආහාරයක් ලෙසත් භාවිතා කෙරේ. මේවා එක්සත් රාජධානියේ හා පොදු රාජ්ය මණ්ඩලීය රටවල අතුරු ආහාරයක් වශයෙන් නිතරම ප්රසිද්ධ ආපනශාලා (pubs) වලත්, මාළු හා චිප්ස් වෙළඳ සැල් (fish and chip shops) වලත් බහුලව සපයනු ලැබේ. බොහෝවිට එක්සත් රාජධානියේදී චීස් හා/හෝ බීර (ale) සමග සපයනු ලැබේ. උතුරු ඇමරිකාවේ ලූනු, පිටි වැස්මකින් තවරා ගැඹුරු තෙලේ බැද ලූනු වළලු (onion rings) ලෙස පිළිගන්වනු ලබයි.[22]
සාමාන්ය වර්ගයේ ලූනු වර්ණ තුනකින් දැකගත හැක. කහ හෝ දුඹුරු ලූනු (සමහර යුරෝපීය රටවල රතු ලූනු ලෙස) රසවත් භාවය නිසා එදිනෙදා ජීවිත්යේ භාවිතා කරයි. කහ ලූනු කැරමල් කල විට තද දුඹුරු පැහැ වන අතර ප්රංශ ලූනු, සුප්වල ඇති රසවත් බව ලබාදෙයි. රතු ලූනු (සමහර යුරෝපීය රටවල දම් පැහැති) නැවුම් බවක් හා ආහාර වලට ලස්සන පෙනුමක් ලබා දෙන බැවින් මෙය හොඳ තේරීමක්ද වෙයි. මෙය දැලක දමා බැද ගෙනද (grilling), අඟුරු මත තබා පුළුස්සාගෙනද (char-broiling) පරිභෝජනය කරනු ලැබේ. සුදු ලූනු සාම්ප්රදායික ලූනු වන අතර මෙක්සිකානු සම්භවයක් ඇති ඉවුම් පිහුම් ක්රම වලදී භාවිත කරයි. මේවා පිසගැනීමේදී රන්වන් පැහැ වන අතර ගැඹුරු තෙලේ බැදීමේදී ප්රනීත බවක් ලැබේ.[23][24]
සාමාන්යයෙන් මෝරන ලද ලූනු ආහාරයට ගැනීමේදී විවිධ අවදිවල නොමේරූ ලූනුද පරිභෝජනයට ගනු ලබයි. බල්බ හටගැනීමට පෙර කුඩා අවදියේදීද ලූනු නෙළා ගැනීමට ඉඩකඩ ඇති අතර පැනනඟින (වසන්ත ලූනු) ලූනු ලෙස හෝ scallions ලෙස සම්පූර්ණයෙන්ම යොදා ගනී.[25] බල්බය හටගත් පසු, නමුත් මේරීමට පළමු නෙළාගත්විට ඒවා ගිම්හාන ලූනු (summer onion) ලෙස හඳුන්වයි. [26] මීට අමතරව, ලූනු අභිජනනය කළ හැකි අතර කුඩා වයසකදීම මේරීමට ලක් කළ හැකිය. මේවායේ විවිධ මේරීමේ අවධි අනුව හා ප්රයෝජනයට ගන්නා විවිධ ආකාර අනුව පර්ල් (pearl), බොයිලර් (boiler), පික්ලර් (pickler) ලූනු වශයෙන් විවිධ නම් වලින් හඳුන්වනු ලැබේ.[26] පර්ල් හා බොයිලර් ලූනු, එළවළුවක් ලෙස පිසීමට භාජනය කරන අතර පික්ලර් ලූනු, කල්තබා ගන්නා වූත්, රසවත්වූත් ආහාරයක් වශයෙන් සැලකේ. කල්තබා ගැනීමට විනාකිරි වල බහා සකස්කර ගනී.[27] ලූනු, නැවුම්ව, ශීත කරන ලද, ටින්වල අසුරන ලද, කැරමල් කරන ලද, අච්චාරු වශයෙන් හෝ කුඩා කැබලි වලින් හෝ ලබා ගත හැකිය. විජලනය කරන ලද නිශ්පාදන, කිබ්ලෙඩ් යනුවෙන් හඳුන්වන අතර, පෙති කපන ලද, වළලු අඹරන ලද චොප්ඩ්, කණිකාමය හා පිටි ආකාරයෙන්ද ලබා ගත හැක.[28] අළුත් ලූනු වෙළඳපොලෙන් ලබාගත නොහැකි අවස්ථා වලදී, ලූනු කුඩු කුළු බඩුවක් වශයෙන් බහුල ලෙස භාවිතා කෙරේ. ඇර රසක්, තද ගන්ධයක් ඇති බල්බ ලූනු මේ සඳහා භවිතා කෙරේ. මෙසේ විජලනය කරන ලද ලූනු, දිගු කලක් සාමාන්ය උශ්නත්වයේ තබාගෙන භාවිත කළ හැකි අතර මේවා කහ, රතු, සුදු යන විවිධ වර්ග වලින් වෙළඳ පොලට පැමිණේ.[29]
ලූනුවල සාමාන්ය ප්රමාණයට වඩා විශාල සෛල ඇත. මේවා පියවි ඇසින් අත් කාච භාවිත කර බලාගත හැක. ලූනු පටලය (සිවිය), විද්යාව අධ්යනය කිරීම සඳහා නිතරම භාවිත කෙරේ. අන්වීක්ෂ භාවිත කර සෛලයක ව්යුහය පෙන්වාදීමේදී හා ඒ ගැන අධ්යනය කිරීම සඳහා භාවිත කරනු ලබයි. [30]
කටුක සැරක් ඇති ලූනු නිස්සාරණය, සළබයන් (moth) විකර්ශකයක් ලෙස භාවිතා කරනු ලැබේ. තවද හිසේ සම මත ආලේපනයෙන්, හිසකෙස් වර්ධනය වීම සිදුවන බවද, මුහුණේ ආලේප කිරීමෙන් සම මත ඇති ලප කැලැල් අඩුවන බවද කියනු ලැබේ. තවද මෙය වීදුරු හා තඹ භාජන ඔප කිරීම සඳහාද, යකඩ මළකඩ කෑම වැලැක්වීම සඳහාද භාවිත කරනු ලැබේ. කැබලි කරන ලද ලූනු මතට උණු වතුර දමා එය සිසිල් වීමට හැර ලබා ගන්නා දියරය ශාක මතට ඉසීමෙන් ඒවා හට ඇති කෘමි උවදුරු මැඩලීමේ ශක්තිය වැඩි කරගත හැක. ලූනු ශාකය වැඩෙන විට එයට කෘමි සතුන් විකර්ශනය කිරීමේ හැකියාවක්ද ඇති බවට විශ්වාස කෙරේ.[31] ලූනු වල පිට පොත්තද කහ දුඹුරු ඩයි වර්ගයක් සෑදීම සඳහා භාවිත කෙරේ.[32]
වගාවේදී නිපදවා ගන්නා බොහෝ විවිධ 89% ජලය, 4% කාබෝහයිඩ්රේට්, 1% ප්රෝටීන්, 2% තන්තු හා 0.1% මේදය අඩංගුය. මේවායේ විටමින් C, B, ෆෝලික් ඇසිඩ්ඩ් හා නොයෙකුත් ආකාරයේ පෝෂක ද්රව්ය සුළු වශයෙන් අඩංගුය. මෙහි අඩු මේද ප්රමාණයක් ඇති අතර සෝඩියම්ද අඩංගුය. ශක්තිය ග්රෑම් 100කට ජූල් 166 (කැලරි 40) අගයක් ලබා දෙයි.මේවා රස ආහාරවල රසවත් භාවයට අඩංගු කැලරි ප්රමාණය වැඩි නොකර එකතු කළ හැක.[24]
ෆිනෝලික් හා flavonoids වැනි රසායනික වර්ග මෙහි ඇති බව පෙන්වා දී ඇති අතර මේවා ප්රති-ආසාත්මික, ප්රති-කොලෙස්ට්රෝල්, ප්රති-පිළිකාකාරක හා ප්රති-ඔක්සිකාරක ගුණයන් ඇති බව පෙන්වා දෙයි. Quercetin [33] සහ එහි glycosides quercetin 3,4'-diglucoside හා quercetin-4'-glucoside අන්තර්ගතය.[34][35] තවද සැලකිය යුතු වෙනස්කම් විවිධ වර්ග වල අඩංගු ප්රති-ඔක්සිකාරක විභවයන්ගේ ඇති ශැලොට් වල අධික මට්ටමක ඇත. මෙය ඉතා කුඩා ප්රමාණයක් ඇති vidalia ලූනු වලට වඩා හය ගුණයකින් වැඩිය.[36]
සමහර පුද්ගලයින් ලූනු භාවිත කිරීමේදී ආසාත්මිකතාව ඇතිවේ. රෝග ලක්ෂණ විය හැක්කේ, චර්ම රෝග, කැසීම්, සච්ච්ජ ප්රදහය, ඇස් පෙනීම බොඳවීම, ස්වාස නාල ඇදුම, දහඩිය දැමීම,anaphylaxis වැනි දෑයි. නමුත් මෙම පුද්ගලයන්, ලූනු පරිභෝඈණය කිරීමෙන් ආසාත්මිකතාවක් ඇති නොවීමට පුලුවන. සමහරවිට ආහාර පිළීයෙල කරගැනීමේ ක්රියාදාමයේදී ප්රෝටීන වල ගුණ හානියක් වන නිසා මෙවන්නක් විය හැකිය.[37]
Allium ගණයේ ලූනු සහ අනෙකුත් වර්ග මිනිසුන් පරිභෝජනයට ගන්නා විට, මේවා සමහරක් බල්ලන්, බළලුන් වැනි සුරතල් සතුන්ටද, වඳූරන් වැනි අනෙකුත් සතුන්ටද මාරාන්තික විය හැකිය. [5][18][19][20] මේ විශ බව අමු ලූනු සහ පිසින ලද ලූනු වල අඩංගු sulfoxides හේතුකොටගෙන සිදුවිය හැක. මේවා බොහො සතුන්ට දිරවීමට අපහසුය. නොදිරවීම නිසා විකෘති හා රතු රුධිරාණු සෛල විනාශ වීමක් සිදුවන අතර මෙහි ප්රතිඵලය වන්නේ ඇනීමියා තත්ත්වයක් ඇතිවීමයි. සමහර අවස්ථාවලදී රෝගී සුරතල් සතුන් හට ටින් කරන ලද ළදරු ආහාර ලබාදෙන අතර, ලූනු අන්තර්ගත එවැනි කෑම දීමෙන් වැළකිය යුතුය.[38] තවද පීසා, ස්පැගටි, චීන ආහාර, ළුනු වළලු වැනි ලූනු අඩංගු, ඉතුරු කරන ලද ආහාර ද් සුරතල් සතුන්ට දීම යෝග්ය නොවේ.[39] බළලුන්ගේ ශරීර බර කි.ග්රෑ. 1කට අපේක්ෂිත විශ ප්රමාණය වනුයේ, ග්රෑම් 5ක් වන අතර, බල්ලන් සඳහා මෙය කි.ග්රෑ. 1කට ග්රෑම් 15 සිට 30 දක්වා වේ.[18]
ඉන්දියාවේ සමහර ආගමික නිකායන් ලූනු අනුභව නොකරයි. ඒ ඔවුන් ලූනු වාර්ජීකරණය කරන ද්රව්යයක් ලෙස සලකන බැවිනි.[40] විවිධ බෞද්ධ නිකායන් පවා ලූනු හා සුදු ලූනු පරිභෝජනයට විරුද්ධ වේ. ඒ, පිසූ ලූනු අනුභවයෙන් ආශාව වර්ධනය වන බවත් අමුවෙන් අනුභව කළවිට තරහ යෑම සිදුවන බවත් විශ්වාස කරමිනි.[41]
ලූනු කුඩා කැබලි වලට කපන විට සෛල වලට හානි පැමිණේ. මෙහිදී alliinase නම් එන්සයිමයක් ඇමයිනෝ අම්ලය හා සල්ෆොක්සයිඩ් මුදාහරින අතර මේවා සංයෝජනය වී sulfenic ඇසිඩ්, 1-propenesulfenic ඇසිඩ්, සීඝ්රව දෙවන එන්සයිමයක් නිසා එනම් lachrymatory factor synthase (LFS) ක්රියාකර syn-propanethial-S-oxide නිපදවන අතර මෙය තියුණු සැර වාශ්පශීලී ද්රව්යයකි. මෙය, lachrymatory factor හෝ LF ලෙස හැඳින්වේ.[5] මෙම වායුව වාතය තුලින් ගමන් කර ඇස් කරා සීඝ්රව ළඟාවේ. මෙය ඇස් වල ඇති සංවේදක ස්නායු (නියුරෝන) මත ක්රියා කරයි. මෙහිදී ඇස්වල ඉඳිකටු තුඩුවලින් අනින්නා සේ වේදනාකාරී තත්ත්වයක් ඇතිකරයි. මෙතැනදී ඇස් ආශ්රිතව ඇති කඳුලු ග්රන්ථි මගින් කඳුලු නිශ්පාදනය කර මෙම ද්රව්ය තනුක කරන අතර මේවා ඇස් තුලින් පිටතට සෝදාහරියි.[42]
මෙම ඇස්වල දැවිල්ල මගහරවා ගත හැකි ක්ක්රම දෙකක් ඇත. එකක් නම් ලූනු කපන විට ගලාගෙන යන ජලය යටදී කැපීම හෝ වතුර බේසමක ගිල්වා තැබීමෙනි.[42] ලූනු බල්බයේ අන් කොටස් වලට වඩා පාදස්ථයේ සල්ෆර් සංයෝග වැඩි වශයෙන් ඇති නිසා මුල් නොකපා තිබෙන්නට හැරීමෙන්ද මෙය වලක්වා ගත හැක.[43] එන්සයිම වල ප්රතික්රියා අනුපාතය, ලූනු භාවිතයට ගැනීමට පෙර ශීතකරණයක තැබීමෙන්ද අඩු කරගත හැක. විදුලි පංකාවක් භාවිතයෙන්ද මෙම වායුව ඇස් වලින් ඉවතට යැවීම සිදුකළ හැක. තවද, කල් යාමෙන් ලූනු වැඩිවැඩියෙන් කපන විට මෙම තත්ත්වය අඩුවේ.[44]
බොහෝවිට Allium විශේෂ අතර සල්ෆොනික් අම්ලය හා මුදාහරින LF සහ ඇස්වල ඇතිකරන වේදනාවන් විවිධාකාරවේ.2008දී නවසීලන්ත ආහාර සහ භෝග ආයතනය කඳුලු රහිත ලූනු වර්ගයක්, ජාන නිලින කරනලද ජීව විද්යා තාක්ෂණය භාවිතා කරමින් LFS එන්සයිමය අඩංගු ලූනු යොදා ගනිමින් සිදුකරයි.[45]
ජලය හොඳින් බැසයන හා පොහොර පස ලූනු වගාව සඳහා ඉතා යෝග්ය වෙයි. වැලි සහිත ලෝම පස සල්ෆර් ප්රමාණය අඩු හෙයින් මෙයට යෝග්ය වෙයි. මැටි සහිත පසෙහි සාමාන්යයෙන් අධික පොස්පරස් ප්රමාණයක් අඩංගු හෙයින් සැර සුවඳක් ඇති ලූනු නිශ්පාදනය කරයි. ලූනු වලට අධික පෝෂණ ද්රව්යයන් ඇති පසක් අවශ්ය වේ. පොස්පරස් අත්යාවශ්ය ප්රමාණයට පසෙහි නිතරම තිබෙන මුත් මේවා සීතල පසෙහි අඩුවීමට හැකියාවක් තිබෙන නිසා ලූනු සිටුවීමට පළමු පොස්පරස් එකතු කළ යුතුය. නයිට්රජන් සහ පොටෑෂ් ලූනු වැඩෙන කාලයේ වරින් වර යෙදිය යුතු අතර අවසන් වරට අස්වැන්න නෙළීමට සති 4කට පෙර නයිට්රජන් යෙදිය යුතුය.[46] බල්බ ලූනු වලට පැළවීමට දිනක කාලයක් ගතවිය යුතුය. මේවායේ බල්බ වැඩීමට දින කිහිපයක දිවා කාල ඉක්මවා යා යුතුය. බොහෝ සාම්ප්රදායික යුරෝපීය ලූනු දිගු දිවා කාල අවශ්ය ලූනු ලෙස හැඳින්වෙන අතර බල්බ සෑදීමට පටන් ගන්නේ පැය 14ක් දිවා ආලෝකය ලැබීමෙන් පසුවය. දකුණු යුරෝපීය සහ උතුරු අප්රිකානු වර්ග අන්තර් මධ්ය දින වර්ගයට අයත් වන අතර බල්බ වැඩීම පටන් ගැනීමට පැය 12-13 ක් අතර හිරු එළිය ලැබිය යුතුය. අවසාන වශයෙන් කෙටි දින ලූනු යනු මෑත කාලයේ වැඩි දියුණු කර සකස් කරගන්නා ලද ලූනු වර්ගයක් වන අතර සරත් සමයේදී පැල සිටවීමත් බල්බ සෑදීම වසන්තයේ මුල් භාගයේත් සිදුවෙයි. මෙහිදී හිරු එළිය පැය 11-12ක් අතර කාලයක් ලැබූවිට බල්බය සෑදීමට පටන් ගනී.[47] ලූනු සිසිල් කාලගුණයට ප්රතිචාර දක්වන භෝගයක් වන අතර USDA 3-9 කලාපවල වගා කළ හැකිය.[48] උණුසුම් උශ්නත්වයක් හෝ යම් යම් පීඩාකාරී තත්ත්වයන් එක්වරම වැඩීම නැවතීමට හේතු වේ. මෙය මල් සෑදීම පටන් ගැනීමට හේතුවේ.[49]
ලූනු, බීජ වලින් ප්රරෝහණය කිරීමට හෝ තවාන් වලින් රැගෙන සිටුවීමට පුළුවන. ලූනුඇට කෙටිකාලීන ජීවිතයක් තිබෙන අතර අලුත් බීජ හොඳින් පැළවේ.[48][50] මෙම බීජ නොගැඹුරු කාණුවල තුනීවට පැල කරනු ලබන අතර වරින් වර පැල තුනී කරනු ලැබේ. සමහර නිශ්චිත වගා කිරීමෙන් නිශ්පාදනය කරගන්නා ලූනු ගැලපෙන දේශගුණයක් ඇති කාල වලදී ගිම්හාන සෘතුවේදී වගාකර ශීත සෘතුවේදී පසෙහිම තිබෙන්නට හැරිය විට ඊලඟ අවුරුද්දේ වේලාසනින් අස්වැන්න නෙළා ගැනීමට හැකිය.[14] ගිම්හානයේ මුල කාලයේ පැල තවාන් බීජ නිසරු පසෙහි ඝනව පාත්ති සාදා ඒවායේ දැමීමෙන් සාදාගත හැක. සරත් කාලයේදී කුඩා බල්බ නිශ්පාදනය කරන අතර මේවා ඊලඟ සරත් සමයේදි අස්වැන්න නෙළාගත හැක.[31] සමහර විශේෂ වර්ග මේ සඳහාම යොදාගනු ලබන අතර බීජ වලින් ලබා ගන්නා ලූනු මෙන් නොව ගබඩා කිරීමට තරම් සුදුසු ගති ලක්ෂණ නැත.[14]
ලූනු වැඩෙන කාලය තුල ක්රමවත්ව සාත්තු කිරීමට, පැල, වල් පැළෑටි වලින් නිදහස්ව පවත්වාගැනීමටද අයත්ය. මෙම පැලවල මුල් කෙටි නිසා මේවා පස තුල ගැඹුරට නොවිහිදේ. එමනිසා මේවා ස්ථාපනය වූවිට බොහෝ වතුර ප්රමාණයක් අවශ්ය නොවේ. බල්බ සෑදීම සති 12 සිට 18 දක්වා කාලය තුල පටන් ගනී. නැවුම්ව, අලුත්ව ලූනු ආහාරයට ගැනීමට අවශ්ය වූ විට මෙම බල්බ නෙළා ගත හැකි අතර, ගබඩා කර තබා ගැනීමට අවශ්ය නම් පත්ර වියළී හෝ මැරී ගිය පසු නෙළාගත යුතුය. වියළි කාළගුණයේදී ටික දිනක් පස මතුපිට හොඳින් වියළීමට හැරිය යුතුය. ඉන්පසු මේවා දැල්මත හෝ නොගැඹුරු පෙට්ටිවල ඇතිරිය යුතුය. මේවා සිසිල්, හොඳින් වාතාශ්රය ලැබෙන තැනක ගබඩා කළ යුතුය.[14]
ලූනු නොයෙක් වර්ගවල අක්රමිකතා වලට බඳුන්වේ. ගෘහස්ථ වගා කරුවන්හට මුහුණදීමට සිදුවන වඩාත්ම ප්රබල ගැටලූව, ලූනු මැස්සා හා කඳ හා බල්බ පනුවා, වයිට් රොට් හා නෙක් රොට් නැමැති දිරාපත් වීමේ රෝග ඇතිකරන පළිබෝධකයන්ගෙනි.පැලවලට බලපාන රෝග වන්නේ, මලකඩ දිලීර හා දුඹුලු දිලීර, ලා බූව සහිත පිටි පුස් දිලීර සුදු තුඩ නැමැති රෝගයයි. මෙයින් බල්බයට බලපාන්නේ භේදනය වීම, වයිට් රොට් හා නෙක් රොට්ය. ෂැන්කිං කියනුයේ මැද පත්ර කහපාට වීමෙන් හා බල්බයේ ඇතුලත කැඩීයාමෙන් දුගඳ සෙවලක් ඇතුවීමේ තත්ත්වයකි. මෙම රෝග වැළඳුනු ශාක වලට දිය හැකි ප්රතිකර්මය නම් මේවා වගාවෙන් ඉවත්කර පුළුස්සා දැමීමයි.[51] ලූනු කොළ කීටයා හෙවත් ලීක් සළබයා (Acrolepiopsis assectella) සමහර අවස්ථාවල පැලවලට හානිකරන අතර බල්බය තුලට සිදුරු කරමින් ඇරඹේ.[52]
ලූනු මැස්සා (Delia antiqua) පත්ර හා කඳ මත බිත්තර දමන අතර, ශැලොට් ලූනු, ලීක් සහ සුදු ලූනු වලට කිට්ටුව පසේද බිත්තර දමයි. මෙම් සතා ශාකයේ බිඳුනු හා කැඩුනු කොටස් වලින් එන සුවඳට ආකර්ශණය වේ. තවාන් වලින් ගෙන සිටුවන ලද පැලවලට මෙම හානිව්වීම අඩුය. කීටයා බල්බය සිදුරු කරගෙන ගිය විට කොළ මැලවී යන අතර කහ පැහැයට හැරෙයි. විශේෂයෙන්ම තෙත් කාලගුණයේදී බල්බ විකෘතිවන අතර කුණුවීමට ලක්වේ. මේවා මැඩපවත්වා ගත හැකි ක්රම වනුයේ භොග මාරු ක්රමය, ඉක්ක්මනින් වගා කිරීම, ආසාදිත පැල ඉවත් කිරීම වේ.[53]
ලූනු කඳ හා බල්බ පනුවා කුඩා පරපෝෂිතයෙකු වන අතර පසෙහි ජීවත්වන නෙමටෝඩාවෙකි. මොවුන් මගින් පත්ර ඉදිමීම හා විකෘති කිරීම සිදුකරයි. තවද නොමෙරූ පැල විනාශ කරන අතර මේරූ පැලවල බල්බ මෘදු කරයි. මේවාට ප්රතිකර්ම නැති අතර මේවා උදුරා විනාස්ශ කර දැමිය යුතුය. මෙම බිම ලූනු වගාව පිණිස අවුරුදු කිහිපයක් යනතුරු යොදා නොගතයුතු අතර කැරට්, පාර්ස්නිප් (parsnip) හා බෝංචි වගාව සඳහාද මේ බිම යොදා නොගත යුතුයි. හේතුව වන්නේ මෙම වර්ගද පහසුවෙන්ම ලූනු කඳ හා බල්බ පණුවාගේ ග්රහණයට නතුවන බැවිනි.[54]
වයිට් රොට් යනු, සුඩ්දු ලූනු සහ ලීක්ස් වලට වැළඳෙන පසෙහි හටගන්නා දිලීර (Sclerotium cepivorum)මගින් සෑදෙන රෝගයකි. මුල් කුණු වීමේදී පත්ර කහ පැහැයට හැරීමටත් මැලවීමටත් පටන්ගනී. මෙම දිලීර මගින් බල්බයේ මුල ආක්රමණය කරන අතර මෙය සුදු දිලීර ජාල සමූහයකින් (mycelia)වසාගන්නා අතර පසුව කළු ග්ලොබියුලාකාර දෘඩ කෝෂයක් (sclerotia) බවට පත්වේ. මෙම අක්රිය දේහය නැවත වගාකරන බෝග වලට රෝගය බෝ කිරීම සඳහා පසෙහි තැන්පත් වී ඇත. මෙම රෝගය සඳහාද ප්රතිකර්මයක් නැති අතර මෙම ශාක මුලින් උදුරා විනාශ කළ යුතුය. තවද මෙම වගා බිමෙහි අවුරුදු ගණනාවක් යනතුරු ලූනු හෝ එයට සමාන භෝග වර්ග වගා නොකර මේවාට සමාන නොවන වෙනත් භෝග වගා කළ යුතුය.[55]
නෙක් රොට් නම් ඩ්දිලීර විශේෂය ගබඩාකරණයේදී වැළඳෙන රෝගයකි. මෙය Botrytis allii නැමැති දිලීරයකින් බෝවන අතර මෙය බල්බයෙ කර සහ ඌර්ධව කොටස ආසාදිත කරන අතර අළු පැහැති පුස් වර්ධනය කරයි. බල්බයේ හානි වූ තැන පළමුවෙන්ම රෝග ලක්ෂණ පෙන්වන අතර බල්බයේ ශල්ක දිගේ පහලට ගමන් කරයි. බීජානු/ස්පෝරය විශාල ප්රමාණයක් නිපදවෙන අතර දෘඩ සිවියක්ද මේවා වටා වැඩිය හැකිය. යටි තලයේ ඇතුලත වියළි රොට් ස්ථාපිත වන අතර බල්බය වියළි බවට පත්වේ. මෙම රෝගය ශාකය වැඩෙන කාලය පුරාවටම පවතින අතර ගබඩා කළ විටදී විද්යාමාන වේ. දිලීර වලට ප්රතිරෝධය දක්වන බීජාවරණ ඇති අතර අස්වනු නෙළීමේදී ඒවාට හානිවීම අවම කර ගැනීමෙන්ද මම රෝගය පාලනය කළ හැක. තවද ප්රවේශමෙන් වියළීමට බඳුන් කරීමද, මෝරන ලද ලූනු පදම් කිරීමෙන්ද, වියළි සිසිල් හොඳින් වාතාශ්රය ඇති තැනක නියමිත ප්රමිතියට අනුව ගබඩා කිරීම මගින්ද සිදුකළ හැක.[56]
පිසින ලූනු පැණි රසැති ලූනු සාමාන්ය කාමර උශ්නත්වයේදී ගබඩා කළ හැකිය. මෙය ගබඩා කළ යුත්තේ තනි තට්ටුවකට හොඳින් වාතාශ්රය ඇති අඳුරු වියළි ස්ථානයක දැල් බෑගයක් තුලය. මෙවැනි පරිසරයක පිසින ලූනු සති 3ක් 4ක් වැනි කාලයක් තබා ගත හැක. මෙම ලූනු වර්ගය ඇපල් හා පෙයාස් වල ඇති ගන්ධය උරාගනී. තවද එළවළු වල ඇති තෙතමනය උරාගන්නා අතර මෙය ලූනුවල දිරීමට හේතුවේ.[48][57]
පැණි රසැති ලුනු, පිසින ලූනු වලට වඩා ජලය හා සීනි අඩංගුය. මෙය මෘදු හා පැණි රසැතිය. නමුත් ගබඩා කළ හැකි කාලය අඩු කරයි. මේවා ශීතකරණවල ගබඩා කළ හැකි අතර ආයුකාලය මසකට පමණක් සීමාවේ. කෙසේ වෙතත් කැබලි කරන ලද ලූනු හොඳින් අසුරා අනෙකුත් ද්රව්ය වලින් ඈත්කර තැබිය යුතුය. මේවා දින 2ක් හෝ 3ක් ඇතුලත භාවිත කළ යුතුය.[43]
සුලභ සාමන්ය ලූනු කාණ්ඩය, A. cepa කාණ්ඩයට අයිති විව්ධත්වයෙන් යුතු Allium භෝගය විශේෂිත වැදගත් කමකින් යුක්තය. මෙම කාණ්ඩයට අයත් ශාක තනි බල්බයක් සහිත වන අතර මේවා බීජ මගින් හෝ බීජ මගින් ඇති කරන තවාන් මගින් වර්ධනය කරගනී. ලූනු, සළාද ලූනු හා පික්ලිං ලූනු ප්රධාන වශයෙන් මෙම කාණ්ඩයට අයත් වගාවන් වේ.[13] මෙම වගාවන්ගේ විවිධ වර්ගවල ව්යාප්තියට අංකුර හටගන්නා කාලසීමාව, ගබඩා කර තැබිය හැකි කාලසීමාව, රස හා පිට පොත්තේ වර්ණයද අයිති වේ.[58] වියළන ලද ලූනු, සුප් සඳහා සහ ලූනු පිටි සඳහා භාවිතා කරන තියුණු සැරක් ඇති ලූනු වල සිට මෘදු පැණි රසැති ලූනු දක්වා මෙම සාමාන්ය ලූනු ව්යාප්ත වී ඇත. උදාහරණ ලෙස පෙතිගසා මස් වෙනුවට සැන්ඩ්විච් වලට යෙඑදිය හැකි, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ජෝර්ජියා ප්රාන්තයේ විඩලියා ලූනු හෝ වොෂින්ටන් ප්රාන්තයේ වොල්ලා වොල්ලා හැඳින්විය හැක.
මෙම කාණ්ඩයට ශැලොට් හා අර්තාපල් ලූනු හෙවත් මල්ටිප්ලයර් ලූනු අයත්වේ. මේවා සාමාන්ය ලූනු වලට වඩා කුඩාය. ශාකයක්, බල්බ කිහිපයක් ඇති ඇග්රිගේට් පොකුරක් සාදයි. මේවා බෝකිරීම විශේෂයෙන්ම දුහිතෘ බල්බ වලින් සිදු කරන අතර බීජ වලින්ද ප්රරෝහනය කළ හැක. ශැලොට් යනු ඉතාමත් විශේෂිත උප කාණ්ඩයක් වන අතර මෙය වානිජ බෝගයක් වශයෙන් වගා කරයි. මේවා බල්බ කුඩා පටු අණ්ඩාභ හෝ පෙයාස් හැඩැති ඇග්රිගේටම් පොකුරු සාදයි. අර්තාපල් ලූනු, ශැලොට් ලූනු වලින් වෙනස් වන අතර මේවා තරමක් විශාල බල්බ පොකුරකට සාදන අතර, බල්බ ප්රමාණය අඩුවේ. මේවා පැතලි හැඩයක් ගනී. කෙසේවෙතත් මේවායේ අතරමැද විශේෂද පවතී.[13]
I'itoi ලූනු (Allium cepa) වනාහි අතිශයෙන් ඵල දරන ලූනු වර්ගයක් වේ. මෙවා ඇරිසෝනා ප්රාන්තයේ බැබොකියාරි පීක් නම් වනගත ප්රදේශයේ වගා කරයි. කුඩා බල්බවල ශැලොට්වල රසය ඇත. වගා කිරීමට පහසුය. උණුසුම් වියළි දේශගුණයට සුදුසුය. බල්බ වෙන් කරගෙන මතුපිට සිට අඟලක් පමණ යටින් හා අඟල් 12ක් දුරින් වනසේ සරත් සමයේදී වගා කරනු ලැබේ. බල්බ ප්රමාණය ගුණවී පඳුරු මෙන් වැඩේ. මේවායේ අස්වැන්න සීත මාසවලදී නෙළාගනු ලැබේ. මුදුනත, ගිම්හානයේදී වියළී ගොස් නැවතත් වර්ෂා කාලයේදී වැඩේ. මේවා පසෙහි තැන්පත්වී එසේම තිබිය හැකි අතර අස්වැන්න නෙළාගෙන වියළි සිසිල් ස්ථානයක ගබඩා කර තබා හේමන්ත ඍතුවේදී වගාකිරීමට යොදාගත හැකිය. මේවායේ කලාතුරකින් මල් හටගන්නා අතර ප්රරෝහණය, බල්බ වෙන් කිරීමෙන් සිදු කෙරේ.[59]
'A. cepa පරම්පරාවෙන් පැවත එන දෙමුහුම් වර්ග ගණනාවක්ම වගා කරනු ලබයි. උදාහරණ ලෙස ඊජිප්තු ලූනු (A. ×proliferum), ඩිප්ලොයිඩ් හෙවත් ගස් ලූනු, වකේගි ලූනු (A. ×wakegi), හා ට්රිප්ලොයිඩ් ලූනු (A. ×cornutum) හැඳින්විය හැක.
ගක් ලූනු හෝ ඊජිප්තු ලූනු බල්බ, මල් වෙනුවට ඡත්ර පමණක් නිපදවයි. මේවා දැනට A. cepa × A. fistulosum හි දෙමුහුම් ලෙස හඳුන්වයි. මෙය මීට ප්රථම A. cepa හි විශේෂයක් ලෙස හදූන්වනු ලැබ ඇත. උදාහරණ ලෙස, A. cepa var. proliferum, A. cepa var. bulbiferum, හා A. cepa var. viviparum හැඳින්විය හැක.[60]
වකේගි (Wakegi) ලූනු, A. cepa සහ A. fistulosum අතර දෙමුහුමකි. මෙහි A. cepa වල උප්පත්තිය ඇග්රිගේටම් කාණ්ඩයෙන් සිදුවූවායැයි විශ්වාස කෙරේ.[61] මේවා ජපානයේ හා චීනයේ සලාද ලූනු ලෙස ශතවර්ශ ගණනක් තිස්සේ භාවිත වන බව සැලකේ.[62]
උද්භිද විද්යා නාමකරණ නීති වලට අනුව ඊජිප්තු ලූනු හා වකේගි ලූනු එකම මාතෘ ශාක විශේෂ නිසා එකම දෙමුහුම් කාණ්ඩයට අයත් විය යුතුය. එම කාරණය නිසා ඊජිප්තු කාණ්ඩය A. ×proliferum යුරේශියානු කාණ්ඩයට සහ වකේගි ලූනු A. ×proliferum නැගෙනහිර ආස්සියාතික කාණ්ඩය වශයෙන් නම් කරනු ලැබේ.[4]
ට්රිප්ලොයිඩ් ලූනු මුහුම් වර්ගයක් වන අතර වර්ණ දේහ යුගල් 3ක් ඇත. මෙහිදී එයින් යුගල් 2ක් A. cepa වලින් වන අතර තෙවන යුගලය නොදන්නා වර්ගයකින් ලබාගෙන ඇත.[61] ට්රිප්ලොයිඩ් වල විවිධ ක්ලෝනයන් විවිධ පළාත්වල වගා කරයි. උදාහරණ ලෙස; 'Ljutika' ක්රෝයේශියාවේද, 'ප්රෑන්', 'පූන්ච්' හා 'ශ්රීනගර්' ඉන්දු කාශ්මීර ප්රදේශයේද වගා කරයි. 'ප්රෑන්' උතුරු ඉන්දියාවේ ප්රදේශවන ජම්මු කාශ්මීර් ප්රදේශයේ වැඩි වශයෙන් වගාකරයි. 'ප්රෑන්' සහ ක්රොයේශියානු ක්ලෝන 'Ljutika' අතර ජානවල දැකිය හැක්කේ ඉතාම කුඩා වෙනසකි.[63]
සමහරුන් ට්රිප්ලොයිඩ් ලූනු වලට A. cepa var. viviparum (Metzg.) Alef. යන නම භාවිතා කලද මෙම නාමය ඊජිප්තු ලූනු වලටද භාවිතා කරනු ලැබේ. ට්රිප්ලොයි ලූනු සමග නොපැහැදිලි හෝ සබඳතාවක් ඇති එකම නාමය වනුයේ A. ×cornutum ය.
ස්කැලියන්ස් හෝ සලාද ලූනු, වෙල්ශ් ලූනු (A. fistulosum) මෙන්ම A. cepa වලින්ද වර්ධනය කරගනු ලබයි. A. fistulosum හා A. cepa හි ලාබාල පැළෑටි රූපාකාරයෙන් එක සමාන වන නමුත්, මෙය පත්ර වලින් හඳුනාගත හැකි වන්නේ A. fistulosum වල පත්ර හරස්කඩ ගත්විට එය එක් පැත්තක් පැතලි නොව රවුම් හැඩයක් ගන්නා බැවිනි.[64]
ලොව පුරා වාර්ශිකව අක්කර 9,000,000 ට වඩා වඩි ප්රමාණයක් ලූනු වගා කරන බව ගණනය කර තිබේ. රටවල් 170ක් පමණ ලූනු ගෘහස්ථ පරිභෝජනය සඳහා වගා කරනු ලැබේ. 80%ක් පමණ ගෝලීය නිශ්පාදනය අන්තර්ජාතිකව අලෙවි කරනු ලැබේ.[24]
1958 දී සම්මත කරගත් "අනාගත ලූනු පනත" මගින්, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ අනාගත ලූනු ගිවිසුම් වලට වෙළඳාම් කිරීම තහනම් කරන ලදි. මෙම තහංචිය බලපැවැත්වීම ආරම්භ වූයේ, සෑම් සීගල් හා වින්සන්ට් කොසුගා විසින් ඊට වසර 2කට පෙර චිකාගෝ වෙළඳ හුවමාරුවේදී කරන ලද වෙළඳපොල සංචාලනය පිළිබඳ ගොවියන් විසින් පැමිණිලි ඉදිරිපත් කිරීමෙන් අනතුරුවයි. ඉන්පසු සිදුකළ විභාගයන් මගින්, කෘශිකාර්මික මිල ගණන් හා සබැඳි අනාගත වෙළඳාම්වල ප්රතිඵල පිළිබඳ අතුල්ය විෂය අධ්යනයක් ආර්ථික විද්යාඥයන්හට සපයන ලදි. මෙම පනත 2013 වර්ෂය දක්වාම බල පවත්වමින් තිබේ.[66]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_01.jpg)
_02.jpg)
_03.jpg)
.svg)
.png)
.jpg)
.jpg)
|journal= (help) |journal= (help) ලූනු "ඇලියුම් සීපා" (Allium cepa) (ලතින් 'cepa' = ලූනු), බල්බ ලූනු හෝ සාමාන්ය ලූනු ලෙසද හඳුන්වන අතර, එළවළුවක් වශයෙන්ද භාවිත කරයි. තවද ඇලියුම් ගණයට අයත් බහුලව වගාකරන ප්රභේදයකි. මෙම ගණයට අයත් විශේෂ ගණනාවක්ම ලූනු ලෙස හඳූන්වන අතර මේවා ආහාර සඳහා වගා කෙරේ. උදාහරණ ලෙස, ජපන් බන්චිං ලූනු (Japanese bunching onion) (A. fistulosum), ඊජිප්තු ලූනු (A. ×proliferum), හා කැනේඩියානු ලූනු (A. canadense) හැඳින්විය හැක. ඇලියුම් ප්රභේද ගණනාවක්ම "වල් ලූනු" නමින් හැඳින්වුවත්, A. cepa ප්රභේදය වගා කිරීම නිසා සුවිශේෂී වේ. එහි මුල් ප්රභවය කුමක්දැයි හඳුනාගෙන නොමති නමුත් වගාවන්ගෙන් මිදුනු ඒවා ඇතැම් ප්රදේශයන්හි වර්ධනය තහවුරු කර ඇත. ලූනු බොහෝවිට ද්විවාර්ශික හෝ බහුවාර්ශික ශාකයක් වුවත්, සාමාන්යයෙන් වාර්ශික ශාකයක් ලෙස පිළිගැනේ.තවද ලූනු එහි ප්රථම වගා කන්නයේදී වගා කරනු ලැබේ.
