褐疣柄牛肝菌

Brzezan

Brzezan abò kòzôk (Leccinum scabrum) – to je grzib z rodzëznë bòrzónowatëch. Kaszëbi jedzą m. jin. brzezanë, a téż sëszą te grzëbë. Òn rosce pòd brzózkama. Leno pòd taczim drzéwiãcã gò mòże nalezc. Òn mô bruny kapelusz, cenką długą nogã z szarima plachckama.

Lëteratura

• Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 20.

Lehmängriba

Lehmängriba (ven. подберёзовик) on Lekcinuman grivoin roduu. Se on syödävy griba.

Ulgonägö

Lehmängrivan šliäppy ei ole kirjavu, se on maksankarvastu värii. Diametras šliäppy voi olla 15 sentii. Grivan jalgaine voi kazvua 15 sentissäh da on valgei harmualoin da mustien ”suomuksienke” rouno. Lehmängrivan jalgaine on hoikembi oravangrivan jalgastu. Grivan šliäppygi on pehmiembi oravangrivan šliäppiä. Leikattuu leikavuskohtas lehmängriba mustenou.

Kazvandu

Lehmängribua kazvau lehti- da segamečis, enimyölleh koivualoin ual. Sidä löytäh mečän reunoil, aholoil, troppazien vieres, ojien rannoil, sie, kunne pastau päiväine. Lehmängribua rodieu jo kezäkuus da kazvau niidy ligakuussah. Lehmängriba kazvau terväh, ga terväh se rodieu vahnaksegi.

Valmistamine

Lehmänngribua keitetäh, žuaritah, kuivetah. Sen magu ei ole pahembi valgien grivan libo oravangrivan maguu. Yksi paha puoli on sit, ku se mustenou keittäjes, žuarijes da kuivates. Grivan väri rodieu ihan mustu, ga maguh se nikui ei vaikuta.

Težis

Težis, kėtap vuožgrībis, paberžė, lepšis, težlis ī tuokė jiedama grība. Padabnos rauduonėkiou. Anou kuots balts ėr apšepė̄s, tonkē kreivs, vėršos tonkiausē būn rods aba pilks, pamošalā – balti.

Aug težē lapoutiu medies, tonkiausē pu beržās, terp žuoliū. Kap ė rauduonėkis, težis pjaustuoms mielėnou. Bistrē senst, smegst, ėlgiau pabovė̄s sotežt, bet tap ī gera, jiedama grība.

Гади каен гөмбәсе

Гади каен гөмбәсе (шулай ук каен гөмбәсе, лат. Leccinum scabrum), — гөмбәләрнең болеталылар гаиләсеннән бер төре.

Төрләре

Кайбер классификацияләрдә күрсәтелгән төрләре:

• Гади каен гөмбәсе (лат. L. scabrum)
• Кара каен гөмбәсе (лат. L. scabrum f. melaneum, L. melaneum)
• Сазлык каен гөмбәсе (лат. L. scabrum f. chioneum, L. holopus)
• Алсуланучы каен гөмбәсе (лат. L. scabrum f. oxydabile, L. oxydabile)
• Соры төсле каен гөмбәсе, грабовик (лат. Leccinum carpini)
• Каты каен гөмбәсе (лат. Leccinum duriusculum)
• Каралучан каен гөмбәсе (лат. Leccinum nigrescens)
• Соры көл төсле каен гөмбәсе (лат. Leccinum leucophaeum)
• Төрле төсле каен гөмбәсе (лат. Leccinum variicolor)

Тасвирлануы

Таралуы

Каен белән микоризаны булдыра. Исемен каенлы урманнарда һәм каенлыкларда еш очравы сәбәпле алган. Җәйнең беренче яртысындан көзгә кадәр пәйда була.

Әдәбият

• Грибы СССР — М.: Мысль, 1980.
• Сержанина Г. И. Шляпочные грибы Белоруссии. Минск, Наука и техника, 1984. 229—230 битләре.

Шулай ук карагыз

Хатыҥаайы

Хатыҥаайы (лат. Leccinum scabrum, подберёзовик) — Лекцинум ууска (лат. Leccinum) киирэр сэлээппэлээх тэллэй көрүҥэ.

