Theodoxus (Rozdepka) – jeden z rodzajów w rodzinie rozdepkowatych, obejmujący liczne gatunki małych, skrzelodysznych, słodko- i słonawowodnych ślimaków. W faunie Polski reprezentowany przez jeden gatunek: rozdepkę rzeczną.
Cechy morfologiczne i anatomiczne
Muszla stosunkowo grubościenna, półkolista lub łódkowata, zbudowana z niewielu skrętów, z których ostatni jest rozdęty i obejmuje skręty poprzedzające[2]. Bez dołka osiowego i przegród wewnętrznych, które są resorbowane w trakcie wzrostu. Powierzchnia muszli gładka lub delikatnie prążkowana, zwykle żywo ubarwiona, duży polimorfizm barw[3][4]. Otwór muszli półkolisty, płytka parietalna (przy brzegu kolumienkowym) szeroka, perłowa. Wieczko wapienne, o budowie spiralnej, z błoniastym brzegiem zewnętrznym, zaopatrzone w wyrostek wewnętrzny służący jako miejsce przyczepu mięśnia. Radula typu rhipidoglossa, ząb środkowy drobny, zęby boczne silnie zróżnicowane (1. i 4. bardzo duże, 2. i 3. bardzo małe), zęby brzeżne liczne. Rozdzielnopłciowe. Samica posiada dwa otwory płciowe i złożony, dwudzielny układ rozrodczy. Pomiędzy jajowodem a jelitem tylnym znajduje się woreczek krystaliczny, w którym gromadzone są drobne cząstki stałe (pancerzyki okrzemek, ziarenka mineralne), wyłapywane z mas kałowych. Służą one do wzmacniania kokonów jajowych. U samców prącie leży u podstawy prawego czułka[2][5].
Występowanie
Przedstawiciele rodzaju występują w Europie, zachodniej Azji i północnej Afryce. W Europie reprezentowane przez około 20 gatunków, z których w Polsce występuje tylko jeden: rozdepka rzeczna (Theodoxus fluviatilis)[2].
Biologia i ekologia
Zamieszkują litoral różnych typów słodkowodnych i słonawowodnych zbiorników wodnych i cieków. Najczęściej występują na i pod kamieniami, na zanurzonych przedmiotach, podwodnych częściach budowli hydrotechnicznych, rzadziej na hydrofitach. Zdrapywacze, są roślinożerne, żerują na peryfitonie[2]. Rozwój prosty[6].
Taksonomia
Cechą odróżniającą od pokrewnego rodzaju Nerita jest brak larwy pelagicznej w rozwoju ontogenetycznym[6]. Do rodzaju Theodoxus zaliczane są następujące gatunki:
-
Theodoxus altenai Schütt, 1965[7]
-
Theodoxus baeticus (Lamarck, 1822)[7]
-
Theodoxus danubialis (Pfeiffer, 1828)[7]
-
Theodoxus elongatulus (Morelet, 1845)[7]
-
Theodoxus euxinus (Clessin, 1886)[7][8]
-
Theodoxus fluviatilis (Linnaeus, 1758)[7] - gatunek typowy[9] synonimy: Theodoxus brauneri (Lindholm, 1908)[9] Theodoxus lutetianus Montfort, 1810[7], Theodoxus velox Anistratenko, 1999[10]
-
Theodoxus heldreichi (Martens, 1879)[7]
-
Theodoxus hispalensis (Martens, 1879)[7]
-
Theodoxus meridionalis (Philippi, 1836)[7][11]
-
Theodoxus pallasi Lindholm, 1924[12][7][8]
-
Theodoxus prevostianus (Pfeiffer, 1828)[7][5]
-
Theodoxus saulcyi (Bourguignat, 1852)[7]
-
Theodoxus subthermalis (Issel, 1865)[8]
-
Theodoxus transversalis (Pfeiffer, 1828)[7]
-
Theodoxus valentinus(Graells, 1846)[7]
-
Theodoxus anatolicus (Récluz, 1841)[7]
-
Theodoxus niloticus (Reeve, 1856) - synonim: Theodoxus africanus (Reeve, 1856)[13]
-
Theodoxus subterrelictus Schütt, 1963[7]
-
Theodoxus varius (Menke, 1828)[7]
-
Theodoxus astrachanicus Starobogatov, 1994[12][8]
-
Theodoxus danasteri (Lindholm, 1908)[10][8]
-
Theodoxus marteli (Pallary, 1920)[14]
-
Theodoxus milachevitchi Golikov & Starobogatov, 1966[8]
-
Theodoxus numidicus (Récluz, 1841)[15]
-
Theodoxus pilidei (Tournouêr, 1879)[7]
-
Theodoxus sarmaticus (Lindholm, 1901)[10][8]
-
Theodoxus schultzii (Grimm, 1877)[12][8]
- † Theodoxus serratiliniformis Geyer, 1914[5]
-
Theodoxus velascoi (Graëlls, 1846)[7]
Pozycja systematyczna wielu z wymienionych wyżej gatunków są niepewne, ze względu na dużą zmienność morfologiczna w obrębie poszczególnych gatunków z tego rodzaju i tendencje do opisywania jako osobne gatunki form ekologicznych, bez szczegółowej analizy relacji filogenetycznych i natury morfologicznego i anatomicznego zróżnicowania[7][6].