ලූනු පැළෑටියෙහි අවාන් හැඩැති කුහර හා නිල්-කොළ පැහැති පත්ර ඇති අතර නියමිත දින ගණන ළඟා වන විට ක්රමක්රමයෙන් තරව වර්ධනය වන බල්බ ශාකයේ මුල පිහිටයි. හේමන්ත කාලයේදී පත්ර මියයන අතර බල්බයේ පිට පොත්තද වියලී ගොස් කැඩෙන සුළු ස්වභාවයක් ගනී. අස්වැන්න නෙළාගෙන වියලා ගත් පසු එය පරිභෝජනයට හෝ ගබඩා කිරීමට සුදුසු වේ. මෙම අස්වැන්න කෘමීන්ට හා රෝග වලට ගොදුරු වීමේ ප්රවනතාවක් ඇත. විශේෂයෙන්, ලූනු නරක්වීම සිදුකරවන ලූනු මැස්සා, ලූනු ඊල්වෝම් (onion eelworm) හා විවිධ දිලීර වර්ග මේ අතර වේ. ශැලොට් (shallot) හා අර්තපල් ලූනු (potato onion) වැනි ඇ. සීපා හි ඇතැම් විශේෂ වල එකම ශාකයේ බල්බ කිහිපයක් හටගනී.
ලූනු ලොව පුරාම වගා කරන හා භාවිතා කරන ශාකයකි. ආහරයක් ලෙස භාවිතා කිරිමේදී, මෙය එළවළුවක් ලෙස පිස ගැනීමට හැකි අතර තවද ආහාර රසවත් කරගැනීම පිණිස දමන්නාවූ ද්රව්යයක් ලෙසද භාවිත කෙරේ. මේවා අමුවෙන්ද ආහාරයට ගත හැකි අතර, අච්චාරු සහ චට්නි සැදීමටද යොදාගනී. මේවා පෙති ගැසූ විට තියුණු සැරක් නිකුත් වෙන අතර ඒවායේ අඩංගු එක්තරා රසායනික ද්රව්යයක් නිසා ඇස්වල දැවිල්ල, වේදනාව ඇතිවේ. ලූනු වල අඩංගු ෆීනෝලික් (phenol) හා ෆ්ලොවොනොයිඩ්ස් (flavonoid), ප්රති-සාත්මිකතා, ප්රති-කොලෙස්ටරෝල්, පිළිකා-ප්රතිරෝධක හා ප්රති-ඔක්සිකාරක ගුණ පෙන්වයි.
ကြက်သွန်နီသည် အော်လီယံ (Allium) မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်သော အော်လီယံဆက်ဖါ(Allium cepa) မျိုးစိတ် ဖြစ်သည်။ မြေပေါ်တွင် ထောင်မတ်နေသော အညှောက်(vertical shoot) ပါရှိသည်။ [၁] ၎င်းသည် ကြက်သွန်ဖြူနှင့် မျိုးစိတ်ချင်းနီးစပ်သည်။ အလယ်ပိုင်း အာရှဒေသတွင် ကြက်သွန်နီအရိုင်းများ ပေါက်ရောက်သည်။ [၂] ကြက်သွန်နီကလေး ကို သီးသန့်မျိုးစိတ် အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ ရှိသည်။
အပင် ပင်ပျော့ ပင်ငယ်မျိုးဖြစ်သည်။ အမြင့် ၁ ပေခန့်ထိရှိသည်။ ပင်စည်မှာ ဥ၏ အောက်ခြေတွင် ရှိပြီး အနည်းငယ် မာကျော၍ အဝိုင်းငယ်ပုံသဏ္ဌာန်ရှိသည်။ ၎င်းမှ အမြစ်များ ဖြာထွက်သည်။ အရွက် အရွက်စုပြုံထွက်သည်။ ပြွန်ပုံရှိပြီး ပြောင်ချော၍ ပျော့ပျောင်းသည်။ အခေါင်းပါသည်။ အပေါ်ဘက်သို့ သေးသွယ်၍ ကျဉ်းမြောင်းသွားသည်။ ရွက်ထိပ်ချွန်သည်။ အစိမ်းရင့်ရောင် ရှိသည်။ ရွက်ရင်းဖြူသည်။ အပွင့် လုံးဝိုင်းသော ထီးပုံသဏ္ဌာန် ပန်းခိုင်တွင် ကြယ်ပုံပန်းပွင့်အဖြူလေးများ ပွင့်၏ ။ ပွင့်ဖတ်အုံ ရှည်မျောမျော ပုံရှိပြီး ထိပ်ချွန်သည်။ ဝတ်ဆံဖိုတိုင်မှာ ပွင့်ချပ်ထက် ရှည်သည်။ ပြာသို ၊ တပို့တွဲတွင် ပွင့်သည်။ ဥ နီညိုရောင်ရှိပြီး လုံးဝိုင်းသည်။ ဥအပေါ်ယံကို ပါးလွှာသော အဖတ်များဖြင့် အထပ်ထပ် ဖုံးအုပ်နေသည်။အတွင်း၌ အရည်ရွှမ်းသော အသားဖတ်များ ရှိ၏။
ကြက်သွန်နီကို ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်အဖြစ် ကမ္ဘာ့လူမျိုးပေါင်းစုံတို့တွင် အသုံးပြုကြသည်။ ကြက်သွန်နီဥ (bulb) အပြင် ကြက်သွန်မြိတ်ကိုလည်း စားသုံးနိုင်သည်။ ယခုအခါ ကြာရှည်ခံအောင် အအေးခံ၍လည်းကောင်း၊ အခြောက်ခံရေထုတ်၍လည်းကောင်း၊ အမှုန့်ပြုလုပ်၍လည်းကောင်း သိုလှောင်ကြသည်။ အရှေ့တိုင်းသားများက ကြက်သွန်နီကို ဟင်းထဲထည့်ချက်စားသည့်အပြင် ပါးပါးလှီး၍ လတ်လတ်ဆတ်ဆတ် အစိမ်းစားကြသော်လည်း ဥရောပတိုင်းသားများကမူ ဟင်းထဲတွင်သာ ထည့်ချက်ပြီး စားလေ့ရှိကြသည်။ ကြက်သွန်နီမျိုးပေါ်မူတည်၍ အချို၊ အစပ်၊ အမွှေး အရသာစုံရှိသည်။ ကြက်သွန်နီကို ရှာလကာရည်နှင့် နှပ်၍ သနပ်ပြုလုပ်၍လည်း စားသုံးကြသည်။ ဩစတြေးလျနိုင်ငံတွင် အရန်ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်အဖြစ် ငါးဟင်းတွင် ထည့်သုံးသည်။ ဗြိတိန်တွင် ဒိန်ခဲ (cheese) နှင့် ရောနယ်၍ သနပ်ပြုလုပ်စားလေ့ရှိသည်။ အီရန်၊ အိန္ဒိယ နှင့် ပါကစ္စတန်တို့တွင် နေ့စဉ်စားသုံးရသော အခြေခံအစားအစာအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။
ကြာရှည်ခံအောင် စီမံပြုပြင်ထားသော ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်အမှုန့်ဖြစ်သည်။ ရေထုတ်ထားသော ကြက်သွန်နီများကို ညက်နေအောင်ကြိတ်ပြီး အမှုန့် ပြုလုပ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ များသောအားဖြင့် အနံ့ပြင်းသော ကြက်သွန်နီမျိုးကို ပြုလုပ်လေ့ရှိသည်။ ကြက်သွန်နီမှုန့်ပြုလုပ်လေ့ရှိသောအမျိုးများမှာ
ကြက်သွန်နီအမှုန့်သည် ခွေးများအတွက် အဆိပ်အတောက်ဖြစ်စေသည်။ [၃]
လွန်ခဲ့သောနှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာကတည်းကပင် ကြက်သွန်နီကို လူသားတို့ စားသုံးခဲ့ကြသည်။ ကြေးခေတ် ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများနှင့် ဘီစီ(၅၀၀၀) ခေတ်က ကျောက်လက်နက်များတွင် ကြက်သွန်နီကို စားသုံးခဲ့ကြောင်း သဲလွန်စများတွေ့ရသည်။ [၄] သို့ရာတွင် ကြက်သွန်နီကို စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်ကြောင်း အထောက်အထားများကိုကား မတွေ့ရပေ။ ရှေးဟောင်းသုတေသန ဆိုင်ရာ ခိုင်လုံသော အထောက်အထားများအရ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း (၂၀၀၀)ကျော်က အီဂျစ်ပြည်တွင် ကြက်သွန်နီ စိုက်ပျိုးခဲ့ကြောင်း အထောက်အထားများကို တွေ့ရသည်။ [၄]
ကြက်သွန်နီသည် ပျံ့နှံ့ပေါက်ရန် လွယ်ကူသည်။ ရှေးခေတ် အီဂျစ်လူမျိုးများသည် ကြက်သွန်နီ၏ လုံးဝန်းကျစ်လျစ်သောပုံပန်းနှင့် အလွှာအထပ်ထပ် ရှိနေခြင်းကြောင့် အသက်ရှည်စေသည်ဟုယုံကြည်ကာ ကြက်သွန်နီကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသည်။ [၅]
ရှေးအီဂျစ်အားကစားသမားတို့သည် ကြက်သွန်နီကသွေးလှည့်ပတ်မှုကို ညီမျှအားကောင်းစေသည်ဟု ယုံကြည်ကာ ကြက်သွန်နီအများအပြားစားသုံးကြသည်။ ရောမ ဂလေဒီယေတာ တို့သည် ကြွက်သားများ သန်မာစေရန် ကြက်သွန်နီနှင့်ပွတ်တိုက်ပေးကြသည်။ ကြေးစားအငှားခ ပေးချေရာတွင် ကြက်သွန်နီပမာဏဖြင့် ပေးလေ့ရှိသည်။ အောင်ပွဲရ၍ ဆုချလျှင်လည်း ကြက်သွန်နီကို ဆုအဖြစ် ပေးလေ့ရှိသည်။ [၅] ဆရာဝန်များကလည်း ချောင်းဆိုးခြင်း၊ ခေါင်းကိုက်ခြင်းများမှ သက်သာစေရန်၊ မြွေဆိပ်ပြေစေရန်နှင့် ဆံပင်ကျွတ်ခြင်းမှ ကင်းဝေးစေရန်အတွက် ကြက်သွန်နီကို ဆေးအဖြစ်ညွှန်းခဲ့ကြသည်။ ကြက်သွန်နီသည် အမေရိကတိုက်သို့ ၁၄၉၂ခုနှစ်တွင် ကိုလံဘတ်စ် နှင့်အတူ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် အမေရိကတွင် ကြက်သွန်နီအရိုင်းများ ရှိနှင့်ပြီးဖြစ်သည်။ ဒေသခံ အင်ဒီးယန်းတို့သည် ကြက်သွန်နီအရိုင်းကို စားသုံးကြသည်။ [၅] အမျိုးသမီးများ သားမြုံခြင်းကို ကုသရန်အတွက်လည်း ကြက်သွန်နီကို ဆေးအဖြစ် ဆရာဝန်များက ညွှန်းခဲ့ကြသည်။ အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် ခွေး၊ ကြောင်၊ နွားများကိုပါ ကြက်သွန်နီ တိုက်ကျွေးခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ယခုခေတ် လေ့လာတွေ့ရှိချက်များအရ ကြက်သွန်နီသည် အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန်များ၏ အစာချေဖျက်ခြင်းကို အဆိပ်အတောက် ဖြစ်စေနိုင်သည်။
သာမန်အအေးမိရောဂါ၊ နှလုံးရောဂါ၊ လေးဘက်နာရောဂါ၊ အရိုးကြွပ်ဆတ်သောရောဂါ (osteoporosis)နှင့် အခြားရောဂါများကို ကုသရာတွင် ထိရောက်သည်။ [၆] ထိခိုက်ဒဏ်ရာကြောင့် ညိုမည်းရောင်ရမ်းနာကျင်သောရောဂါကို သက်သာစေနိုင်ကြောင်း အချို့က ယူဆကြသည်။ ကြက်သွန်နီများများစားလျှင် ဦးခေါင်းပိုင်းနှင့် လည်ပင်းကင်ဆာရောဂါများကို ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်။ [၇] အိန္ဒိယအချို့လူမျိုးစုများကမူ ကြက်သွန်နီသည် လိင်စိတ်ကိုတိုးပွားစေသည်ဟုယူဆကာ မစားသုံးကြပေ။ [၈] ကမ္ဘာ့ဒေသအတော်များများတွင် ကြက်သွန်နီကို အပူလောင်ခြင်းအတွက် ကုသရာတွင်အသုံးပြုသည်။ မော်လ်တာလူမျိုးတို့သည် မီးဖုတ်ထားသော ကြက်သွန်နီခြမ်းကို အပူလောင်ဒဏ်ရာပေါ်တွင် တစ်ညတာ အုံပေးခြင်းဖြင့် ကုသကြသည်။ ကြက်သွန်နီသည် အမျိုးသမီးများသွေးဆုံးချိန်တွင် ဖြစ်ပွားတတ်သော အရိုးကြွပ်ခြင်းအတွက် အထူးသင့်လျော်သည်။ [၉] အမေရိကန်ဓာတုပညာရှင်တစ်ဦးက ကြက်သွန်နီသည် လည်ချောင်းနာခြင်းကို ကာကွယ်ပေးနိုင်ကြောင်း တွေ့ရှိထားသည်။ [၁၀] အိန္ဒိယတွင် ကြက်သွန်နီကို ထန်းလျက် နှင့် ရောစားခြင်းဖြင့် လည်ချောင်းနာရောဂါကို ကုသကြသည်။ ကြက်သွန်နီတွင်ပါဝင်သော 3-mercapto-2-methylpentan-1-ol ဟုခေါ်သည့်ဓာတ်တစ်မျိုးက ဆဲလ်များပျက်စီးခြင်းဖြင့် ရောဂါများဖြစ်ပွားစေခြင်းကို ကာကွယ်ပေးသည်။ [၁၁]
မြန်မာဆေးကျမ်း များ အလိုအရ ကြက်သွန်နီသည် ချို၏ ၊ စပ်၏ ၊ အနည်းငယ်ပူ၏ ၊ လေသလိပ် ၊ အဖျား ၊ ချောင်းဆိုးနာတို့ကို နိုင်၏ ။ ဆီးရွှင်စေ၏ ။ နှုတ်မမြိန်၊ အော့အန်ရောဂါ တို့ကို ပျောက်စေ၏။ ခွန်အားကို ဖြစ်စေ၍ သုတ်အားကို ပွားများစေတတ်၏ ။ အော့အန်ခြင်း စသော ရောဂါများကို ပျောက်ကင်းစေတတ်၏။
စပိန်ကြက်သွန်နီတွင် အဖြူ၊ အနီ၊ အဝါ သုံးမျိုးရှိသည်။ အဝါသည် အနံ့အရသာ ပြည့်စုံသည်။ ချက်ပြုတ်သောအခါ အညိုရောင် ပြောင်းသွားသည်။ အနီရောင်က အရောင်လှပသည်။ အဖြူရောင်ကမူ မက္ကဆီကန် လူမျိုးများအကြိုက်ဖြစ်သည်။ ကြက်သွန်နီသည် လွယ်ကူစွာပေါက်ရောက်လွယ်ပြီး ပူနွေးစွတ်စိုသော ရာသီဥတုကို နှစ်ခြိုက်သည်။ စိုက်ပျိုးရာတွင် မြေအောက် တစ်လက်မမြှုပ်၊ တစ်ပင်နှင့်တစ်ပင် (၁၀)လက်မခြား စိုက်ပျိုးရမည်ဖြစ်သည်။ အပွင့်ပွင့်ခဲသည်။ မျိုးပွားခြင်းသည် အပင်ကို ပွားခွဲခြင်းသာဖြစ်သည်။
အကျယ် ၃ ပေ ၊ အမြင့် ၈ လက်မ အရှည် သင့်တော်သလို ဘောင်များပြုလုပ်ပြီးနောက် မျိုးစေ့ကို လက်ဖြင့် ညီညာစွာချ၍ ထွန်ခြစ်ဖြင့် မြေဆွဲ ကာဖုံးအုပ်ရမည်။ ထို့နောက် ရေပန်းကရားဖြင့် ရေလောင်းပြီးနောက် ကောက်ရိုးအုပ်ထားရမည်။ ၅ ရက်ကျော်မှ ကောက်ရိုးဖယ်ပေးရသည်။ ရေကို လိုသလို လောင်းပေးခြင်းနှင့် လက်ပေါင်းလိုက်ခြင်း ပြုလုပ်သွားပြီး ပျိုးသက် ၄၅ ရက်ရှိက ပြောင်းရွှေ့စိုက်နိုင်သည်။
အကျယ် ၄ ပေ ၊ အလျား ၆ပေရှိ စိုက်ကွင်းများတွင် တစ်လက်မခန့် နက်သော မြောင်းကလေးများ ၆ လက်မအကွာ ဖော်သွားပြီး ယင်းမြောင်းများ၌ တစ်ပင်နှင့်တစ်ပင် ၄ လက်မခြား၍ စိုက်ရမည်။
စိုက်ပြီး ရေလောင်းပြီးနောက် တစ်လအကြာတွင် တစ်ကြိမ်ရေသွင်းပေးရန်လိုသည်။ ၎င်းနောက် ၆-၈ ရက်အကြာတစ်ကြိမ် ၊ ၈ ကြိမ်အထိ လိုအပ်သလို ရေပေးရမည်။
တပေါင်းလ အရွက်များ နွမ်းရိစပြုချိန် တွင် ကြက်သွန်ဥများ ဖော်နိုင်သည်။ ကြက်သွန်ဥများ ဖော်ပြီးနောက် အရိပ်ထဲ၌ ကောင်းစွာ ခြောက်သွေ့ စေရမည်။
ကြက်သွန်နီကို ခွဲစိပ်လိုက်သောအခါ ၎င်းတွင်ပါရှိသည့် အော်လီနေ့စ် (alliinase) ဟုခေါ်သော အင်ဇိုင်း ဇီဝဆဲလ်များသည် ဓာတ်ပြိုကွဲကြကာ အမိုင်နိုအက်ဆစ်(mino acid) ဆာလ်ဖောက်ဆိုက် (sulphoxide) နှင့် ဆာလဖြူရစ်အက်ဆစ်(sulphenic acid) တို့အဖြစ် ပြိုကွဲထွက်လာသည်။ ၎င်း ဆာလ်ဖြူရစ်အက်ဆစ်မှ တဖန် ထပ်ဆင့်ဓာတ်ပြိုကွဲရာ lachrymatory factor synthase or LFS ဟုခေါ်သော ဒုတိယအင်ဇိုင်းတစ်မျိုး ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ၎င်းသည် အငွေ့ပျံလွယ်သော ဓာတ်ငွေ့ဖြစ်ပြီး မျက်ရည်များကို ထွက်စေသည်။ [၁၃] [၁၄] lachrymatory agents ဟူသည် မျက်စိကိုစပ်မွှန်စေသော ဓာတုပစ္စည်းတစ်မျိုးဖြစ်သည်။
အနီးအနားတွင် ရေရှိလျှင် ၎င်းဓာတ်ငွေ့နှင့်ရေတို့ဓာတ်ပြုမှုကြောင့် ဓာတ်ပြယ်စေသည်။ သို့ဖြစ်၍ ကြက်သွန်နီလှီးသောအခါ အနီးတွင် ရေဇလုံထား၍ဖြစ်စေ၊ ကြက်သွန်နီကို ရေနှစ်၍ဖြစ်စေ မျက်စိစပ်ခြင်းကို ရှောင်ရှားနိုင်သည်။ [၁၄] အခြားတစ်နည်းမှာ ၎င်းဓာတ်ငွေ့များပိုမိုများပြားသော အခွံကို နောက်ဆုံးမှ ခွာရန်ဖြစ်သည်။ [၁၅] ထက်မြိနေသောဓားကို အသုံးပြုခြင်းသည်လည်း ကြက်သွန်နီအင်ဇိုင်းဆဲလ်များ ပျက်စီးခြင်းကို ကာကွယ်ပေးနိုင်သဖြင့် မျက်စိစပ်ခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်။ နောက်တစ်နည်းမှာ မျက်မှန်တပ်ကာကွယ်ခြင်းဖြစ်သည်။ အော်လီယံမျိုးကွဲများပေါ်မူတည်၍ အင်ဇိုင်းထွက်သော ပမာဏ ကွာခြားသည်။
ကြက်သွန်နီသည် အစေ့မှလည်းကောင်း အပင်ပေါက်ငယ်များဖြင့်လည်းကောင်း မျိုးပွား စိုက်ပျိုးကြသည်။
ကြက်သွန်နီအညိုနှင့်အဖြူ
ကြက်သွန်နီအဝါ
ကြက်သွန်နီအဝါ အပွင့်
ကြက်သွန်နီ
ကြက်သွန်စိမ်းနှင့် ကြက်သွန်မိတ်တို့အား ရေခဲသေတ္တာတွင် သိမ်းဆည်းထားနိုင်သည်။[၁၆] ဟင်းစား ကြက်သွန်နီနှင့် ကြက်သွန်နီအချိုများအား အခန်းအပူချိန်၊ ရိုးရိုးအလွာတွင် သင်တင့်စွာ ထားရှိခြင်း၊ ခြောက်သွေ၊ အေးမြပြီး မှောင်သော လေဝင်ပေါက်နေရာတွင်ထားရှိခြင်းနှင့် အပေါက်ကျဲကျဲ ရက်ထားသော ဂုန်နီအိပ်အတွင်းဖြင့် ထုတ်ပိုးထားခြင်းဖြင့် သိမ်းဆည်းနိုင်သည်။ [၁၆]ဤပတ်ဝန်းကျင်အခြေအနေတွင် ချက်ပြုတ်ရာတွင်သုံးသည့် ကြက်သွန်နီ၏ ကြာရှည်စွာသိမ်းဆည်းထားနိုင်မှု သက်တမ်းသည် ၂ ပတ်မှ သုံးပတ်၊ ကြက်သွန်နီအချိုတွင် ၁ ပတ်မှ ၂ ပတ်အထိ ဖြစ်သည်။[၁၆] ချက်ပြုတ်ရာတွင်သုံးသော ကြက်သွန်နီများသည် သစ်တော်သီးနှင့် ပန်းသီးတို့မှ အနံအသက်များအား စုပ်ယူသည်။[၁၆] ထို့ပြင် သီးနှံများ၏သိမ်းဆည်းထားသည့် ခြောက်သွေ့မှုကို ဆွဲယူသဖြင့် ဆွေးမြေ့ပျက်စီးစေသည်။[၁၆]ကြက်သွန်နီအချို၏ သကြားနှင့် ရေပါဝင်မှုနှုန်းသည် ချက်ပြုတ်ရာတွင်သုံးသော ကြက်သွန်နီထက် ပိုသည်။ ထို့ကြောင့် ပိုမိုချို၍ သိမ်မွေ့သော အရသာရှိသော်လည်း ကြာရှည်စွာ သိမ်းထားနိုင်သည့် သက်တမ်းအား လျော့ချပစ်သည်။[၁၆] ကြက်သွန်နီအချိုအား ရေခဲသေတ္တာတွင် သိမ်းဆည်းထားနိုင်ပြီး ကောင်းမွန်စွာ မကာကွယ်ထားပါက ကြာရှည်စွာသိမ်းထားနိုင်သည့် သက်တမ်းမှာ ၁ လနီးပါးဖြစ်သည်။ [၁၆]လှီးဖြတ်ထားသည့် ကြက်သွန်နီများအား လုံခြုံတင်းကြပ်စွာ ထုတ်ပိုးပြီး အခြားပစ္စည်းများ၏ အဝေးတွင် ထားသည့် မည်သည့်ကြက်သွန်နီမဆို ၂ ရက်မှ ၃ ရက်အတွင်းအသုံးပြုနိုင်သည်။[၁၆]
ကြက်သွန်နီအနီ
အယ်လ်ဘာ၊ နယူးယောက်မှ ကြက်သွန်ခင်း
ချက်ထားသော ကြက်သွန်နီဟင်း
နယ်သာလန်နိုင်ငံတွင် ကြက်သွန်နီများကို အိတ်သွင်း၊ အလေးချိန်ချိန်နေပုံ
လှီးထသားသော ကြက်သွန်နီများ
ကြက်သွန်မြိတ်
အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ အော်ရီဂွန်ပြည်နယ်၊ ဗေးလ် မှ ကြက်သွန်ခင်းတစ်ခင်း
ကြက်သွန်နီသည် အော်လီယံ (Allium) မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်သော အော်လီယံဆက်ဖါ(Allium cepa) မျိုးစိတ် ဖြစ်သည်။ မြေပေါ်တွင် ထောင်မတ်နေသော အညှောက်(vertical shoot) ပါရှိသည်။ ၎င်းသည် ကြက်သွန်ဖြူနှင့် မျိုးစိတ်ချင်းနီးစပ်သည်။ အလယ်ပိုင်း အာရှဒေသတွင် ကြက်သွန်နီအရိုင်းများ ပေါက်ရောက်သည်။ ကြက်သွန်နီကလေး ကို သီးသန့်မျိုးစိတ် အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ ရှိသည်။
Basal waa geed ka baxdo dhulka, waxeena ka midtahay qudaarta lagu kariyo cuntada. basashu waxa ay kamidtahay bahda toonta ee leh urta aadka u xooga badan basashu caafimaadka aad iyo aad ayay ugu fiicantahy
Sa Chibudda (Allium cepa) est de sa famìlia de sos Lizos.
Si nde produede meda. Sas concas de chibudda (bulbos) creschent suta terra e madurant in s'istiu, e cando sunt maduros ant una bùcia fine de colore biancu o grogu iscuru. Sa conca de sa chibudda est formada dae fozas subrappare. Isbuccendela o seghendela podet fàghere lagrimare. Si nde consumat meda cota o crua in s'insalada.Impreada meda in coghina. In comèrciu s'agatant puru sas chibudditas in agru dulche.
Cīpe is mōr sibbe be lēace.
An taramon na sibulyas (Allium cepa L.) aplikable sa magkapirang tinanom na nasa lindong kan genus na Allum. Pero sa komun na arapodan, sibulyas sinda asin iyo ini an klasipikado komo Allum cepa. Bantog man ini na apodon na sibulyas na panggarden (garden onion) o butil nin sibulyas.
An sibulyas (Esp., cebolla), iyo an komun na sibulyas na gamit sa pagluto komo gulayon o pansalak na mga iba-iba pang luto sa pagtaong kagat sa namit. An specie na ini an kultibadong maray asin ini nakakapinsan sa bawang, shallot, leek, chive asin sa Chinese onion.[1]
An tinanom na sibulyas (Allium cepa), iyo an kultibadong maray na species kan genus na Allium.[2][3] Enot na gayong binisto ini ni Carl Linnaeus sa saiyang obra tituladong Species Plantarum publikado kan taon 1753.[4] Magkapirang nagbutewas nasinonimo kan pangaran kaini sa historya kan saiyang taksonomiya:
Magkapira pa man mga layas na species nagruluwas kan A.cepa mna an huri iyo an kinukultibar na gayo. An mga ini makukua sa Asya Sentral . Kabarali igdi an mga nakakabaing na mga specie na kaiba igdi an A. vavilovii (Popov & Vved.) asin A. asarense (R.M. Fritsch & Matin) haleng Iran.[7]
An genus Allium igwa man igding sakop na mga iba pang species na inaapod man sibulyas asin kinukultibar na kakanon arong kan "Japanese bunching onion" (A. fistulosum), an "Egyptian onion" (A. ×proliferum), asin an "Canada onion" (A. canadense).
An Cepa kumon na aram na ini Latin na katagang boot sabihon "sibulyas" (Ingles, "onion") asin may relasyon sa Antigong Griyegong: κάπια (kápia) asin sa Albanong: qepë asin orog nang sa lumang Aromaniano: tseapã, Katalan: ceba, Occitan: ceba, Espanyol: cebolla, Italyano: cipolla, asin sa Romaniano: ceapă. An katagang Ingles na chive sinapi man sa Old French na cive, na hale mansana sa cepa.
Giniris na sibulyas
Tinuboan na nin dahon
Burak kan sibulyas
Tanoman sibulyas
An taramon na sibulyas (Allium cepa L.) aplikable sa magkapirang tinanom na nasa lindong kan genus na Allum. Pero sa komun na arapodan, sibulyas sinda asin iyo ini an klasipikado komo Allum cepa. Bantog man ini na apodon na sibulyas na panggarden (garden onion) o butil nin sibulyas.
An sibulyas (Esp., cebolla), iyo an komun na sibulyas na gamit sa pagluto komo gulayon o pansalak na mga iba-iba pang luto sa pagtaong kagat sa namit. An specie na ini an kultibadong maray asin ini nakakapinsan sa bawang, shallot, leek, chive asin sa Chinese onion.
Thai-chhûng-thèu (大蔥頭, Ho̍k-miàng: Allium cepa）, he yit-chúng sòng-kien ke Chhûng-khô chhûng-su̍k chhṳ̍t-vu̍t.
Xaóenêhéstâhévo, xaóemata'xevoto na'éstse máhtáme.
xaóenêhéstâhévo, tónovâhonónestôtse, háméško
É-ó'eše.
véhpotôtse, hesótsevôtse
Ła zeóła o zégoła (en serte varianse ghe xe ła s e no ła z) ła xe na pianta (nome sientifego Allium cepa) deła fameja dełe Liliaceae, dita onion in inglexe, Zwiebel in todesco, čebùla in sloveno e cipolla in tajan.
Originaria deł'Afghanistan, ła xe una dełe piante pi vece coltivà dał'omo: da pi de 5000 ani. In na scrita a carateri cuneiformi sumerica vecia de 4000 ani ghe xe indicasion de canpi de cetriołi e de ziołe. 'ntel codexe de Hammurabi xera decidesto de divìdere el pan e łe ziołe fra i poareti. Coi antiki Egizi łe ziołe łe vegneva oferte ai dei, łe vegneva doparà come mexo de pagamento par i omeni ke laorava a tirar su łe piramidi e i ghe łe postava rente i morti parkè i gavese da magnare 'ntel viajo par ł'altro mondo. Fra i Romani ła zioła ła xera el magnar tipico dei siori e i legionari, ke i xera fra kuesti, i ła ga porta in tuta Eoropa.
A seconda de come ke łe vien coltivà, se parla de ziołe d'istà e de ziołe d'inverno. Łe prime vien semenà in primavera e tirà su in agosto o setenbre e se pol conservarle fin a marso de ł'ano dopo. Łe seconde, pi saorìe e pi tenare, łe vien semenà in agosto, łe maùra in primavera e se pol torle su da giugno, ma łe se conserva par poco tenpo. Łe foje,verdi, łe ga forma de tubi slargà. Al secondo ano de vita, ła pianta buta dełe infioresense fate de tubeti verdi co in sima tanti fioreti bianco-verdi mesi tuti insieme a formare dełe bałe bianche.
Tipico deła zioła xe el sucaro ramnosio ke'l dà ła spusa da zioła al fià. 'Nteła parete cełułare dełe ziołe ghe xe un aminoacido ke'l contien solfo (Isoalliina). Quando ke łe se taja, se fa rivare da drento ła çełuła ł'enzima alliinasi ke trasforma ł'isoalliina in un sulfonado irritante par łe mucose. Sto sulfonado el svanpise in presa e el riva ai oci e ała congiuntiva faxendo pianxere.
100 g de zioła crua i ga:
Ocio coi can parkè par lori ła zioła ła xe vełenoxa.
El bulbo deła zioła eł va benisimo cruo in sałada coi fasoj, coi pomodori e cołe rave rose o anca coto in aqua de bojo o rosto. Łe ziołete picołe se pol metarle via soto axedo. 'Nteła cuxina veneta ła zioła se mete in pratica in tuti i desfriti. Ghe xe ła sopa de ziołe e ła fortaja cołe ziołe. Tanto bona, e se no ła gavì mai tastà, bisogna ke provè, xe ła marmełada de zioła.
Ła zeóła o zégoła (en serte varianse ghe xe ła s e no ła z) ła xe na pianta (nome sientifego Allium cepa) deła fameja dełe Liliaceae, dita onion in inglexe, Zwiebel in todesco, čebùla in sloveno e cipolla in tajan.
अयं पलाण्डुः भारते वर्धमानः कश्चन कन्दविशेषः । अयं पलाण्डुः सस्यजन्यः आहारपदार्थः । अयं बहुपत्रः । अस्य रुचिः कटुमिश्रितमधुरा । एषः पलाण्डुः कदाचित् शाकत्वेन कदाचित् आहारोपस्कररूपेण वा उपयुज्यते । आहाररूपेणा पक्त्वा अपकत्वा उभयथा अपि अस्य उपयोगः भवति । अस्य पर्णानि नालाकाराणि भवन्ति । अस्य पुष्पाणि श्वेतानि गुच्छरूपेण गोलाकारे भवन्ति । भूमेः अन्तः वर्धमानस्य कन्दस्य वर्णः गात्रं, आकारः, गन्धः इत्यादिकं परस्परं भिद्यते । इदं सस्यं प्रायः जगति सर्वत्र वर्धते एव । अस्य कन्दाः, पर्णानि (सस्यम्) चापि औषधत्वेन यथा उपयुज्यन्ते तथैव आहारत्वेन अपि उपयुज्यन्ते । अस्मिन् कश्चन तैलांशः भवति । अस्य कन्देषु “गन्धकः” अपि भवति । अस्य कन्दस्य त्वचि पीतवर्णीयः कश्चन वर्णपदार्थः भवति ।
अनेन पलाण्डुना क्वथितं, व्यञ्जनं, भर्ज्यं, दाधिकम् इत्यादिकं निर्मीयते । एषः पलाण्डुः शाकान्नस्य, चित्रान्नस्य, पृथुकस्य, उपमायाः इत्यादीनाम् उपहाराणां निर्माणे अपि उपयुज्यते । एषः पलाण्डुः अपि बहुवर्णीयः भवति । तत्र रक्तवर्णस्य श्वेतवर्णस्य च पलाण्डुः प्रसिद्धः अस्ति ।
इदं पलाण्डुसस्यम् आङ्ग्लभाषयाOnion Plant इति उच्यते । अस्य सस्यशास्त्रीयं नाम Allium Cepa अथवा A. Porrum अथवा A. Ascalonicum इति अस्ति । हिन्दीभाषया "प्याज्” इति, तेलुगुभाषया“नीरुळ्ळि” इति, तमिळ्भाषया “वेङ्गायि” इति, मलयाळभाषया “ईरुळ्ळि” इति, बङ्गभाषया "प्याज्" इति "पिँय़ाज्" इति च, गुजरातीभाषया“दुङ्गारि” इति, मराठीभाषायां “काण्ड” इति, कन्नडभाषया “ईरुळ्ळि” अथवा “उळ्ळागड्डे” इति उच्यते ।
पलाण्डुं त्वक् निष्कास्य सम्यक् कुट्टनीयम् । अनन्तरं चषकपरिमिते जले तत् संयोज्य सम्यक् क्वथनीयम् । जलम् अर्धचषकमितं यावत् भवेत् तावत् क्वथनीयम् । क्वथनावसरे यदि अपेक्ष्यते तर्हि तत्र जीरिकाचूर्णं, शुण्ठीं, मरीचचूर्णं, गुडं च योजयितुं शक्यते । तदनन्तरं शोधनं करणीयम् । तथैव अथवा तस्मिन् शोधिते कषाये दुग्धं योजयित्वा तदा तदा किञ्चित् किञ्चित् पातुं शक्यते ।
अयं सौन्दर्यदायकः आरोग्यप्रदश्च वर्तते । रोगेभ्यः शरीरं रक्षति । अस्य गन्धः रुचिः च तीक्ष्णः भवति । भक्षणोत्तरं बहुकानंपर्यन्तं अस्य गन्धः मुखे भवति । अयं कृमिनाशकः अपि । अस्य कर्तनसमये विमुच्यमानेन अनिलेन नेत्रज्वलनं भवति , अश्रूणि च आगच्छन्ति । अयं उत्तमः वातशामकः, अपि पितस्य कफस्य च वर्धकः वर्तते । अयं पाकस्य रुचिवर्धकः ।
अपक्तस्य पलाण्डोः उपयोगः योग्यः । पाकेन बहवः अंशाः नष्टाः भवन्ति । अयक्तपलाण्डुना जम्बीरसं, मरीचचूर्णं लवणं इत्यादि मिश्रीकृत्य सेवनेन अधिकं विटमिन् प्राप्यते । गुडेन सह अपक्तपलाडुसेवनं बालानां शारीरकवर्धनाय हितकरम् । पलाण्डुरससेवनेन दृष्टिशक्तिः वर्धते । दृष्टिमान्द्येसति पलाण्डुरसं कञ्जलवत् नेत्रे लेपयन्ति । तदा दृष्टिमान्द्यं निवारितं भवति । अग्निमान्द्यं, अजीर्णता, अर्शोरोगः, कामाले गुदभ्रंशे च पलाण्डुः उत्तमम् औषधम् । हृदय दौर्भल्यस्य नासिकारक्तस्रावस्य च पलाण्डुं क्षीरेण सह क्वथयित्वा क्षीरपाकं सज्जीकृत्य सेवनीयम् । गुडेन, मधुना वा सह पलाण्डोः सेवनं कासनिवारणे प्रसिद्धः उपायः । वातकारणेन यदा मूत्रम् अवरुद्धं भवति तदा पलाण्डुसेवनेन मूत्रविसर्जनं सरलतया भवति । कर्णवेदनायां मन्दोष्णस्यपलाण्डुरसस्य कर्णे स्थापनेन वेदना अपगच्छति ।
आक्षेपकः (Convulsions) सन्धिवातः,अपस्मारः, फ्लेम् इत्यादिरोगेषु सत्सु पलाण्डसेवनं रोगिणः शरीरकसामर्थं वर्धयित्वा रोगमुक्तेन भवितुं साहाय्यं करोति । मलेरियाज्वरे सति प्रातः रात्रौः मरीचत्रयेण सह पलाण्डुः सम्यकं चर्वित्वा खादनीयः ।
अत्यधिकतमाखुसेवनेन यत् विषलक्षणं भवति तत् पलाण्डुः सेवनेन निवार्यते । विषपरिणामः न भवति ।
ये निदाहीनताम् अनुभवन्ति ते रात्रौ दघ्ना सह पलाण्डुं भक्षयन्ति चेत् सुखनिद्रां प्राप्नुवन्ति । पलाण्डोः ईलनं कृत्वा मधुना मिश्रीकृत्य चत्वारिंशत् दिनादियावत् पात्रे आच्छाद्य स्थापनीयम् । तदनन्तरं प्रतिदिनं एकचमसपरिमितं प्रातः रात्रौ च सेवनीयम् । एतेन धातुपुष्टिः भवति ।
शैत्यकाले पादस्फोटः सर्वसामान्यम् । स्फोटकारणे महती वेदना अपि भवति । कदाचित् शोथः अपि भवति । पलाण्डुं सम्यक् पिष्ट्वा पादस्फोटस्य लेपं बध्नन्ति चेत् शीघ्रम् उपशमनं भवति ।
बालानाम् उदरकीटसमस्या अधिका भवति चेत् उदरवेदनम् अनुभवन्ति । तदा २-३ बिन्दुपरिमितः पलाण्डुरसः मधुना मिश्रीकृत्य पायनीयः । एतेन न केवलं उदरवेदना शाम्यति अपि उदरीटः अपि नष्टः भवति । एतेन मलबद्धता समस्य अपि निवारिता भवति ।
किलासं व्यङ्गः इत्यादिषु चर्मरोगेषु पलाण्डुरसं कल्कं वा लेपयन्ति । नाडीशूले द्रणशोधे च पलाण्डोः कल्कम् उष्णीकृत्य लेपयन्ति । एषः शोथनिवारकः ।
पलाण्डुरसः १०-३० मि.ली प्रमाणे, बीजस्य चूर्णं १-३ ग्रां प्रमाणे च सेवनीयम् । बालानां सामन्यतः मधुना सह एव अस्य उपयोगः क्रियते ।
प्रोटीन् -१.२% कार्बोहैड्रेट्, ११.६%, व्याल्सियम्, अयः, विटमिन् ए, बि,सि च । Allyl propyl Disulphide नामकं स्थिरतैलम्, कटु दुर्गन्धि उट्ड्यनशीलं तैलम् च ।
पलाण्डोः अधिकसेवनं बुद्धिशक्तिं कुण्ठयति । अस्य गन्धः भक्षणोत्तरं बहुकालपर्यन्तं मुखे भवति । अतः अयः मुखदूषकः इति कथ्यते ।
अस्य रसः कटुः । अस्मिन् पलाण्डुकन्दे विद्यमानं तैलम् उत्तेजकम् । पलाण्डुकन्दः मूत्रलः, कफनाशाकः च ।
An onion (Allium cepa L., from Latin cepa meaning "onion"), also known as the bulb onion or common onion, is a vegetable that is the most widely cultivated species of the genus Allium. The shallot is a botanical variety of the onion which was classified as a separate species until 2011.[2][3]: 21 Its close relatives include garlic, scallion, leek, and chive.[4]
This genus also contains several other species variously referred to as onions and cultivated for food, such as the Japanese bunching onion Allium fistulosum, the tree onion Allium × proliferum, and the Canada onion Allium canadense. The name wild onion is applied to a number of Allium species, but A. cepa is exclusively known from cultivation. Its ancestral wild original form is not known, although escapes from cultivation have become established in some regions.[5] The onion is most frequently a biennial or a perennial plant, but is usually treated as an annual and harvested in its first growing season.
