Maustetilli

Kwiatostan

Owoce

Koper ogrodowy (Anethum graveolens L.) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych. Pochodzi prawdopodobnie z południowo-zachodniej Azji. Obecnie nie występuje już w stanie dzikim, jedynie w uprawie, i jest uprawiany na całym świecie^[2].

Nazewnictwo

Nazwa naukowa składa się z łacińskiej nazwy rodzajowej anethum oznaczającej koper, o pochodzeniu greckim – anethos 'wiotki' lub anemos 'wiatr' i nazwy gatunkowej, na którą składają się człony gravis 'ciężki' i olens 'pachnący', co wiąże się z aromatycznymi właściwościami rośliny^[3]. W czasie ustalania nazw naukowych stosowano również nazwę Anethum hortense^[4]. Jan Krzysztof Kluk użył nazwy koper pospolity^[4]. W Polsce zanotowano następujące nazwy ludowe: kajzer, koper, koper ogrodowy zwykły, koper swojski, koper wonny, koperek, koperek wonny, kopr, kopr polski, kopr pospolity, kopr swojski, krop^[3].

Morfologia

Łodyga

Sinawozielona, silnie aromatyczna, wysokość do 1,2 m. Jest żeberkowana, dęta, naga, i rozgałęziona^[5]

Liście

3-, 4-krotnie pierzaste o nitkowatych odcinkach. Dolne posiadają pochwiaste ogonki, górne są siedzące^[6].

Kwiaty

Żółte w wieloszypułkowych baldachach złożonych, bez pokryw i pokrywek^[5]

Owoc

Spłaszczona rozłupnia zawierająca rozłupki o soczewkowatym kształcie i długości 3–5 mm^[5].

Zastosowanie

• Powszechnie uprawiana roślina przyprawowa. W Europie uprawiany był już w starożytności.
  • Młode pędy to tzw. koperek. Świeże liście koperku dodaje się do sałatek, gotowanych ziemniaków, jaj faszerowanych, serów twarogowych, zup gorących i chłodników, masła ziołowego, raków, krabów, ślimaków, i ryb. Typowym wyrobem z koperku jest sos koperkowy używany do gotowanych mięs (cielęciny, wołowiny, baraniny). Koperku używa się też do dekorowania potraw. ^[6][7]
  • Pędy kopru wraz z baldachami stanowią istotny składnik podczas kiszenia ogórków i papryki. Używane są też jako składnik octów ziołowych. ^[6][7]
  • Owoce kopru używane są do przygotowania marynat i kapusty kiszonej. Przyprawia się nimi sałaty, zupy i sosy. Przyrządza się z nich nalewki i likiery. ^[6][7]
• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: cała roślina ze szczególnym uwzględnieniem liści i nasion. Wszystkie części rośliny zawierają olejek eteryczny, m.in. karwon, felandren, limonen. Roślina zawiera również flawonoidy i kumaryny. Koper jest bardzo zasobny w sole mineralne, wapń, żelazo, fosfor, prowitaminę A, witaminę D, E, K, B₁, B₂, B₆, B₁₂, H, bardzo duże ilości witaminy C^[6].
  • Działanie: napar z liści lub nasion działa lekko uspokajająco, wpływa korzystnie na proces trawienia i delikatnie obniża ciśnienie krwi. Wewnętrznie jest stosowany jako lek przeciw kolce, trudnościom z trawieniem i spowodowaną tym bezsennością, wzdęciom, nieprzyjemnemu zapachowi z ust, brakowi pokarmu u matek karmiących piersią, w bezsenności i nieżycie górnych dróg oddechowych. Zewnętrznie okłady z owoców są stosowane przy schorzeniach oczu oraz w ropnych zakażeniach skóry (mają działanie antyseptyczne)^[6].
  • Zbiór: liście zbiera się wiosną lub latem przed kwitnieniem, a nasiona latem, gdy już dojrzeją. Suszy się w przewiewnym i zacienionym pomieszczeniu, wysuszone przechowuje w szczelnych opakowaniach. Można też je zamrozić lub konserwować w soli^[6].
• Łodygi z baldachami kwiatowymi są wykorzystywane do wykonywania bukietów i stroików, zarówno świeżych, jak i suszonych^[6].
• Kosmetyka. Olejek koperkowy jest składnikiem niektórych past do zębów, płukanek do ust, mydeł, perfum, wód zapachowych. Napar z owoców kopru jest używany do przemywania tłustej cery i przetłuszczających się włosów. Rzymianie olejkiem koprowym namaszczali ciało^[6].

Uprawa

Roślina jednoroczna, łatwa w uprawie. Wymaga słonecznych i osłoniętych od wiatrów stanowisk, gleby wilgotnej – nie znosi jednak stałego zawilgocenia. Lubi podłoża dobrze spulchnione, żyzne i przepuszczalne. Nasiona wysiewamy wiosną wprost do gruntu i w miarę potrzeb możemy je dosiewać przez całe lato aż do jesieni (ze względu na krótki okres wegetacyjny trwający około 45–50 dni). Niektóre odmiany: 'Bouquet', 'Fernleaf', 'Mammoth', 'Vierling'. Wymagane jest podlewanie w okresach bez opadów. Roślina ta jest rzadko atakowana przez choroby czy też szkodniki^[8].

Obecność w kulturze

• Pędy kopru z liśćmi i kwiatami znaleziono w grobowcu Amenhotepa II zmarłego około 1400 roku p.n.e^[9].
• Jedna z roślin biblijnych. Ewangelia Mateusza (23,23) podaje, że koprem w czasach biblijnych Żydzi płacili dziesięcinę^[9].
• Uważany był za roślinę czarodziejską. Dawniej wierzono, że chroni przed piorunami i złymi snami i jego wiązki wieszano w domach^[8].

Przypisy