Ostrogowiec czerwony, czerwony kozłek[3] (Centranthus ruber) – gatunek rośliny z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae), z podrodziny Valerianoideae, dawniej wyodrębnianej zwykle jako rodzina kozłkowate (Valerianaceae)[1]. Pochodzi z basenu Morza Śródziemnego i Portugalii, ale został szeroko rozprzestrzeniony jako roślina ozdobna i w wielu miejscach rośnie zdziczały[4], nierzadko jest gatunkiem inwazyjnym (np. w zachodniej części USA[5] i w Afryce Południowej[6]).
Morfologia
- Pokrój
-
Roślina wieloletnia, naga, kłączowa, o łodygach wznoszących się i zwykle rozgałęzionych, osiągających zwykle do 80 cm[4], maksymalnie do 100 cm wysokości[7].
- Liście
-
Ulistnienie naprzeciwległe. Liście niepodzielone, nieco mięsiste[3], niebieskawozielone[8], odziomkowe ogonkowe, wyższe siedzące[3], u nasady obejmujące łodygę. Blaszka lancetowata do jajowatej, o długości do 8, rzadko 12 cm i szerokości zwykle od 1 do 5 cm. Wierzchołek tępy lub ostry. Najwyższe liście czasem nieregularnie ząbkowane[4].
- Kwiaty
- Zebrane na szczycie w gęste[8], trójdzielne wierzchotki[4][3]. Korona kwiatu asymetryczna – rurkowata z ostrogą u nasady, na szczycie z 5 nierównymi łatkami. Korona ma barwę od różowej do ciemnoczerwonej[7]. Osiąga do 7–10 mm długości, a ostroga 4–7, rzadko 9 mm długości[4].
- Owoce
-
Niełupki nagie do 4 mm długości[7], zwieńczone pęczkiem włosków[9].
Biologia i ekologia
Bylina, choć stosunkowo krótkotrwała (rośnie przez kilka lat)[10]. W naturze rosnąca na terenach skalistych, jako gatunek zdziczały nierzadko rośnie na murach[4]. Kwitnie od wiosny do jesieni (w Polsce od maja do lipca[8]), przy czym kwiaty długo utrzymują się na roślinie[10].
Systematyka i zmienność
Gatunek z sekcji Centranthus z rodzaju Centranthus[4], dla którego jest gatunkiem typowym[11].
Wyróżnia się dwa podgatunki[4][2]:
-
Centranthus ruber subsp. ruber – podgatunek nominatywny
-
Centranthus ruber subsp. sibthorpii (Heldr. & Sart. ex Boiss.) Hayek – takson wyróżniający się liśćmi lancetowatymi, zawsze całobrzegimi, na końcach tępymi, czasem o nieco większej koronie (od 5 do 11 mm długości) i dłuższej ostrodze (od 2 do 12 mm). Występuje w Grecji kontynentalnej i na wyspach Morza Egejskiego oraz w południowej Albanii[4].
Uprawa
Gatunek łatwy w uprawie. Wymaga stanowisk słonecznych, gleb przepuszczalnych, zasadowych, najlepiej średnio żyznych lub ubogich[10]. Usuwanie przekwitających kwiatostanów przedłuża kwitnienie[8].
Roślina rozmnażana głównie z nasion, rzadziej przez podział[8], zwłaszcza w przypadku roślin osiągających trzeci rok życia (rośliny starsze nie wyglądają tak efektownie)[10]. Rozmnażanie przez podział opisywane jest jako trudne i mało wydajne[8].
Poza formą typową uprawianych jest szereg odmian, m.in.:
- 'Alba'[10] lub 'Albiflorus' – o kwiatach białych[7],
- 'Roseus' – kwiaty różowe[7],
- 'Pretty Betsy' – kwiaty karmonoworóżowe[7],
- 'Coccineus' – kwiaty szkarłatne[7],
- 'Atrococcineus' – kwiaty ciemnopurpurowoczerwone[7].
Przypisy
-
↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2019-02-01].
-
↑ a b c Centranthus ruber (L.) DC.. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-02-01].
-
↑ a b c d Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 609. ISBN 83-214-1305-6.
-
↑ a b c d e f g h i T.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge, London, New York, Melbourne: Cambridge University Press, 1984, s. 55. ISBN 0-521-08717-1.
-
↑ Swearingen, J., C. Bargeron: red valerian. W: Invasive Plant Atlas of the United States [on-line]. University of Georgia Center for Invasive Species and Ecosystem Health. [dostęp 2018-09-15].
-
↑ Centranthus ruber. W: Terrestial Invasives [on-line]. Cape Town Invasives. [dostęp 2018-09-15].
-
↑ a b c d e f g h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A–J. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 230-231. ISBN 978-83-7506-846-7.
-
↑ a b c d e f Jacek Marcinkowski: Byliny ogrodowe – produkcja i zastosowanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2002, s. 177. ISBN 83-09-01751-0.
-
↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 196. ISBN 83-7079-778-4.
-
↑ a b c d e Botanica. Warszawa: Konemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 208. ISBN 3-8331-1916-0.
-
↑ Centranthus. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-02-01].