The onion plant has a fan of hollow, bluish-green leaves and its bulb at the base of the plant begins to swell when a certain day-length is reached. The bulbs are composed of shortened, compressed, underground stems surrounded by fleshy modified scale (leaves) that envelop a central bud at the tip of the stem. In the autumn (or in spring, in the case of overwintering onions), the foliage dies down and the outer layers of the bulb become more dry and brittle. The crop is harvested and dried and the onions are ready for use or storage. The crop is prone to attack by a number of pests and diseases, particularly the onion fly, the onion eelworm, and various fungi which can cause rotting. Some varieties of A. cepa, such as shallots and potato onions, produce multiple bulbs.
Onions are cultivated and used around the world. As a food item, they are usually served raw, as a vegetable or part of a prepared savoury dish, but can also be eaten cooked or used to make pickles or chutneys. They are pungent when chopped and contain certain chemical substances which may irritate the eyes.
The onion plant (Allium cepa), also known as the bulb onion[6] or common onion,[3]: 9-10 is the most widely cultivated species of the genus Allium.[7][8] It was first officially described by Carl Linnaeus in his 1753 work Species Plantarum.[9] A number of synonyms have appeared in its taxonomic history:
A. cepa is known exclusively from cultivation,[5] but related wild species occur in Central Asia and Iran. The most closely related species include A. vavilovii from Turkmenistan and A. asarense from Iran.[12][13]
The vast majority of cultivars of A. cepa belong to the common onion group (A. cepa var. cepa) and are usually referred to simply as onions. The Aggregatum Group of cultivars (A. cepa var. aggregatum) includes both shallots and potato onions.[3]: 20-21
The genus Allium also contains a number of other species variously referred to as onions and cultivated for food, such as the Japanese bunching onion (A. fistulosum), Egyptian onion (A. × proliferum), and Canada onion (A. canadense).[3]: 9-10
Cepa is commonly accepted as Latin for "onion" and has an affinity with Ancient Greek: κάπια (kápia) and Albanian: qepë and is ancestral to Aromanian: tseapã, Catalan: ceba, Occitan: ceba, Portuguese: cebola, Spanish: cebolla, Italian: cipolla, and Romanian: ceapă. The English word "chive" is also derived from the Old French cive, which derived from cepa.
The onion has been grown and selectively bred in cultivation for at least 7,000 years. It is a biennial plant but is usually grown as an annual. Modern varieties typically grow to a height of 15 to 45 cm (6 to 18 in). The leaves are yellowish- to bluish green and grow alternately in a flattened, fan-shaped swathe. They are fleshy, hollow, and cylindrical, with one flattened side. They are at their broadest about a quarter of the way up, beyond which they taper to blunt tips. The base of each leaf is a flattened, usually white sheath that grows out of the basal plate of a bulb. From the underside of the plate, a bundle of fibrous roots extends for a short way into the soil. As the onion matures, food reserves accumulate in the leaf bases, and the bulb of the onion swells.[14]
In the autumn, the leaves die back, and the outer scales of the bulb become dry and brittle, so the crop is normally harvested. If left in the soil over winter, the growing point in the middle of the bulb begins to develop in the spring. New leaves appear, and a long, stout, hollow stem expands, topped by a bract protecting a developing inflorescence. The inflorescence takes the form of a rounded umbel of white flowers with parts in sixes. The seeds are glossy black and triangular in cross-section.[14] The average pH of an onion is around 5.5.[15]
The history of ancestral onion species is not well documented. Ancient records of onion use spans western and eastern Asia, so the geographic origin of the onion is uncertain.[16][17] Yet, domestication likely took place in West or Central Asia.[3]: 20-21 [18] Onions have been variously described as having originated in Iran, western Pakistan and Central Asia.[16][18]: 1 [17][19]
Traces of onions recovered from Bronze Age settlements in China suggest that onions were used as far back as 5000 BC, not only for their flavour, but also for the bulb's durability in storage and transport.[20][18] Ancient Egyptians revered the onion bulb, viewing its spherical shape and concentric rings as symbols of eternal life.[18] Onions were used in Egyptian burials, as evidenced by onion traces found in the eye sockets of Ramesses IV.[21]
Pliny the Elder of the first century AD wrote about the use of onions and cabbage in Pompeii. He documented Roman beliefs about the onion's ability to improve ocular ailments, aid in sleep, and heal everything from oral sores and toothaches to dog bites, lumbago, and even dysentery. Archaeologists unearthing Pompeii long after its 79 AD volcanic burial have found gardens resembling those in Pliny's detailed narratives.[18] According to texts collected in the fifth/sixth century AD under the authorial aegis of "Apicius" (said to have been a gourmet), onions were used in many Roman recipes.[18]
In the Age of Discovery, onions were taken to North America by the first European settlers,[16] who found close relatives of the plant such as Allium tricoccum readily available and widely used in Native American gastronomy.[16] According to diaries kept by certain first English colonists, the bulb onion was one of the first crops planted by the Pilgrim fathers.[18]
Common onions are normally available in three colour varieties:
While the large, mature onion bulb is most often eaten, onions can be eaten at immature stages. Young plants may be harvested before bulbing occurs and used whole as spring onions or scallions. When an onion is harvested after bulbing has begun, but the onion is not yet mature, the plants are sometimes referred to as "summer" onions.[24]
Additionally, onions may be bred and grown to mature at smaller sizes. Depending on the mature size and the purpose for which the onion is used, these may be referred to as pearl, boiler, or pickler onions, but differ from true pearl onions which are a different species.[24] Pearl and boiler onions may be cooked as a vegetable rather than as an ingredient and pickler onions are often preserved in vinegar as a long-lasting relish.[25]
Onions are available in fresh, frozen, canned, caramelised, pickled, and chopped forms. The dehydrated product is available as kibbled, sliced, ring, minced, chopped, granulated, and powder forms.
Onion powder is a seasoning widely used when the fresh ingredient is not available. It is made from finely ground, dehydrated onions, mainly the pungent varieties of bulb onions, and has a strong odour. Being dehydrated, it has a long shelf life and is available in several varieties: yellow, red, and white.[26]
Onions are commonly chopped and used as an ingredient in various hearty warm dishes, and may also be used as a main ingredient in their own right, for example in French onion soup, creamed onions, and onion chutney. They are versatile and can be baked, boiled, braised, grilled, fried, roasted, sautéed, or eaten raw in salads.[27] Their layered nature makes them easy to hollow out once cooked, facilitating stuffing them, as in Turkish sogan-dolma.
Onions pickled in vinegar are eaten as a snack around the world, and as a side serving in pubs and fish and chip shops throughout the United Kingdom and the Commonwealth. They are part of a traditional British pub's ploughman's lunch, usually served with crusty bread, English cheese, and ale.
Similar to garlic,[28] onions can show an additional colour – pink-red – after cutting, an effect caused by reactions of amino acids with sulfur compounds.[29]
Onion oil is authorised for use in the European Union[30] and United Kingdom for use as a pesticide against carrot fly in umbelliferous crops (carrots, parsnips, parsley, celery, celeriac).[31] Onions also contain one of the natural oils sometimes used in hair oil.
Onions have particularly large cells that are readily observed under low magnification. Forming a single layer of cells, the bulb epidermis is easy to separate for educational, experimental, and breeding purposes.[32][33] Onions are therefore commonly used in science education to teach the use of a microscope for observing cell structure.[34]
Onions are toxic to dogs, cats, guinea pigs, and many other animals.[35][36]
Onion skins can be boiled to make an orange-brown dye.[37]
Most onion cultivars are about 89% water, 9% carbohydrates (including 4% sugar and 2% dietary fibre), 1% protein, and negligible fat (table). Onions contain low amounts of essential nutrients and have an energy value of 166 kJ (40 kilocalories) in a 100 g (3.5 oz) amount. Onions contribute savoury flavour to dishes without contributing significant caloric content.[18]
Considerable differences exist between onion varieties in phytochemical content, particularly for polyphenols, with shallots having the highest level, six times the amount found in Vidalia onions.[38] Yellow onions have the highest total flavonoid content, an amount 11 times higher than in white onions.[38] Red onions have considerable content of anthocyanin pigments, with at least 25 different compounds identified representing 10% of total flavonoid content.[38]
Onion polyphenols are under basic research to determine their possible biological properties in humans.[38][39]
Some people suffer from allergic reactions after handling onions.[40] Symptoms can include contact dermatitis, intense itching, rhinoconjunctivitis, blurred vision, bronchial asthma, sweating, and anaphylaxis. Allergic reactions may not occur when eating cooked onions, possibly due to the denaturing of the proteins from cooking.[41]
Freshly cut onions often cause a stinging sensation in the eyes of people nearby, and often uncontrollable tears. This is caused by the release of a volatile liquid, syn-propanethial-S-oxide and its aerosol, which stimulates nerves in the eye.[7] This gas is produced by a chain of reactions which serve as a defence mechanism: chopping an onion causes damage to cells which releases enzymes called alliinases. These break down amino acid sulfoxides and generate sulfenic acids. A specific sulfenic acid, 1-propenesulfenic acid, is rapidly acted on by a second enzyme, the lacrimatory factor synthase (LFS), producing the syn-propanethial-S-oxide.[7] This gas diffuses through the air and soon reaches the eyes, where it activates sensory neurons. Lacrimal glands produce tears to dilute and flush out the irritant.[42]
Eye irritation can be avoided by cutting onions under running water or submerged in a basin of water.[42] Leaving the root end intact also reduces irritation as the onion base has a higher concentration of sulphur compounds than the rest of the bulb.[43]
The amount of sulfenic acids and lacrimal factor released and the irritation effect differs among Allium species. In 2008, the New Zealand Institute for Crop and Food Research created "no tears" onions by genetic modification to prevent the synthesis of lachrymatory factor synthase in onions.[44] One study suggests that consumers prefer the flavour of onions with lower LFS content.[45] Since the process impedes sulfur ingestion by the plant, some find LFS− onions inferior in flavour.[46]
A method for efficiently differentiating LFS− and LFS+ onions has been developed based on mass spectrometry, with potential application in high-volume production;[47] gas chromatography is also used to measure lachrymatory factor in onions.[48][49] In early 2018, Bayer released the first crop yield of commercially available LFS-silenced onions under the name "Sunions."[50] They were the product of 30 years of cross-breeding; genetic modification was not employed.[50][51]
Guinea hen weed and honey garlic contain a similar lachrymatory factor.[52] Synthetic onion lachrymatory factor has been used in a study related to tear production,[53] and has been proposed as a nonlethal deterrent against thieves and intruders.[54][55]
Onions are best cultivated in fertile soils that are well-drained. Sandy loams are good as they are low in sulphur, while clayey soils usually have a high sulphur content and produce pungent bulbs. Onions require a high level of nutrients in the soil. Phosphorus is often present in sufficient quantities, but may be applied before planting because of its low level of availability in cold soils. Nitrogen and potash can be applied at regular intervals during the growing season, the last application of nitrogen being at least four weeks before harvesting.[56]
Bulbing onions are day-length sensitive; their bulbs begin growing only after the number of daylight hours has surpassed some minimal quantity. Most traditional European onions are referred to as "long-day" onions, producing bulbs only after 14 hours or more of daylight occurs. Southern European and North African varieties are often known as "intermediate-day" types, requiring only 12–13 hours of daylight to stimulate bulb formation. "Short-day" onions, which have been developed in more recent times, are planted in mild-winter areas in the autumn and form bulbs in the early spring, and require only 11–12 hours of daylight to stimulate bulb formation.[57] Onions are a cool-weather crop and can be grown in USDA zones 3 to 9.[58] Hot temperatures or other stressful conditions cause them to "bolt", meaning that a flower stem begins to grow.[59]
Onions may be grown from seeds or from partially grown bulbs called "sets" or starter bulbs. Because onion seeds are short-lived, fresh seeds germinate more effectively when sown in shallow rows, or "drills," with each drill 12" to 18" apart.[58][60] In suitable climates, certain cultivars can be sown in late summer and autumn to overwinter in the ground and produce early crops the following year.[14]
Onion bulbs are produced by sowing seeds in a dense pattern in early summer, then harvested in the autumn when the bulbs are still small, followed by drying and storage. These bulbs planted the following spring grow into mature bulbs later in the growing season.[61] Certain cultivars used for growing and storing bulbs may not have such good storage characteristics as those grown directly from seed.[14]
Routine care during the growing season involves keeping the rows free of competing weeds, especially when the plants are young. The plants are shallow-rooted and do not need much water when established. Bulbing usually takes place after 12 to 18 weeks. The bulbs can be gathered when needed to eat fresh, but if they will be stored, they are harvested after the leaves have died back naturally. In dry weather, they can be left on the surface of the soil for a few days for drying, then placed in nets, roped into strings, or laid in layers in shallow boxes. They are stored effectively in a well-ventilated, cool place.[14]
Onions suffer from a number of plant disorders. The most serious for the home gardener are likely to be the onion fly, stem and bulb eelworm, white rot, and neck rot. Diseases affecting the foliage include rust and smut, downy mildew, and white tip disease. The bulbs may be affected by splitting, white rot, and neck rot. Shanking is a condition in which the central leaves turn yellow and the inner part of the bulb collapses into an unpleasant-smelling slime. Most of these disorders are best treated by removing and burning affected plants.[62] The larvae of the onion leaf miner or leek moth (Acrolepiopsis assectella) sometimes attack the foliage and may burrow down into the bulb.[63]
The onion fly (Delia antiqua) lays eggs on the leaves and stems and on the ground close to onion, shallot, leek, and garlic plants. The fly is attracted to the crop by the smell of damaged tissue and is liable to occur after thinning. Plants grown from sets are less prone to attack. The larvae tunnel into the bulbs and the foliage wilts and turns yellow. The bulbs are disfigured and rot, especially in wet weather. Control measures may include crop rotation, the use of seed dressings, early sowing or planting, and the removal of infested plants.[64]
The onion eelworm (Ditylenchus dipsaci), a tiny parasitic soil-living nematode, causes swollen, distorted foliage. Young plants are killed and older ones produce soft bulbs. No cure is known and affected plants should be uprooted and burned. The site should not be used for growing onions again for several years and should also be avoided for growing carrots, parsnips, and beans, which are also susceptible to the eelworm.[65]
White rot of onions, leeks, and garlic is caused by the soil-borne fungus Sclerotium cepivorum. As the roots rot, the foliage turns yellow and wilts. The bases of the bulbs are attacked and become covered by a fluffy white mass of mycelia, which later produces small, globular black structures called sclerotia. These resting structures remain in the soil to reinfect a future crop. No cure for this fungal disease exists, so affected plants should be removed and destroyed and the ground used for unrelated crops in subsequent years.[66]
Neck rot is a fungal disease affecting onions in storage. It is caused by Botrytis allii, which attacks the neck and upper parts of the bulb, causing a grey mould to develop. The symptoms often first occur where the bulb has been damaged and spread down the affected scales. Large quantities of spores are produced and crust-like sclerotia may also develop. In time, a dry rot sets in and the bulb becomes a dry, mummified structure. This disease may be present throughout the growing period, but only manifests itself when the bulb is in storage. Antifungal seed dressings are available and the disease can be minimised by preventing physical damage to the bulbs at harvesting, careful drying and curing of the mature onions, and correct storage in a cool, dry place with plenty of circulating air.[67]
In 2021, world production of onions and shallots (as green produce) was 4.6 million tonnes, led by China with 19% of the world total, with Mali, Japan, and South Korea as secondary producers.[68]
Cooking onions and sweet onions are better stored at room temperature, optimally in a single layer, in large mesh bags in a dry, cool, dark, well-ventilated location. In this environment, cooking onions have a shelf life of three to four weeks and sweet onions one to two weeks. Cooking onions will absorb odours from apples and pears. Also, they draw moisture from vegetables with which they are stored which may cause them to decay.[58][69]
Sweet onions have a greater water and sugar content than cooking onions. This makes them sweeter and milder tasting, but reduces their shelf life. Sweet onions can be stored refrigerated; they have a shelf life of around 1 month. Irrespective of type, any cut pieces of onion are best tightly wrapped, stored away from other produce, and used within two to three days.[43]
Most of the diversity within A. cepa occurs within this group, the most economically important Allium crop. Plants within this group form large single bulbs, and are grown from seed or seed-grown sets. The majority of cultivated varieties grown for dry bulbs, salad onions, and pickling onions belong to this group.[3]: 20-21 The range of diversity found among these cultivars includes variation in photoperiod (length of day that triggers bulbing), storage life, flavour, and skin colour.[70] Common onions range from the pungent varieties used for dried soups and onion powder to the mild and hearty sweet onions, such as the Vidalia from Georgia, USA, or Walla Walla from Washington that can be sliced and eaten raw on a sandwich.
This group contains shallots and potato onions, also referred to as multiplier onions. The bulbs are smaller than those of common onions, and a single plant forms an aggregate cluster of several bulbs from a master. They are propagated almost exclusively from daughter bulbs, although reproduction from seed is possible. Shallots are the most important subgroup within this group and comprise the only cultivars cultivated commercially. They form aggregate clusters of small, narrowly ovoid to pear-shaped bulbs. Potato onions differ from shallots in forming larger bulbs with fewer bulbs per cluster, and having a flattened (onion-like) shape. Intermediate forms exist.[3]: 20-21
I'itoi onion is a prolific multiplier onion cultivated in the Baboquivari Peak Wilderness, Arizona area. This small-bulb type has a shallot-like flavour and is easy to grow and ideal for hot, dry climates. Bulbs are separated, and planted in the fall 25 mm (1 in) below the surface and 300 mm (12 in) apart. Bulbs will multiply into clumps and can be harvested throughout the cooler months. Tops die back in the heat of summer and may return with heavy rains; bulbs can remain in the ground or be harvested and stored in a cool dry place for planting in the fall. The plants rarely flower; propagation is by division.[71]
A number of hybrids are cultivated that have A. cepa parentage, such as the diploid tree onion or Egyptian onion (A. ×proliferum), and the triploid onion (A. ×cornutum).
The tree onion or Egyptian onion produces bulblets in the umbel instead of flowers, and is now known to be a hybrid of A. cepa and A. fistulosum. It has previously been treated as a variety of A. cepa, for example A. cepa var. proliferum, A. cepa var. bulbiferum, and A. cepa var. viviparum.[72][3]: 19 It has been grown for centuries in Japan and China for use as a salad onion.[73][3]: 9-10
The triploid onion is a hybrid species with three sets of chromosomes, two sets from A. cepa and the third set from an unknown parent.[3]: 19 Various clones of the triploid onion are grown locally in different regions, such as 'Ljutika' in Croatia, and 'Pran', 'Poonch', and 'Srinagar' in the India-Kashmir region. 'Pran' is grown extensively in the northern Indian provinces of Jammu and Kashmir. There are very small genetic differences between 'Pran' and the Croatian clone 'Ljutika', implying a monophyletic origin for this species.[74]
Some authors have used the name A. cepa var. viviparum (Metzg.) Alef. for the triploid onion, but this name has also been applied to the Egyptian onion. The only name unambiguously connected with the triploid onion is A. ×cornutum.
Spring onions or salad onions may be grown from the Welsh onion (A. fistulosum), as well as from A. cepa. Young plants of A. fistulosum and A. cepa look very similar, but may be distinguished by their leaves, which are circular in cross-section in A. fistulosum rather than flattened on one side.[75]
.jpg)
.jpg)
_for_production_seeds.jpg)
{{cite web}}: |author= has generic name (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link) An onion (Allium cepa L., from Latin cepa meaning "onion"), also known as the bulb onion or common onion, is a vegetable that is the most widely cultivated species of the genus Allium. The shallot is a botanical variety of the onion which was classified as a separate species until 2011.: 21 Its close relatives include garlic, scallion, leek, and chive.
This genus also contains several other species variously referred to as onions and cultivated for food, such as the Japanese bunching onion Allium fistulosum, the tree onion Allium × proliferum, and the Canada onion Allium canadense. The name wild onion is applied to a number of Allium species, but A. cepa is exclusively known from cultivation. Its ancestral wild original form is not known, although escapes from cultivation have become established in some regions. The onion is most frequently a biennial or a perennial plant, but is usually treated as an annual and harvested in its first growing season.
The onion plant has a fan of hollow, bluish-green leaves and its bulb at the base of the plant begins to swell when a certain day-length is reached. The bulbs are composed of shortened, compressed, underground stems surrounded by fleshy modified scale (leaves) that envelop a central bud at the tip of the stem. In the autumn (or in spring, in the case of overwintering onions), the foliage dies down and the outer layers of the bulb become more dry and brittle. The crop is harvested and dried and the onions are ready for use or storage. The crop is prone to attack by a number of pests and diseases, particularly the onion fly, the onion eelworm, and various fungi which can cause rotting. Some varieties of A. cepa, such as shallots and potato onions, produce multiple bulbs.
Onions are cultivated and used around the world. As a food item, they are usually served raw, as a vegetable or part of a prepared savoury dish, but can also be eaten cooked or used to make pickles or chutneys. They are pungent when chopped and contain certain chemical substances which may irritate the eyes.
La cepo (latine: Allium cepa) botanike apartenas al la Amarilidacoj.
En la kuirarto uzatas la bulbo kaj folioj de la planto. Cepo fajnigas ĉefe saŭcojn, supojn, salatojn, marinaĵojn kaj viandaĵojn. La larmigan efikon dum la tranĉado de la cepoj oni povas iomete mildigi, se oni laboras apud malfermita fenestro.
Cepa pulvoro estas spico uzata por gustigi en kuirado. Ĝi estas farita de grincitegaj sekiĝaj cepoj, kaj estas vendita kiel ioj tipoj:
Cepa pulvoro povas esti toksa por hundoj.
Jara produkto en tunoj — 2008
Ĉinio 20,817,295 
Barato 8,178,300 
Aŭstralio 4,003,491 
Usono 3,349,170 
Pakistano 2,015,200 
Turkio 2,007,120 
Irano 1,849,275 
Egiptio 1,728,417 
Rusio 1,712,500 
Brazilo 1,299,815 Fonto: La flavonoidoj estas naturaj biologiaj substancoj, kiuj posedas anti-inflamajn, anti-alergiajn kaj anti-hemoragiajn proprecojn, sed ilia plej grava tasko estas kiel anti-oksidantoj. Cepo kaj ajlo estas riĉaj substancoj pri fenolataj kombinaĵoj, kaj la cepoj enviciĝas inter la plej gravaj dietofontoj pri flavonoidoj. La ĉefaj flavonoidoj trovataj en la cepo estas[1]:
Fenolataj acidoj estas naturaj antioksidantoj kaj kaŭze de tiuj proprecoj ili estas tre esplorataj. Ili estas tre gravaj pro ilia neŭtraligo de la liberradikaloj generitaj en la organismo, kiuj asociiĝas al diversaj malsanoj tiel kiel kancero kaj kardiovaskulaj malsanoj. La ĉefaj fenolataj kombinaĵoj de la cepo estas[1]:
Krom tio, ajlo kaj cepo kapablas elpreni kaj kumuli la elementon Selenon el la grundo, kaj ĝin utiligas por la biosintezo de la selenocisteino, iu aminoacido necesa por la sintezo de la seleno-proteinoj, inklude de la anti-oksidaj enzimoj glutationa peroksidazo[2], tioredoksina reduktazo[3] kaj jodotironina dejodinazo[4].
Allium cepa, comúnmente conocida como cebolla, es una planta herbácea bienal perteneciente a la familia de las amarilidáceas. Es la especie más cultivada del género Allium, el cual contiene varias especies que se denominan «cebollas» y que se cultivan como alimento. Ejemplos de las mismas son la cebolla de verdeo (Allium fistulosum), la cebolla escalonia (Allium ascalonicum) y la cebolla de hoja o ciboulette (Allium schoenoprasum).[2][3]
En cuanto a su morfología, la cebolla presenta un sistema radicular formado por numerosas raicillas fasciculadas, de color blanquecino, poco profundas, que salen a partir de un tallo a modo de disco, o disco caulinar. Este disco caulinar presenta numerosos nudos y entrenudos (muy cortos), y a partir de este salen las hojas. Las hojas tienen dos partes claramente diferenciadas: una basal, formada por las vainas foliares engrosadas como consecuencia de la acumulación de sustancias de reserva, y otra terminal, formada por el «filodio», que es la parte verde (puede variar en los tonos) y activa de la planta. Las vainas foliares engrosadas forman las "túnicas" del bulbo, siendo las más exteriores de naturaleza apergaminada y con una función protectora, dando al bulbo el color característico de la variedad. Los filodios presentan los márgenes foliares soldados, dando una apariencia de hoja hueca. Las hojas se disponen de manera alterna.
En el primer año de cultivo tiene lugar la «bulbificación» o formación del bulbo. Dicha bulbificación tiene lugar como consecuencia de un aumento del fotoperiodo (periodo de iluminación diurna) acompañado de un ascenso de las temperaturas, ya que la cebolla es una planta de día largo.
El segundo año, al producirse unas condiciones ambientales favorables, tiene lugar la fase reproductiva. Esto se traduce en la emisión de un tallo o escapo floral que alcanza en torno a 1 m de altura, hueco en su interior y abombado en su parte basal. Este escapo culmina en un "capuchón" formado por tres brácteas que, en el momento de la floración, se abren dejando al descubierto la inflorescencia. Esta es de tipo umbela y presenta numerosas flores monoclamídeas de color blanco-verdoso. Las flores están formadas por 6 pétalos, 6 estambres y un gineceo tricarpelar sincárpico con ovario súpero y trilocular, con dos primordios seminales por cada lóculo. La polinización es entomófila. El fruto es de tipo cápsula, conteniendo semillas pequeñas (1 g = 250 semillas), de color negro, que presentan una cara plana y la otra convexa. Su viabilidad desciende un 30 % el segundo año, y un 100 % el tercero.
La cebolla presenta un sistema radicular formado por numerosas raicillas fasciculadas, de color blanquecino, poco profundas, que salen a partir de un tallo a modo de disco, o disco caulinar.
El tallo de la cebolla es el que sostiene la inflorescencia; es derecho, de 80 a 150 cm de altura, hueco, con inflamiento ventrudo en su mitad inferior.
Las hojas son envainadoras, alargadas, fistulosas y puntiagudas en su parte libre.
El bulbo de la cebolla está compuesto por células que tienen un tamaño relativamente grande y poseen formas alargadas u ovaladas. Dichas células se encuentran unidas entre sí por una sustancia llamada pectina (que es producida por la pared celular), cuya función es darle estructura firme y protección al bulbo de la Cebolla (Allium cepa).
Otra característica muy importante del bulbo es que su estructura consta en su mayoría de hojas; es decir, los nomófilos de la planta, que surgen de un tallo abreviado o disco apenas perceptible, y cuyos nudos y entrenudos están muy juntos. Estas hojas se distinguen en bases foliares, o vainas de reserva y en vainas de protección (hojas apergaminadas que recubren todo el bulbo).
Las cebollas contienen trans-(+)-(1-propenil)-cistein sulfóxido, una molécula que es inodora. Cuando la cebolla se corta o trocea, se produce la ruptura de la compartimentalización celular, lo que permite a una enzima llamada alliinasa entrar en contacto con el trans-(+)-(1-propenil)-cistein sulfóxido, produciendo piruvato (compuesto importante para la célula ya que es un sustrato clave para la producción de energía y de la síntesis de glucosa llamada gluconeogénesis), amoníaco y ácido 1-propenil sulfénico. Una nueva enzima, la LF sintetasa, transforma esta última substancia en S-óxido de tiopropionaldehido, responsable de la irritación ocular y del lagrimeo.[4]
Los bulbos maduros de cebolla tienen como condiciones óptimas de conservación una temperatura de 0 °C y una humedad relativa de 65-70 %. En tales condiciones los bulbos maduros pueden conservarse entre 1 y 8 meses, según la variedad.[5] Las cebollas se caracterizan por su muy baja producción de etileno y por su baja sensibilidad al etileno,[5] por lo cual no se producen problemas de importancia si hay frutos climatéricos en la cámara que eventualmente liberen al ambiente esa fitohormona.
La cebolla se sitúa entre las primeras plantas cultivadas. Su origen se sitúa en Asia Central. Más certeza se tiene en su entrada europea por los griegos y romanos. La salsa provenzal deriva de un preparado alimenticio muy usado entre los gladiadores y legionarios: una mezcla de ajo, cebolla y aceite de oliva con posibles añadidos de laurel, perejil, albahaca y romero.
La cebolla es un alimento que se caracteriza por su bajo valor calórico y alto contenido en fibra. Contiene cantidades significativas de potasio, calcio y de algunas vitaminas. Entre sus componentes se encuentra la quercetina, que tiene efecto antioxidante, y también componentes ricos en azufre, que le dan su olor característico. Uno de ellos, formado por reacciones enzimáticas cuando se trocea la cebolla, es el óxido de tiopropanal, responsable del efecto lacrimógeno. Aun cuando tradicionalmente se atribuyen a la cebolla grandes propiedades en la mejora de la salud, no hay ninguna prueba de que este supuesto efecto sea real.
Allium cepa fue descrita por Carlos Linneo y publicada en Species Plantarum 1: 300-301. 1753.[6]
Allium: nombre genérico muy antiguo. Las plantas de este género eran conocidas tanto por los romanos como por los griegos. Sin embargo, parece que el término tiene un origen celta y significa "quemar", en referencia al fuerte olor acre de la planta.[7] Uno de los primeros en utilizar este nombre para fines botánicos fue el naturalista francés Joseph Pitton de Tournefort (1656-1708).
cepa: epíteto latíno que significa "cebolla"[8]
La cebolla se conoce también como cebolla cabezona, cebolla de huevo o cebolla de bulbo.[11] Si bien el nombre más usado en español es «cebolla», existen otros nombres vernáculos, tales como: ajo porro, cebolla ajera, cebolla común, cebolla de Alcalá la Real, cebolla de Chinchón, Cebolla Perla, cebolla de Granada, cebolla de Madrid, cebolla matancera, cebolla murciana, cebolla silvestre, cebollas, cebolleta (joven), cebolletas, cebollino, cebollinos, cebollón, siemprevivas y tipula.[12]
En Colombia se le llama cebolla cabezona para distinguirla de la cebolla larga (Allium fistulosum).
|coautores= (ayuda) Allium cepa, comúnmente conocida como cebolla, es una planta herbácea bienal perteneciente a la familia de las amarilidáceas. Es la especie más cultivada del género Allium, el cual contiene varias especies que se denominan «cebollas» y que se cultivan como alimento. Ejemplos de las mismas son la cebolla de verdeo (Allium fistulosum), la cebolla escalonia (Allium ascalonicum) y la cebolla de hoja o ciboulette (Allium schoenoprasum).
See artikkel räägib taimeliigist; köögivilja kohta vaata artiklit Sibul; taimeorgani kohta vaata artiklit Sibul (organ) Harilik sibul ehk söögisibul ehk sibul (Allium cepa L.) on lauguliste sugukonda laugu perekonda kuuluv mitmeaastane rohttaim.
Harilik sibul on levinud paljude sortidena kõikidel mandritel (vähem Antarktises).
Sibula looduslik eellastaim on teadmata, kodustamine sai alguse tõenäoliselt 4000 aastat tagasi Lähis-Idast.
Varaseimad arheoloogilised andmed sibula kasutamise kohta pärinevad 5000 aasta tagant Surnumere ümbrusest.[10]
Sibulat on kasutatud kultus-, toidu-, tarbe-, maitse-, ravim-, ilu-, viljakus-, seltsilis-, mee-, mürk-, juur-, värvi-, komposti-, kontroll-, katse-, doonortaimena, kaubaartiklina ja botaanikaaedades eksponaadina.
Kuigi harilik sibul on püsik (geofüüt[11]) kasvatatakse teda kultuuris kahe-[12] ja üheaastase[13] aia- ja põllukultuuri (sh vahekultuuri) taimena.
Carl von Linné süstematiseeris hariliku sibula oma 1753. aastal avaldatud taimeliikide raamatus "Species Plantarum". Linnaeuse Systema Sexuale 's seisis Allium cepa kuue võrdse tolmukaga õitega 6. klassis Hexandria ja order Monogynia[14]
Briti botaanik ja farmakoloog Samuel Frederick Gray eristas harilikku sibulat ja Hispaania sibulat. Viimaseid kultiveeriti Hispaaniast ja Portugalist omandatud seemnetest, kuid nende kasv aasta-aastalt kängus ja sibul muutus harilikuks kibesibulaks.[15]
Benthami ja Hookeri süsteemis, mille koostajateks (1862–1883) George Bentham ja Joseph Dalton Hooker liigitatakse taim üheiduleheliste III seeriasse Coronarieæ liilialiste sugukonda.
Hutchinsoni klassifikatsioonis, mille koostas inglise botaanik John Hutchinson, on sibul üheiduleheliste alamsugukonna 2. divisjonis Corolliferae ja Liliales'e seltsis.[16]
V. L. Komarovi nimelises Botaanikainstituudis (Aptekarski saar, Venemaa) töötanud armeenia botaaniku Armen Thahtadžjani poolt välja töötatud Thahtadžjani süsteemis on liigitus alljärgnev: 1. klass Liliopsida, 2. alamklass Liliidae, 3. ülemselts Liliianae, 4. selts Amaryllidales, 5. sugukond Alliaceae, 6. alamsugukond Allioideae, 7. triibus Allieae, 8. perekond Allium.
Varasemas katteseemnetaimede klassifikatsioonis (Melchior, 1964) liigitati lauk liilialiste sugukonda. Uuemas üheiduleheliste klassifikatsioonis liigitati lauk lauguliste sugukonda (Robert, 1992).
New Yorgi botaanikaaias töötanud Arthur Cronquisti välja töötatud (1968, 1981, Arthur Cronquist. 1988. The Evolution and Classification of Flowering Plants) katteseemnetaimede liigiüleste taksonite Cronquisti süsteemi liigitus on toodud kõrvalolevas tabelis.
Allium cepa Cronquisti süsteemisTaksonoomiaHõimkond Õistaimed MagnoliophytaVeebipõhises taksonoomilises andmebaasis Catalogue of Life liigitatakse harilik sibul asparilaadsete seltsi amarülliliste sugukonda.[18]
Harilik sibul on koos taimeliikidega murulauk, metslauk, karulauk jpt laukude perekonnas.
Taimesüstemaatikas kaasajal katteseemnetaimede klassifikatsioonis konsensuseni püüdleva rahvusvahelise informaalse süstemaatilise nimestiku töögrupi A.P.G. (Angiosperm Phylogeny Group) liikmed on andnud välja APG 1998, APGII 2003 ja APG III, 2009 soovitused katteseemnetaimede süstematiseerimiseks. Värskeimas, 2009. aastal avaldatud ja peamiselt molekulaar-fülogeneetilistel uuringutel põhinev taimede klassifitseerimissüsteem soosib hariliku sibula liigitamist amarülliliste (Amaryllidaceae) sugukonda.
Ameerika Ühendriikide Põllumajandusministeeriumi veebipõhises andmebaasis GRIN, mis haldab National Plant Germplasm Systemi andmeid, on harilik sibul amarülliliste sugukonna, lauguliste alamsugukonna, Alliae triibuse, laugu perekonna, Cepa alamperekonna Cepa ((Mill.) Stearn (1978)) sektsioonis.[19]
GRINiTaksonoomiaSugukond AmarüllilisedNõukogude Liidu botaanik A. Vvedensky (1944) liigitas hariliku sibula Cepa-rühma (Mill.).[20]
Sibula looduslik eellastaim on teadmata[21] varem on eellastaimeks peetud Ošanini lauku[22](Allium oschaninii O.Fedtsch.)[23] (A. cepa var sylvestre) (Wendelbo 1971, Hanelt 1985), seda ei toeta aga karüoloogilised uuringud.[24]
Peter Hanelt (1990) and M. J. Havey (1995) on kandidaat-eellastaimeks pakkunud Vavilovi lauku[25].
Hariliku sibula lähimateks sugulasteks peetakse Iraani taimeliiki Allium asarense[26] ja Lõuna-Turkmenistani ning Põhja-Iraani Vavilovi lauku (Allium vavilovii Popov & Vved.),[27] kellega sünnivad 100% fertiilsed hübriidid.[28]
Raamsdonki jt (2003) uuringu alusel, kus kasutati kloroplasti DNA kolme lookust, olid hariliku sibula sõsartaksoniteks A. fistulosum, A. altaicum, A. oschaninii.
Sibulal on ilma peajuureta ja niitjate külgjuurtega narmasjuurestik, millel on vähesed juurekarvad ja mille kasvu mõjutavad nii juuretipud kui ka kasvav võrse.
Juurestik on Eesti kliimavööndis pindmine, asetsedes vaid 5–30 cm sügavusel,[30] see muudab hariliku sibula põuatundlikuks[31]
Pikemalt artiklis Sibula juure biomolekulid ja mineraalsed toiteained
Sibula eksoderm on dimorfne, koosnedes pikkadest ja lühikestest rakkudest (Kroemer, 1903).
Arvatakse et juure endodermi mikrotuubulustes moodustuvad Caspary jooned koosnevad ligniinist ja suberiinist. Jooned paiknevad rakus antiklinaalses rakukestas ning nende ülesandeks on takistada kahjulike materjalide sisenemist juure vaskulaarsesse keskossa ja taimetoitainete lekkimist. Ka küpsenud eksodermi rakkudel on Caspary jooned.
Vesikultuurina kasvatades arenevad 'Calypso' sibula juure eksodermis Caspary jooned juuretipust> 50–60 mm kaugusel.
Caspary jooni tuvastati endodermi tipust 10 mm kaugusel.[32]
On tuvastatud mitmeid valke, mis osalevad joonte formeerumisel, kuid suures osas on protsess siiski uurimata[33].
Sibula juure tipus paikneb kaitsev juurekübar.[34]
Juurekübaras paiknevad ka statotsüüdid, neile omistatakse gravitatsioonilise taju roll.[viide?]
Sibul on hariliku sibula pikemaealisem säilitus- ja paljunemisorgan. Kestsibula läbimõõt on olenevalt sordist kuni 15 cm.
Välimised soomused on paljudel sortidel kollakat värvi, kuid on ka lillade (nn punane sibul, näiteks 'Red Torpedo Tropea') või valgete soomustega (näiteks 'White Bermuda', 'Texas Early White', 'White Castle' (F1) jt) sorte. Seesmised soomused on lihakad, valged, rohekad, lillad või lilla- ja valgeviirulised; nad paiknevad lühenenud varrel, mida nimetatakse sibulakannaks.
Sibulakanna mahlakate soomuste põues paiknevad pungad, millest saavad alguse tütarsibulad, mis moodustavad mitmest sibulast koosnevad "pesad".
Sibulavarre muundunud maa-alust osa nimetatakse sibulakannaks ja selle lühike alumine juurteta surnud osa moodustab sibula talla.[31] Kand koos selle külge kinnitunud lihavsoomustega moodustab sibula, tema on olemuselt maa-alune lühivõrse.[35]
Maa-alune sibulavõrse koosneb mitmest pigmenteeritud soomustega kihist, paberjas kiht koosneb välimisest epidermisest, keskmisest parenhüümikoest ja alumisest epidermisest. Meil kasvav sibulataim vajaks sibula moodustamiseks temperatuuri 15–20 °C.
Välimised lihavsoomused lähevad sibula peal üle õhukesteks lehetuppedeks ehk nn sibulakaelaks ja edasi sibula lehtedeks ehk sibulapealseteks.[31] Sibula lehestik on üsna külmakindel ja talub külma −3 kuni −7 °C.[31]
Valminud sibulat katavad kuivsoomused. Lihavaid ja mahlaseid lihavsoomuseid ümbritsevad kuivsoomused omandavad olenevalt sordist kuivades erinevaid värvitoone. Sibula värve seostatakse geneetilise pärilikkusega ja värvuse tekkel osalevad erinevad geenid. Sibulaid on valgest kollase, tuhmkollase, kuldkollase, šartröösi, pruuni, roosa, punase ja lillakaspunaseni. Kuivsoomuste kihtide arv on samuti varieeruv lõunapoolsetel sortidel on kuivsoomuseid 1–2 ja põhjapoolsetel 3–4 kihti.[31] Puhkeperioodiks valmistunud sibulat kasutavad inimesed mitmeti, kas elustoiduna, sibulatoitudes, aga ka toorainena.
Lehed on sibulataime fotosünteesiks ja transpiratsiooniks kohastunud lühiealised taimeorganid.
Lehed on normaalsel juveniilsel ja kasvufaasis oleval taimel ruljad ja nende värvus on sorditi varieeruv, sibulaleht võib olla hallikasroheline, tumeroheline jne.
Juveniilse sibulataime kasvufaasi jõudes, mille indikaatoriks on järjest rohkenev sibulalehtede arv, uued lehed kasvavad vanematest lehtedest suuremad, ja kasvu edenedes kogub jõudu ka jämenev vars.
Leheseis sibulavarrel on vastak, distichous.