Wykorzystanie
![src=]()
Potrawa przygotowana z przedstawicieli rodziny rozdepkowatych, złowionych w rzece
Rajang na
Malezji.
Niektóre gatunki są poławiane i wykorzystywane gospodarczo, w celach konsumpcyjnych. Muszle wykorzystywane są do produkcji ozdób.
Przypisy
-
↑ de Montfort P.D. 1810. Conchyliologie systématique, et classification méthodique des coquilles; offrant leurs figures, leur arrangement générique, leurs descriptions caractéristiques, leurs noms; ainsi que leur synonymie en plusieurs langues. Ouvrage destiné à faciliter l'étude des coquilles, ainsi que leur disposition dans les cabinets d'histoire naturelle. Coquilles univalves, non cloisonnées. T. 2. pp. [1-3], str.676. Paryż. str. 350.
-
↑ a b c d Piechocki A. 1979. Mięczaki (Mollusca), Ślimaki (Gastropoda) W: Fauna słodkowodna Polski 7. PWN, Warszawa; str. 163.
-
↑ Wąsowski R. 2000. Przewodnik: muszle. Multico Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa, ISBN 83-7073-250-X
-
↑ Zettler M. L., Frankowski J., Bochert R. & Röhner M. 2004. "Morphological and ecological features of Theodoxus fluviatilis (Linnaeus, 1758) from Baltic brackish water and German freshwater populations". J. Conchology 38(3): 305-316.
-
↑ a b c Glöer P. 2002. Die Süßwassergastropoden Nord- und Mitteleuropas. Die Tierwelt Deutschlands, ConchBooks, Hackenheim, 326 pp., ISBN 3-925919-60-0.
-
↑ a b c Glöer P., V. Pešić. 2012. The freshwater snails (Gastropoda) of Iran, with descriptions of two new genera and eight new species. ZooKeys 219: 11–61 doi: 10.3897/zookeys.219.3406
-
↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Gatunki w rodzaju Theodoxus. AnimalBase, dostęp 24 maja 2014.
-
↑ a b c d e f g h Kantor Yu I., Vinarski M. V., Schileyko A. A. & Sysoev A. V. 2010. "Catalogue of the continental mollusks of Russia and adjacent territories". Ruthenica, Version 2.3.1.
-
↑ a b Anistratenko V. V. (2005). "Lectotypes for Tricolia pullus, Gibbula divaricata and Theodoxus fluviatilis (Mollusca, Gastropoda) revisited". Vestnik zoologii 39(6): 3-10. PDF.
-
↑ a b c Anistratenko O. Y., Starobogatov Y. I. & Anistratenko V. V. (1999). "Mollusks of the genus Theodoxus (Gastropoda, Pectinibranchia, Neritidae) from the Black and the Azov seas basin". Vestnik Zoologii 33: 11-19.
-
↑ Zettler M. & Van Damme D. (2010). Theodoxus meridionalis. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Ver. 2010.4.
-
↑ a b c Zettler M. L. 2007. "A redescription of Theodoxus schultzii (Grimm, 1877), an endemic neritid gastropod of the Caspian Sea". Journal of Conchology 39(3): 245-252. streszczenie.
-
↑ Van Damme D. & Ghamizi M. (2009). Theodoxus niloticus. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Ver. 2010.4.
-
↑ Van Damme D. & Ghamizi M. (2007). Theodoxus marteli. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Ver. 2010.4.
-
↑ Van Damme D. & Ghamizi M. 2007. Theodoxus numidicus. W: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Ver. 2010.4.
Linki zewnętrzne