Арааһа

Хас да араастаах буолар, олору сорох классификацияларга туспа көрүҥ быһыытынан араартыыллар:

• Хатыҥаайы (лат. L. scabrum)
• Хара хатыҥаайы (лат. L. scabrum)
• Маар хыҥаайыта, белый (лат. L. scabrum)
• Ойуулаах хатыҥаайы (лат. L. scabrum)
• Бороҥ хатыҥаайы (лат. Leccinum carpini)
• Кытаанах хатыҥаайы (лат. Leccinum duriusculum)
• Хараҥатыйар хатыҥаайы (Подберёзовик шахматный, или чернеющий, лат. Leccinum nigrescens)
• Кубархай хатыҥаайы (Подберёзовик пепельно-серый, лат. Leccinum leucophaeum)
• Өҥнөөх хатыҥаайы (лат. Leccinum variicolor)

Туһаныы

Сиэниллэр, ыһаарылаан, буһаран уонна маринаадтаан сиэххэ сөп, ону таһынан хатараллар.

Литэрэтиирэ

• Грибы СССР — М.: Мысль, 1980.
• Сержанина Г. И. Шляпочные грибы Белоруссии. — Минск: Наука и техника, 1984. — С. 229—230.

Ябай ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum scabrum) — эшләпәле иренле бәшмәктәр төрөнән, Лекцинум (лат. Leccinum)ырыуынан, болеттар ғаиләһенән булған, ашарға яраҡлы бәшмәк.

Төрҙәре

Ҡайһы бер класификацияларҙа айырым төрсәләргә бүленгән төрҙәре бар:

• Ябай ҡайын бәшмәге (лат. L. scabrum)
• Ҡара ҡайын бәшмәге (лат. L. scabrum f. melaneum, L. melaneum)
• Һаҙ ҡайын бәшмәге(аҡ) (лат. L. scabrum f. chioneum, L. holopus)
• Алһыу(әсеүсән) ҡайын бәшмәге (лат. L. scabrum f. oxydabile, L. oxydabile)
• Һоро ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum carpini)
• Ҡатҡыл ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum duriusculum)
• Сатрашлы(ҡарайыу)сан ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum nigrescens)
• Көл төҫөлө ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum leucophaeum)
• Балҡыусан(күп төҫлө) ҡайын бәшмәге (лат. Leccinum variicolor)

Ҡылыҡһырлама

Эшләпәһе төрлө төҫтә була, аҡтан алып тоноҡ һоро йәки ҡара төҫкә тиклем. Йәш сағында аҫ яҡтан ап-аҡ төҫтә булһа, ҡартая килә тоноҡлана, һоро-бурыл төҫкә инә. Дымлы урындарҙа, бигерәктә, һаҙ ҡайын бәшмәге күп осрай. Уның эшләпәһе аҡ йәки аҡһыл төҫтә була.

Бәшмәктең һабағы аҫҡа табан ҡалын, итләс, аҡ йәки тоноҡ тәңкәләр менән ҡапланған.

Ите аҡ, төҫө бүлгеләгәндә лә үҙгәрмәй. Һаҙлыҡлы урындарҙа алһыу ҡайын бәшмәге (Leccinum oxydabile) осрай. Уны бүлгеләһәң алһыу төҫкә инә.

Таралышы

Ҡайындар аҫтында микоризалар (бәшмәктәрҙең үҫемлек тамырында үҫеүе) барлыҡҡа килтерәләр. Ҡайынлыҡтарҙа, ҡайын урмандарында йыш осрай. Шуның өсөн дә ҡайын бәшмәге тигән исем бирелгән. Йәйҙең беренсе яртыһында сыға башлайҙар һәм көҙгә хәтле үҫәләр.

Ҡайын бәшмәге тундрала һәм урман тундраһында кәрлә ҡайындар янында үҫә. Хатта улар кәрлә ҡайындарҙан да оҙонораҡ булалар.

Евразияның, Төньяҡ һәм Көньяҡ Американың урмандарында ла билдәле.

Ҡулланылышы

Ашарға яраҡлы, уны ҡыҙҙырып, бешереп һәм тоҙлап ҡулланалар. Шулай уҡ киптереп тә һаҡлайҙар.

Әҙәбиәт

• Грибы СССР — М.: Мысль, 1980.
• Сержанина Г. И. Шляпочные грибы Белоруссии — Минск: Наука и техника, 1984. — Б. 229—230.