Fotosünteesiks vajalikud maapealsed sibula silinderjad lehed, mida kutsutakse ka sibulapealseteks, võrsuvad meristeemist, nende roll elustaime jaoks on sünteesitud süsivesikute transportimine läbi sibulakaela sibulasoomustesse. Sibulalehtede rohelistes osades on kloroplaste sisaldavad rakud, mis tagavad fotosünteesi. Selle jaoks tarbivad rakud vett ja süsihappegaasi sahhariidide ning hapniku saamiseks, kasutades päikeseenergiat.
Puudus-, bakter-, viirus- ja seenhaiguste korral võivad sibulalehtedele tekkida erineva värvuse (kas hallid, kollased) ja suurusega 'plekid' ja/või kolded, mida kasutatakse sibulahaiguste diagnoosimisel.
Sibul moodustab õisikuvarba, (olenevalt kultivarist) teisel kasvuaastal. Juveniilne õisikuvarb meenutab sibulalehte ja õiesarika moodustamisest võib pikka aega märku anda üksnes tema keskne asukoht taimel. Soodsad ilmastikutingimused võimaldavad õievarrel peagi kasvu kiirendada, nii et õisikuvarb võib enamikul sibulasortidel 1–2 m kõrguseks kasvada. Katki murdes on ta seest õõnes, väliskujult aga ümar ja keskelt kergelt punnis (D-tähe kujuline). Pesasibulal võib iga sibul anda õisikuvarba.
Hariliku sibula varrel paiknevad pungad ja nende arv on varieeruv, sibulataimedel mida on lühemat aega vegetatiivselt paljundatud on rohkem pungi. Meil kasvav sibulataim, kes talvel puhanud ja õitseb järgmisel aastal, vajaks õiepungade arenguks temperatuuri 15–20 °C. Sarikakate on 2-kihiline.
Õiepõhjale on kinnitunud õiesarikas, tupplehtedest õietupp, tolmukkond koos tolmukatega, emakkond (tsönokarpne) koos emakaga.
Hariliku sibula õisik, taime lühiajaline struktuur, on lehtedeta putkunud varre (õievarb) otsas asuvale õiepõhjale kinnitunud sarikas. Sarikõisiku valmides katab arenevaid õisi valget värvi 2–3-membraaniline kõrgleht. Avanevate õite survel membraan rebeneb.
Sibul on hermafrodiitsete (ka täiuslike, emas- ja isassuguorganid on õies koos[36]) õitega taim. Õied on taime lühiealised sugulise paljunemise organid. Rudolph Jacob Camerarius (1665–1721) oli arvatavasti üks esimesi botaanikuid, kes kirjeldas taimesugu ja taime paljunemisorganeid: emassuguorgan emakas ja isassuguorgan tolmukas.[37]
Õied kujunevad õie meristeemist ja koosnevad õietupest, tolmukatest, emakatest ja neid (hiljem ka vilja), ümbritseb õiekate[38].
Jonesi ja Manni (1963) arvates koosneb enamik laugu perekonna õisikutes hoopis väiksematest agregaatidest, mida kutsutakse ebasarikateks, ja selle moodustavad 5–10 õit.[39]
Sibula õisikus võib olenevalt genotüübist, istutusajast ja sibula säilitustingimustest olla 200–800[31] üksikõit, osade allikate järgi võib õisi olla ka kuni 2000.[40]
Ühes sibulaõies asuvad tolmukad moodustavad tolmukkonna ehk androtseumi. Androtseum on koos tolmukatega kinnitunud õiepõhjale ja koosneb 6 tolmukast, need asetsevad kahe ringina – sisemises on kolm ja välimises kolm tolmukat. Osadel õisikutel võib kaks emakat ja seitse tolmukat olla.[40]
Tolmukkonna kogumi moodustavad tolmukad ehk mikrosporofüllid on taimeõie lühiealised isaspaljunemisorganid. Tolmukad moodustavad sibulaõie 'isasregiooni', koosnedes tolmukottidest, -pesadest, -teradest, -niitidest – neid ümbritseb õiekate.
Tolmukad on olenevalt genotüübist kas valge või purpurse värvusega, kuid see võib eaga muutuda.[40]
Ühes Indias (Lääne-Bengali osariigis) läbiviidud avamaa-katses 14 sibulasordi seemikutega mõõdeti tolmukaniidi pikkuseks õite avanemisel 3,10 mm.[41]
3 seesmise tolmuka põhjas paiknevad nektarinäärmed ehk nektaariumid, mis eritavad sibulanektarit.
Nektari eritamine nektaariumide poolt on taime eluks ja normaalseks paljunemiseks hädavajalik füsioloogiline protsess. Ühes katses eritasid üksikud sibulaõied suures koguses nektarit mitu päeva pärast õite avanemist. Nektari sünteesimine on mitmete geenide osalust nõudev toiming, kuid siin avaldavad toimet ka mitmed väliskeskkonna tegurid nagu õhutemperatuur, päikesekiirgus, mullaniiskus jmt. (Corbet, 1990; Michaud, 1990; Nicolson 1995; Pleasants, 1983; Shud, 1952). Sibula õienektari süntees varieerus nii tunni kui päeva lõikes, suurim kogus nektarit taimeõie elutsükli jooksul sünteesitakse õietolmu levimise ajal. Mitmed nektari sünteesi käsitlevad uuringud näitavad õites nektari reabsorbtsiooni, mille all peetakse silmas nektari kadumist putukate poolt tolmeldamata õitest (Buguez ja Corbet, 1991)[42]
Ühes Indias (Lääne-Bengali osariigis) tehtud avamaakatses 14 sibulasordi seemikutega olid tolmuterad väiksed ja kas pikliku või ovaalse kujuga.[41]
Kui tolmuterad on küpsenud (õietolm), siis tolmukapead avanevad ja tolmuterad väljuvad[43], sattudes emakasuudmele või vastavasse toitekeskkonda, moodustab vegetatiivne rakk tolmutoru. Tolmutoru esmavaatlejaks peetakse (1824, 1830) itaallast Giovanni Battista Amicit (1786–1863).
Sibula õietolmu värvus on kerget oliivivärvi.[44]
Sibula areneva õietolmu ATPaasi jaotumist uuriti Pb3 (pliifosfaadi) sadestamise meetodil. ATPaasi sadet tuvastati mikrospoori emasrakk tuumakeses ja tsütoplasmas. Mikrospoori emasrakkude jagunemise järgselt ilmus ATPaasi-sade mikrospoori tolmutera välimisse kesta eksiini ja ka sisemisse kesta intiini. Õietolmu arenedes ATPaas vegetatiivses rakus suurenes ja generatiivses rakus vähenes.[45]
Kõrvalekalded normaalsest tolmutera arengust, mida võivad põhjustada ebasoodsad ilmastikutingimused, mitmesugused keemilised ühendid ning geneetilised põhjused (hübriidsus, polüploidsus, apomiktilisus jpm võivad viia steriilse õietolmu tekkimisele. Sibula õietolmu isassteriilsus on üsna levinud ja seda kasutatakse F1 hübriidsortide aretamisel.
Sibula õietolmu elujõulisuse uurimiseks kasutati fluorestseiintesti. Testi käigus tuvastati mitmeid tsütoplasmat sisaldavaid õietolmuteri, aga need osutusid kunstlikus toitekeskkonnas idandamisel mitteelujõulisteks.
Õietolmu elujõulisuses esineb varieeruvusi nii ühe õiesarika õite, nende tolmukapeade ja isegi ühe tolmukapea piires. Test tuvastas, et nii elujõulised kui ka viljatud terad paiknesid suurte klompidena koos. 1974. aasta augustis õitsenud käsitsi tolmeldatud sibulaõied, kes tundusid elujõulised ja kelle õietolmuterad sisaldasid tsütoplasmat, osutusid testis siiski elujõuetuks.
Testis kasutati novembris 1973 pottidesse ja kasvuhoonesse istutatud vabalt tolmlevat isasfertiilset 'Rijnsburger' sorti, kellel lasti õitsele puhkeda ja õietolmu koguti värskelt avanenud tolmukapeadelt.
Uurides käsitsi tolmeldatud õite tolmutoru kasvu emakakaelas tuvastati normaalne tolmutoru areng üksnes vähestel, teistel oli kasv minimaalne või puudus.
Õietolmuterade elujõulisuse täpseid meetodeid 1974. aastal ei teatud. Tsütoplasmata tolmuteri peeti steriilseteks, kuid tsütoplasmaga terad ei pruukinud elujõulised olla. Binucleate pollen grains, nagu need valmivad ka sibulal, tavaliselt kunstlikus keskkonnas idanevad. Kuid idanevad tolmuterad ei garanteeri veel viljastumise jõustamist.
Kuigi õied tundusid katsetaimedel normaalsetena arvasid uurijad, et enne õitsemist võib taimes endas, kui õitsemisele eelneb sibula moodustamine, toimuda konkurents toiteainete kättesaamise pärast kas õie või sibula loomiseks.[46]
Kõikidel isassteriilsetel taimedel, sh varasematel hübriidsetel sibulasortidel (aretatud isassteriilne sibulasort Italian Red 13-53 (Jones&Clarke, California, 1925)), neil ei moodustu 'toimivat' õietolmu (see sisaldab isasgametofüüte) kuid ei ole elujõulised, on S-tüüpi tsütoplasma ja tuumageeni retsessiivne ms vorm ja diploidsetel sibulatel on genotüübis kolm 'isasviljatuse' geeni MsMs, Msms, msms – iga genotüüp või esineda nii N kui ka S-faktoriga tsütoplasmas, kuid üksnes Smsms põhjustab isassteriilsust. Tsütoplasma S-faktor saab üksnes läbi emaka üle kanduda. Teiseks 'tsütoplasma meesviljatuse' põhjuseks võib-olla T-tsütoplasma.[47]
Emakad on taimeõie lühiealised emaspaljunemisorganid. Sibula emakas koosneb ühest või mitmest viljalehest.
Emakal eristatakse sigimikku ja emakasuuet ning neid ühendavat emakakaela.
Emaka, viljalehtede ja 3 seesmise tolmuka vahel paiknevad nektaariumid.[48]
Emakas on kolmekambriline ja igas kambris on kaks seemnealget. Seemnealge peidab endas kuni õie avanemiseni lootekotti.
Sigimik (sünkarpne sigimik) koosneb sigimikuseinast ja -pesast.
Taime emakasuudme kohta teatakse vähe.
Emaka tipmine osa emakasuue on sibulataimel kolmeharuline ja muutub vastuvõtlikuks õietolmule veidi enne õie kroonlehtede avanemist, kui see aga peaks viibima, siis üksikute õite (olenevalt sibulasordist) isetolmlemise tõenäosus suureneb.
Tolmuterade kandumisel vastuvõtlikule emakasuudmele või seemnealgmele peaks normaalse füsioloogiaga õites toimuma tolmlemine.
Emakasuue muutub vastuvõtlikuks pärast õietolmu levimist[40] ja peetakse taime jaoks soodsaimaks just õite avanemise päevadel.
Arvatakse, et emakasuudme vastuvõtlikkuse oluliseks näitajaks on tema kattumine värvitu eksudaadiga.
Stigma eksudaat (stigma exudate, stigma secretome, stigmatic fluid) on õites teatava ajavahemiku vältel sünteesitav ja eritatav taimevedelik, mis koosneb harilikult õlidest, suhkrutest, valkudest ja aminohapetest ja mis katab vastuvõtliku taime emakasuudme välimist kihti. Arvatakse, et vedelikku eritavad stigmatic cells ja selles olevad ained kannustavad tolmutoru arengut, soodustavad õietolmu idanemist aga tagavad ka emakasuudme seneskentsi.
Sibul liigitatakse harilikult pikapäeva taimede hulka ja enamik sibulasorte vajab kasvuperioodil teatud koguse päikesevalgust sobival fotoperioodil.
Fotoperiodism mõjutab paljusid sibulataime arengustaadiume, nagu seemne idanemine, mugula areng, õite loomine ja õitsemine, lehtede langemine ja puhkeperiood. Erinevad sibulasordid (oleneb ka kasvukohast) reageerivad päeva pikkusele erinevalt ja seetõttu liigitatakse sibulasorte vahel ka valgustarbe kaupa:
Arvatakse, et fotoperiodismil on kandev roll fütokroomsüsteemil, nii näiteks reageerib pigment fütokroom (valk) – fotoretseptor punasele (650–680 nm) /kaug-punasele valgusele (710–740 nm), tsirkadiaansetele rütmidele ja siseneb tuuma, lisaks geenide kodeerimisele toodavad sibulalehed nende mõjul hormoonilaadseid molekule florigeene (flowering hormone) ja liigutavad neid nii, et õitsemine saaks alguse. Spetsiifiliste sinist valgust ja ultraviolett A-d (lainepikkuste vahemik 320–400 nm) tajuvate retseptorite krüptokroomide roll seisneb lisaks geenide kodeerimisele ka õhulõhede avamisel.
Makromolekulide sünteesimine on normaalse sibula elutsükli jaoks määrava tähtsusega.
Sibula kuivmass (dry matter content) koosneb peamiselt (65–80%) mittestrukturaalsetest süsivesikutest – fruktoosist, glükoosist, sukroosist ja fruktaanidest (Darbyshire ja Henry 1978)[49], nende kogus aga varieerub sibulasortide lõikes ja võib suuresti pärilik olla.
Meie kliimas õitseb juunis-juulis. Viljad valmivad augustis.[viide?]
Sibula õitsemise kohta teatakse vähe, sibul õitseb harilikult teisel kasvuaastal.
Osade uurijate arvates toimuvad sibulas, nii õiesarikas kui ka sibulas, mitmed konkureerivad ja/või vastandlikud protsessid, mille toimel võib sibul sibula moodustamise asemel tõmmata toiteaineid õiesarikasse ja vastupidi.
Arvatakse, et fotoperiodismil toodavad sibulalehed fütokroomi toimel hüpoteetilisi mobiilse signaalvalgu Flowering locus T poolt kodeeritavaid hormoonilaadseid molekule florigeene (flowering hormone florigen). Sibulal reguleerivad õitsemist ja sibula moodustamist erinevad FT geenid. Õitsemist toetab vernalisatsioon ja seda seostatakse AcFT2 geeniekspressiooni suurenemisega, sibula moodustamist aga reguleerivad kaks antagonistlikku FT-sarnast geeni. AcFT1 soodustab sibula moodustumist, AcFT4 takistab AcFT1 ekspressiooni ja transgeensetel sibulatel sibula moodustumist. Pikapäeva fotoperiodism aga kodeerib alla AcFT4 ja üles AcFT1 ning see soodustab sibula teket.[50]
Dharam P. Abroli meelest olevat Aristotelese õpilane Theophrastos avaldanud taime kahe soo vahelise seotuse hädavajalikkuse üle seemne loomisel.
Taimede soolist dimorfismi täheldati tõenäoliselt juba ligi 1500 aastat tagasi. Arvatakse, et heebrealased omandasid datlipalmi kunstliku tolmeldamise teadmised ja praktikad egiptlastelt ja babüloonlastelt.[51]
Tolmlemine (isas- ja emasorganite ühinemine) on üks taime sugulise paljunemise valdavalt looduslikest toimingutest (teine on viljastumine), milleks loetakse normaalsete tolmuterade kandumist emakasuudmele või seemnealgmele[52].
Sibulaõite tolmlemise viisid on kas isetolmlemine, risttolmlemine või putuktolmlemine ja harveminituule abil (tuultolmlemine). Isetolmlemise all peetakse silmas tolmuterade kandumist ühe õie tolmukatelt emakasuudmele, või ka ühele õiele samas õisikus.[51]
Tulevaste 'sibulapõlvede' geneetilist variatsiooni pooldajad võivad eelistada seda, et taimedele saaks osaks risttolmlemine.
Sibulaõite isaspaljunemisorganites valmib õietolm mõne päeva võrra varem kui avaneb emakasuue, seega arvatakse, et ühe õie sees ei saa toimuda isetolmlemist, tolmlemiseks vajab üks sibulataime õis oma teise õie ja/või teise taime ehk tolmeldajate vahendusabi. Putukad, nii inimeste poolt hinnatud kui ka vähem tähtsaks peetud, kes endale toitu otsivad, võivad peatuda avanenud õitel ja nende kehale 'liibunud' õietolm võib õnne kombel sattuda vastuvõtlikule emakasuudeme(te)le.[51]
Õite tolmlemisele võib järgneda nende viljastumine.
Isassteriilsete ja -fertiilsete emakasuudme ja style i (ühendab emakasuuet emakaga) karakteristikute ja arengu osas.[40]
Õitsemise ajal võivad õisikut külastada mesilased ja mitmed teised putukad, Bohart jt (1970) raporteerisid 267 õitsvat sibulasarikat külastanud putukaliiki[40], kes koguvad sibulanektarit ja/või õietolmu.
Lühiajalisel õitsemisel on neil taimedel looduslike tolmeldajate (putuktolmlemine) ligitõmbamiseks värvikad õied ja ka nektaariumid, mis toodavad sibulanektarit.
Sibulanektar on magus vedelik, mis eritub taime nektarinäärmetest ja millest mesilased valmistavad mett. Sibulanektari hulk ja koostis sõltub taime õitsemise ajast ja kasvust. Sõltuvalt mõjuritest võib erinevate sibulasortide nektar olla väga varieeruva koostisega: sisaldades tõenäoliselt sarnaselt teiste taimede nektariga vett, fruktoosi, glükoosi, sukroosi, happeid, valke ja mineraalühendeid[53], kaaliumi (ühes katses 5347 miljondikosast alates[54]) jpt aineid. Nektarimahtu mõjutavad ka kasvutingimused, õhuniiskus, valgus, temperatuur, mullastik jms.
India osariigi Haryana ülikoolis Chaudhary Charan Singh Haryana Agricultural University 2009–2010 läbi viidud välieksperimendi käigus istutati HS-2 sordi sibulad sibulapõllule 13. novembril 2009. Tolmeldajateks olid putukaliigid seltsidest kiletiivalised, liblikalised, kahetiivalised, mardikalised.[55]
Mesilasi peetakse tänapäeval kultuuride tolmeldamisel põllumajanduses asendamatuteks. Eriti vajalikud on mesilased viljapuude ja marjapõõsaste tolmeldamisel [56], kuid mesilaste tolmeldamisest on sõltuvad ka maasikate, aprikooside, päevalillede, oliivide, porgandite, tomatite, kõrvitsa ja sibulate õied. Vaatamata sellele peetakse ja vaadeldakse mesilaste tolmeldamist valdavalt (välja arvatud kasvuhooned, kuhu lukustatakse vangistuses kasvatatud mesilased) putuktolmlemise raames, kuid see on tahtmatu protsess, kuna arvatakse, et mesilased koguvad sibulaõite õitsemise ajal, erinevad putukad külastavad õisi erinevatel päevadel (olenevalt ilmastikutingimustest) ja ka erinevatel kellaaegadel, nii näitas McGregor (1976) et meemesilane oli aktiivne sibulaõite külastaja kella 9 ja 13 vahelisel ajal.
Lennu-visiitide kestused on varieeruvad, nii külastas India mesilase alamliik Apis cerana indica 17,5–25 sibulaõit, aga meemesilane 25,8–33 õit minutis (Gupta jt, 1984). Yucel ja Duman (2005) salvestasid meemesilase külastused järgnevalt 8,13 ja 4 õit minutis kell 9, 12 ja 15 ning 'kogusid' sibulaõisikutelt õietolmu 8, 10 ja 6 mg. Pole selge kas mesilased vaatavad tolmuteradele kui millelegi toidusarnasele või on see nektarikorje kõrvalsaadus, kuna mesilane pistab oma pea õie sisse, väristab oma mesilasekeha ja suurem osa kehakarvadest (nii kollakate kui pruunidena näivad) saavad õietolmu kaela. Mesilase kehakarvad võivad sisaldada 250 000 – 300 000 tolmutera (Skrebtsova, 1957).[40]
Ideaalseteks ilmastikutingimusteks, mis mesilaste visiite soosivad, loetakse õhutemperatuuri mis oleks kõrgem kui 21 °C, õhuniiskust vähem kui 75%, tuule kiirus alla 25 km/h ja üksikud pilved või pilvitu taevas (Meléndez-Ramirez jt, 2002).[40]
1682. aastal arvas Inglise taimeanatoom ja -füsioloog Nehemiah Grew (1641–1712), et seemnete moodustumiseks peab õietolm sattuma emakasuudmele.[51]
Nüüdseks on katsed näidanud, et sibulataime õisikus ei moodustata ilma putukate 'külastusteta' jätkusuutlikke sibulaseemneid.[40]
Hariliku sibula seksuaalse sigimisvormi korral mõjutavad hariliku sibula seemne arengut ja kasvu mõjutab oluliselt päikesekiirgus, välistemperatuur jpt tegurid. Sibulataime kasvuks minimaalsete väliskeskkonna tingimuste korral hakkab musta (ka sinakasmusta) värvusega sibulaseeme (temas embrüo ümbritsetuna endosperm iga) mullas idanema ja annab läbi seemnekatte mulla pealispinna poole esmase juure ehk idujuure ja seejärel idulehe. Iduleht pikeneb kuid tema ots jääb seemnekattega ühendusse, et toitekoest tõmmatavatest toiduvarudest saaks idu kasvada, ja seeme jõuab mullapinnale. Sibulaseemiku meristemaatiline kasvukoht jääb mulla alla, idulehe ja idujuure ühiskohta. Esmase juure rakud surevad peagi ning sibulataim hakkab moodustama juurestikku (narmasjuurestik). Meil kasvav sibulataim vajaks juurestiku kasvuks temperatuuri 15–20 °C.
Harilik sibul on üks vanemaid kultuurtaimi. Tänapäeval on söögisibul majanduslikult väga tähtis köögivili, mida kasvatatakse kõikjal maailmas. 2004. aasta seisuga kasvatati sibulat 175 riigis (FAO, 2005).Taimekasvatuses on käibel mitmeid klassifikatsioone.
Botaanik Friedrich Georg Christoph Alefeld (1820–1872) kirjeldab (1886) kahesuguseid sibulaid, valgeid ja kollaseid, punaseid või pruune. Valged sibulad on A. cepa crinides, A. cepa argentea, A. cepa praecox, A. cepa hispanica, A. cepa lisboana. Kollased, punased või pruunid sibulad on A. cepa lutea, A. cepa bifolia, A. cepa portana, A. cepa flandrica, A. cepa anglica, A. cepa globosa, A. cepa Jamesii, A. cepa rosea, A. cepa sanguinea, A. cepa tripolitana, A. cepa solanina[57].
Pikemalt artiklis Hanelti klassifikatsioon
Hanelti (1990) 3 rühma:
F1 hübriidil Allium Cepa ja A. fistulosum (Emsweller & Jones, 1935) on õietolmu fertiilsus halb, sageli ei küündi 10%-ni (H. A. Jones & Mann, 1963; Levan, 1941; Maeda, 1937; Peffley, 1986; van der Valk jt, 1991b).
Tuntakse mitut tüüpi hübriidtaksoneid, need on saadud hübriidimise teel ja vanemliinis on ka harilik sibul:
In vitro sibulataime kultiveerimisel on sibul doonortaimeks suurele hulgale sibulasortidele.
Taimekasvatuse põllumajanduskultuurina (kultuurtaimena) kasutatakse tänapäeval formaalset International Code of Nomenclature for Cultivated Plants (ICNCP) nomeklatuuri, kuid keelatud ei ole harilikule sibulale kui cultigen 'ile lisada ka taime botaaniline nimetus.
Kultuurtaimedel võib ära märkida kultivari, rühma (Group, varasem nimetus cultivar-group) ja grex 'i.
Cultivar-group (ICNCP, 1995) asendati 'rühmaga' 2004. aastal.
Hariliku sibula kultivaride informaalne klassifikatsioon pole käesoleval ajal lõplikult selge, veebipõhises eestikeelsete taimenimede andmebaasis on ära toodud 3 rühma:
Hariliku sibula Allium cepa Aggregatum-rühma nimena eelistas eestikeelsete taimenimede komisjon 2004. aastal šalottsibulale pesasibulat.[31]
Kuid leidub ka teisi sibularühmi, nagu:
Taimekasvatuse köögiviljakultuurina pole hariliku sibula nomenklatuur lõplik ega ühtlustatud, võib nii olla juhtunud, et mujal maailmas peetakse mugulsibulate (bulb onion) all silmas Allium cepa Cepa-rühma sibula põllumajanduslikult olulist sibulakasvatuse/tootmise saadust ja/või seda tagavat sibulaseemne kasvatust, mujal maailmas võidakse sibulafarmides kasvatada sibulataimi ka sibulaistikutest.
Hariliku sibula sordid liigitatakse keemilise koostise järgi kibedateks, poolkibedateks ja magusateks sibulateks.
Pikemalt artiklis Sibulasordid
Hariliku sibula sordiaretuse üheks eesmärgiks on hariliku sibula vegetiivse (tippsibulad) aga ka seksuaalse paljunemisele kaasa aitamine. Inimesepoolsetele vegetatiivsetele paljundamispüüdlustele mullakeskkonnas vastab sibulataim üsna rahuldava fertiilsusega.
Hariliku sibula sortide nimetused saadakse kaasajal taimeperekonna nimest (Allium)+ liiginimest (cepa) + sordinimest ('Honeybee').
Pikemalt artiklis Eesti sibulakasvatus
Esimesed kirjalikud teated sibulast Eesti aladel pärinevad 13. sajandi lõpust, selle järgi olevat sibulaid koos teiste köögiviljadega siinsetele "paganatele" müünud Saksa ordu.[59]
Pesasibulat hakati Eestis tõenäoliselt sibulakultuurina kultiveerima 17. sajandi lõpul, kui Peipsi järve läänekalda äärsetesse küladesse asusid elama Vene vanausulised. Nemad tõid Venemaalt Penza oblastist Bessonovka külast kaasa sealse kibesibula rahvaselektsioonisordi 'Bessonovski', mis Eesti kliimaoludes hästi kohanes. Pesasibula kasvatamisel, kus mugulaid rohkem kui üks, ongi Eestis suur kultuuriline väärtus just vene vanausulistele.
1920. aastatel saadi suurem osa Eestis tarbitavast sibulast Peipsi äärest ja Setumaalt. Teistes Eesti piirkondades hakkasid eestlased seda köögivilja laiemalt kasvatama 1930. aastatel.
Eesti kliimas on nii kodusel aiamaal kui ka sibulapõldudel kasvatatav harilik sibul valdavalt avamaal kasvav köögiviljakultuur, kuid seda võidakse kasvatada ka kasvuhoonetes.
Richard Klesment kirjutab raamatus "Aiatöö õpetus : köögivilja-, puuvilja- ja marjakasvatus" (1927) sibulakasvatuse kohta järgmist: "Sibul (Allium Cepa.) armastab kergeid (mitte turbasegaseid), liivaseguseid maid; raskes savimulammas kasvavad väikesed ja halvad sibulad. Värsket väetist sibul ei kannata. Sellega võib küll võrdlemisi suuri sibulaid kasvatada, kuid need lähevad kiiresti mädanema. Külvikorras on sibul II ja III rühmas. Kus muld taime toitainetest väga vaene, seal tuleb seda kaali ja vosvorhappe väetistega rikastada, kuna lämmastik tuleb ära jätta. Lisaväetiseks võib kevadel külvata 3 kg supervosvaati ja 3 kg kaalisoola aarile. Koht, kus sibulaid kasvatatakse, peab olema soe ja päikesepaisteline."
Sibulakasvatuses tuleb teha vahet seemnest ja tippsibulast kasvatamise vahel.
Sibulaseeme on peen – 260 tera ühes grammis, sinakasmusta värviga, vängelt lõhnav. Seeme on idanemisjõuline 2–3 aastat. Külviks peaks tarvitama 1-aastast seemet. Seeme tarvitab idanemiseks kaks nädalat aega. Soovitav on seemet aja kokkuhoidmiseks enne külvi niiskes liivas hoida.
Varaste ja suurte sibulate kasvatamiseks tuleb seeme märtsikuu lõpul sõnnikulavasse külvata, kust taimed pärast peenrale ümber istutatakse. Kuid võib ka kohe peenrale külvates söögiks sibulaid kasvatada. Selleks külvatakse, parem idandatud, seeme 20–25 sm kaugustesse ridadesse. Seeme tuleb madalatesse vaokestesse külvata ja päält 1 sm paksuselt mullaga katta.
Ülestõusnud taimi harvendatakse 8–10 sm kaugusele. Sel viisil saadakse kõik suuremad söögiks kõlvulised sibulad. Kui taimi mitte nii harvaks ei kitkuta, siis saadakse osa väikesi sibulaid, mida järgmisel aastal tippsibulatena edasi võib kasvatada.
Lavas kasvatatud taimed istutatakse peenrale 10–15 sm vahedega. Istutamisel peab holitsema, et pisike sibul mitte mulda sügavale ei jääks, vaid parem ainult peened juured mulda saaksid, kuna sibulake maa pääle jääks, Sel puhul langeb istutatud taim küll küljeli, kuid kasvatab edaspidi parema sibula kui sügavale istutatud taim. Istutamise järel tuleb kasta.
Hoolitsemine kasvuajal oleks ainult mulla kohendamine. Kastmist sibulad kasvuajal ei vaja. Isesuguseid töid ei ole.
Hispaania sibulaid tippsibulate kaudu paljundada ei ole soovitav, need lähevad teisel aastal kergesti õitsema. Selleks on kõige parem harilik väike Vene sibul. Tippsibulate saamiseks külvatakse seeme peenrale. Taimi ei harvendata, sest siis saadakse rohkem väikesi tippsibulaid. Augustikuus surutakse sibulate varred maha, et kasvamine takistatud saaks. On lehed kuivanud, siis võetakse kuiva ilmaga sibulad maast üles ja kuivatatakse neid 3–4 päeva päikese käes. Sellejärele viiakse nad kuhugi tuult läbilaskva ruumi katuse alla kuivama, kust nad alalhoidmiseks kuiva kohta pannakse. Et nad hästi alal hoiduksid, seks suitsetatakse neid 4–5 päeva rehes 300 soojuses. Alalhoidmiseks murtakse sibulate lehed ära. Alalhoidmise ruum peab olema kuiv ja jahe. Aeg-ajalt valitakse kasvama läinud sibulad teiste hulgast välja.
Teisel kevadel pannakse tippsibulad 4–5 realt peenrale 15 sm kaugusele üksteisest maha. Maha pannes surutakse nad nii palju mulda, et sinna istuma jäävad. Sügavale panemine ei ole soovitav. Hoolitsemine nii kui taimest kasvanud sibulate juureski.
Koristamine algab siis, kui lehed kolletama hakkavad. Alalhoidmine on samasugune kui tippsibulate juureski.
'Zittau kollane' ja 'Zittau punane', viimasel on punane koor ja seest punaseviiruline. Kasvavad võrdlemisis suureks, laperikud koonusekujulised. Hoiduvad hästi alal.
'Hollandi kollane' ja 'Hollandi punane', samasugused kui eelmisedki, ainult rohkem naerikujulised. Strassburgi sibul on Hollandi sibulaga sarnane, ainult vähem. Viimased säilivad ka hästi. Madeira sibul on vähe punakas pikergune sibul, ei seisa kaua. Vene sibul on väike kollane ja seisab hästi üle talve. Parem tippsibulast kasvatamiseks.[60]
Pikemalt artiklis Peipsiäärne
Pikemalt artiklis Jõgeva 3
Sibulale iseloomulikku lõhna tekitab sibula-, lehe- ja juurerakkude tsütoplasmas esinev lõhnaainete eellane allitsiin, mida taimeosade vigastamise korral katalüüsib vakuoolis paiknev ensüüm allinaas väävlit sisaldavast aminohappest alliinist. Reaktsioon võib alata ka sibula peenestamisel ja toimuda umbes 15 minuti jooksul: 1 mg alliinist tekib 0, 45 mg allitsiini.[35]
Pikka aega arvati, et sibula lõikamisel vastu tuleva sibula lachrymatory factor 'i (tiopropanaal-S-oksiid) jaoks piisab allinaasist, kuid uuemate uuringute alusel on osutunud vajalikuks vakuoolis paiknev valk lachrymatory-factor synthase[61].
Tiopropanaal-S-oksiid mõjub paljude inimeste silmadele ärritavalt, maandudes silmamuna katval eesmisel läbipaistval osal ehk sarvkestal tuvastab selle närvisüsteem ja käivitab, ärritaja lahjendamiseks, silmade pilgutamise ja pisaravedeliku rohkenemise.[62]
Geenilaboreis püütakse 'igavesti õrna' ja 'mitte-nutma-ajava' geneetiliselt modifitseeritud sibulasordi aretamiseks vaigistada geeni lachrymatory factor synthase[63].
2014. aasta seisuga on sibula mitmed kohalikud sordid kantud Saksamaal tarbetaimede punasesse nimekirja "Die Rote Liste der gefährdeten einheimischen Nutzpflanzen in Deutschland"[64] (väljaandja Bundesanstalt für Landwirtschaft und Ernährung), kuna nende püsimajäämine ja alalhoidmine võib kahjustatud olla ning nad võivad ex situ kaitset vajada.
Mahepõllumajanduse kultuurina on sibula kasvatamisele mitmesugused nõudmised ja võidakse kasutada ka puhtalt orgaaniliselt kasvatatud siblaseemneid ja/või sibulasorte.
Biodünaamilise põllumajanduse edendaja Maria Thun on liigitanud hariliku sibula juurtaimede rühma ehk taimede rühma kelle viljad moodustuvad juurepiirkonnas, nagu lehtkaalikas, porgand, aed-moorputk, redis, rõigas, punapeet, mustjuur, juurpetersell, juurseller, kartul, sibul, küüslauk ja taimede külv, istutamine, kõplamine, hooldamine, koristamine ja konserveerimine on soodustatud juurepäevadel.
Hariliku sibula kasvu eskaleerimiseks võidakse kasutada mitmeid looduslikke taimekasvu soodustavaid vahendeid.
Hariliku sibula seltsilistaimedeks, kellega sibulad koos hästi kasvavad, soovitatakse külvata/istutada porgandeid, viinamäelauku (Allium ampeloprasum L.), punapeeti, kapsast, aedmaasikaid, kapsasrohu perekonna taimeliike, aedtilli, aedsalatit ja tomatitaimi.
Istutades kummelit ja aed-piparrohtu sibulate lähimaale, parandavad nad nende maitseomadusi.[66]
Pikemalt artiklis Sibul
Rahvameditsiinis kasutatakse sibulat paljude haiguste, nagu hingamisteede katarride, ateroskleroosi, kõrgvererõhktõve jpt terviserikete ning vaevuste profülaktikas ja ravimisel.
Pikemalt artiklis Sibulaõli
Sibulat ei loeta õlitaimede hulka ja teda ei kasvatata õli saamiseks. Sibulaõli (Allium cepa õli, CAS-number: 8002-72-0 (v.a sibulast toidu valmistamiseks tehtud maitseõlid, näiteks oliiviõli baasil) on sibulatoodangu väärtuslik kõrvalsaadus, mida toodetakse sibula sibulatest mitmel meetodil, näiteks veeaurudestillatsioonil
Kasvuhäired ja taimetoiteelementide vaegused, mis võivad vastuvõtlikel sibulatel puudushaigusi põhjustada: päikesepõletus, külmakahjustus, lämmastiku-, kaaliumi-, magneesiumi-, boori-, mangaani-, fosfori-, vase-, tsingi-[31], molübdeeni-[67], raua-, seleeni-, väävli-, kaaliumi-, kaltsiumipuudus.
Harilik sibul ei ole 'konkurentsivõimeline' taim, tema kasv võib aeglustuda, kui teda ründavad putukad, loomad või patogeensed organismid.
Bakterid (taimepatogeenina), kes võivad vastuvõtlikel sibulatel bakterhaigusi põhjustada:
Nematoodid (taimepatogeenina) mullas, kes võivad vastuvõtlikel sibulatel looduslike vaenlastena parasiteerida ja kahjusid põhjustada:
[81] jpt.
Seened (taimepatogeenina), kes võivad vastuvõtlikel sibulatel seenhaigusi põhjustada:
Pikemalt artiklis Sibulakahjurid
Kahjurid, kes võivad oma elutegevusega vastuvõtlikke sibulaid kahjustada:
Sibulakärbes (Delia antiqua [89]) on putukaliik lülijalgsete hõimkonna, putukate klassi, kahetiivaliste seltsi Delia perekonnas. Teda (kõiki kolme arengujärku) peetakse tõsiseks kultuursibula kahjuriks (mõnikord võib rünnata ka sibula metsikuid sugulasi).
Täiskasvanud sibulakärbse pikkus on ~6 mm ja tema keha meenutab hariliku toakärbse (Musca domestica) oma. Emased ja isased erinevad veidi üksteisest, nende jalad on musta värvi, tiivad läbipaistvad ja liitsilmad on pruunid. Täiskasvanud sibulakärbsed elavad 2–4 nädalat ja võivad muneda sadu munasid. Munad on valged, pikenenud kujuga ja ~1,25 mm pikkused, need muneb emane sibulakärbes rühmana peremeestaime võrsele, lehtedele, sibulakaelale, sibulale ja ka maapinnale. Sibulakärbse vastsed on valget värvi, kuni ~8 mm pikkused, kooruvad munadest 2–5 päeva jooksul ja toituvad rühmana sibulal (ka sibulajuurtel) ja küüslaugul.[90]
Hiina 22 300 000* 26,0 
India 19 299 000 22,5 
USA 3 159 400 3,7 
Iraan 2 381 551* 2,8 
Venemaa 1 984 937 2,3 
Türgi 1 904 846 2,2 
Egiptus 1 903 000 2,2 
Pakistan 1 660 800 1,9 
Brasiilia 1 538 929 1,8 
Alžeeria 1 344 385 1,6 Maailm kokku 85 795 191 100 * – FAO arvutuslik hinnang Sibulate kiiritamine on toiduainete töötlemise meetod, mille all peetakse harilikult silmas ioniseeriva kiirguse kasutamist (kas radionukliidide koobalt-60 või tseesium-137 gammakiirgust) mitmel otstarbel.
Usutakse, et doos 5–15 krad'i kiirelt pärast sibulate maastvõttu inhibeerib sibulamugulate idanemist puhkeperioodi ajal. Kiirgusdoos oleneb sibulasordist, mõni võib vajada väiksemat doosi.[92]
Harilik sibul on toiduainetetööstuse tooraine ja sibulast valmistatakse mitmeid valmistooteid, nagu sibulapulber, sibulahelbed, sibulasool, sibula purgisupp, sibulasupi pulber, marineeritud sibulad, sibulaküpsised, sügavkülmutatud hakitud sibul, sügavkülmutatud sibulapealsed, sügavkülmutatud sibularõngad jpt.
Sibula kui toidutoorme (põllukultuuri) tehastes (process manufacturing, toiduainetetööstus jne) töötlemise (dehüdreerimine, hoidistamine (moosid, supid, marineeritud sibulad) purkidesse, metalltoosidesse jne) tulemusel tekib tootmisprotsessis hulgaliselt, Euroopas hinnanguliselt 500 000 tonni aastas, sibulajäätmeid, mille hulka arvatakse sibulakoored ja välimine soomuste kiht. Euroopa peamised jäätmetootjad on Hispaania, Suurbritannia ja Holland.
Sibulajäätmeid saab taas 'toidutasemeni' töödelda, valmistades neist pektiini ja kiudaineid sisaldavaid tooteid ja/või lisaaineid.[93]
Sibul on taimset päritolu toiduaine. Sibulasaadused toiduainena (nii kaubanduslik kui ka koduaia saak) saab jaotada kaheks, sibulaks ja rohelisteks pealseteks.
Söögisibula all peetakse tavaliselt silmas hariliku sibula küpsenud ja puhkeseisus jämenenud lühivõsu, teda nimetatakse mitmeti nii sibulateks (värske sibul, tarbesibul[94], köögisibul, müügisibul, aiasibul, säilitussibul jm).
Roheliste pealsete ehk värskete sibulapealsete, nemad arenevad sibulapunga lehekimbust, kultiveerimiseks võidakse kasutada spetsiaalselt aretatud sibulasorte (kellel kasvab rohkem pealseid, või on laiemad sibulalehed jm) või ka sibulakultuuri kasvuperioodil kogutavat pealsesaaki, ka siseruumides (tubastes oludes) lillepottides ajatavaid sibulaid.
Inimeste toiduks tarvitatakse sibula sibulat kas toortoiduna või kulinaarselt sibulatoit]]udeks töödelduna aga süüakse ka sibulalehti (kas eraldi või koos sibula ebavarrega) ja neid nimetatakse sibulapealseteks.[31]
Söögisibul ja sellest valmistatud sibulatoidud on kuulunud mitmete muistsete rahvaste toidulauale.
Kreeka ajaloolane Herodotos Halikarnassosest (umbes 484 eKr – umbes 425 eKr) olevat üles kirjutanud, et egiptlased maksid püramiidiehitajatele söögiks ostetud sibula, küüslaugu ja redise eest 1600 hõbetalenti.
George Julius Drews (1873–1945) saksa-ameerika medical nutritionist, tropho-therapy edendaja arvates on sibul (1912) talvetoitude hulgas sama loomulik kui kapsas, kuid spetsiifilisel volatiilsel õlil on ka suurem roll kui puhtalt maitse ja see peaks sibula positiivsele loomusele lisanduseks olema. Sibul on positiivne toit ja see on näidustatud osadele negatiivseid haigusi põdevatele inimestele. Soovitavad on pehme ja magusa maitsega sordid nagu 'Teneriffe', 'Barletta' ja 'Rocca'.[95]
Söögisibulat (ka lihtsalt sibulat) ja tema pealseid peetakse paljude inimeste jaoks väärtuslikuks toiduaineks. Selle all peetakse silmas sibula kultiveerimise lõpptoodet ehk müügisibulaid, mida inimesed kasutavad toiduks.
Sibulatoitudeks loetakse neid toite, kus sibul on oma maitseomadustega kujundab toidu maitse ja/või sisaldub toidus ülekaalukas koguses, näiteks prantsuse sibulasupp või lihtsalt sibulasupp[96].
Eesti toiduainena peetakse silmas Veterinaar- ja Toiduameti heakskiidu saanud Peipsi sibulat (koondnimetus 'Peipsiäärne' ja 'Jõgeva 3')
Kuni 2 nädalat enne kirurgilisi protseduure soovitatakse sibula söömist vältida, kuna seni tuvastamata ained evivad vere hüübimise vastast toimet.[97]
Harilik sibul maitsetaimena leiab kasutust koduköökides ja kokanduses ning toiduainetetööstuses toitude ja toodete maitsestamisel. Selget piiri toiduaine ja maitsetaime vahel on raske tõmmata, paljude rahvast rahvusköökides kasutatakse sibula sibulat ja lehti maitsetaimena toitude maitsestamiseks ja lisandina (värske sibula rõngad heeringaga) toorelt, praetult, keedetult, marineeritult, kuivatatult.
Söögisibul sisaldab rohkelt inimese jaoks väärtuslikke toitaineid (sh mikrotoitaineid, rohkesti suhkruid).
Toiteväärtus on varieeruv ja sõltub tema kultiveerimisaegsetest, säilitamisest, sibulasööja füsioloogiast jpt teguritest, ka sibulasordist ja söödavast sibulaorganist, nii näiteks sisaldavad sibulapealsed C-vitamiini ja karoteeni tunduvalt rohkem kui sibulamugul, kuid teisi vitamiine ja mineraalaineid enam-vähem samas koguses.
USA Põllumajandusministeeriumi riiklikus toitainete andmebaasis on tabelid värske (toore) sibula toitainete sisalduse kohta:
Toitained[98] Toitained VäärtusKuigi sibula sibulat peetakse üldiselt ohutuks toiduaineks (Generally regarded as safe GRAS) võib seespidine tarbimine vastuvõtlikel inimestel haiguslikke seisundeid, näiteks bronhiaalastma, rinokonjuktiviit ja kontaktdermatiit (IgE-spetsiifilised antikehad sibula vastu nahatestis ja in vitro) esle kutsuda.[99]
Osade imetajate (nagu hobused, kassid, koerad jt) suhtes liigitatakse taim bioloogiliste toimete tõttu mürktaimeks, kuna tema söömine võib sibulamürgistuse tekitada. Kõiki laukude perekonna taimi peetakse kassidele sobimatuks toiduaineks. On vähetõenäoline, et kassid sööksid toorest sibulat, kuid valmistoitudes sisalduva sibulafragmentide tõttu võib neil sibulas leiduvate keemiliste ainete tõttu tekkida erütrotsüütide, Heinz body anemia.[100][101][102][103] Sama võib juhtuda ka hobuste, koerte[104], merisigade ja ahvidega, eksperimentaalselt on aneemiat esile kutsutud ka lammastel.
Toksikoloogistes uuringutes
Ühes varasemas uuringus põhjustas sibulamürgistuse koertel söödud sibulakogus, mis ületas 0,5% looma kehakaalust. Teises uuringus osalenud koertel, kellel prooviti nimetatud aneemiat indutseerida toideti koertele 30 g sibulaid/kg kehakaalu kohta (3%). ASPCA Animal Poison Control Center case record database for Allium cepa exposure aruande kohaselt on kaheaastase ajavahemiku jooksul juhtumeid (koertel, kassidel) alla 30 ja ainult 6 koeral ja ühel kassil ilmnesid kliinilised sümptomid.
hobustel <32%)
Arvatakse, et koertel, kes põevad pärilikku (inimestel seostatakse G-6-PD-puudulikkusaneemiat X-kromosoomiga, erütrotsüütides ei toodeta glükolüüsi spetsiaalse raja pentoosfosfaaditsüklis (PFT) piisavas koguses NADPH-d mis hoiab glutatiooni redutseeritud vormis glutatiooni, takistab hemoglobiini denaturatsiooni, redutseerib methemoglobiini tagasi hemoglobiiniks, ega saa toimuda vesinikperoksiid detoksikatsioon) hemolüütilist glükoos-6-fosfaat-dehüdrogenaasi vaeguse tekkelist aneemiat, mille korral erütrotsüütide geeni glükoos-6-fosfaat dehüdrogenaasi ja ensüümi glükoos-6-fosfaat dehüdrogenaasi aktiivsus erütrotsüüdi normaalse eluea tagamisel on häirunud, on sibulamürgistusele vastuvõtlikumad.
Raske sibulamürgistus võib olla letaalse lõppega.[105]
Hariliku sibula tahketest jäätmetest (lamandunud sibulapealsed ja sibulakoored, müügiks mittesobivad haiged või sibulakorjamise käigus vigastatud sibulad) saab bioetanooli toota, selleks töödeldakse need kõigepealt sibulamahlaks.
Alkohoolsel fermentatsioonil, pärmseeneliigi Saccharomyces cerevisiae abiga, valmistatakse sibulamahlast sibulalikööri ja hiljem sibulaäädikat.[106]
Sibulaid ei peeta konkurentsivõimeliseks taimeks, teda võivad kasvuperioodil 'pitsitada' tihti ümbritsevad, inimeste poolt umbrohtudeks liigitatud, taimed.
Selleks, et sibulad saaksid kasvueelise, võidakse mitmel pool maailmas kasvu- ja/või hoiualadele manustada mitmesuguseid umbrohutõrjevahendeid.[107]
Sibula in vitro-kultuure võib saada enamikust sibula organitest, kudedest.
In vitro kultuure valmistatakse õisikust, juuretippudest, lehtedest, soomustest, juurtest, embrüost, seemnealgest, emakatest ja tolmukapeadest.
Hariliku sibula test (The Allium cepa test) on katsetaime hariliku sibula (2n = 16) in vivo standardi kandidaatmudel hindamaks keemiliste ainete ja bioloogiliste materjalide võimalikke genotoksilisi toimeid kromosoomide seisunditele. Hariliku sibula testsüsteemi, harilikus sibula juure meristeemi kromosoomide põhjal, esitles A. Levar 1938. aastal.[108]
Testiks hangitakse herbitsiidide ja fungitsiidide-vabad sibula sibulad ja testitakse neid erinevate ainetega.[109]
Eesti Taimekasvatuse Instituudi laboris uuritakse Peipsi äärset pesasibula põlissorti 'Peipsi sibulat'.[110]
Sibula laboratoorsetes uuringutes kasutatavad laboriseadmed ja meetodid:
Harilik sibul on mitmete botaanikaaedade kollektsioonides kas konserveeritud või ka elusa eksponaadina.
Nikolai Ivanovitš Vavilov liigitab hariliku sibula kultiveerimisalad mitmeks levikupiirkonnaks.[112]
Sibula kodustamine sai alguse tõenäoliselt 4000 aastat tagasi Lähis-Idast (Hanelt, 1990).
Botaanikud usuvad, et sibulataim pärineb Iraanist ja Pakistanist. Ka Kesk-Aasiat ja Palestiinat on kodustatud sibulataime päritolumaaks loetud.
Ain Raali andmetel pärineb taim Pärsiast, kust levis inimeste kaudu Egiptusse ja Kreekasse ja hiljem peaaegu kogu maailma.[35]
Sibulaäris ei ole oluliseks aspektiks mitte ainult sibulamugul, vaid sibula tarbijale võib ostuotsustusel vajalikuks osutuda ka päritolumaal kasutavate sibulataime kasvuaegsete kultuuripraktikate tundmine, nii näiteks võidakse/kasutatakse Floridas sibulate teraapias liigispetsiifilsite ümarusside vastu nematotsiide: Telone II[113], Telone C-17[114], Telone C-35[115], Pic-Clor 60[116], Vapam HL[117], KPam HL[118] [119], seni pole selge, kui suured kogused ja nende bioaktiivsus sibulamugula sööjale osaks saab, kuid arvatakse, et mullaveestiku toimel jõuavad need pigem põhjavette.
Müügisibula päritolumaa varjamine võib harva esile kutsuda võimuorganitega suhtlemist, nii näiteks arreteerisid politseiametnikud Fukushima prefektuuris (Jaapan) 2 meest suvisibulate 'siltide võltisimise' ja nende müümise eest koolidele ja vanadekodudele selles prefektuuris kasvatatuid Ibaraki ja Chiba prefektuuri sibulatena. 'Sibulasildi võltsijate' vastuväidete kohaselt testiti toote kiirgustaset ja see olevat normi piiresse mahtunud.[120]
«Girl Chopping Onions», Gerrit Dou, 1646
«Natura morta con cipolle, lonza e lettere», Carlo Magini, XVIIIvet kantved
«Cepe» Ion Andreescu, 1877-1878
«Nature morte aux oignons», Paul Cézanne, 1896-1898
«Still Life with Drawing Board, Pipe, Onions and Sealing-Wax», Vincent van Gogh, jaanuar 1889
«Still Life with Cat and Onions», Boris Grigoriev, 1928
«Natura morta con cipolle», Antonio Sicurezza, 1976
Sibula idanema hakkavat sibulat on kujutatud ka Nižni Novgorodi oblasti Arzamassi rajooni, Hispaania Valencia autonoomse piirkonna Benaguasili valla vapil ja Burgose provintsi Cebollerose vapil ja lipul.
Sibula sibulat koos lehtedega on kujutatud Hispaania Kataloonia, Girona provintsi Sant Climent Sescebesi valla ja Soome, Lapi maakonnas Tervola valla vapil.
Valminud sibulat on kujutatud Colombia, Boyacá departemangu Aquitania linna ja Prantsuse Vabariigi Gardi departemangu Saint-Jean-de-Valériscle vapil.
Arzamassi rajooni vapp
Benaguasili valla vapi kujutis
Burgose provints, Cebollerose vapi kujutis
Burgose provints, Cebollerose lipu kujutis
Girona provints, Sant Climent Sescebes'i valla vapi kujutis
Lapi maakond, Tervola valla vapi kujutis
Gard'i departemangu Saint-Jean-de-Valériscle vapi kujutis
Sibul on üks vanemaid kultuurtaimi, kelle metsikuid esivanemaid tarvitas inimene juba kiviajal. Kultuurtaimena hakati teda viljelema kõigepealt Kesk- ja Edela-Aasias umbes 5000–6000 aastat tagasi. Esialgsetelt viljelusaladelt levis sibul kõigepealt Egiptusse ning sealt Vana-Kreeka ja Rooma riigi valdustesse. Roomlaste vallutusretkede tulemusena sai ta peagi laiemalt tuntuks ka mujal Euroopas.[59]
Frangi riigi kuningas ja Rooma ehk Frangi keiser Karl Suur olevat oma valitsemisajal andnud lausa ametliku korralduse Capitulare de villis vel curtis imperii taimede, sealhulgas aedsalvei, hariliku kurgi, hariliku rosmariini, hariliku köömne, hariliku saialille, aed-mustköömne, metsporgandi, aedtilli, apteegitilli, küüslaugu, apteegitilli, aedkoriandri, kanepi ja sibula[121], ning paljude teiste taimede kasvatamise edendamiseks nii ülikute kui ka lihtrahva aedades.
Pärast lapse sündi kolmandal päeval viidi läbi esmakordse vannitamise tseremoonia. Lapse vannivee keetmise ajal hoiti selles sibulat ja viigimarju. Kuna "sibul" oli "mõistuse" homonüüm oli sibul sünnirituaalides väga oluline komponent. Ämmaemand puudutas pärast lapse vannitamist sibulaga kolm korda lapse pead, öeldes: "Esimene kord – ole taibukas, teine kord – ole elutark, kolmas kord – ole kaval." [122]
Vanad egiptlased pidasid sibulavõrset universumi sümboliks[123]. Sibul kuulus neil kunstiobjektide ja rituaalsete ohvriandide hulka, neid lisati igaviku sümbolina ka surnutele hauapanuseks.[124]
Charles Frederick Partingtoni (1837) kirjelduste kohaselt oli levinud aiataim, kuid Vana-Egiptuse preestrid võisid usulistel kaalutlustel egiptuse sibula söömisest hoiduda.[125]
Söögina oli sibul Egiptuses siiski vaid lihtrahva ja orjade menüüs[124], sibulasöömisega püüti madusid eemal hoida.
Pikemalt artiklis Hariliku sibula uurimislugu
2. juuli 2004
NUMA THE LAW-GIVER, [1930, copyright not renewed]
Analgeetikum/analgeetiline (sibulamahl rottidel), Gauri NX Kalangutker ja Madhusudan P Joshi, Pharmacological and Behavioral Comparative Study of Allium Cepa Linn. Bulb and Coffee with Bhavana Treatment in Rats, 2. väljaanne, nr 3, 2015, 22. juuni 2015
Harilik sibul ehk söögisibul ehk sibul (Allium cepa L.) on lauguliste sugukonda laugu perekonda kuuluv mitmeaastane rohttaim.
Harilik sibul on levinud paljude sortidena kõikidel mandritel (vähem Antarktises).
Sibula looduslik eellastaim on teadmata, kodustamine sai alguse tõenäoliselt 4000 aastat tagasi Lähis-Idast.
Varaseimad arheoloogilised andmed sibula kasutamise kohta pärinevad 5000 aasta tagant Surnumere ümbrusest.
Sibulat on kasutatud kultus-, toidu-, tarbe-, maitse-, ravim-, ilu-, viljakus-, seltsilis-, mee-, mürk-, juur-, värvi-, komposti-, kontroll-, katse-, doonortaimena, kaubaartiklina ja botaanikaaedades eksponaadina.
Kuigi harilik sibul on püsik (geofüüt) kasvatatakse teda kultuuris kahe- ja üheaastase aia- ja põllukultuuri (sh vahekultuuri) taimena.
Tipula edo kipula (latinetik: cepula ("tipula txikia")), Allium cepa L., landare belarkara biurtekoa da, Alliaceae familiakoa (nahiz eta batzuetan Liliaceae familian sailkatu den). Bizi-zikloaren lehenengo urtean erraboila eratzen da eta bigarrenean loraketa gertatzen da. Tipularen erraboila landarearen hostoen oinalde lodituek eratzen dute, zeinean hosto bakoitzak geruza bat eratzen duen. Erraboiletik irteten dira hostoen luzapenak (filodioak), lurretik kanpo irteten direnak eta fotosintesia egiteaz arduratzen direnak.
Tipularen erraboila (berau ere "tipula" deitua) sukaldaritzan erabili da antzinatik. Asiaren ekialdean hasi zen hazten (Brontze Aroko Txinan aztarnak daude duela 7.000 urtekoak) eta Mediterraneo inguruan, antzinako egiptoarren artean erabiltzen zen[1]. Tipula jaki preziatua zen antzinatean ez bakarrik zaporeagatik, irauteko duen gaitasunagatik ere bai.
Greziarrek eta erromatarrek zabaldu zuten tipula Europara. Erromatarrak ekarri zutelarik jaki hau Euskal Herrira, tipularen izen nagusiak latinezko forma baten maileguak dira euskaraz. Mendebaldean kipula esan ohi zaio, eta euskararen erdialdeko euskalkietan tipula. Zubereraz uñhu eta antzeko formak, frantsesezko oignon-ekin daude lotuak (ikus isoglosen mapa)[2].
Tipula zatitzean, honen zelulak apurtzen dira, barruko entzimak askatuz. Euren artean aliinasak daude, aminoazido sulfoxidoak apurtzen dituztenak azido sulfenikoa eratuz. Hauek berehala sin-propanetial-S-oxido delako gas hegazkor bihurtzen dira. Gas honek begietako mukosaren urarekiko erreakzioan azido sulfurikoa eratzen du, begien sumindura berezia eragiten duena.
Tipula edo kipula (latinetik: cepula ("tipula txikia")), Allium cepa L., landare belarkara biurtekoa da, Alliaceae familiakoa (nahiz eta batzuetan Liliaceae familian sailkatu den). Bizi-zikloaren lehenengo urtean erraboila eratzen da eta bigarrenean loraketa gertatzen da. Tipularen erraboila landarearen hostoen oinalde lodituek eratzen dute, zeinean hosto bakoitzak geruza bat eratzen duen. Erraboiletik irteten dira hostoen luzapenak (filodioak), lurretik kanpo irteten direnak eta fotosintesia egiteaz arduratzen direnak.
Tipularen erraboila (berau ere "tipula" deitua) sukaldaritzan erabili da antzinatik. Asiaren ekialdean hasi zen hazten (Brontze Aroko Txinan aztarnak daude duela 7.000 urtekoak) eta Mediterraneo inguruan, antzinako egiptoarren artean erabiltzen zen. Tipula jaki preziatua zen antzinatean ez bakarrik zaporeagatik, irauteko duen gaitasunagatik ere bai.
Keltasipuli (Allium cepa) eli kepasipuli tai tavallinen sipuli on tunnetuin ja yleisimmin käytetty Allium-suvun syötävä kasvi. Koko Allium-sukua kutsutaan sipuleiksi, ja tämäntyyppistä turvonnutta lehtityveä, johon kasvi (esimerkiksi tulppaanit) varastoi ravintoa seuraavalle vuodelle, sanotaan myös sipuliksi.
Sipulia on viljelty ainakin vuodesta 3500 eaa. Aasiassa. Muun muassa pyramidien rakentajat söivät ja viljelivät sipulia.[1] Sipulia on helppo viljellä, kuljettaa ja varastoida. Sipulin syömisestä on merkkejä palestiinalaisissa pronssikauden jäänteissä jo 5000 eaa., mutta nämä ovat voineet olla villejä sipuleita.
Sipulissa on raakana voimakas haju ja terävä maku, joka katoaa, jos sipuli kypsennetään.
Puutarhaliitto ja Kotimaiset Kasvikset ry valitsivat vuoden 2015 vihannekseksi sipulin.[2]
Kaalit: keräkaali | kiinankaali | kukkakaali | kyssäkaali | lehtikaali | punakaali | parsakaali | ruusukaali | kurttu- eli savoijinkaali
Kurkkukasvit: kurkku | kesäkurpitsa | kurpitsa | spagettikurpitsa
Mausteet: basilika | humala | kirveli | krassi | kumina | kurkkuyrtti | kynteli | lipstikka | meirami | minttu | persilja | rakuuna | rosmariini | salvia | sitruunamelissa | tilli | timjami
Mukulakasvit: maa-artisokka | peruna
Palkokasvit: herne | härkäpapu | tarhapapu
Sipulit: hillosipuli | ilmasipuli | jättisipuli | purjo | sipuli | ruohosipuli | ryvässipuli | valkosipuli | vihersipuli
Muut kasvikset: endiivi | fenkoli | latva-artisokka | lehtisalaatti | lehtiselleri | mangoldi | maissi | paprika | parsa | pinaatti | raparperi | tomaatti
Keltasipuli (Allium cepa) eli kepasipuli tai tavallinen sipuli on tunnetuin ja yleisimmin käytetty Allium-suvun syötävä kasvi. Koko Allium-sukua kutsutaan sipuleiksi, ja tämäntyyppistä turvonnutta lehtityveä, johon kasvi (esimerkiksi tulppaanit) varastoi ravintoa seuraavalle vuodelle, sanotaan myös sipuliksi.
Sipulia on viljelty ainakin vuodesta 3500 eaa. Aasiassa. Muun muassa pyramidien rakentajat söivät ja viljelivät sipulia. Sipulia on helppo viljellä, kuljettaa ja varastoida. Sipulin syömisestä on merkkejä palestiinalaisissa pronssikauden jäänteissä jo 5000 eaa., mutta nämä ovat voineet olla villejä sipuleita.
Sipulissa on raakana voimakas haju ja terävä maku, joka katoaa, jos sipuli kypsennetään.
Puutarhaliitto ja Kotimaiset Kasvikset ry valitsivat vuoden 2015 vihannekseksi sipulin.
Allium cepa • Ognon
L'oignon ou ognon[N 1] (Allium cepa), prononcé /ɔ.ɲɔ̃/, est une espèce de plantes herbacées bisannuelles largement et depuis longtemps cultivée comme plante potagère pour ses bulbes de saveur et d'odeur fortes ou pour ses feuilles. Il appartient à la famille des Amaryllidaceae (classification APG III de 2009) ou Liliacées (classification ancienne).
Le terme désigne aussi le bulbe de cette plante, consommé comme légume ou comme condiment. Par extension, il désigne parfois familièrement en jardinage les bulbes d'autres plantes, généralement non comestibles et seulement ornementales, de la même famille (par exemple : oignon de tulipe).
Le bulbe de l'oignon se compose de bases épaissies de feuilles s'enveloppant les unes dans les autres.
L'échalote (Allium cepa var. aggregatum) est une variété de l'oignon, elle présente un nombre de points végétatifs par bulbe plus important. La saveur de l'échalote est plus marquée que celle de l’oignon.
L'oignon est une espèce herbacée, vivace par son bulbe unique, cultivée comme une annuelle ou bisannuelle (floraison la deuxième année). C'est une plante haute de 60 à 100 cm, dont les feuilles de couleur verte sont cylindriques, creuses (ce qui distingue cette espèce du poireau et de l'ail, autres espèces cultivées appartenant aussi au genre Allium). La tige florale dressée est également creuse. Elle présente un renflement vers sa base.
Le bulbe est relativement gros, de forme sphérique, parfois plus ou moins aplatie.
Les fleurs petites (de 4 à 5 mm de large), de couleur blanche ou verte, sont regroupées en une ombelle sphérique, en position terminale sur la tige. Les fleurs ont une symétrie trimère, à trois sépales, trois pétales et six étamines. L'ovaire unique est divisé en trois loges. Le fruit est une capsule s'ouvrant par trois valves, libérant chacune généralement deux graines. On peut compter environ 600 fleurs par ombelle.
Chez certaines variétés, il arrive que des bulbilles se développent à la place des fleurs.
Les graines sont noires, anguleuses. Il y a environ 250 graines par gramme. La durée de germination est faible (2 ans).
Plus de 1 000 variétés d'oignons (ou échalions) sont inscrites au Catalogue européen des espèces et variétés[1]. Parmi celles-ci, près de 50 variétés sont inscrites au Catalogue officiel français[2] dont 3 sur la liste SVI[3] (auparavant liste des anciennes variétés pour amateurs).
Les nombreuses variétés d'oignons sont généralement classées, du moins en France, selon la couleur du bulbe (liste non exhaustive) :
En France, l'oignon doux des Cévennes a obtenu le label AOC en 2003[5]. L'oignon de Roscoff a reçu ce label le 22 octobre 2009 (logo rose avec le sigle blanc de l'Institut national de l'origine et de la qualité dessous)[6]. Les marchands d'oignons rosés de Roscoff qui traversaient chaque année la Manche pour les vendre dans le Sud de la Grande-Bretagne étaient appelés les « Johnnies »[7].
En Espagne, la Cebolla Fuentes de Ebro (es) (oignon des sources de l'Èbre) a fait l'objet d'une demande de classement AOP en 2009[8], accordée fin 2010[9]. L'appellation couvre environ 150 ha sur six municipalités, comprenant les Fuentes de Ebro, situées dans la province de Saragosse (Aragon).
En Italie, le cipollotto nocerino (it) (petit oignon de l'Agro nocerino-sarnese (it) en Campanie) est classé AOP depuis 2008[10] et la Cipolla Rossa di Tropea Calabria (oignon rouge de Tropea - Calabre) est classée IGP également depuis 2008[11].
L'oignon provient sans doute d'une espèce sauvage d'Asie centrale[12],[13]. Sa domestication remonte à plusieurs milliers d'années ; elle aurait eu lieu dans la région du Baloutchistan, ou de façon plus large de la Palestine à l'Inde[14].
L'oignon est connu dès l'Antiquité. En Mésopotamie il figure dans les plus anciennes recettes de cuisine qui soient parvenues à l'époque contemporaine[13]. En Égypte, la culture des oignons est représentée sur des décorations de tombes dès la Ve dynastie. L'oignon est une offrande religieuse que l'on place sur les autels, et auprès des morts. Par sa croissance et sa reproduction à la verticale, il symbolise la résurrection solaire. L'oignon est utilisé pour ses propriétés désodorisantes : placé dans la bouche du défunt, il la purifie et « illumine » son visage. L'oignon est associé aux serpents et aux hirondelles. L'oignon est un « anti-serpent » qui les maintient en hibernation tant qu'il reste sous la terre. Le départ des hirondelles indique le moment de semer des oignons, et leur retour le moment de les récolter[15].
L'oignon était apprécié des Grecs, des Gaulois et des Romains et n'a jamais cessé d'être utilisé[16]. Il fait partie des plantes dont la culture est recommandée dans les domaines royaux par Charlemagne dans le capitulaire De Villis (fin du VIIIe ou début du IXe siècle). Le voyageur, chroniqueur et géographe arabe Ibn Hawqal, ayant visité la Sicile au milieu du Xe siècle, s'étonna de voir la consommation quotidienne immodérée d'oignons crus par les Siciliens, et il écrivit à leur sujet : « […] l'abus qu'ils font de l'oignon et le mauvais goût dérivant de leur habitude de manger excessivement de cet oignon tout cru ; car entre eux il n'y a personne, à quelque classe qu'il appartienne, qui n'en mange tous les jours dans sa maison matin et soir. Voilà ce qui a corrompu leurs intelligences, altéré leurs cerveaux, abruti leurs sens, changé leurs facultés, rétréci leurs esprits, gâté le teint de leurs visages et changé tout à fait leur tempérament, au point qu'ils voient tout, ou du moins la plupart des choses, autrement qu'elles ne sont en réalité[17]. »
La pelure d'oignon était utilisée jadis en musique pour la confection du mirliton, d'où l'un de ses noms : « flûte à l'oignon » (nom utilisé encore aujourd'hui en anglais : onion flute).
La culture de l'oignon peut être réalisée sous différents climats, notamment tropicaux et tempérés, mais les rendements sont plus élevés dans les régions où l'on observe une alternance des saisons. La germination a alors lieu pendant la saison fraîche et la maturation pendant la saison plus chaude[18].
L'oignon est une plante assez facile à cultiver en climat doux et peu humide[19]. Le rendement moyen de l'oignon jaune est d'environ 2 kg par mètre de culture, dans ces conditions[20].
Il préfère les sols légers, sableux, peu argileux et demande une exposition bien ensoleillée. Il convient de respecter un délai de 3 à 5 ans avant d'installer des oignons sur une parcelle où une plante de la même famille (ail, échalote, poireau) a été cultivée les années précédentes. Il craint l'humidité qui provoque l'asphyxie des racines et le pourrissement du bulbe. Il ne faut donc pas l'arroser, sauf au moment de la formation des bulbes et en cas de forte sécheresse. Il demande peu de fumure, éviter d'apporter une fumure organique à l'installation.
Les oignons peuvent être soit semés, soit plantés sous forme de bulbilles pour les oignons jaunes, soit sous forme de plants racinés pour les oignons blancs et rouges. Les plants d'oignons sont mis en terre soit au printemps pour une récolte l'été suivant, soit à l'automne pour une récolte au printemps de l'année suivante. Les distances recommandées au Niger sont de 50 cm entre les rangs et de 20 cm entre les bulbes sur le rang[21].
La récolte se fait, selon les variétés et les dates de semis ou de plantation, quand les oignons sont mûrs et que leur feuillage est desséché[22]. Afin de bien les conserver, il faut les faire sécher assez rapidement. Les oignons plus colorés peuvent être conservés longtemps en caisse dans un endroit sec et aéré.
Les jeunes oignons peuvent aussi être récoltés précocement pour être consommés rapidement.
La couleur de l'oignon rouge est due à des pigments tels que la cyanidine et l'anthocyane ; alors que la quercétine, un flavonoïde, donne la couleur des écailles d'oignon séchées. Les écailles externes sont généralement les plus riches en flavonoïdes et pourraient agir comme moyen de défense contre les prédateurs. En Allemagne, les pelures d'oignons étaient utilisées en famille pour colorer les œufs de Pâques[24].
Des composés phénoliques, tels que le pyrocatéchol et l'acide protocatéchique, se trouvent en plus plus grande quantité dans l'oignon coloré que dans l'oignon blanc. Ils ont un rôle antioxydant donnant une meilleure résistance aux maladies de l'oignon[24].
Le composant non structurel le plus important de l'oignon est le fructane qui joue un rôle de réserve glucidique et d'osmorégulation lors de la croissance du bulbe[24].
L'oignon contient aussi des pectines utilisées pour la préparation de gelée culinaire et autres produits alimentaires analogues. En médecine vétérinaire, elles sont utilisées comme antidiarrhéique. Plusieurs stérols se trouvent dans l'oignon, le plus courant est le Β-Sitostérol[24].
L'oignon est à la fois un légume et un condiment. Il peut se consommer cru ou cuit, ou également confit au vinaigre. Ses feuilles (jeunes), aromatiques, sont parfois utilisées.
Couper des oignons (ou bulbes ou feuilles de plantes proches de la même famille) provoque un larmoiement important, à cause de molécules volatiles, très irritantes pour les yeux. L'oignon contient un précurseur, le 1-propényl-L-cystéine-sulfoxyde, qui est accumulé dans le cytoplasme des cellules de l'oignon. Lorsqu'on coupe le bulbe, les parois cellulaires sont brisées et le précurseur rencontre une enzyme : l'alliinase, contenue dans la vacuole de la cellule. Cette enzyme va catalyser l'hydrolyse du précurseur et il se forme plusieurs produits, dont la molécule d'acide 1-propénylsulphénique. Celle-ci se condense spontanément pour former du thiosulfinate, molécule responsable du goût et de l'odeur de l'oignon[25].
Mais l'oignon contient une autre enzyme, que l'on appelle Lacrymal Factor synthase, qui va transformer l'acide 1-propénylsulphénique en molécule de propanethial-S-oxyde, molécule volatile responsable de l'irritation de l'œil. La dispersion de molécules volatiles se fait lors de la coupe des cellules de l'oignon[26].
La saveur de l'oignon résulte essentiellement de l'alliinase qu'il contient, alors que l'effet lacrymogène est dû à l'enzyme LFsynthase. Cela signifie qu'une variété ne faisant pas pleurer peut conserver son goût.
Pour diminuer, voire éviter, le larmoiement, il existe différentes astuces : utiliser des couteaux bien aiguisés, éplucher l'oignon dans un récipient rempli d'eau, utiliser une hotte aspirante[25], protéger les yeux par des lunettes, comme des lunettes de natation. Refroidir ou réchauffer l'oignon permet de ralentir la réaction produisant l'agent lacrymogène, car cette réaction est optimale à température ambiante.
Plus l'oignon est haché finement, plus il cuit rapidement ; il change alors de saveur.
L'oignon rouge est d'un goût plus léger avec sa saveur légèrement plus sucrée que celle de l'oignon jaune. Il est recommandé cru dans les salades et crudités (le cuire le rend plus fade), mais on peut aussi en glisser quelques rondelles dans un burger ou sur une pizza[4].
Pour une conservation de longue durée, l'oignon doit être placé dans un endroit sec, à l'abri de la lumière. On peut conserver les récoltes d'oignons dans un entrepôt climatisé, et ayant surtout un taux d'hygrométrie stable, de 75 pour cent. Dans le réfrigérateur, il ne faudrait pas envisager une conservation dépassant une semaine.
En 2017 la production française est de 452 182 tonnes[27]. Les oignons jaunes constituent la plus grande partie de la production. La surface cultivée est de 12 274 hectares, soit un rendement de 36,8 tonnes à l'hectare. Les principaux départements producteurs sont l'Eure-et-Loir, l'Aisne, l'Aube, le Nord et la Somme. Le commerce extérieur français est déficitaire : en 2017, 79 979 tonnes sont exportées tandis que 136 592 tonnes sont importées.
Selon une étude ethnobotanique et du patois local, faite par Françoise et Grégoire Nicollier à Bagnes (France) et publiée en 1984, l'oignon (Allium cepa) était utilisé (jus sur la peau) pour traiter la piqûre d'abeille, mélangé à du sucre, il soulageait la toux et mélangé à de l'huile chaude il traitait les maux d'oreille[28].
L'oignon, plus facile à conserver que de nombreux fruits riches en vitamine C, était autrefois utilisés par les marins pour combattre le scorbut[14]. Les autres vitamines retrouvées dans l'oignon sont les vitamines B1, B2, B3 (ou vitamine PP) et B5, la vitamine A, et la vitamine E[29].
L'oignon a un effet de diminution des taux de cholestérolémie et de glycémie (réduction de l'hyperglycémie). Les principes actifs responsables seraient le disulfure d'allyle propyle et le diphénylamine[30],[24].
Il peut avoir un faible rôle antibiotique et antifongicide par les constituants volatils du jus de bulbe[31].
Lorsqu'il est consommé en grande quantité, l'oignon peut être irritant pour la muqueuse gastrique à cause de ses principes actifs soufrés[30]. Les personnes sensibles peuvent présenter des brûlures d'estomac ou un inconfort digestif, notamment chez les personnes avec iléostomie et chez l'enfant trisomique 21[24].
Par ailleurs les oignons et leurs déchets sont parfois utilisés en alimentation animale. Dans les régions de grande production d'oignons (par exemple la Californie), les bulbes de rebut et les déchets, comme les peaux, voire les bulbes invendus, peuvent représenter jusqu'à 20 % du volume récolté et sont alors donnés en quantités importantes aux animaux d'élevage[32].
Or l'ingestion d'oignons moisis, en germination, ou en trop grande quantité même si l'oignon est sain, peut provoquer une toxicose par hémolyse, parfois mortelle, du bétail et des animaux domestiques : chez les bovins et les chevaux, dans une moindre mesure chez les ovins et caprins, également les oies, et les chiens et les chats lorsqu'ils reçoivent des rations contenant trop d'oignon. Les premiers signalements de cette cause de décès datent de 1909[24]. Les symptômes sont notamment une démarche lente et chancelante, une perte d'appétit, un ralentissement de la rumination, un ictère de la conjonctive. Les animaux intoxiqués présentent une anémie hémolytique avec une baisse de l'hématocrite, une hémoglobinurie, et la formation de corps de Heinz dans les érythrocytes[32]
La substance responsable serait le disulfure d'allyle et de propyle[33] qui peut se former à partir des sulfoxydes de S-alkylcystéine présents dans le bulbe frais[34].
Dans le calendrier républicain français, le 3e jour du mois de messidor, est officiellement dénommé jour de l'Oignon[35].
Allium cepa • Ognon
L'oignon ou ognon (Allium cepa), prononcé /ɔ.ɲɔ̃/, est une espèce de plantes herbacées bisannuelles largement et depuis longtemps cultivée comme plante potagère pour ses bulbes de saveur et d'odeur fortes ou pour ses feuilles. Il appartient à la famille des Amaryllidaceae (classification APG III de 2009) ou Liliacées (classification ancienne).
Le terme désigne aussi le bulbe de cette plante, consommé comme légume ou comme condiment. Par extension, il désigne parfois familièrement en jardinage les bulbes d'autres plantes, généralement non comestibles et seulement ornementales, de la même famille (par exemple : oignon de tulipe).
Le bulbe de l'oignon se compose de bases épaissies de feuilles s'enveloppant les unes dans les autres.
L'échalote (Allium cepa var. aggregatum) est une variété de l'oignon, elle présente un nombre de points végétatifs par bulbe plus important. La saveur de l'échalote est plus marquée que celle de l’oignon.
Planda bleibeach débhliantúil de chlann na lile is ea an t-oinniún (Allium cepa L., ciallaíonn an focal cepa "oinniún" i Laidin). Ó iarthar na hÁise ó dhúchas, ach fástar go fairsing é ar son na bleibe inite. Fástar ón síol é, ón sáiteán (síolphlanda a bhfuil a fhorbairt cosctha trí bheith aibithe go luath sa séasúr), trí roinnt bleibe (in oinniúin iolraitheora), nó ó cheann (bleib bheag a chruthaítear in ionad síl i saghsanna áirithe). Bán, buí nó dearg. Na saghsanna ón Spáinn is na Beirmiúdaí an-mhór is séimh.
Cebola (
pronunciación ) ou ceboleira é o nome vulgar da planta cuxo nome científico é Allium cepa, L..É orixinaria de Asia Central. Durante a Idade Media empregábase tanto gastronomía como na farmacopea. En sistemas taxonómicos máis antigos pertencía á familia das Liliáceas e subfamilia das Alioídeas, mais os taxonomistas máis recentes inclúena na familia das Alliaceae. O termo refírese tamén ao seu bulbo, constituído por follas escamiformes, en capas. As súas flores están dispostas en forma de quitasol. As plantas novas, co bulbo pouco desenvolvido e sen flor, chámanse tamén co nome de cebolo ou ceboliño.
Para o seu cultivo precisa de solos ricos en materia orgánica, sans, profundos, soltos e non calcáreos. É unha planta que prefire climas temperados non húmidos.
O principal produtor de cebola é México. Cultivase principalmente nos países europeos do mediterráneo e tamén nos países árabes. Ceboliño: existen dous tipos dos chamados ceboliños: Allium fistulosun e Allium schoenoprasun diferentes da Allium cepa.
Cebolas galegas á venda
Cebolas galegas
Talo e flor dunha cebola
Flor antes de abrir
Flora da cebola en Galiza
Plantación de cebolas en Santiso
Cebola ( pronunciación ) ou ceboleira é o nome vulgar da planta cuxo nome científico é Allium cepa, L..É orixinaria de Asia Central. Durante a Idade Media empregábase tanto gastronomía como na farmacopea. En sistemas taxonómicos máis antigos pertencía á familia das Liliáceas e subfamilia das Alioídeas, mais os taxonomistas máis recentes inclúena na familia das Alliaceae. O termo refírese tamén ao seu bulbo, constituído por follas escamiformes, en capas. As súas flores están dispostas en forma de quitasol. As plantas novas, co bulbo pouco desenvolvido e sen flor, chámanse tamén co nome de cebolo ou ceboliño.
Para o seu cultivo precisa de solos ricos en materia orgánica, sans, profundos, soltos e non calcáreos. É unha planta que prefire climas temperados non húmidos.
O principal produtor de cebola é México. Cultivase principalmente nos países europeos do mediterráneo e tamén nos países árabes. Ceboliño: existen dous tipos dos chamados ceboliños: Allium fistulosun e Allium schoenoprasun diferentes da Allium cepa.
Crveni luk (obični luk, pravi luk, kapula, lat. Allium cepa) biljka je iz polrodice Amaryllidaceae, nekada u porodici Alliaceae. Srodna je češnjaku, poriluku i vlascu. Upotrebljava se u kulinarstvu i medicini
Pojam luk, kada je vezan za biljku koristi u imenu mnogih vrsta iz roda Allium, ali samo ime "luk" bez pridjeva obično se odnosi na Allium cepa.
Biljna vrsta Allium cepa poznata je samo kao kultivirana biljka,[1] ali njezini divlji srodnici u prirodi se pojavljuju u središnjoj Aziji. Među najsrodnijim vrstama u prirodi smatraju se Allium vavilovii Popov & Vved. i Allium asarense R.M. Fritsch & Matin iz Irana.[2], makar neki autori ističu mogućnost da su te vrste nastale sjemenskim uzgojem već kultiviranih sorti [3].
Crveni luk je prebogat sastojcima za zdravlje srca. Luk je od davnine poznat i priznat prirodni antibiotik i antipiretik. Ta svojstva rezultat su sinergijskog djelovanja vitamina C, kvercetina i izotiocijanata. Luk je stoga posebno poželjna namirnica u razdoblju prehlada i gripe, a nekoliko studija ta je svojstva luka dovelo u pozitivnu vezu s olakšavanjem simptoma osteo i reumatoidnog artritisa te alergijskog rinitisa i astme.[4]
Nedovršeni članak Crveni luk koji govori o biljkama treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.
Crveni luk (obični luk, pravi luk, kapula, lat. Allium cepa) biljka je iz polrodice Amaryllidaceae, nekada u porodici Alliaceae. Srodna je češnjaku, poriluku i vlascu. Upotrebljava se u kulinarstvu i medicini
Pojam luk, kada je vezan za biljku koristi u imenu mnogih vrsta iz roda Allium, ali samo ime "luk" bez pridjeva obično se odnosi na Allium cepa.
Biljna vrsta Allium cepa poznata je samo kao kultivirana biljka, ali njezini divlji srodnici u prirodi se pojavljuju u središnjoj Aziji. Među najsrodnijim vrstama u prirodi smatraju se Allium vavilovii Popov & Vved. i Allium asarense R.M. Fritsch & Matin iz Irana., makar neki autori ističu mogućnost da su te vrste nastale sjemenskim uzgojem već kultiviranih sorti .
Crveni luk je prebogat sastojcima za zdravlje srca. Luk je od davnine poznat i priznat prirodni antibiotik i antipiretik. Ta svojstva rezultat su sinergijskog djelovanja vitamina C, kvercetina i izotiocijanata. Luk je stoga posebno poželjna namirnica u razdoblju prehlada i gripe, a nekoliko studija ta je svojstva luka dovelo u pozitivnu vezu s olakšavanjem simptoma osteo i reumatoidnog artritisa te alergijskog rinitisa i astme.
Cybličkowacy kobołk (Allium cepa) je rostlina z podswójby kobołkowych rostlinow (Allioideae) znutřka amarylisowych rostlinow (Amaryllidaceae). Dalše mjena su zažna cybla, cybla, šalota a worješenc.
Cybličkowacy kobołk je dwulětne zelo. Nazeleń běłe kćenja steja w pozdatnych wokołkach.
Pochadźa ze zapadneje Azije.
Rostlina so w mnoholičbnych sortach plahuje.
« Cybličkowacy kobołk » w druhich wikimediskich projektach :
Cybličkowacy kobołk (Allium cepa) je rostlina z podswójby kobołkowych rostlinow (Allioideae) znutřka amarylisowych rostlinow (Amaryllidaceae). Dalše mjena su zažna cybla, cybla, šalota a worješenc.
Bawang bombai (Latin: Allium Cepa Linnaeus) adalah jenis bawang yang paling banyak dan luas dibudidayakan, dipakai sebagai bumbu maupun bahan masakan, berbentuk bulat besar dan berdaging tebal.[1]
Bawang bombai biasa digunakan dalam memasak makanan di Indonesia, tidak hanya digunakan sebagai hiasan tetapi juga bagian dari masakan karena bentuknya yang besar dan tebal dagingnya.[2] Disebut bawang bombai karena dibawa oleh pedagang-pedagang yang berasal dari kota Bombai (Mumbai sekarang) di India ke Indonesia.[2]
Ditengarai bawang bombai berasal dari Asia Tengah, kemungkinan Palestina, lalu menyebar ke Eropa dan India, dan masuk dibawa oleh para pedagang dari sana.[3] Kemungkinan besar bawang bombai masuk ke Indonesia seiring masuknya para pedagang dari India atau penjajah dari Belanda. Orang Belanda pernah mencoba membudidayakan bawang bombai di Padang, tetapi terhitung gagal.[3] Tanah yang lebih cocok ditengarai di Karo karena terbukti hasilnya sangat memuaskan.[3] Penggunaannya di Indonesia pada awalnya populer dipakai pada masakan Cina dan Eropa, namun belakangan banyak makanan Indonesia yang mempergunakannya.[3]
Bawang bombai memiliki aroma yang khas bila dibanding dengan bawang merah biasa, umbinya terbentuk dari lapisan-lapisan daun yang membesar dan bersatu.[2] Pohonnya tumbuh tegak ke atas, akarnya serabut dan tidak terlalu panjang (±10c), daunnya bebentuk seperti pipa namun pipih berwarna hijau tua dan berukuran lebih besar dibanding daun bawang merah biasa.[3] Batang semunya merupakan pelepah daun dan menimbulkan jejak cincin-cincin, pangkal pelepahnya melebar dan menebal membentuk bengkakan besar yang berfungsi untuk menyimpan cadangan makanan, bengkakan itu sendiri adalah umbi bawang.[3]
Pada bagian pangkal umbi terdapat batang rudimenter yang menyerupai cakram yang merupakan bawang yang sebenarnya.[3] Bunganya majemuk dan berbentuk lingkaran bulat dengan tangkai bunga besar, kuat serta besar di bagian bawah.[3] Pada ujung tangkai bunga kadang-kadang berbentuk umbi-umbi kecil yang dapat juga dimanfaatkan sebagai bibit.[3] Bunga bawang bombai dapat juga berbentuk biji yang cukup dengan warna hitam.[3]
Bawang bombai cocok ditanam di daerah pegunungan dengan suhu 18-20 °C.[4] Penyinaran sinar matahai panjang hingga 14 jam sehari.[4] Ketinggian tempatnya ideal 800 meter di atas permukaan laut.[4] Ada pun yang mengatakan ketinggiannya harus di atas 2000 m dpl.[3] Tanah gembur mengandung keasaman antara 5,5-6,5 pH dengan drainase yang baik menjadi syarat utama supaya tidak membuat umbi bawang membusuk karena terendam air.[4] Pilihlah umbi bawang dengan ukuran 10-20/umbi, diperlukan 1500-2000 kg, atau ± 90.000 umbi untuk satu hektar.[4]
Tanah perlu disiangi dari rumput liar, dicangkul hingga gembur dan diberi pupuk kandang ±10-20 ton/hektar.[4] Bawang bombai paling baik ditanam pada awal musim kemarau, di Indonesia kira-kira bulan Mei/Juni - Agustus/September.[4] Bawang bombai sebaiknya ditanam di tanah yang gembur dengan kelembaban yang cukup (disiram sehari sebelum tanam).[4] Bersamaan dengan waktu tanam, berikan campuran pupuk N, P, dan K (NPK) dengan perbandingan 15:15:15 dengan dosis 150 kg per hektar.[4] Atau dapat juga diganti dengan pupuk KCI dengan jumlah 325 kg per hektar.[4] Pupuk tersebut dicampur dengan tanah.[4] Pupuk lainnya diberikan secara susulan.[4] Di atas bedeng yang hendak ditanami, tentukan jarak tanam dengan menggunakan tali, ajir dan bilah pelarik dengan jarak 20x30 atau 40x30 cm.[4] Tanamkan bibit bawang bombai satu per satu bagian siung masuk ke dalam tanah dengan posisi siung di atas.[4] Siram lagi sampai kelembabannya cukup.[4]
Pemeliharaan tanaman dilakukan dengan cara menyulaminya pada usia 7 hari setelah tanam dengan cara mengganti bibit yang busuk dengan yang baik.[4] Lakukan pengairan dengan cara digenangi air dan dikurangi secara periodik supaya umbi tidak membusuk.[4] Dosis pupuk 100-120 kg N, 150 kg P2O5 dan 100 K2O per hektar atau setara dengan 222-267 kg Urea atau 476-571 kg Za _ 489 kg TSP _ 271 kg KCI per hektar.[4] Pemberian pupuk dilakukan dua kali, yaitu pada umur 2 Minggu setelah tanam pupuk TSP dan KCI serta setengah dosis pupuk Urea dan ZA; kemudian diulang pada umur 4 Minggu setelah tanam berupa pupu Urea atau Za setengah dosis sisanya.[4] Pemberian pupuk dilarikan di antara barisan tanaman, ditugalkan dan ditutupi tanah.[4]
Kandungan nutrisi dalam bawang dapat dilihat dan dibandingkan dengan bawang merah biasa dan bawang putih pada tabel.[4]
Penggunaan terbesar adalah untuk bahan dan bumbu masakan.[5] Khasiat bawang bombai sangat banyak, yaitu antioksidan alami, mampu menekan efek sinogenik dari senyawa radikal bebas.[5] Fungi pada umumnya adalah memperkecil risiko penyakit degeneratif seperti kanker kolon.[5] Bawang bombai juga dipakai secara umum untuk menyembuhkan berbagai penyakit pencernakan, flu, kembung, mual, maag, disentri, dan membunuh cacing dalam perut.[5] Sifat senyawa bawang bombai bersifat hipolipidemik, yaitu dapat menurunkan kadar kolesterol darah.[5] Mengkonsumsi satu siung dapat meningkatkan kadar kolesterol 'baik' sebesar 30%.[5] Manfaat lainnya, dapat menyembuhkan penyakit radang hati, radang sendi, radang tonsil, radang pada tenggorokan, serta radang telinga.[5]
Bawang bombai (Latin: Allium Cepa Linnaeus) adalah jenis bawang yang paling banyak dan luas dibudidayakan, dipakai sebagai bumbu maupun bahan masakan, berbentuk bulat besar dan berdaging tebal.
Bawang bombai biasa digunakan dalam memasak makanan di Indonesia, tidak hanya digunakan sebagai hiasan tetapi juga bagian dari masakan karena bentuknya yang besar dan tebal dagingnya. Disebut bawang bombai karena dibawa oleh pedagang-pedagang yang berasal dari kota Bombai (Mumbai sekarang) di India ke Indonesia.
Laukur er heiti sem nær yfir nokkrar lauktegundir en þegar það er notað eitt sér án útskýringar er oftast átt við hnattlauk (Allium cepa). Blómlaukur hnattlauks vex neðanjarðar og hefur að geyma næringarefni handa jurtinni. Þess vegna er hann stundum talinn rótarhnýði, sem hann er þó ekki. Hnattlaukur er nú aðeins til ræktaður og vex ekki villtur. Til eru nokkrar villtar tegundir náskyldar honum sem vaxa í Mið-Asíu.
Ýmsar tegundir af laukætt hafa verið hafðar til manneldis í nokkur árþúsund. Leifar af lauk hafa fundist í bronsaldarbyggðum, blandaðar steinum úr fíkjum og döðlum, frá um 5000 f.Kr.[1] Ekki er þó vitað hvort þessir laukar voru ræktaðir eða ekki. Í nær fjögur þúsund ára gömlum mataruppskriftum sem varðveist hafa á súmerskum leirtöflum er notað mjög mikið af lauk af ýmsu tagi. Vísbendingar í ýmsum fornum ritum, til dæmis í 4. Mósebók 11:5, benda til laukræktunar fyrir 3000 árum í Egyptalandi hinu forna og á sama tíma var ræktaður blaðlaukur og hvítlaukur. Talið er að verkamennirnir sem byggðu pýramidana hafi borðað hreðkur og lauka.[1] Forn-Egyptar tignuðu laukinn af því þeir töldu form hans og hringi tákna eilíft líf.[2] Laukar voru notaðir við útfararathafnir og leifar af lauk fundust í augntóftum Ramsess 4.
Í Grikklandi hinu forna borðuðu íþróttamenn mikið af lauk af því þeir töldu hann þynna blóðið. Rómverskir skylmingaþrælar voru nuddaðir með lauk til þess að stæla vöðva þeirra. Á miðöldum var laukur svo mikilvægur að fólk greiddi landskuld með lauk og notaði hann til gjafa.[2] Læknar fyrirskipuðu laukát til að minnka hægðatregðu, auðvelda holdris, draga úr höfuðverk og hósta, lækna slöngubit og vinna gegn hárlosi. Kristófer Kólumbus flutti lauka til Ameríku árið 1492 í leiðangri sínum til Hispaníólu. Laukar voru líka notaðir á 16. öld til að vinna gegn ófrjósemi hjá konum og einnig hjá hundum, kúm og öðrum húsdýrum. Nútímarannsóknir hafa sýnt fram á möguleg eituráhrif hjá hundum, köttum og ýmsum öðrum dýrum ef þeim er gefinn laukur.[3]
Laukur er notaður í alls konar rétti í flestum menningarheimum. Hann fæst ferskur, frosinn, niðursoðinn, steiktur, pæklaður, í duftformi, saxaður og þurrkaður. Í matargerð er laukur oftast notaður saxaður eða sneiddur, en þó stundum heill. Hann er bæði eldaður með í ýmsum réttum og notaður hrár í salöt og fleira, en þó oftast í fremur litlum mæli því hrár laukur er bragðsterkur. Bragðið mildast hins vegar mjög fljótt við eldun. Einnig er bragðið misjafnt eftir laukafbrigðum. Laukur er sjaldan borðaður einn og sér en er stundum hafður sem meðlæti með mat, einkum steiktur eða súrsaður, eða er aðalhráefni í réttum eins og lauksúpu eða laukböku.
Sums staðar er laukur aðallega notaður til að krydda og bragðbæta mat en annars staðar, t.d. í indverskri og pakistanskri matargerð, er hann grunnhráefni, í karríréttum, sósum og öðru slíku. Laukduft er krydd sem notað er til bragðbætis í matseld. Það er gert úr þurrkuðum, fínmuldum lauk. Oftast eru notuð bragðsterk afbrigði af lauk í laukduft og þess vegna er af því sterk lykt og bragð.
Þegar laukur er skorinn losna úr honum rokgjarnar olíur og það eru þær sem koma út tárunum á fólki sem sker eða meðhöndlar laukinn. Ýmis ráð eru til að draga úr þessu, svo sem að skera laukinn undir rennandi vatni eða dýfa honum vel í vatn áður en hann er skorinn, kæla hann eða frysta eða setja upp sundgleraugu. Einfaldasta ráðið er þó ef til vill að nota vel beittan hníf því að skurður með sljóum hníf kremur laukfrumurnar sundur í stað þess að skera þær og losar um mun meira af rokgjörnu olíunum en ef beittur hnífur er notaður.
Vefir úr lauk eru oft notaðir í kennslu til þess að þjálfa nemendur í notkun smásjár, af því frumur í laukum eru stórar og sjást án mikillar stækkunar.
Einfalt er að rækta, flytja og geyma lauk. Hann má rækta upp af fræi eða af smálaukum frá fyrra ári.
Indland 9.793 
Kína 5.500 
Ástralía 4.003 
Bandaríkin 3.346 
Tyrkland 2.220 
Pakistan 1.764 
Rússland 1.758 
Kórea 1.750 
Japan 1.637 
Spánn 1.149 Heimurinn 64.101 Heimild: UN Food & Agriculture Organisation (FAO)[4] Brúnn og hvítur laukur
Gulur laukur
Blóm á hvítum lauk
Rauðlaukur
Laukur er heiti sem nær yfir nokkrar lauktegundir en þegar það er notað eitt sér án útskýringar er oftast átt við hnattlauk (Allium cepa). Blómlaukur hnattlauks vex neðanjarðar og hefur að geyma næringarefni handa jurtinni. Þess vegna er hann stundum talinn rótarhnýði, sem hann er þó ekki. Hnattlaukur er nú aðeins til ræktaður og vex ekki villtur. Til eru nokkrar villtar tegundir náskyldar honum sem vaxa í Mið-Asíu.
La cipolla (Allium cepa L.) è una pianta bulbosa della famiglia Amaryllidaceae (sottofamiglia Allioideae).[1][2][3]
Vive sotto terra ed è formata da foglie modificate, che presentano un'epidermide (protezione). È una pianta erbacea biennale il cui ciclo di vita, in coltivazione, viene interrotto a un anno al fine di destinarla al consumo. Ha radici superficiali, con foglie che si ingrossano nella porzione basale dando la parte commestibile. Forma un lungo stelo fiorale che porta un'infiorescenza a ombrello con fiori di colore bianco-giallastro. Il frutto è una capsula.
Il suo utilizzo principale è quello di alimento e condimento, ma è anche adoperata a scopo terapeutico per le proprietà attribuitele dalla scienza e dalle tradizioni della medicina popolare.
Sembra che i bulbi di cipolla e di altre piante della famiglia siano stati usati come cibo già nell'antichità. Negli insediamenti cananei dell'età del bronzo, accanto a semi di fico e noccioli di dattero risalenti al 5000 a.C., sono stati ritrovati resti di cipolle, ma non è chiaro se esse fossero effettivamente coltivate a quell'epoca. Le testimonianze archeologiche e letterarie suggeriscono che la coltivazione potrebbe aver avuto inizio circa duemila anni dopo, in Egitto, insieme all'aglio e al porro. Sembra che le cipolle e i ravanelli facessero parte della dieta degli operai che costruirono le piramidi.
La cipolla si propaga, si trasporta e si immagazzina facilmente. Gli antichi egizi ne fecero oggetto di culto, associando la sua forma sferica e i suoi anelli concentrici alla vita eterna. L'uso delle cipolle nelle sepolture è dimostrato dai resti di bulbi rinvenuti nelle orbite di Ramesse II. Gli egizi credevano che il forte aroma delle cipolle potesse ridonare il respiro ai morti.
Nell'antica Grecia gli atleti mangiavano cipolle in grandi quantità, poiché si credeva che esse alleggerissero il sangue. I gladiatori romani si strofinavano il corpo con cipolle per rassodare i muscoli. Nel medioevo le cipolle avevano grande importanza come cibo, tanto che erano usate per pagare gli affitti e come doni. I medici prescrivevano le cipolle per alleviare il mal di capo, per curare i morsi di serpente e la perdita dei capelli. La cipolla fu introdotta in America centrale da Cristoforo Colombo nel suo viaggio del 1493 a Haiti ma nel nord era già conosciuta, Chicago significa "Campo di Cipolle" in lingua Algonchina. Nel XVI secolo le cipolle erano inoltre prescritte come cura per l'infertilità, non solo nelle donne, ma anche negli animali domestici.
Le cipolle sono ricche di vitamine e sali minerali. Il caratteristico odore dei bulbi tagliati è dovuto all'abbondanza di solfossidi. Affettare le cipolle fa lacrimare gli occhi perché, a seguito del taglio, un precursore presente nel citoplasma e derivato dall'amminoacido cisteina, l'1-propenile L-cisteina solfossido o 1-PRENSCO (il principale solfossido della cipolla), si combina con la allinasi, un enzima rilasciato dal vacuolo; la combinazione di queste due sostanze catalizza una reazione chimica che porta alla produzione di ammoniaca, acido piruvico e acidi solfenici tra cui l'acido 1-propenilsolfenico. L'acido 1-propenilsolfenico, se catturato da un secondo enzima noto come Fattore-Lacrimogeno Sintasi, produce syn-propanetial-S-ossido, un gas volatile e idrosolubile, che rappresenta a tutti gli effetti il fattore lacrimogeno poiché, entrando in contatto con il film lacrimale contenente acqua e presente fisiologicamente sul bulbo oculare, si trasforma in acido solforico, un composto notoriamente irritante.
Il contatto con l'acido solforico provoca una immediata reazione di difesa da parte dell'occhio, che consiste appunto nella produzione di lacrime; tuttavia la maggiore quantità di secreto acquoso sull'occhio non fa che trasformare una maggior quantità di propilenossido in acido solforico, in una reazione a catena.
È proprio per ridurre la quantità di fattore lacrimogeno liberato che una delle soluzioni adottate per tagliare le cipolle senza lacrimare consiste nel farlo sotto l'acqua corrente: il composto è molto idrosolubile per cui se ne diminuisce la volatilità.
Esistono molte varietà di cipolle, che prendono in genere il nome dalla zona di coltivazione, dalla forma, dal colore, dalle dimensioni del bulbo, dalla precocità o, più in generale, dal colore delle tuniche esterne (cioè la buccia che ricopre il globo interno). Tale buccia può essere bianca, giallo-dorata o rossa.
Le cipolle vengono coltivate per i loro fusti verdi, detti scaglioni, e per i loro bulbi. Hanno bisogno di un terreno ricco e umido ma mai troppo inzuppato di acqua. Diversi tipi di cipolla richiedono diverse condizioni climatiche e diverse ore di sole ogni giorno. La coltivazione da seme avviene piantando i semi direttamente nel terreno a 1 cm di profondità, lasciando circa 10 cm di spazio da pianta a pianta. Una volta avvenuta la semina bisogna attendere dai 90 ai 120 giorni prima del raccolto. Nei climi miti la cipolla può essere coltivata anche in inverno, altrimenti la cipolla è una pianta tipicamente primaverile.
La cipolla è considerata una coltura da rinnovo che apre la rotazione. Essendo molto sensibile al fenomeno della stanchezza del terreno è indispensabile attuare una rotazione almeno triennale, facendola seguire a cereali, colture prative, carota, radicchio o insalata. Se si sono verificati problemi di malattie fungine (fusariosi in particolare) o nematodi, sarebbe opportuno non far ritornare la cipolla sullo stesso terreno prima di 7-8 anni. Per evitare cali di produzione e peggioramenti qualitativi è consigliabile evitare di farla seguire a cavolo, patata o barbabietola da zucchero in quanto caratterizzate da problemi fitosanitari simili a quelli della cipolla.
La Cipolla da seme è una pianta molto resistente al freddo, anche se soffre di una forte escursione climatica. I terreni più adatti alla coltivazione della cipolla sono quei tipi di terreni arieggiati e poco compatti, con un pH tra 6 e 7, nei terreni argillosi e asfittici invece trova non poche difficoltà. Teme i ristagni idrici che sono la causa di marciume e malattie. Per la coltivazione è fondamentale effettuare delle buone lavorazioni in pre-semina, non occorre una lavorazione profonda se il terreno è ben drenato, ma è essenziale che la terra non sia compatta.
La corretta preparazione del terreno è un'operazione molto importante per la cipolla, in quanto si devono evitare condizioni che favoriscano ristagni idrici con conseguente sviluppo di marciumi dei bulbi. Tale fenomeno è grave in particolare nei terreni argillosi, nei quali un cattivo sgrondo delle acque favorisce gli attacchi da parte di Fusarium spp. In genere viene eseguita un'aratura a 30–40 cm di profondità, con eventuale interramento di residui colturali. L'aratura può essere anche più superficiale se abbinata a una ripuntatura a 50–60 cm; a questo scopo l'aratro ripuntatore garantisce una buona preparazione del terreno con un risparmio di tempo e di combustibile. L'interramento di letame deve evvenire solo se questo è ben maturo, per evitare di favorire lo sviluppo di malattie fungine. Successivamente viene effettuato l'amminutamento del terreno con fresatura o erpicatura a inizio agosto per le colture a ciclo estivo-autunnale o a fine inverno per le colture a ciclo primaverile-estivo. Le lavorazioni di affinamento sono particolarmente importanti se la coltura è seminata, mentre se si impiegano bulbi o se si effettua il trapianto è tollerabile una certa zollosità. Prima della semina può essere utile una rullatura per livellare il terreno, ripetuta dopo la semina stessa. Per piccole superfici è sufficiente una vangatura manuale o una zappettatura con interramento di letame ben maturo o compost in ragione di 20–30 kg per 10 m². Anche in questo caso è opportuno non eccedere con l'apporto di sostanza organica, ricordando che la cipolla si avvantaggia degli apporti organici effettuati alla coltura precedente.
L'epoca di impianto dipende dalla destinazione d'uso del prodotto. Per le cipolle da consumo fresco la semina va da metà agosto a metà settembre oppure a febbraio; il trapianto viene invece eseguito da settembre a dicembre. Le cipolle da serbo sono seminate da gennaio ad aprile con raccolta estivo-autunnale, mentre le cipolline sono seminate direttamente in campo da febbraio ad aprile. Per gli orti famigliari, nei quali la produzione più frequente sono i bulbi da ingrossare, l'impianto avviene da fine inverno a inizio primavera.
Le modalità di impianto della cipolla possono essere distinte in:
Generalmente su grandi superfici viene preferita la semina diretta, mentre per piccole estensioni e orti famigliari si preferisce il trapianto o l'impianto di bulbi. La semina è d'obbligo per le cipolline da industria data l'elevata densità d'impianto.
La semina delle cipolle da seme parte da una precedente raccolta della cipolla vera e propria che effettuano altri produttori di cipolle. Una volta raccolte le cipolle, vengono consegnate ai produttori di cipolla da seme che si occuperanno della coltivazione. La messa a dimora delle cipolle è un'operazione molto semplice che viene effettuata tra settembre e ottobre. Per la semina della cipolla si può utilizzare o una piantatrice con degli operatori oppure una seminatrice automatica che andrà a mettere il bulbo a dimora automaticamente. Per quanto riguarda il sesto d’impianto le cipolle si coltivano in file distanti 40–50 cm tra loro in modo da consentire il passaggio della trattrice durante le varie operazioni post-semina nelle file e nell'interfila invece bisogna lasciare 20 cm tra una pianta e l'altra in modo da consentire lo sviluppo della cipolla nello spazio, inoltre è necessario lasciare delle strade che consentano di poter effettuare i trattamenti fitosanitari anche quando la pianta sia abbastanza sviluppata (non c’è una distanza specifica da lasciare fra una strada e l'altra, l'importante e ricoprile la totalità di cipolle a destra e sinistra delle strade in base alle dimensioni degli attrezzi che si hanno a disposizione). Una volta effettuata la semina se il bulbo non è stato ricoperto per intero dalla terra è opportuno un primo intervento manuale di rincanzatura sulle fila.
La semina della cipolla viene effettuata con seminatrici pneumatiche di precisione, impiegando seme nudo oppure avvolto con un rivestimento (seme confettato) che garantisce una miglior uniformità e precisione di semina. Un'ulteriore alternativa è l'utilizzo di seme posto su nastri di materiale biodegradabile, che si decompone a contatto con il terreno. Questo sistema permette un risparmio di semente e una riduzione delle successive operazioni di diradamento.
Per valutare la distanza di semina opportuna è necessario considerare la destinazione finale del prodotto. Per le cipolle a bulbo grande le file devono essere distanti 15–20 cm, mentre per le cipolle a bulbo piccolo sono sufficienti 10 cm; tale distanza può scendere a 5–10 cm per le cipolline da sottaceti, per le quali la semina può essere effettuata anche a spaglio. La distanza tra i semi sulla fila varia da 2–3 cm per la cipolline a 15 cm per le cipolle con bulbo più grande. La quantità di seme impiegato varierà quindi da 5–6 kg per le cultivar a bulbo più grosso fino a 60–100 kg per le cipolline. Il seme va posto a una profondità di 2–3 cm, eseguendo una rullatura per permettere al terreno di aderire adeguatamente al seme.
Il trapianto viene effettuato a mano per piccole superfici o a macchina. Vengono impiegate piantine allevate in contenitore, ricordando che occorrono 40-80 giorni (a seconda delle condizioni ambientali) per ottenere piantine di 3-5 foglie pronte per il trapianto. Tali piantine vengono interrate per 4–5 cm, con eventuale spuntatura delle radici; la spuntatura delle foglie provoca invece effetti negativi sulla produzione. Prima del trapianto le piantine possono essere immerse per 12 ore in una soluzione contenente 20 ppm di acido indolacetico o naftalenacetico, al fine di provocare il precoce ingrossamento del bulbo.
Se si opta per la messa a dimora dei bulbi o dei bulbilli formatisi sull'infiorescenza, si ottiene un accorciamento del ciclo colturale di circa 20 giorni e una forma più perfetta dei bulbi. È importante rispettare l'esatta posizione nel disporre i bulbi sul terreno in particolare per quelle di pezzatura grossa; rispetto alla posizione idonea (con il girello che poggia sul terreno) si riscontrano perdite di produzione dal 25% (se disposti orizzontalmente) fino all'80% (se disposti capovolti).
I bulbi possono essere impiegati per l'impianto di cipolle da consumarsi fresche. Vengono interrati a inizio autunno in file distanti 35–40 cm e a circa 15 cm sulle file. Dopo 60-120 giorni si effettua la raccolta; le cipolle fresche ottenute con questa tecnica sono distinguibili da quelle provenienti da seme in quanto non hanno sezione circolare, bensì una forma schiacciata nella parte in cui sono a contatto con altri cipollotti.
La cipolla è una pianta poco esigente per quanto riguarda le sostanze nutritive, bisogna sapere infatti che non ama i terreni troppo ricchi di sostanza nutritiva oppure concimati troppo in prossimità della semina. È bene quindi evitare concimazioni prima della messa a dimora della cipolla, ma bensì qualche mese prima della semina.
Una corretta dotazione di elementi nutritivi nel terreno favorisce non solo la produttività ma anche la qualità e la conservabilità del prodotto. In genere la concimazione organica è sconsigliata perché può pregiudicare la conservabilità dei bulbi e favorire attacchi da parte di nematodi e patogeni fungini. Per le coltivazioni familiari e a livello hobbistico è opportuno che il letame o il compost apportati siano ben maturi. A livello professionale la concimazione organica va fatta sulla coltura che precede la cipolla nella rotazione, apportando 40-50 t/hm² di letame.
I maggiori fabbisogni di azoto si hanno nel periodo che va dalla germinazione del seme alla bulbificazione. I fabbisogni per una produzione media di 30 t/hm² si aggirano sui 100–150 kg/hm² di azoto, che viene distribuito in parte prima del trapianto e in parte in copertura. Anche se la somministrazione di azoto provoca notevoli incrementi di produzione, apporti tardivi compromettono la conservabilità dei bulbi. Una carenza di azoto causa riduzione della taglia delle piante, foglie di consistenza rigida e di colore verde chiaro con apici gialli. L'azoto va distribuito in parte in presemina e parte in copertura con 2-3 interventi da 30–50 kg/hm², il primo dei quali quando la pianta ha raggiunto un'altezza di 4–5 cm.
Le richieste di fosforo e di potassio sono maggiori nei 20 giorni che precedono la raccolta. La concimazione fosfopotassica viene effettuata prima del trapianto dei bulbi con 150–200 kg/hm² di fosforo e 100-150 di potassio. Tali concimi vanno distribuiti in parte alla preparazione del terreno e in parte in presemina insieme all'azoto. Sono da prediligere concimi contenenti calcio come il nitrato di calcio e contenenti zolfo come il solfato di potassio e il perfosfato minerale semplice. La presenza di un'elevata quantità di zolfo nel terreno contribuisce ad aumentare le sostanze che conferiscono il classico sapore di cipolla e che sono responsabili del potere lacrimatorio.
La sarchiatura è un'operazione molto importante per il controllo delle erbe infestanti. Dal momento che la cipolla non ricopre molto il terreno circostante è molto facile che entri in competizione con delle erbe infestanti. Una buona manutenzione quindi non può che portare un notevole vantaggio per quanto riguarda l'ottimo sviluppo della pianta. Per ottenere un ottimo risultato alla raccolta è necessario andare in campo a zappettare le erbacce almeno 3 volte durante l'intero ciclo. La sarchiatura è un'operazione molto vantaggiosa perché ha come risultato finale la rimozione delle erbacce in mezzo alle fila e l'ossigenazione del terreno effettuando una minima lavorazione, anche se per rimuovere le erbacce in prossimità della pianta sarà necessario comunque l'intervento di un operatore. Per effettuare la sarchiatura però bisogna introdurre una trattrice con sarchiatrice all'interno delle fila e ciò significa che quest’operazione può essere svolta meccanicamente fino a quando lo sviluppo della cipolla non è eccessivo, ma una volta che le cipolle raggiungono delle dimensioni abbastanza importanti non si potrà più andare con la trattrice ma bisognerà lavorare completamente a mano.
Il ridotto sviluppo dell'apparato radicale rende la cipolla molto sensibile agli stress idrici. Data l'elevata suscettibilità ai marciumi radicali, però, gli apporti idrici devono essere frequenti e di limitata entità. Durante le prime settimane di sviluppo sono consigliate irrigazioni di 100–200 m³/hm², per poi passare a 300–400 m³/hm² durante la fase di ingrossamento del bulbo. In totale, per l'intero ciclo vegetativo sono necessari 800–2500 m³/hm² di acqua, a seconda dell'ambiente e del clima. In genere gli apporti idrici vengono effettuati per aspersione, sospendendoli 25-30 giorni prima della raccolta oppure quando il 20-25% dell'apparato fogliare si è adagiato spontaneamente sul terreno. Ulteriori apporti infatti, potrebbero danneggiare la conservabilità dei bulbi.
Bisogna fare molta attenzione alla coltivazione della cipolla perché possono esserci delle malattie che possono distruggere la pianta. La malattia più frequente è la peronospora, si tratta di una patologia fungina che si riconosce osservando le foglie diventare grigiastre, poi ingiallire e infine seccarsi. Un'altra malattia è la botrite della cipolla che attacca i tessuti fogliari giovani della cipolla, causando infezioni sull'intera superficie delle foglia. Le foglie colpite presentano delle piccole macchie chiare e le piante colpite muoiono precocemente. Le radici della pianta possono invece soffrire di marciume radicale dovuto a un ristagno idrico, è necessario quindi prestare molta attenzione nel dosare le irrigazioni.
La raccolta delle cipolle avviene nella fine di luglio, il tipo di raccolta è manuale e viene effettuata da numerosi operatori che manualmente muniti di coltelli o cesoie da giardinaggio vanno ad asportare la parte culminante della cipolla dove è situata l'infiorescenza lasciando però circa 15 cm di stelo. L'infiorescenza viene riposta in dei tini di plastica che una volta pieni verranno svuotati in un rimorchio collegato alla trattrice; quest’ultima porterà le infiorescenze nel luogo precedentemente preparato con della paglia messa a terra e dei teli, dove le infiorescenze resteranno ad essiccare per almeno 15 giorni.
Le infiorescenze una volta portate sui teli dalla trattrice necessitano di essere stese sugli stessi per essiccare. Affinché l'essiccazione avvenga nel modo ottimale e non marciscano le infiorescenze bisogna rivoltare le cipolle sul telo almeno due volte al giorno, in modo da consentire un'ottima essiccazione anche per le cipolle che si trovano sotto. Quando le cipolle sono essiccate totalmente può avvenire la mietitrebbiatura che avviene con un'apposita mietitrebbia a postazione fissa munita di coclea con tramoggia. L'operatore andrà ad inserire le infiorescenze essiccate nella tramoggia che porterà il tutto alla mietitrebbiatrice che andrà a separare i semi dagli scarti. I semi verranno riposti in dei grandi sacchi da 5-6 quintali e gli scarti verranno espulsi dalla mietitrebbia, questi ultimi volendo possono essere interrati.
La cipolla è uno degli aromi più usati nella cucina di tutti i paesi. Il suo gusto particolare dà alle preparazioni quel sapore che esalta gli altri ingredienti usati nei vari piatti.
Sarebbe molto lungo elencare tutte le preparazioni che ne fanno uso, ma si possono ricordare, a titolo di esempio, la peperonata, la frittata di cipolle e fra i piatti internazionali la soupe à l'oignon (la zuppa di cipolle francese). Molto diffusa, soprattutto negli Stati Uniti d'America, è la cipolla fritta (onion rings, nella cucina americana), in cui la cipolla viene sottoposta a frittura dopo essere stata immersa in pastella. Solitamente le cipolle sono tagliate a rondelle formando dei cerchi che gli conferiscono il nome comune, in inglese, di onion rings (anelli di cipolla). Essi sono spesso e volentieri serviti nei fast food in vaschette di carta, come delle comuni patatine fritte. Una preparazione tipica della cucina palermitana, in cui la cipolla interviene come condimento, è la pizza detta sfincione.
Cruda, la cipolla viene usata nelle insalate, specie con il pomodoro o i fagioli, ed è molto usata soprattutto in estate.
È uno dei tre odori principali, insieme a sedano e carota, usati per il soffritto e il brodo di verdure.
In Catalogna è uso gustare i germogli di cipolla nella calzotata.
Anche nel campo della medicina la cipolla riveste la sua importanza per le sue proprietà diuretiche. È inoltre utilizzata come principio attivo di alcune creme cicatrizzanti; è in grado di diminuire notevolmente lo spessore delle cicatrici provocate dalle smagliature. La cipolla contiene composti solforati (doti antibiotiche) e cromo, che contribuiscono a contenere la glicemia e i livelli ematici di colesterolo e trigliceridi, a prevenire l'aterosclerosi e le malattie cardiache. Contiene inoltre numerosi flavonoidi, tra cui la quercetina, che sembrano avere effetti anticancerogeni, e composti dotati di proprietà antinfiammatorie.
Proprio i flavonodi estratti dalla cipolla (in particolare la varietà rossa) sembrano avere un ruolo nell'inibizione dell'enzima fosfodiesterasi, responsabile della detumescenza del pene[8]. Inoltre, ci sono prove che l'assunzione di cipolla aumenti i livelli di testosterone nell'uomo[9]. Questo effetto, e non il contenuto di ossido di diazoto, potrebbe essere alla base dei supposti effetti afrodisiaci della cipolla[10].
La cipolla (Allium cepa L.) è una pianta bulbosa della famiglia Amaryllidaceae (sottofamiglia Allioideae).
Vive sotto terra ed è formata da foglie modificate, che presentano un'epidermide (protezione). È una pianta erbacea biennale il cui ciclo di vita, in coltivazione, viene interrotto a un anno al fine di destinarla al consumo. Ha radici superficiali, con foglie che si ingrossano nella porzione basale dando la parte commestibile. Forma un lungo stelo fiorale che porta un'infiorescenza a ombrello con fiori di colore bianco-giallastro. Il frutto è una capsula.
Il suo utilizzo principale è quello di alimento e condimento, ma è anche adoperata a scopo terapeutico per le proprietà attribuitele dalla scienza e dalle tradizioni della medicina popolare.
Allium cepa, antique caepa et cepa, est genus plantarum florentium familiae Alliacearum, bulbus carne albo, quo homines utuntur ad cibos condendos.
Valgomasis svogūnas (lot. Allium cepa, angl. onion, vok. Zwiebel, rus. лук) – amarilinių (Amaryllidaceae) šeimos augalas. Anksčiau buvo priskiriamas lelijinių šeimai.
Lapai tuščiaviduriai, užauga iki 30-40 cm. Požeminiai augalo gumbai, taip pat vadinami svogūnais, – apvalūs arba pailgi, padengti kelių sluoksnių odele (lukštais).
Kulinarijoje svogūnas naudojamas virtas, keptas, troškintas, ruošiant įvairius patiekalus, kaip prieskoninė daržovė, rečiau – kaip viena pagrindinių patiekalo dalių.
Svogūnų lukštai naudojami natūraliam dažymui: vilnos, medvilninių audinių, velykinių kiaušinių. Jų nuoviras suteikia tam tikrą atspalvį šviesiems plaukams.
Svogūnų lukštų nuovire yra kalio, kalcio, magnio, geležies, mangano, vario, cinko, chromo, aliuminio, seleno, nikelio, švino, boro. Dažančioji medžiaga stabdo bakterijų vystymąsi. Svogūnų lukštų nuoviras sunaikina dirvoje patogeninę mikroflorą, pamaitina ją mikroelementais, o tai reiškia, kad ji atgaivina skurstančius augalus, suteikia jiems gyvybingumo. Šiuo nuoviru palaisčius pradėjusius gelsti agurkus, jų lapų spalva atsigauna, augalas pradeda smarkiau augti, leisti naujas atžalas.
2 saujos svogūnų lukštų užpilamos kibiru vandens ir užvirinama, atvėsusi ištrauka nupilama. Į kibirą šalto vandens pilami 2 ltr ištraukos. Šį svogūnų lukštų nuovirą galima naudoti įvairiems kenkėjams naikinti.
200 g lukštų užpilami kibiru šilto vandens ir 4-5 dienas palaikoma, kad pritrauktų. Tinka voratinklinei erkutei, amarams naikinti.
Kai svogūnai yra pjaustomi arba valgomi, yra pažeidžiamos jų ląstelės ir į orą patenka dujos, kurios erzina akis. Kad praskiestų ir pašalintų dirginančią medžiagą, organizmas išskiria ašaras.[1] Vienas iš būdų išvengti akių erzinimo yra pjaustyti svogūnus po tekančiu vandeniu arba vandeniu pripildytame puode. Paprastesnis, bet ne toks efektyvus būdas yra palikti svogūną šlapią pjaustymo metu. Vanduo neleidžia dirginančioms medžiagoms pasiekti akių. Taip pat akių erzinimą galima sumažinti nepjaustant svogūno šaknies arba darant tai pabaigoje, nes šaknyje dirginančių medžiagų koncentracija yra didesnė. Dar yra patartina naudoti aštrų peilį – taip bus pažeidžiama mažiau ląstelių ir todėl išleidžiama mažiau erzinančių medžiagų. Kiti būdai yra pjaustyti sušaldytą svogūną, virš jo pastatyti vėdintuvą, kuris nupūstų dirginančias dujas nuo akių, ir dėvėti apsaugančius akinius. Kontaktinių lęšių nešiotojų akys pradeda ašaroti ne taip greitai, nes lęšiai taip pat šiek tiek apsaugo nuo dujų.
Skirtingos svogūnų rūšys išleidžia skirtingus dirginančių medžiagų kiekius, skiriasi ir erzinantis efektas. 2008 m. Naujojoje Zelandijoje buvo genetiškai sukurti akių neerzinantys svogūnai.[2]
Žodis svogūnas, kaip manoma, yra tiurkų kilmės; plg. turkų, azerbaidžaniečių soğan, baškirų Һуған, balkarų sohan ir kt. Tačiau šis žodis greičiausiai peteko ne tiesiai iš tiurkų, o per finougrus – pvz., Permės komių sugon’. Seniau taip pat vartotas (tarmėse tebevartojamas) žodis cibulis yra kilęs iš lotynų cepa ir patekęs per vakarų slavų kalbas[3].
www.medicinavisiems.lt- informacija apie česnakų ir svogūnų gydomąsias savybes.
Valgomasis svogūnas (lot. Allium cepa, angl. onion, vok. Zwiebel, rus. лук) – amarilinių (Amaryllidaceae) šeimos augalas. Anksčiau buvo priskiriamas lelijinių šeimai.
Lapai tuščiaviduriai, užauga iki 30-40 cm. Požeminiai augalo gumbai, taip pat vadinami svogūnais, – apvalūs arba pailgi, padengti kelių sluoksnių odele (lukštais).
Dārza sīpoli[1] (Allium cepa) ir dārzeņi un visvairāk kultivētā suga no sīpolu ģints. Parasti tiek saukti vienkārši par sīpoliem. Sīpolus plaši izmanto pārtikā. Tiem ir spēcīga un specifiska smarža.
Dārza sīpoliem ir saaudzis apziednis un plēvains vīkals pie blīvā galotnes čemura pamata. Ziedkopa atrodas lapaina stublāja (loku) vai bezlapaina ziedneša galā. Sīpoli ir divgadīgi augi, bet parasti tiek audzēts kā viengadīgs augs.
Sīpolu loki tipiski izaug no 15 līdz 45 cm augsti. Rudenī sīpols, kas aug zem zemes kļūst sauss.
Dārza sīpolus plaši izmanto kulinārijā. Tā lokus lieto salātu gatavošanā, arī kā piedevu citos ēdienus. Pašu sīpolu lieto gan kā garšaugu, gan arī kā ēdienu.
Pēc Pārtikas un lauksaimniecības organizācijas datiem 2012. gadā vislielākā sīpolu raža tika iegūta Ķīnā (22,6 miljoni tonnas; 27% no pasaules ražas).[2] Nākamās valstis pēc iegūtās ražas ir Indija (16,3 miljoni tonnas), Amerikas Savienotās Valstis (3,3 miljoni) un Irāna (2,3 miljoni).[2]
Pirmo reizi dārza sīpolus zinātniski aprakstīja zviedru botāniķis Kārlis Linnejs 1753. gadā. Viņš tiem deva zinātnisko nosaukumu Allium cepa. No latīņu valodas vārds cepa nozīmē ‘sīpols’. Taksonomijas vēsturē dārza sīpoliem ir doti arī citi zinātniskie nosaukumi: Allium angolense, Allium aobanum, Allium ascalonicum, Allium cepaeum, Allium commune, Allium cumaria, Allium esculentum, Allium napus, Allium nigritanum, Allium pauciflorum, Allium salota, Ascalonicum sativum, Cepa alba, Cepa esculenta, Cepa pallens, Cepa rubra, Cepa vulgaris, Kepa esculenta un Porrum cepa.
Dārza sīpoli (Allium cepa) ir dārzeņi un visvairāk kultivētā suga no sīpolu ģints. Parasti tiek saukti vienkārši par sīpoliem. Sīpolus plaši izmanto pārtikā. Tiem ir spēcīga un specifiska smarža.
Bawang ialah suatu bebawang dalam genus monokotiledon tumbuhan berbunga.
Nama saintifik bawang ialah Allium sp. iaitu perkataan Latin bagi bawang putih[1] dikatakan datang daripada bahasa Greek αλεω, "elak", kerana baunya yang busuk.[2] Bawang merupakan umbisi pokok yang tertanam dalam tanah. Bagaimanapun bawang berbeza dengan ubi-ubi lain disebabkan bawang terbentuk daripada lapisan-lapisan daun yang berpadu membentuk bawang.
Genus ini mengandungi ratusan spesies dan telah dituai sepanjang sejarah manusia, namun hanya belasan yang masih penting secara eknonomi hari ini sebagai tanaman sayur. Sebahagian yang lain pula dijadikan pokok hiasan.[2][3]
Terdapat pelbagai jenis bawang seperti berikut :-
Bawang paling banyak digunakan sebagai bahan masakan kerana bahagian berbeza-beza tumbuhan ini menghasilkan pelbagai rasa dan tekstur sama ada dimasak atau mentah. Bawang biasanya digunakan untuk menambah rasa, menaikkan aroma masakan, atau sebagai hiasan hidangan. Bawang putih sering dijerukkan untuk dijadikan kudapan. Kucai pula hanya daunnya yang dituai manakala bawangnya dibiarkan di dalam tanah untuk menumbuhkan daunnya semula. Bawang besar sering digunakan sebagai rempah tetapi juga boleh dipotong cincin lalu digoreng tepung untuk dijadikan kudapan.
Kerana bunganya yang cantik dan warnanya yang pelbagai bawang juga sering digunakan sebagai tanaman hiasan.
Bawang banyak digunakan dalam masakan.
Bawang ialah suatu bebawang dalam genus monokotiledon tumbuhan berbunga.
Nama saintifik bawang ialah Allium sp. iaitu perkataan Latin bagi bawang putih dikatakan datang daripada bahasa Greek αλεω, "elak", kerana baunya yang busuk. Bawang merupakan umbisi pokok yang tertanam dalam tanah. Bagaimanapun bawang berbeza dengan ubi-ubi lain disebabkan bawang terbentuk daripada lapisan-lapisan daun yang berpadu membentuk bawang.
Genus ini mengandungi ratusan spesies dan telah dituai sepanjang sejarah manusia, namun hanya belasan yang masih penting secara eknonomi hari ini sebagai tanaman sayur. Sebahagian yang lain pula dijadikan pokok hiasan.
De naam ui (Allium cepa, ook wel ajuin of juin genoemd in Zuid-Nederland en Vlaanderen, en siepel in Noord-Nederland), ook wel tuinui genoemd. Het is een plant uit de lookfamilie, Alliaceae.
De ui is een groente. Uien hebben een sterke smaak en geur, die verminderen bij verhitting. Ze hebben in het algemeen een papierachtig buitenste vel (rok) over een gelaagde kern. Ze worden wereldwijd gebruikt in de keuken en bestaan in allerlei vormen en kleuren.
De herkomst van de plant is onzeker, maar waarschijnlijk stamt ze uit Midden-Azië hoewel daar nooit wilde exemplaren zijn aangetroffen. Uit geschriften van rond 3000 v.Chr. blijkt dat de ui voor het eerst in delen van Azië, in Iran en Afghanistan, werd verbouwd. In deze periode kwam de ui ook voor in China en later ook in het oude India. Vanuit India is de ui naar Griekenland en Egypte gebracht. In decoraties en hiërogliefen van piramides komt de ui veelvuldig voor. De piramidebouwers kregen uien als rantsoen. Aangenomen werd dat de ui de fysieke kracht bevorderde en ziekten hielp voorkomen. Uien werden ook in graftombes gelegd voor in het volgende leven. Ze waren tegelijkertijd voedsel en medicijn tijdens de reis naar het hiernamaals. Ook zou de schil door de structuur gezien worden als een symbool van eeuwigheid.
Uien werden ook door Grieken en Romeinen gebruikt. Een deel van de markt in Athene werd zelfs 'ta skoroda' genoemd, wat 'de knoflook' betekent en aangeeft dat de handel in Allium deel uitmaakte van het dagelijkse leven. Na de introductie door de Romeinen in Europa werd de ui als groente snel populair. In de 13e eeuw was er in Londen een levendige handel en werden er zelfs geïmporteerde uien verkocht. Vanaf dat moment neemt de ui in belang toe, zowel in Europa als daarbuiten.
De woorden ui en ajuin zijn eigenlijk dezelfde. Ajuin, zusterwoord van het Engelse onion en het Franse oignon, klonk in Noord-Nederland als "ui-jèn". Woorden op -en zijn meestal meervoud, en zo werd ui-jen voor meervoud gebruikt en ui voor enkelvoud.
Evenals het Duitse "Zwiebel", stamt het Nedersaksische en Friese woord "si(e)pel" voor "ui", af van het Latijnse cepula, het verkleinwoord van cepa (ui).[1], net als de namen voor de ui in het Italiaans, Spaans, Pools, Tsjechisch, Oekraïens, Lets enz.
De ui is een bolgewas en is verwant aan de sint-jansui, prei, bieslook en knoflook. Deze bolgewassen slaan voedsel op in een bol die de winter overleeft en daardoor kunnen ze als eerste planten in de lente boven de grond komen en bloemen vormen en zich voortplanten. Bolgewassen bevatten veel suiker, waardoor ze niet snel doodvriezen en lang zonder voedsel kunnen.
Men denkt bij uien vooral aan hun scherpe smaak die ze rauw moeilijk in grote hoeveelheden te eten maakt, maar ze zijn ook erg zoet. Ze hebben een scherpe smaak en geur die onze ogen bij het snijden ervan zelfs tot tranenproductie aanzet. Bij het snijden van uien worden ook cellen stuk gesneden. In een uiencel komen twee gedeelten voor. Eén deel bevat het enzym alliinase, het andere deel zwavelverbindingen. Bij het stukgaan van de cellen worden er zwavelzuurverbindingen gevormd. Hieruit komt het gas propaanthial-S-oxide vrij. Wanneer dit gas in contact komt met de ogen vormt het met het oogvocht een zwavelzuurverbinding, dat de zenuweinden in het oog irriteert. Hierdoor gaan de ogen tranen. Overigens is het tranen te voorkomen door uien in de koelkast te bewaren of door ze onder water te schillen. Tussen de uiensoorten komen verschillen in hoeveelheid vrijkomende zwavelzuurachtige verbindingen voor.
Gele zaaiuien
Uienteelt uit plantuitjes
Rode plantuien
2e jaars
Rode plantuitjes
1ste jaars
Plantui Stuttgarter Riesen heeft een platte vorm
2e jaars
Plantui Centurion heeft een hoogronde vorm
2e jaars
Bladvlekkenziekte op plantui 'Stuttgarter Riesen'
Doorsnede van door koprot aangetaste uien
Maden van de uienvlieg op plantui
Bij de teelt van uien in Nederland en Vlaanderen zijn de volgende teeltwijzen te onderscheiden: zaaiuien, winteruien, picklers, eerstejaars plantuien, tweedejaars plantuien en zilveruien.
De ui heeft, in zowel positief als negatief opzicht, altijd veel aandacht gekregen. Hij speelde een belangrijke rol in de folklore, literatuur en schilderkunst en werd niet zelden symbolisch of geneeskrachtig gewaardeerd. Uien zijn niet alleen een groente, maar ook een smaakmaker, net als prei, wortel en selderieknol. Ook worden gedroogde, gebakken uitjes gebruikt (bawang goreng). Meestal worden hier Spaanse uien voor gebruikt, omdat die een hoger drogestofgehalte hebben. In de boeddhistische keuken worden uien vermeden, vanwege de geur en de vermeende lustopwekkende werking.
De belangrijkste schimmelziekten zijn koprot, Botrytis aclada, en Botrytis-bladvlekkenziekte, Botrytis squamosa. Vooral bladvlekkenziekte kan het loof zo ernstig aantasten dat de opbrengst en de kwaliteit sterk achteruitgaan. Verder kunnen in de grond aanwezige aaltjes en besmetting van de grond met sclerotiën van witrot, Sclerotium cepivorum, een ernstige bedreiging voor het gewas vormen.
Ui kan ook aangetast worden door de maden van de uienvlieg. Deze vlieg legt haar eieren bij de voet van de groeiende ui.
100 gram verse (rauwe) uien:
Energetische waarde 197 kJ Koolhydraten 10 gram Eiwit 1 gram Vet 0,3 gram Vitamine C 10 mg Vitamine B1 0,03 mg Vitamine B2 0,02 mg Calcium 30 mg IJzer 0,5 mg
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Allium cepa op Wikimedia Commons. De naam ui (Allium cepa, ook wel ajuin of juin genoemd in Zuid-Nederland en Vlaanderen, en siepel in Noord-Nederland), ook wel tuinui genoemd. Het is een plant uit de lookfamilie, Alliaceae.
De ui is een groente. Uien hebben een sterke smaak en geur, die verminderen bij verhitting. Ze hebben in het algemeen een papierachtig buitenste vel (rok) over een gelaagde kern. Ze worden wereldwijd gebruikt in de keuken en bestaan in allerlei vormen en kleuren.
Lauk kan visa til ein rund planteknoll frå planter i laukslekta, men blir i daglegtala hovudsakleg brukt om kepa- eller vanleg lauk (Allium cepa). Lauk finst berre som kulturplante, men det finst nærskylde villaukar i Sentral-Asia.
Den vanlege lauken er utbreidd over heile verda. Han blir brukt rå, steikt, kokt i sausar og supper, sylta og på ei rekkje andre vis. Lauk er særs viktig i indisk matlaging, men blir ikkje rekna som vegetarisk av strenge hinduar og djainar, ettersom å hausta ein lauk drep planta.
Lauk kan visa til ein rund planteknoll frå planter i laukslekta, men blir i daglegtala hovudsakleg brukt om kepa- eller vanleg lauk (Allium cepa). Lauk finst berre som kulturplante, men det finst nærskylde villaukar i Sentral-Asia.
Den vanlege lauken er utbreidd over heile verda. Han blir brukt rå, steikt, kokt i sausar og supper, sylta og på ei rekkje andre vis. Lauk er særs viktig i indisk matlaging, men blir ikkje rekna som vegetarisk av strenge hinduar og djainar, ettersom å hausta ein lauk drep planta.
Vanlig løk, matløk eller kepaløk (Allium cepa) er en art i løkfamilien. Det fins flere ulike varianter av arten, bl.a. gul løk, rødløk og ekstra småvokst sølvløk. Også vårløk kan assosieres med vanlig løk. Sistnevnte er løk som avbrytes tidlig i vekstfasen.
Løk kommer opprinnelig fra Sentral-Asia, hvor den fortsatt vokser vilt. Kineserne dyrket løk allerede for 3000 år siden, og i de egyptiske pyramidene har man funnet bilder av løk. Romerne tok løken med seg til Nord-Europa, og spanjolene tok den til Amerika.
Løk er en mye brukt ingrediens i matlaging, og inneholder en rekke antioksidanter, proteiner og flavonoider. Den inneholder dessuten cystein, som i seg selv inneholder svovel-innholdende aminosyre og er årsaken til at løk svir i øynene når løkcellene skades (kuttes). Cysteinet blir omdannet til en svovelholdig gass som irriterer øynene. Hjernen svarer da med å øke produksjonen i tårekjertlene, for å tynne ut gassen.
Ved å bruke en genteknologi som kalles RNAi, har forskere ved Crop & Food Research i New Zealand endret egenskapene til knollen, gjennom å «skru av» genene som gjør at svovelforbindelsene i løken omdannes til den irriterende gassen.
(en) category:Onions – galleri av bilder, video eller lyd på Wikimedia Commons
Denne botanikkrelaterte artikkelen er foreløpig kort eller mangelfull, og du kan hjelpe Wikipedia ved å utvide den. Vanlig løk, matløk eller kepaløk (Allium cepa) er en art i løkfamilien. Det fins flere ulike varianter av arten, bl.a. gul løk, rødløk og ekstra småvokst sølvløk. Også vårløk kan assosieres med vanlig løk. Sistnevnte er løk som avbrytes tidlig i vekstfasen.
Løk kommer opprinnelig fra Sentral-Asia, hvor den fortsatt vokser vilt. Kineserne dyrket løk allerede for 3000 år siden, og i de egyptiske pyramidene har man funnet bilder av løk. Romerne tok løken med seg til Nord-Europa, og spanjolene tok den til Amerika.
Løk er en mye brukt ingrediens i matlaging, og inneholder en rekke antioksidanter, proteiner og flavonoider. Den inneholder dessuten cystein, som i seg selv inneholder svovel-innholdende aminosyre og er årsaken til at løk svir i øynene når løkcellene skades (kuttes). Cysteinet blir omdannet til en svovelholdig gass som irriterer øynene. Hjernen svarer da med å øke produksjonen i tårekjertlene, for å tynne ut gassen.
Ved å bruke en genteknologi som kalles RNAi, har forskere ved Crop & Food Research i New Zealand endret egenskapene til knollen, gjennom å «skru av» genene som gjør at svovelforbindelsene i løken omdannes til den irriterende gassen.
Cebula (Allium cepa L.) – zwyczajowa nazwa warzywa należącego do rodziny amarylkowatych. Prawidłowa nazwa botaniczna to czosnek cebula, jest to bowiem gatunek należący do rodzaju czosnek. W użyciu jest jednak głównie nazwa cebula. Inne używane nazwy to: cebula ogrodowa, cebula zwyczajna, dymka, skulibaba[3].
Obecnie cebula nie występuje już w stanie dzikim, jako warzywo natomiast uprawiana jest niemal we wszystkich krajach[4]. Pochodzi prawdopodobnie z Azji Środkowej, uprawiana jest od bardzo dawna. Rysunki cebuli znajdowane są na wykopaliskach w Palestynie pochodzących z epoki brązu sprzed około 5000 lat p.n.e. Nie wiadomo, czy była wówczas uprawiana, czy tylko zbierana, większość naukowców jest jednak zdania, że mogła być uprawiana już wówczas: jest bowiem łatwa do uprawy i przechowywania[5]. Na pewno była uprawiana w Starożytnym Egipcie co najmniej 3200 lat p.n.e. Malowidła na płaskorzeźbach egipskich oraz teksty na grobowcach wskazują, że spożywano ją w dużych ilościach. Podczas budowy piramidy Cheopsa na zakup cebuli dla robotników wydano 1600 talentów, co było kwotą ogromną. Resztki cebuli znajdywane są pomiędzy zwojami bandaży, którymi w Starożytnym Egipcie owijano mumie, a czasami w oczodołach mumii. Cebula miała wówczas bardzo duże znaczenie gospodarcze, często znajduje się na egipskich wykazach podatkowych[4]. Również starożytni Rzymianie regularnie jedli cebulę i uprawiali ją w swoich ogrodach. W Ameryce cebulę przywiezioną przez osadników z Europy zaczęto uprawiać od 1648 r., później okazało się, że Indianie wcześniej już znali i zjadali różne dzikie gatunki miejscowych cebul[5].
Cebula zwyczajna
Przekrój podłużny przez cebulę (odmiana czerwona).
Pęd i kwiatostan
Dwie odmiany cebuli – czerwona i biała
Słodka cebula krymska
Roślina dwuletnia, rzadziej bylina.
W roślinie, a w szczególności w cebuli (część morfologiczna) występują olejki lotne, m.in. dwusiarczek alilo-propylowy o charakterystycznym zapachu oraz inne siarczki i związki alkilowe. Oprócz substancji podanych w tabeli powyżej występują ponadto: enzymy, saponiny, flawonoidy (izoramnetyna[6], kwercetyna), pektyna, sole krzemu[3]. Cebula ma silne właściwości fitoncydowe, stąd szeroko wykorzystywana jest w medycynie ludowej i fitoterapii[9]. W leczeniu wykorzystuje się całe świeże cebule, liście oraz sok. Dla celów leczniczych można wykorzystywać cebulę przez cały jej okres wegetacyjny[3].
Działanie: dezynfekujące, obniżające ciśnienie tętnicze krwi, moczopędne, poprawiające przemianę materii, wykrztuśne[3].
Cebula zawiera enzym LFS, który po zmieszaniu z zawierającymi siarkę kwasami sulfonowymi przekształca je w lakrymator LF. Lakrymator samorzutnie przekształca się w lotny sulfin etylu, który wydzielony do powietrza przy krojeniu cebuli podrażnia śluzówkę oczu, a to powoduje łzawienie[10].
Wewnątrz komórek cebuli znajdują się prekursory kwasu sulfenowego[10], które po uszkodzeniu komórek i zetknięciu z obecnymi w wakuolach cząsteczkami alliiny tworzą lotną substancję drażniącą oczy[11].
Wymagania:
Odmiany botaniczne:
Mieszańce międzygatunkowe:
Inne:
Cebula (Allium cepa L.) – zwyczajowa nazwa warzywa należącego do rodziny amarylkowatych. Prawidłowa nazwa botaniczna to czosnek cebula, jest to bowiem gatunek należący do rodzaju czosnek. W użyciu jest jednak głównie nazwa cebula. Inne używane nazwy to: cebula ogrodowa, cebula zwyczajna, dymka, skulibaba.
Cebola é o nome popular da planta cujo nome científico é Allium cepa. Em sistemas taxonómicos mais antigos, pertencia à família das Liliáceas e subfamília das alioídeas - taxonomistas mais recentes incluem-na na família das Amaryllidaceae. O termo refere-se, também ao seu bolbo (bulbo, no Brasil) constituído por folhas escamiformes, em camadas. As suas flores estão dispostas em umbela. As plantas jovens, com o bulbo pouco desenvolvido e sem flor, são chamadas também de cebolo.[1][2]
A cebola possui importância simbólica em algumas culturas e cultos espalhados pelo mundo, tendo sido inclusive objeto de culto em uma seita.
Ramakrishna compara a estrutura folhada do bulbo, que não chega a nenhum núcleo, à própria estrutura do ego, que a experiência espiritual debulha camada por camada até a vacuidade. A partir daí nada mais constitui obstáculo ao espírito universal, à fusão com Brama.
No plano mágico os egípcios se protegiam de certas doenças com hastes de cebola.
Os latinos, segundo Plutarco, proibiam o uso do bulbo, porque acreditavam que ele crescia quando a Lua diminuía. Quanto ao cheiro, provocava um sentimento de força vital.
Virtudes afrodisíacas lhe são igualmente atribuídas, tanto por sua composição química quanto por suas sugestões imaginativas.
Fonte: Dicionário de Símbolos, Jean Chevalier e Alain Cheerbrant
Cada 100 gramas de cebola (Allium cepa) contém:
Os flavonóides apresentam efeitos potenciais como antioxidantes, anti-inflamatório, protetor cardíaco, analgésico, antialérgico, anticâncer, antidiabético, antiúlcera, entre outros.
Sob o aspecto do efeito antioxidante, que pode ser explicado pela doação de um átomo de hidrogênio para os radicais livres, formando novos tipos de radicais livres que não são tão reativos quanto a espécie inicial. Esses radicais desempenham papel importante como, por exemplo, no combate aos micro-organismos invasores.[3]
Quercetina é um flavonóide amplamente distribuído no reino vegetal. Trata-se de um composto polifenólico presente naturalmente em vegetais como maçã, cebola, chá e em plantas medicinais como Ginkgo biloba, Hypericum perforatum.
Entre as principais ações da quercetina destaca-se o seu poder de remover os radicais livres, exercendo um papel citoprotetor em situações de risco de dano celular.
A quercetina demonstrou inibir in vitro a oxidação da lipoproteína de baixa densidade (LDL) por macrófagos e reduzir a citotoxidade da LDL oxidada.
Junto com a vitamina C, a quercetina demonstrou efeitos sinérgicos na função antioxidativa. O ácido ascórbico age como um redutor da oxidação da quercetina, de maneira que combinados, a vitamina C permite uma sobrevivência maior do flavonóide para cumprir suas funções antioxidantes. Por outro lado, a quercetina protege a vitamina E da oxidação, com a qual também apresenta efeitos sinérgicos.
A mesma propriedade antioxidante descrita anteriormente é suficiente para reduzir o risco de morte por doenças e danos cardíacos. Neste sentido, a quercetina demonstrou diminuir a incidência de infarto do miocárdio e derrames cerebrais em pessoas da terceira idade. As populações que consomem produtos ricos em quercetina estatisticamente apresentam menores riscos de afecções cardiovasculares.
Em ratos pode-se observar que a quercetina melhora a função contrátil do ventrículo esquerdo e reduz a incidência de transtornos da condução cardíaca. O processo limita-se à área danificada de isquemia protegendo a ultra-estrutura das artérias coronárias, melhorando a circulação coronária e prevenindo a formação de trombos intravasculares.
Por outro lado, também demonstrou efeitos vasodilatadores na aorta isolada de ratos, efeitos antitrombóticos (por uma ligação seletiva na parede plaquetária) e diminuiu as lesões de reperfusão do miocárdio.
Devido à inibição da peroxidação lipídica, a quercetina protege o endotélio da destruição local por prostaciclina e o fator de relaxamento derivado do endotélio.
A ação antiinflamatória que muitos flavonóides possuem relaciona-se em parte com as enzimas implicadas no metabolismo do ácido araquidônico. No mecanismo antioxidante sobre a peroxidação lipídica da quercetina, está envolvida a via do ácido araquidônico o qual implica uma atividade anti-inflamatória paralela.[4]
Um dos mecanismos de ação da quercetina como agente antiproliferativo de células tumorais é através de sua capacidade antimutagênica e de seu poder antioxidante.
A adição da quercetina em alguns esquemas antitumorais com drogas sintéticas tem demonstrado aumento da atividade antitumoral.
Diferentes estudos têm constatado o fortalecimento do sistema imunológico, em especial no trato gastrointestinal, a partir da administração de quercetina. Por exemplo, pacientes com disenteria de Flexner evidenciaram melhoras clínico-humorais significativas após receber uma combinação de quercetina e acetato de tocoferol.
Junto com o sódio tem sido demonstrado melhorar quadros de dispepsia além de evidenciar efeitos bacteriostáticos em micro-organismos patológicos do trato digestivo. Um aspecto interessante do efeito antiúlcera da quercetina é que ela inibe in vitro o crescimento de Helycobacter pylori de uma forma dose-dependente. Por outro lado, a quercetina tem demonstrado poder estabilizador nos mastócitos impedindo a ação da histamina durante as reações alérgicas e inibindo a formação de leucotrienos.
A quercetina demonstra exercer um efeito sinérgico com cromoglicato de sódio.
Também tem evidenciado um efeito antifúngico em cultivos de Candida albicans, um fungo oportunista que pode surgir em quadro de imunodepressão.
A quercetina demonstrou ser um potente agente antiviral, podendo interferir com a infectividade e replicação de adenovírus, coronavírus e rotavírus em cultivos celulares.
Neste sentido, uma combinação de quercetina com rutina demonstrou reduzir a hemaglutinação, reduzindo a mortalidade de ratos infectados com o vírus influenza.
A catarata é uma complicação relativamente comum em quadros da diabetes. Entre os mecanismos de ação descobriu-se que a enzima aldolase-reductase tem papel gerador de catarata. Diferentes experiências demonstraram atividade inibitória da quercetina sobre esta enzima, que seria do tipo não-competitiva e uma das mais potentes entre os diferentes agentes inibidores testados.[5]
.png)
.svg)
.jpg)
.jpg)
_Munn.jpg)
|coautores= (ajuda)
|coautor= (ajuda)
|coautores= (ajuda)
Cebola é o nome popular da planta cujo nome científico é Allium cepa. Em sistemas taxonómicos mais antigos, pertencia à família das Liliáceas e subfamília das alioídeas - taxonomistas mais recentes incluem-na na família das Amaryllidaceae. O termo refere-se, também ao seu bolbo (bulbo, no Brasil) constituído por folhas escamiformes, em camadas. As suas flores estão dispostas em umbela. As plantas jovens, com o bulbo pouco desenvolvido e sem flor, são chamadas também de cebolo.
Ceapa referitor la ceapa cultivată, Ceapa de bucătărie sau Ceapa de grădină este o plantă bianuală din genul Allium, fiind și cea mai întrebuințată legumă din lume.[necesită citare]
Ceapa provine din regiunile de stepă din Asia centrală și de vest, probabil teritoriul Afganistanului de azi. Este una dintre cele mai vechi plante de cultură, fiind apreciat la ca. 5.000 de ani în urmă, cultivat ca plantă medicinală, condiment și ca legumă. În Egiptul antic ceapa era considerată un simbol al vieții eterne, datorită formei sale rotunde și a inelelor concentrice[1] și era oferită zeilor, sau era folosită ca monedă de plată de a ajunge în rai, astfel au fost plătiți și lucrătorii care au clădit piramidele. S-au găsit dovezi, resturi de ceapă la descoperirea mormântului lui Tutankhamon. O tablă cu inscripții sumeriene cuneiforme datând cu 4.000 de ani î.e.n. din Codul lui Hammurabi conține descrieri de ogoare cultivate cu castraveți și ceapă, precum era amitit și ajutorarea săracilor cu pâine și ceapă. La romani ceapa constituia un element important din alimentația de bază. Legionarii romani au fost acei care au contrubuit la răspândirea cepei „cepula“ în Europa centrală. În Evul mediu ceapa nu lipsea de pe masa locuitorilor Europei fiind folosită și ca amulet contra pestei. În secolul al XV-lea olandezii încep să cultive diferite variante de ceapă ca și culoare, formă și gust.
După metoda de cultivare, există "ceapa de vară" și "ceapa de iarnă" . Ceapa de vară este semănată primăvara timpuriu și recoltată în luna august și septembrie. Ea poate fi depozitată până în luna martie a anului următor. Ceapa de iarnă, mai zemoasă și mai puțin iute, este semănată în august, devine adultă numai în primăvara următoare și poate fi recoltată în luna iunie, însă nu poate fi depozitată pentru o perioadă de timp îndelungată.
În foile de ceapă există o enzimă, Alliinase și un aminocid cu sulf Aminoacid (Iso-Alliin) și Propanthial-S-Oxid care provoacă lăcrimarea la tăierea cepei.
Plantele care se dezvoltă bine în cultură învecinată cu ceapa:
În bucătărie este folosită drept condiment. În medicină, împreună cu usturoiul, ajută la restabilirea și normalizarea circulației sanguine. Are o acțiune antimicrobiană, reglează metabolismul și mai ales a lipidele, stimulează sistemulu imunitar, ajută la combaterea răcelii.
Aliment apreciat în antichitate pentru virtuțile sale terapeutice (Dioscoride, Pliniu...), tonice și antiinfecțioase, ceapa este un factor de sănătate și de longevitate.
De semnalat - sau de reamintit - ceapa albă (dulce) de Tournon, în Ardèche, una dintre "capitalele" acestei legume-condiment-medicament, cu târgurile ei anuale speciale, ca și marile cepe trandafirii de Toulouges (în Pirineii Orientali).
Uz intern:
Uz extern:
Uz intern:
Uz extern:
Producția 2004 în mii de tone
Sursa FAO
În România, satul Pericei, Sălaj este renumit pentru cultivarea cepei.[2]
Plantaţie de ceapă
Flori de ceapă
Ceapa
Ceapă pentru plantat
Anason · Ardei · Arpagic · Boia · Busuioc · Ceapă · Chili · Chimen · Chimion · Cimbrișor · Cimbru · Cimbru de câmp · Coriandru · Creson · Cuișoare · Curry · Fenicul · Ghimbir · Hrean · Ienibahar · Ienupăr · Lemn dulce · Leuștean · Levănțică · Limba mielului · Maghiran · Mărar · Mentă · Muștar alb · Muștar negru · Nucșoară · Pătrunjel · Piper · Roiniță · Rozmarin · Salvie · Schinduf · Scorțișoară · Șofran · Șovârf · Tarhon · Usturoi · Zerdiceaf
Ceapa referitor la ceapa cultivată, Ceapa de bucătărie sau Ceapa de grădină este o plantă bianuală din genul Allium, fiind și cea mai întrebuințată legumă din lume.[necesită citare]
Cesnak cibuľový (Allium cepa L.), staršie aj cibuľa kuchynská alebo len cibuľa, je dvojročná rastlina z čeľade cesnakovité (Alliaceae).
Cibuľa obsahuje typické látky. Výrazným je typický cukor ramnóza, ktorý dominuje po skonzumovaní silným zápachom vo vetroch.
Ďalšou látkou ktorá je obsiahnutá v stene bunky je síru obsahujúca aminokyselina izoalliin, ktorý sa rozkladá už pri príprave. Ľudia musia pri rezaní cibule "plakať", pretože vo vnútri bunky sa nachádza enzým alliináza, ktorý aminokyselinu isoalliin štiepi medzi inými na dráždivý propanthial-S-Oxid, ktorý po vyparení a prsknutí dráždi sliznicu, v dôsledku čoho oči slzia.
100 g surovej cibule obsahuje:[1] kcal kJoule voda tuky draslík vápnik horčík vitamín C sacharidy 28 117 88 g 0,01 g 135 mg 128 mg 11 mg 7 mg 5,6 gJej cibule sa používajú na konzumáciu ako zelenina.
Wikicitáty ponúkajú citáty od alebo o cibuľa
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Cesnak cibuľový
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Cesnak cibuľový
Tento článok týkajúci sa botaniky je zatiaľ „výhonok“. Pomôž Wikipédii tým, že ho doplníš a rozšíriš. Cesnak cibuľový (Allium cepa L.), staršie aj cibuľa kuchynská alebo len cibuľa, je dvojročná rastlina z čeľade cesnakovité (Alliaceae).
Čebúla (znanstveno ime Allium cepa) je rastlina iz družine lukovk (Alliaceae), ki se široko uprablja v prehrani. Del čebule, ki se uporablja v prehrani, je podzemna čebulica, ki jo gradijo sočni luskolisti - odebeljene listne nožnice, v katerih rastlina hrani založne in obrambne snovi.
Čebula je ena najstarejših zelenjav, ki jih pozna človek in jih lahko najdemo v veliko receptih in pripravkih vseh kultur na svetu. Dandanes jih lahko najdemo v sveži, zmrznjeni, konzervirani, v kisu ali dehidrirani obliki. Čebule se uporabljajo, po navadi sesekljane ali v rezinah v vseh vrstah hrane. Je sestavina skoraj vsake jedi, kjer se praži ali kuha, v svežih solatah, predvsem v tistih, kjer se izlužuje veliko soka (paradižnikova, kumarična, itd.) in kot pikantno prilogo ali omako. Redko jih jemo same, ampak kot dodatek glavni hrani. Čebula je lahko ostra, začinjena, močno začinjena, lahko pa tudi mila ali sladka.
Čebulice v kisu se jedo kot prigrizek. V Združenem kraljestvu in na Balkanu se pogosto servirajo kot priloga ribam in krompirju (fish and chips). V Indiji je čebula osnovna hrana in nepogrešljiva v vsej indijski kuhinji. So tudi osnova curryjev ali pa se spasirajo v paste in pojedo kot glavna jed ali priloga.
Čebulno tkivo se pogosto uporablja pri pouku naravoslovja za demonstracijo uporabe mikroskopa, saj ima čebula relativno velike celice, ki jih je lahko opazovati pri majhni povečavi[1].
Čebula naj bi imela širok razpon zdravilnih učinkov, od preprečevanja prehlada do srčnih bolezni, diabetesa, osteoporoze in drugih bolezni. [2] Vsebuje kemijske snovi, za katere se verjame, da naj bi imele protivnetne, protiholesterolne, antirakotvorne in antioksidativne lastnosti kot je kvercetin. Kljub temu se še ni pokazala direktna povezava med povečano potrošnjo čebule in opisanimi lastnostmi. V večjem delu sveta so čebule uporabljaji za zdravljenje žuljev, turov in bul.
V ZDA se uporabljajo preparati z ekstraktom čebule za zdravljenje brazgotin, čeprav študije niso dokazale, da bi bili takšni preparati efektivni. [3][4]
Ko se čebula prereže, se njene celice, ki tvorijo stene, razbijejo. Encimi (aliinaze) razbijejo aminokisline in tvorijo sulfenično kislino (RSOH). Te kisline so nestabilne in razpadejo v plin sin-propanetial-S-oksid. Plin prehaja skozi zrak in ko doseže oko, reagira z vodo v očesu in tvori razredčeno raztopino žveplene kisline. Ta kislina draži živčne končiče v očesu. Solzne žleze začno izločati solze, da bi razredčile in izprale dražilno snov [5].
V Dekameronu (Šesti dan, deseta zgodba) nastopa brat Cipolla (Čebula).
Wikimedijina zbirka ponuja več predstavnostnega gradiva o temi: ČebulaČebúla (znanstveno ime Allium cepa) je rastlina iz družine lukovk (Alliaceae), ki se široko uprablja v prehrani. Del čebule, ki se uporablja v prehrani, je podzemna čebulica, ki jo gradijo sočni luskolisti - odebeljene listne nožnice, v katerih rastlina hrani založne in obrambne snovi.
Matlök, kepalök[2] eller lök (Allium cepa) är en växtart i familjen amaryllisväxter, vid sidan av purjolök, vitlök och gräslök. Beroende på utseende och användning finns många svenska namn, som gul lök, rödlök, schalottenlök, potatislök, silverlök och syltlök.
Löken, den förtjockade växtdelen i marknivå (och i vissa fall stjälken – se calçot) används som grönsak och smaksättning i olika slags maträtter. Lök har förekommit i odling i åtminstone 3 000 år.
Matlök kommer ursprungligen från Centralasien, där det i nordvästra Kina, Afghanistan och Uzbekistan fortfarande finns vildväxande lök av denna art. I Kina odlades lök redan för 3 000 år sedan, och i Egypten finns avbildningar av lök i pyramiderna. Romarna förde lökarna med sig till Nordeuropa och Columbus förde dem till Amerika. På medeltiden var lökodling vanlig, och man ansåg att lök hade många goda egenskaper, både som livsmedel och läkeört.
Lök används ofta som både grönsak[3] och krydda i stekta eller ugnsbakade rätter. Den ingår med en olja ofta som bas i olika kött-, bön- och tomatbaserade såser eller tillredningar. Lökens ofta starka smak begränsar ibland dess användbarhet som grönsak, men mildare varianter kan användas i sallader och bryning av lök gör smaken mindre stark.[4]
En katalansk varietet av salladslök går under benämningen calçot. Denna odlas (i likhet med purjolök) för sina långa stjälkars skull och används ofta som en tidig vårprimör[a] i grillat skick.[6]
Lökskal används inom växtfärgning. Skal från gul lök ger gulröda färger, med en dragning åt orange. Man kan även färga påskägg med lökskal.
Matlök innehåller många nyttiga ämnen som olika antioxidanter,[7] proteiner, flavonoider och flavonoiden quercetin (som ger gul färg åt gul lök[7]). Det finns tecken på att de som äter mycket lök kan sänka risken för hjärt- och kärlsjukdomar[7] samt flera olika cancertyper, inklusive bröst-, livmoder, mag-, prostata- och andra cancerformer.[8]
I varieteten rödlök finns antocyanin (ger röd och lila färg).[7]
När man skär i lök frigör den ämnen som gör att ögonen tåras. Detta sker genom att gasen syn-propantial-S-oxid[9] (C3H6OS) bildas, vilket irriterar neuroner i ögat och ger den välkända tåreffekten. Tårarna och svedan i ögonen kan hindras om man skär löken under rinnande vatten. Man kan även låta (den skalade) löken först ligga i ett kallt vattenbad i cirka 15 minuter, vilket minskar risken för tårar och sveda i ögonen när man sedan skär den. Ett annat sätt är att helt enkelt inte titta rakt ner i löken när man skär utan hålla ett visst avstånd, eller hålla till under köksfläkten. Med hjälp av tändstickor i mungiporna (med svavlet utåt) kan också utsöndrade svavelångor sugas upp av svavlet och därigenom minska mängden tårar.[10]
Matlök är en mycket variationsrik art, och en rad olika typer har förädlats fram genom historien. Dessa sorter kan kategoriseras i följande grupper:[källa behövs]
Se även salladslök, en variant med outbildade lökar (av denna och andra växtarter) och där de långa stjälkarna används.
E=n hybrid med matlök (A. cepa) är luftlöken (A. ×proliferum).
Aggregatum-gruppen
Skördad lök som hänger på tork.
Uppskuren lök
Rödlök.
Calçot, en katalansk variant av salladslök, på grillen.
Wikispecies har information om Allium cepa.
Wikimedia Commons har media som rör Lök (art).
Matlök, kepalök eller lök (Allium cepa) är en växtart i familjen amaryllisväxter, vid sidan av purjolök, vitlök och gräslök. Beroende på utseende och användning finns många svenska namn, som gul lök, rödlök, schalottenlök, potatislök, silverlök och syltlök.
Löken, den förtjockade växtdelen i marknivå (och i vissa fall stjälken – se calçot) används som grönsak och smaksättning i olika slags maträtter. Lök har förekommit i odling i åtminstone 3 000 år.
Cwibla zwykło (Allium cepa L) – gatůnek rośliny ze familije knoblochowatych, pochodźi s Azyje Strzodkowyj. Naukowe, botańiczne mjano tyj rośliny je knobloch cwibla, nale we normalnyj godce używo śe ino cwibla. Je to roślina dwuletńo, rzodźi (ńykere uodmjany) bylina. Zjodliwo a używano kej culaga do wusztu, chlyba s tustym, szałotůw a inkszych.
Soğan, Soğangiller familyasındaki Allium cinsine dahil tüm bitkilerin genel adıdır. Özellikle Allium cepa türünü anlatmak için kullanılır ve bu anlamda "bahçe soğanı" olarak da adlandırılabilir. Yumrusu ve yeşil yaprakları yemeklere tat vermek için kullanılır. Soğan bitkisinin yeşil kısmı Cacık yapımında kullanılmaktadır.
Alliaceae familyası bazı botanistler tarafından Liliaceae (Zambakgiller) familyasının bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Fakat 1976'da çıkan bir yazı ile soğanın zambakgillerden olmadığı anlaşılmıştır.
Soğanlar
Soğan bitkisi
Mikroskopta soğan hücrelerinin görünüşü
Tek çenekliler ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. 
Sebze ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Soğan, Soğangiller familyasındaki Allium cinsine dahil tüm bitkilerin genel adıdır. Özellikle Allium cepa türünü anlatmak için kullanılır ve bu anlamda "bahçe soğanı" olarak da adlandırılabilir. Yumrusu ve yeşil yaprakları yemeklere tat vermek için kullanılır. Soğan bitkisinin yeşil kısmı Cacık yapımında kullanılmaktadır.
Alliaceae familyası bazı botanistler tarafından Liliaceae (Zambakgiller) familyasının bir parçası olarak değerlendirilmektedir. Fakat 1976'da çıkan bir yazı ile soğanın zambakgillerden olmadığı anlaşılmıştır.
Генеративне стебло без листків, пряме, до 80 см заввишки, трубчасте, обгорнуте піхвами листків при основі. Цибулина приплюснута, куляста або яйцеподібна, з перетинчастими суцільними жовтими внутрішніми лусками. Листки дворядні, трубчасті, гострі. Квітки двостатеві, правильні, зібрані в кулясте, зонтикоподібне суцвіття. Оцвітина проста, віночкоподібна, зеленувато-біла. Плід коробочка.
Зростає на одному місці до 4 років, дуже стійка проти морозів. Цвіте у червні-серпні. Вирощують як овочеву та лікарську культуру. Середня врожайність цибулі — близько 350 ц з гектара. Найкращий врожай досягається за температури +18-20 °C.
Найбільшим злісним шкідником є цибулева муха. Інші шкідники: міль цибулева. Вражається ботритіозом.
В цибулинах міститься від 3 до 14 % цукрів (мальтоза, глюкоза, сахароза, фруктоза), а також вітаміни А, В, С, ефірні олії, органічні сполуки (яблучна, лимонна, тіоціанова, фітинова), флавоноїди (епіреозид, кверцетин), мінеральні солі (калій, залізо, кобальт, марганець, селен, цинк, сірка). В листках (перах) також міститься вітамін С, якого втричі більше, аніж у лусках цибулини, та каротин. Галенові препарати цибулі стимулюють секрецію та перистальтику шлунково-кишкового тракту, мають антисклеротичні, фітонцидні, гіпоглікемічні, холінергічні властивості; сперматогенну активність (посилюють вироблення сперми), зміцнюють та сприяють росту волосся, покращують кровопостачання шкіри, лікують вугрі.
Вживається в їжу у свіжому, вареному, підсмаженому, консервованому та сушеному вигляді, використовується також як лікарський засіб. В культурі відома більш як 5 тис. років. Нині виведено велику кількість сортів, які різняться за смаком та кількістю цибулинок. В Україні найпопулярнішими сортами цибулі городньої є цибуля біла (сіянка, тиканка), цибуля синя, цибуля порей та цибуля ялтинська.
У культурі відома понад 5 тисяч років.
Середня врожайність цибулі — близько 350 ц/га. Найкращий урожай досягається при температурі 18-20°С. При температурі нижче 13 °C розвиток цибулин сповільнюється, стійкість до захворювань знижується. При спекотній сухій погоді погіршується смак зелені.
Виведено багато сортів, що розрізняються на смак і кількістю цибулин, а також скоростиглістю. У Криму популярна цибуля з фіолетовою шкіркою, так звана «ялтинська цибуля». Гострі сорти вирощують у дворічній культурі, солодкі та напівгострі в умовах України — в однорічній.
Микола Вавилов, подорожуючи 1927 року Іспанією, відзначав найвищу в світі врожайність валенсійського сорту цибулі городньої, що сягала 5 тисяч пудів з одного гектара. У Валенсії в той час під посіви цього сорту використовували більше 9 тисяч гектарів[2]:134,138.
Незважаючи на велику кількість корисних бактерицидних властивостей у цибулі, її застосування в медицині і косметології було обмеженим через різкий неприємний запах. З'ясувалося, що різкий запах цибулі обумовлений сірчистою сполукою - амілпропілдисульфідом (CH2 = CH-CH2-S-S-CH2-CH-CH3).
У самій цибулі цієї сполуки немає, але великий вміст амінокислоти цистеїну з сульфогідрильними групами -SH. При розрізуванні цибулі ці амінокислоти під дією ферментів перетворюються в пахучі дисульфіди. У цибулі відбувається утворення тіопропіональдегід-S-оксиду (CH3-CH2-CH = S = O), який саме і проявляє сльозогінні властивості.
Вважають, що саме сірковмісні органічні сполуки обумовлюють як дратівливі (до некротизуючих) властивості препаратів цибулі, так і їх неприємний (аж до нестерпності) запах. Це обмежує область медикаментозного використання таких препаратів, оскільки подразнююча дія лікарського засобу часто виявляється перешкодою при лікуванні, наприклад, відкритих ранових поверхонь, післяопераційних ран і рубців, шкірних захворювань, а також у лікувальній косметиці.
Українські вчені на чолі з професором Костянтином Селезньовим розробили і запатентували[3] спосіб усунення подразників шкірних покривів і неприємного запаху цибулі. М'яке селективне видалення з екстрактів цибулі сірковмісних сполук засноване на використанні неорганічних солей срібла, в присутності яких відбувається розрив хімічного зв'язку вуглець-сірка і відновлення нерозчинного сульфіду срібла.
Цей спосіб десульфуризації не торкається хімічних компонентів, що зумовлюють корисні властивості цибулі, що дозволяє екстрактам зберегти властиві їм види біологічної активності (проникати в глибокі шари шкіри, зволожувати її і насичувати вітамінами, мікроелементами і ферментами, виконувати протизапальну, антибактеріальну та антиоксидантну дію), що надалі може послужити основою для створення лікувально-косметичних засобів з різноманітними терапевтичними властивостями (наприклад, коригуючими процеси рубцювання).
Отриманому з екстракту цибулі деодорованому і неподразливого для шкіри складного комплексу біологічно активних речовин присвоєно найменування «ONION FLAVONES».
Phần lớn cây thuộc chi Hành (Allium) đều được gọi chung là hành tây (tiếng Anh là onion). Tuy nhiên, trong thực tế thì nói chung từ hành tây được dùng để chỉ một loài cây có danh pháp hai phần là Allium cepa.
Hành tây gồm các giống cây trồng: hành đỏ Pháp, hành đỏ.
Hành tây tươiGiá trị dinh dưỡng cho mỗi 100 g (3,5 oz)Năng lượng166 kJ (40 kcal)Hành tây là loại rau, khác với hành ta là loại gia vị. Nếu như hành ta có thể dùng cả phần lá và phần củ mà thực ra củ hành ta rất nhỏ thì hành tây chủ yếu dùng củ. Củ hành tây là phần thân hành của cây hành tây. Hành tây có họ hàng với hành tím thường phơi hay sấy khô làm hành khô. Hành tây có nguồn gốc từ Trung Á được truyền qua bên châu Âu rồi tới Việt Nam. Loài này hợp với khí hậu ôn đới.
Hành tây vừa được xem là một loại gia vị vừa như một loại rau rất giàu Kali, Selen, Vitamin C và Quercetin. Trong củ hành đỏ rất giàu các hợp chất và nhóm lưu huỳnh như DMS, DDS, DTS & DTTS gây mùi cay nồng.
Hành có tác dụng tiêu diệt các vi khuẩn lây nhiễm, bao gồm cả vi khuẩn E. coli và Salmonella. Ngoài ra, nó còn có hiệu quả chống lại bệnh lao và nhiễm trùng đường tiểu, chẳng hạn như viêm bàng quang. Vị hăng của hành làm tăng lưu thông máu và sự tiết mồ hôi. Đặc biệt trong thời tiết lạnh, hành có tác dụng tránh nhiễm trùng, giảm sốt và đổ mồ hôi ra cảm lạnh và cúm rất tốt.
Nhóm rau allium có chứa những chất chống viêm quan trọng. Lượng lưu huỳnh được tìm thấy trong hành tây giúp cản trở hoạt động của các đại thực bào - là những tế bào bạch cầu đặc hiệu đóng vai trò chính trong hệ miễn dịch, và một trong những hoạt động bảo vệ của nó là có thể gây ra các phản ứng viêm nghiêm trọng.
Chất chống ôxy hóa của hành tây giúp ngăn ngừa quá trình ôxy hóa axit béo trong cơ thể. Khi cơ thể có ít axit béo bị ôxy hóa thì sẽ sản sinh ít các phân tử truyền thông tin gây viêm hơn. Nhờ đó mà mức độ viêm nhiễm trong cơ thể được kiểm soát tốt.
Chất Quercetin trong hành tây có tác dụng chống oxy hoá rất mạnh, kết hợp với Selen có nhiều trong hành tây giúp khử các gốc tự do, nguyên nhân gây ra nếp nhăn và sự chai cứng da nên rất tốt cho da, móng và tóc.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng hành tây có thể giúp tăng mật độ xương. Nó đặc biệt tốt cho phụ nữ trong độ tuổi mãn kinh thường bị các vấn đề về xương.
Ngoài ra, có bằng chứng cho thấy những phụ nữ đã qua tuổi mãn kinh có thể giảm nguy cơ gãy xương nhờ ăn hành tây hằng ngày. Trong nghiên cứu này các nhà khoa học lưu ý đối với phụ nữ lớn tuổi ăn hành tây ít như một tháng một lần hoặc ít hơn thì không có tác dụng nhiều mà phải ăn hành tây hàng ngày mới giúp tăng mật độ xương. Không những thế, hàm lượng cao lưu huỳnh trong hành tây có thể cung cấp những lợi ích trực tiếp cho các mô liên kết trong cơ thể.
Dù bạn ăn sống hoặc nấu chín, hành tây cũng giúp bạn hạ huyết áp một cách tự nhiên. Nó cũng làm loãng máu, hòa tan cục máu đông và lọc máu khỏi các chất béo không lành mạnh. Sắc tố chứa xenton ở vỏ ngoài hành tây có tác dụng điều trị huyết áp.
Hành được chứng minh làm giảm nguy cơ bị ung thư, ngay cả khi bạn tiêu thụ chỉ một lượng vừa phải. Ung thư đại trực tràng, thanh quản và buồng trứng có thể ngăn chặn nếu bạn ăn hành tây với lượng vừa phải. Do đó hãy cố gắng thêm một củ hành tây vào trong công thức nấu ăn. Đối với khẩu phần cá nhân, nên dùng khoảng nửa củ hành tây.
Phòng chống ung thư ruột kết: Fructo-oligosaccharides trong hành kích thích sự tăng trưởng của vi khuẩn có lợi trong ruột kết và giúp giảm nguy cơ phát triển khối u ở ruột kết.
Nhiều nghiên cứu cho thấy: mỗi tuần ăn hành từ 4- 7 lần (mỗi lần 2- 3 củ) sẽ giúp làm giảm đáng kể nguy cơ ung thư buồng trứng, thực quản, miệng, thanh quản, trực tràng.
Thành phần Chromium trong củ hành đỏ giúp làm giảm nồng độ đường trong máu, giảm mức độ insulin và cải thiện lượng đường glucose hấp thụ vào cơ thể. Người ta ước tính có khoảng 50% dân số Mỹ bị thiếu thành phần Chromium, nhiều hơn bất cứ quốc gia phát triển nào khác, và rất có thể đó là lý do khiến cho đa phần người dân Mỹ bị bệnh tiểu đường và tim mạch.
Một điều nên lưu ý đó là thành phần chất chống oxy hóa flavonoids hiện diện nhiều ở các lớp bên ngoài của củ hành. Chính vì thế mà không ít người đã mắc phải sai lầm là đã lột bỏ quá nhiều các lớp vỏ này và vô tình đánh mất đi rất nhiều dưỡng chất quý giá. Chỉ cần lột bỏ đi 2 lớp vỏ hành là bạn cũng đã tự đánh mất hơn 75% thành phần anthocyanins có chứa trong chúng. Lưu ý là nấu với nhiệt độ càng nhỏ thì bạn càng có cơ hội lưu giữ được các dưỡng chất có trong hành.
Một số nghiên cứu đã cho thấy thời gian bảo quản hành đã cắt nhưng chưa nấu và thời gian đun nấu (bao gồm cả hấp) kéo dài 10 phút có thể ảnh hưởng đến lợi ích của hành đối với sức khỏe. Vì những lý do đó, cần chú ý đặc biệt trong việc bảo quản, chế biến và nấu loại rau gia vị này. Để không bị cay mắt khi thái hành, hãy để lạnh hoặc cho nó vào nước khoảng một giờ trước khi làm.
Mặc dù hành tây có nhiều lợi ích sức khỏe, nhưng nó cũng có những nguy cơ tiềm ẩn. Vì vậy chỉ nên dùng ở mức vừa phải.
Khi mua hành tây, chọn những củ có hình dáng rõ ràng, vỏ khô. Không chọn những củ đã nảy mầm hoặc có dấu hiệu thối rữa, héo hoặc vỏ đổi màu. Hành có thể được lưu trữ ở nhiệt độ trong phòng nhưng vẫn nên đặt ở nơi thông gió, tránh xa ánh sáng để tránh mọc mầm. Không để hành cùng với khoai tây vì chúng sẽ hấp thụ độ ẩm và khí ethylene từ khoai tây và thối nhanh hơn.
Phần lớn cây thuộc chi Hành (Allium) đều được gọi chung là hành tây (tiếng Anh là onion). Tuy nhiên, trong thực tế thì nói chung từ hành tây được dùng để chỉ một loài cây có danh pháp hai phần là Allium cepa.
В зелёных листьях лука содержатся сахара, белки, аскорбиновая кислота. В луковицах и листьях имеется эфирное масло, придающее им специфический запах и острый вкус, серосодержащие соединения, йод, органические кислоты (яблочная и лимонная), слизи, пектиновые вещества, гликозиды.
Лук стимулирует выделение пищеварительных соков, оказывает мочегонное и некоторое успокаивающее действие. Фитонциды лука определяют бактерицидное и антигельминтное свойства растения.
В культуре известен свыше 5 тысяч лет.
Средняя урожайность репчатого лука — около 350 центнеров с гектара. Лучший урожай достигается при температуре 18-20 °С. При температуре ниже 13 °C развитие луковиц замедляется, устойчивость к заболеваниям снижается. При жаркой сухой погоде ухудшается вкус зелени.
Выведено множество сортов, различающихся вкусом и количеством луковиц, а также скороспелостью. В Крыму популярен лук с фиолетовой кожурой, так называемый «ялтинский лук». Острые сорта выращиваются в двухлетней культуре, сладкие и полуострые — в однолетней.
Путешествовавший в 1927 году по Испании Николай Вавилов отмечал самую высокую в мире урожайность валенсийского сорта лука репчатого, достигавшую 5 тысяч пудов с одного гектара. В Валенсии в то время под посевы этого сорта использовалось больше 9 тысяч гектаров[2]:134, 138.
Репчатый лук — одна из важнейших овощных культур. Луковицы и листья используются как приправа в консервной промышленности, к салатам, винегретам, грибам, овощным и мясным блюдам, а также как пряно-витаминная закуска и вкусовая добавка к супам, соусам, подливкам, фаршам.
Чаще всего лук употребляется в сыром виде или поджаренным на сале или растительном масле до золотистого цвета. Сырой лук отлично дополняет колбасные и мясные изделия, творог, сыры, хлеб с салом.
Лук репчатый используется в качестве модельного организма в методе Allium test, применяемом для генотоксикологических исследований.
В России в школьном курсе ботаники (биологии) ознакомление учащихся с устройством клетки растений и с практикой микроскопического исследования начинается с изучения препарата из тонкой кожицы, разделяющей чешуйки луковицы, окрашенной раствором иода и рассматриваемой «на просвет». Причиной такого выбора является крупный размер и весьма характерный вид этих клеток, а также отсутствие необходимости приготовления тонкого среза.
В медицине лук известен со времён Гиппократа. Лечебные свойства лука признавали все народы. Римляне считали, что сила и мужество солдат увеличиваются при употреблении лука, поэтому он входил в военный рацион. В Египте луку воздавали почести как божеству. При Гиппократе лук прописывали больным ревматизмом, подагрой, а также от ожирения. Знаменитый персидский врач и учёный Ибн Сина (Авиценна) в начале XI века писал о луке: «Съедобный лук особенно помогает от вреда плохой воды, если бросить в неё очистки лука, это одно из средств, уничтожающих её запах… Луковый сок полезен при загрязнённых ранах, смазывать глаза выжатым соком лука с мёдом полезно от бельма… Луковый сок помогает от ангины. Съедобный лук вследствие своей горечи укрепляет слабый желудок и возбуждает аппетит». На Востоке существовала поговорка: «Лук в твоих объятиях — проходит всякая болезнь».
Время появления лука на Руси точно не установлено, но известно, что уже с давних пор он был одним из главных пищевых продуктов и считался универсальным средством, предохраняющим и излечивающим болезни. В старинных русских лечебниках-травниках приводили такую рекомендацию: «во время морового поветрия или иных прилипчивых болезней нужно развешивать в комнатах связки луковиц, отчего не проникает в них зараза, да и воздух в покоях очистится… Во время скотского падежа нанизывают на нитку поболее луковиц и чесночных головок и привязывают на шею коровам, лошадям и другим домашним животным, чтобы не заразились». Профессор Н. 3. Умиков приводит свидетельства современников о том, что во время большой эпидемии брюшного тифа в 1805 году русские, потреблявшие в большом количестве лук, не заболевали тифом и чумой.
Лук — хорошее витаминное средство, особенно рекомендуемое в зимне-весенний период, но используемое круглый год. Значительное количество минеральных солей способствует нормализации водно-солевого обмена в организме, а своеобразный запах и острый вкус возбуждают аппетит.
Лук широко используется в современной медицине. Из лука репчатого получены препараты «Аллилчеп» и «Аллилглицер». «Аллилчеп», оказывающий противомикробное действие, возбуждает моторику кишечника, используется как при поносах, так и колитах с наклонностью к запорам, при атонии кишечника, атеросклерозе и склеротической форме гипертонии. «Аллилглицер» рекомендуется для лечения трихомонадного кольпита в виде тампонов.
Лук — популярное косметическое средство во многих странах[3]. Соком лука рекомендуют смазывать волосистую часть головы при себорее, гнездовой плешивости, для укрепления корней волос. При этом волосы становятся шелковистыми, мягкими и блестящими, а кожа не шелушится, не образуется перхоть. От луковичного сока бледнеют веснушки; приём лука внутрь, а также луковые маски (из смеси кашицы лука с мёдом) предупреждают появление морщин, кожа лица становится свежее.
Лук содержит меркаптометилпентанол — вещество, активно связывающее пероксинитрит[4].
Ценный медонос, даёт пчёлам много нектара даже при очень жаркой погоде. Мёд светло-жёлтый, почти непрозрачный, при созревании теряет характерный привкус лука[5].
Вид Лук репчатый входит в род Лук (Allium) семейства Луковые (Alliaceae) порядка Спаржецветные (Asparagales).
В рамках вида ранее выделяли несколько разновидностей, например:
Иногда Лук-шалот (Allium ascalonicum) рассматривается как разновидность репчатого лука (Allium cepa var. aggregatum G.Don).
Общемировое производство репчатого лука в 2016 году составило 93,1 миллиона тонн. При этом более 45 % мирового производства приходится на две страны — Китай и Индию.
В число 10 крупнейших производителей репчатого лука в 2016 году вошли:
Производство репчатого лука (тысяч тонн)
Индия 19 415 ЕгипетВ зелёных листьях лука содержатся сахара, белки, аскорбиновая кислота. В луковицах и листьях имеется эфирное масло, придающее им специфический запах и острый вкус, серосодержащие соединения, йод, органические кислоты (яблочная и лимонная), слизи, пектиновые вещества, гликозиды.
Лук стимулирует выделение пищеварительных соков, оказывает мочегонное и некоторое успокаивающее действие. Фитонциды лука определяют бактерицидное и антигельминтное свойства растения.
.jpg)
_03.JPG)
{{Translated page}}标签。 洋蔥（学名：Allium cepa），又称葱頭、洋蒜，新疆人稱皮牙孜（源自波斯语Piyaz）、是一種常見的蔥科蔥屬植物。
二年生或多年生草本。根弦线状，浓绿色圆筒形中空叶子，表面有蜡质；叶鞘肥厚呈鳞片状，密集于短缩茎的周围，形成鳞茎（俗称葱头）；伞状花序，白色小花；蒴果。
根茎外边包着一层薄薄的皮（白、黄或红色），里面是一层一层的肉，一般是白色或淡黄色。
洋蔥的成長可由種子培育；或是更常見的，由鱗莖Sets來培育。洋蔥鱗莖通常是一年播很密集的種子來培育的；讓大部分的種子最後都發育不良，只結很小的鱗莖。再將這些小鱗莖分散來種，就能夠很容易的在隔年時，成長為成熟的洋蔥。不過這樣長出來的洋蔥也常常會有雙鱗莖的問題。
無論那一種培育的方法，都能用在培育大蔥Spring Onion或綠蔥上。這些蔥是洋蔥發芽之後，還沒完全長成的時候收成的，綠蔥的英文名字除了Green Onion之外，也常被叫做Welsh Onion、或是Allium fistulosum（青蔥的學名；不會結乾鱗莖的一種蔥類）。
洋蔥原產於中亞或西亞，现有很多不同的品種，已经用于世界各地的食物。
在西元前一千年的古埃及石刻中就有收穫洋蔥的圖畫，之後傳到地中海區。西漢時，張騫通西域，從西域帶回許多物種。當時在西域已經有種植洋蔥的記錄。
地理大發現之後，由歐洲向世界傳播。16世紀，傳入北美洲。17世紀傳到日本。18世紀時，《嶺南雜記》記載洋蔥由歐洲白人傳入澳門，在廣東一帶栽種。
根據臺灣車城鄉公所的資料，1912年一位在淡水任教的日本小學老師，首次把洋蔥由日本引進臺灣。臺灣總督府農業試驗所自1918年起，在臺灣各地試驗栽植洋蔥，但是成效不佳。
第二次世界大戰結束後，臺灣省農業試驗所在省農林廳和農復會的贊助下，繼續引進各品種洋蔥，在臺灣各地試種。在臺灣南部雲林縣、嘉義縣、臺南市、屏東縣一帶種植成功，現在屏東的恆春、楓港、車城等地成為臺灣最大洋蔥產地。
洋蔥的主要食用部位是鱗葉，主要作調味用。洋蔥含有大蒜素，有很強烈的刺激味道。切洋蔥時，這種味道會刺激人的眼睛和鼻子，使之流淚[1]。虽然生的时候味道辛辣，但是烹饪之后不会太刺激。洋蔥有淨化血液的功效，其中的二烯丙基二硫是刺鼻氣味的主要成分，能夠預防血液凝固、有效清血，並降低血液中的膽固醇。
洋蔥也在生物實驗課或生物課本中出现，因為洋蔥的取得方便，並且不具有葉綠體，常拿來和一般植物的葉細胞當做比較。
對貓狗而言，食用含有洋蔥的食物，可能會引起嚴重的併發症，導致貓狗體內的紅血球細胞極速氧化[2]，甚至死亡。
|year= / |date= mismatch中的日期值 (帮助)（繁体中文）
タマネギ（玉葱、葱頭、学名：Allium cepa）は、ネギ属の多年草。
園芸上では一年草もしくは二年草として扱われる。球根（鱗茎）は野菜として食用とされる。色、形状、大きさは様々である。種小名 cepa はラテン語で「タマネギ」の意味だが、さらに「頭」を意味するケルト語に由来するとも言われている。なお、かつて日本では中国語由来の「葱頭（中国語版）」と書いてタマネギと読んでいた。
染色体数は 2n=16。生育適温は 7001200000000000000♠20 °C 前後で、寒さには強く氷点下でも凍害はほとんど見られないが、7001250000000000000♠25 °C 以上の高温では生育障害が起こる。花芽分化に必要な条件は品種や系統によって大きく違うが、一定以上に成長した個体が 7001100000000000000♠10 °C 前後またはそれ以下の低温下に一定の期間以上さらされると花芽が分化する。大きな苗を植えると分球や裂球や抽台しやすく、小さいまま低温に遭うと枯れやすい。
結球には日長条件が大きく関与し、短日・中日・長日それぞれに品種系統で分化している。大まかに、日本で栽培されているものは、春まきが14時間以上の長日条件下、秋まきの早生種で12時間程度の中日条件下で結球する。長日条件・温度上昇で肥大が促進される。玉が成熟すると葉が倒伏し、数ヶ月の休眠に入る。ヨーロッパなどで栽培される品種の中には16時間以上の長日でなければ結球しない品種があり、それらは日本では収穫できない。
ネギの花は花弁が開くが、タマネギとは花弁が開かない点で区別できる。
ヤグラネギや野草のノビルと同じように、花の咲く所から芽が伸びる品種がありヤグラタマネギとよぶ。
原産は中央アジアとされるが、野生種は発見されていない。栽培の歴史は古く、紀元前のエジプト王朝時代には、ニンニク等と共に労働者に配給されていた。ヨーロッパの地中海沿岸に伝わったタマネギは、東ヨーロッパ（バルカン半島諸国やルーマニア）では辛味の強い辛タマネギ群、南ヨーロッパ（イタリア、フランス、スペイン）では辛味の少ない甘タマネギ群が作られた。これらの両系統は16世紀にアメリカに伝えられ、さまざまな品種が作られた。
その一方、原産地から東のアジアには伝わらなかった。日本では江戸時代に長崎に伝わったが、観賞用にとどまった。食用としては、1871年（明治4年）に札幌で試験栽培されたのが最初とされ、1878年（明治11年）、札幌農学校教官のブルックスにより本格的な栽培が始まった。その後の1880年（明治13年）に、札幌の中村磯吉が農家として初めて栽培を行った。
品種の系統としては、アメリカから導入された春まき栽培用の「イエロー・グローブ・ダンバース（Yellow globe danvers）」という品種が「札幌黄」という品種に、秋まき栽培用は1885年（明治18年）、大阪に「イエロー・ダンバース（Yellow danvers）」という品種が導入され「泉州黄」に、フランス系の「ブラン・アチーフ・ド・パリ」が「愛知白」に名を変えて、それぞれ地域に定着化した。さらに農家や農協単位で自家採種・選抜を行い、農家や地域ごとに特徴のある品種が作られた。
現在では、大手種苗会社によるF1品種が殆どを占めている。特に、株式会社七宝による一連の品種は乾腐病に対する抵抗性を持ち、長期貯蔵性などにも優れ、平成16年度民間部門農林水産研究開発功績者表彰の農林水産大臣賞を受賞した。
2005年（平成17年）の世界生産量は約65 000 000トン。
日本での生産量は1 154 000t、作付面積は2万4千haである。そのうち北海道が生産量約660 000t、作付面積12 500haと、全国生産量の約5割強を占める（以上、統計値は農林水産省 平成21年産春野菜、夏秋野菜の作付面積、収穫量及び出荷量(速報)による）。北海道に次いで佐賀県、兵庫県（主に淡路島）、愛知県、長崎県、静岡県、大阪府（主に泉州地区）が主な産地である。北海道は春まき栽培、他府県では秋まき栽培が行われるため、季節ごとに産地の異なるものが小売されている。
安価である中国・タイ・韓国・アメリカ・トルコ・オーストラリア・ニュージーランドからの輸入品も多い（輸入量約208 000t/ジェトロ2009年（平成21年）年計）が、国産品は価格面の対策として生産・流通コストの低減化、端境期対策としてマルチング・トンネル栽培による極早生の早期化や貯蔵技術の向上、極早生品種・高貯蔵性品種の開発、品質面の対策として高機能性品種の開発等を行っている。
大きく分けて春まき栽培と秋まき栽培がある。致命的な病気や害虫は少なく栽培の容易な野菜である。
春播き栽培と秋播き栽培の中間的な栽培方法。
採種（種の収穫）を目的とした栽培は食用栽培と大きく異なる。おもな工程は母本選抜と開花・採種であり本州での採種栽培の方法は以下の通りである。
タマネギは収穫後、表皮を乾燥させておけば長期保存が可能であり、常温でも数ヶ月は保存が可能な食材とされる。酵素欠損による不耐症でなければ、ほとんどのヒトには無害である。アレルギー物質を含む食品にも指定（2013年現在の省令および通知）されていない[5]。主に鱗葉を食用とするが、強い辛味・香味がある。生のタマネギはイチゴ位の甘みを持っているが、これはタマネギが光合成産物をデンプンではなく、主にスクロース、グルコース、フルクトース等の低分子の糖として貯蔵するためである。従ってタマネギの鱗茎からはデンプンが検出されない。糖度は高いが辛さが強いため辛く感じる。辛味は加熱すると無くなり、甘みが出る。一般的に食べられているタマネギは『イエローオニオン (yellow onion)』とも呼ばれる。日本ではエシャロットの代用[6]とされる場合もある。
辛みの強さは、品種によって違いがある。一般に早生の方が辛みが少なく、晩生になるにつれ辛みが強くなる。しかしそれは、日本で栽培される品種を開発する過程で早生品種の親に甘い品種を使い、晩生品種の親に辛い品種を利用したためである。つまり早晩性と辛味には直接の関係は無い。また保存状態によっては辛味が強くなるため、晩生の貯蔵用品種であっても葉が青いうちに収穫してすぐに利用すれば比較的辛味が少ない。
多様の料理に使われる。サラダであればマリネなど、煮込み料理ではカレー、シチュー、肉じゃがなど、卵と共に料理するオムレツや親子丼に用いるほか、ソースなどとしてデミグラスソース、トマトソース、タルタルソース、サルサなどの素材としても欠かせない。ネギと同様に鍋料理や味噌汁の具としても用いられる。日持ちがするため、大航海時代にはニンジンやジャガイモと共によく食べられていた。新たまと呼ばれる極早生のタマネギは、生で薄切りにしても美味しく食べられる。
タマネギを切ると涙が出るのは、タマネギの細胞がスライスされた時に発生するsyn-プロパンチアール-S-オキシドが気化し、目・鼻の粘膜を刺激するためである[7]。これを防ぐにはゴーグル等で目を覆ったり鼻をつまむ。ほとんどにおいては鼻から侵入してくるため、目を洗い流すだけでは痛みを緩和することは難しい。換気扇を回した状態でコンロの火を着け、そのすぐ横で調理すると刺激成分が上昇気流に乗って換気扇から排出される。また、水につけながら切ると刺激成分が水に溶けて気化しなくなる。あらかじめ冷蔵庫で数時間冷やしておくのも良い。反対に、電子レンジで加熱することでも刺激成分の効果を弱められる。ただし、これらの方法では多少味が落ちてしまう。涙の出ないタマネギも開発されてはいるが、遺伝子組み換え作物のため市場には出ていない。
生のタマネギの匂いは、主にジプロピルジスルフィドによるものである[8]。
タマネギの種は黒ごまに姿が似ており、インドやヨーロッパにおいてスパイスの一種としてそのまま、あるいは他のスパイスと合わせて料理の香り付けなどに用いられる。
タマネギを加熱し、黄色、あめ色、茶色と褐変が進行するに従ってDPPHラジカル消去能が上昇する、との報告がある[9]。タマネギを炒めることによってメイラード反応が起こり、褐色物質のメラノイジンが生成する。メラノイジンは、in vitroでは抗酸化作用、活性酸素消去活性、ヘテロ環アミノ化合物（発癌物質）に対する脱変異原活性などを有する可能性があるとして研究が続けられている[10] [信頼性要検証]。
かつて、デザイナーフーズ計画のピラミッドで2群に属しており、チャやターメリックと共に、2群の最上位に属する高い癌予防効果のある食材であると位置づけられていた[11]。
注） サルは好んで食べることもあるが、ウサギ、イヌやネコなどの動物が食べた場合、成分に含まれる有機硫黄化合物が血液中の赤血球を破壊するタマネギ中毒の原因ともなる。 （人でも大量に食べるとタマネギ中毒になる。）
この項目は、植物に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（プロジェクト:植物／Portal:植物）。 タマネギ（玉葱、葱頭、学名：Allium cepa）は、ネギ属の多年草。
園芸上では一年草もしくは二年草として扱われる。球根（鱗茎）は野菜として食用とされる。色、形状、大きさは様々である。種小名 cepa はラテン語で「タマネギ」の意味だが、さらに「頭」を意味するケルト語に由来するとも言われている。なお、かつて日本では中国語由来の「葱頭（中国語版）」と書いてタマネギと読んでいた。
양파(洋파, Onion)는 수선화과의 부추아과 부추속에 속한 식물이다. 부추속은 보통 부추과에 분류되지만 백합과로 분류하는 사람도 있다. 알리움 케파를 백합과 파속으로 분류하기도 한다. 알리움 케파(Allium cepa)라는 학명은 부추속에 속한 양파 중에서도 영어로 garden onion, bulb onion, shallot이라고 부르는 것을 말한다. 영양 성분은 평균적으로 물 90.4%, 단백질 1%, 지방 0.1%, 탄수화물 7.6%이고, 양파 100g 속에 평균적으로 비타민C 7 mg, 칼슘 15 mg, 인 30mg이 들어 있다. 또한 케르세틴(Quercetin)성분도 함유하고 있다.
양파의 원산지는 서남아시아와 지중해 지역으로 알려져 있으며 유럽 지역에서 1000년 가까이 재배된 것으로 생각된다.[1] 알리움 케파(Allium cepa)는 경작되는 종이다. 하지만 동족 관계의 야생종이 중앙 아시아에서 자라는 것으로 알려져 있다. 가장 가까운 종은 이란에서 발견된 알리움 바빌로비(Allium vavilovii 포포프 & 베드.)와 알리움 아사렌세(Allium asarense R.M. 프리쉬 & 마틴)이다.[2] 조하리와 호프는 바빌로비 종이 고유의 야생종인지 아니면 작물의 야생 변종인지는 의심이 간다고 말한 바 있다.[3]
양파는 매운맛이 약한 감미종과 매운맛이 강한 신미종으로 크게 나뉘고, 다시 비늘줄기의 색깔에 따라 황색·적색·백색계로 나뉜다. 감미종은 생식하는 데 많이 이용되고, 신미종은 조리에 주로 이용된다. 한국에서 재배되는 대부분의 품종은 신미종의 황색계이며, 대표적인 종이 천주황(泉州黃)이다. 또 생육기간의 장단에 따라 조생종·중생종·만생종으로 나누는데, 조생종은 온도만 적당하면 12시간 정도의 일장(日長)에서도 알이 잘 비대하나, 만생종은 일장이 그보다 길어야 비대한다.
대한민국에서는 8-9월에 모판에 파종하여 10월에 어린 모종을 밭에 정식하고, 다음 해 6월 무렵에 수확하는 가을뿌림재배가 대부분을 차지하고 있다. 봄에 파종하여 가을에 수확하는 봄뿌림재배를 하면 다음 해 1월 상순까지는 싹이 나지 않고, 그 뒤에 냉장하면 4월까지 저장할 수 있다. 봄뿌리재배는 강원도 대관령·인제등지의 고랭지에서 하고 있다. 이 밖에 3-4월에 파종하여 5월 중순경에 작은 알(球)을 수확하고 건조시켰다가 8월 무렵 밭에 심어 겨울부터 이른 봄에 수확하는 세트 재배방식도 있다.
양파는 자극적인 냄새와 매운맛이 강한데, 이것이 육류나 생선의 냄새를 없앤다. 이 자극적인 냄새는 이황화프로필알릴과 황화알릴 때문이며, 이것이 눈의 점막을 자극하면 눈물이 난다. 삶거나 굽거나 튀기면 매운맛이 없어지고 단맛과 향기가 난다. 수프를 비롯하여 육류나 채소에 섞어 끓이는 요리에 사용되고, 카레라이스의 재료로서도 요긴하게 사용된다. 샐러드나 요리에 곁들이는 외에 피클의 재료도 된다. 샐러드로서 생식할 때에는 매운맛이 적고 색깔이 아름다운 적색계통의 양파를 주로 쓴다. 문화권마다 차이는 있지만 양파는 생 것, 얼린 것, 통조림에 넣은 것, 절인 것, 말린 것의 형태로 유통된다. 다지거나 썰어서 거의 모든 요리에 넣어 먹을 수 있다. 양념 형태로도 쓰이며, 조리된 요리, 샐러드에도 들어간다. 서양 요리에서는 양파 그 자체만 먹는 경우는 거의 없고, 종종 메인 요리와 곁들여 먹는다. 양파는 종류에 따라서 매운 것, 톡쏘는 것, 순한 것, 달달한 것 등이 있다. 어떤 문화권에서는 식초에 절인 양파는 간식으로 먹기도 한다. 특히 영국에서는 해물 요리 가게나 포테이토 프라이 가게에서 주 요리와 곁들여 내기도 한다. 양파는 인도의 주식 중 하나이다. 인도 요리하고 중화 요리의 기본 재료가 되고, 일본 음식에도 양파가 들어가는 음식이 많다. 인도 커리에 흔히 들어가며, 페이스트 형태로도 만들어져 주요리나 부 요리에 쓰이기도 한다. 중국 사람들이 기름진 음식을 많이 먹는데도 성인병에 안 걸리는 비결이 바로 양파에 있다. 과학 수업하고 관련, 현미경의 프레파라트 사용법을 가르칠 때에는 흔히 양파에서 떼어낸 조직을 쓴다. 양파에는 확대 비율이 작을 때에도 잘 보이는 비교적 큰 세포가 들어 있기 때문이다.
양파는 마늘과 달리 껍질을 까서 올라오는 매운맛의 냄새로 인해서 눈물을 흘리는 사람도 흔히 종종 볼 수 있는데 이때 물로 잘 씻어주면 좋다.
양파는 수만 년 동안 인류의 양식으로 쓰였던 것으로 추정된다. Caananite의 청동기 시대 유적을 보면, 기원전 5000년까지의 연대로 추정되는 무화과 나무나 야자나무의 화석과 함께 양파의 흔적이 같이 발견되기도 하였다. 하지만, 이것들이 인위적으로 재배한 양파였는지는 확실하지 않다. 고고학적으로 따져서나, 옛 문헌 기록을 추적해서 살펴본 바에 의하면, 2000여 년이 지난 고대 이집트 시대 때부터 경작이 이루어지지 않았나 한다. 동시대에 리크(부추의 일종, 서양부추) 및 마늘이 경작되기 시작한 것으로 보인다. 이집트 피라미드를 만드는 데 동원된 일꾼들이, 무와 함께 양파를 먹었을 것으로 추측된다.[6] 양파는 쉽게 번식하고 보관하고 운반할 수 있다. 이집트인들은 양파의 구형 모양과 동심원이 내세를 상징한다고 보았다. 이집트식 장례에도 사용된 것으로 추정되는데, 이 주장은 람세스 4세의 안와에서 양파의 형적이 발견된 것을 근거로 하고 있다. 이집트인들은, 양파가 망자와 함께 매장되면 양파의 강렬한 향이 망자의 숨을 다시 살려줄 것이라고 믿었던 것으로 추정된다. 고대 그리스에서는, 운동선수들은 많은 양의 양파를 섭취하였는데, 혈액(체액)의 균형을 바로 잡아 준다고 믿었기 때문이다[7]. 로마 시대의 검투사들은 근육을 강화하기 위해 양파를 으깨 발랐다고 한다. 중세 시대 때, 양파는 꽤 중요한 식품이었으며, 집세를 양파로 대신 내거나, 선물로서 양파를 주고 받았다 한다. 일부 문화권에서 의사들은 두통을 더는 데 좋다면서 양파를 처방하기도 하였으며, 뱀에 물린 데, 탈모가 심한 데에 양파를 권하기도 하였다. 1500년대 초반, 양파는 불임, 심지어는 개, 소, 애완용 동물의 불임까지에도 처방되었다 한다. 1492년, 크리스토퍼 콜럼버스가 아이티에 들르면서, 북아메리카로 양파가 전래되었다. 한국에는 동의보감에 자총(紫蔥:적양파)의 기록이 나온다. "자총(紫蔥)이라고 일컬어 맵지 않다"라고 기술하고 있다. 16세기 후반에서 최소 17세기 초반부터 먹어온 것.
통풍이 잘되는 서늘한 곳에 걸어두는 것이 좋으며, 깐 양파 손질 후 남은 양파라면 밀폐 용기에 담아 냉동고에 냉장보관 하는 게 좋다. 온도는 -20도에서 최대 -30도를 유지하는 것이 좋다.
2007년 기준, 세계 10대 양파 생산 국가와 그 생산량은 다음과 같다.[8]
양파(洋파, Onion)는 수선화과의 부추아과 부추속에 속한 식물이다. 부추속은 보통 부추과에 분류되지만 백합과로 분류하는 사람도 있다. 알리움 케파를 백합과 파속으로 분류하기도 한다. 알리움 케파(Allium cepa)라는 학명은 부추속에 속한 양파 중에서도 영어로 garden onion, bulb onion, shallot이라고 부르는 것을 말한다. 영양 성분은 평균적으로 물 90.4%, 단백질 1%, 지방 0.1%, 탄수화물 7.6%이고, 양파 100g 속에 평균적으로 비타민C 7 mg, 칼슘 15 mg, 인 30mg이 들어 있다. 또한 케르세틴(Quercetin)성분도 함유하고 있다.
.jpg){kind=link}
