独一味

Kwiaty

Jasnota biała (Lamium album L.)^[2] – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych (dawniej nazywanej rodziną wargowych)^[3]. Kształtem liści, ulistnieniem i ogólnym wyglądem roślina przypomina pokrzywę, stąd też pochodzą jej ludowe nazwy: biała pokrzywka lub głucha pokrzywa, martwa pokrzywa^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w całej Europie oraz na znacznych obszarach Azji o klimacie umiarkowanym, ale także cieplejszym (Indie, Nepal, Pakistan)^[5]. W Polsce jest pospolita, zarówno na niżu, jak i w niższych partiach gór i we florze Polski jest archeofitem^[6].

Morfologia

Liść

Przekrój poprzeczny łodygi

Łodyga, kłącze

Wzniesiona i nierozgałęziona łodyga z fioletowymi zabarwieniami w niektórych miejscach. Osiąga wysokość do 60 cm. Na przekroju poprzecznym jest czterokanciasta. Pod ziemią roślina posiada rozgałęzione kłącze i podziemne rozłogi, za pomocą których rozmnaża się wegetatywnie.

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe. Długoogonkowe jajowate lub sercowate liście są delikatnie owłosione i mają brzegi grubo piłkowane. Wydzielają charakterystyczny zapach. W odróżnieniu od pokrzywy nie ma jednak parzących włosków.

Kwiaty

Białe, czasami kremowobiałe, wyrastają pionowo w okółkach w kątach liści. Mają wyraźnie grzbiecistą, dwuwargową budowę. Duże kwiaty (2-2,5 cm) mają szyjkę słupka zagłębioną pomiędzy czterema wypukłymi komorami, kielich trwały, zrosłodziałkowy. Warga dolna korony ma dwa ząbki, pylniki są owłosione.

Owoc

Rozłupnia zawierająca cztery jajowate, trójgraniaste rozłupki ciemnoszarego koloru. Nasiona z elajosomem, rozsiewane przez mrówki (myrmekochoria).

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do września i jest rośliną miododajną. Pręciki i słupek dojrzewają równocześnie. Zapylana jest przez błonkówki.Rośnie na przydrożach, rumowiskach, w zaroślach, w rowach. Zwykle tworzy skupienia. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Artemisetalia, All. Aegopodion podagrariae^[7] .

Zastosowanie

• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski : kwiaty (Flos Lamii albi). Zbiera się je ręcznie przy słonecznej pogodzie i suszy w zacienionym miejscu. Kwiaty zawierają flawonoidy, garbniki, śluzy, saponiny, glikozydy, cholinę, związki irydowe, kwasy wielofenolowe oraz niewielkie ilości olejków eterycznych.
  • Działanie: ma działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, moczopędne i słabo ściągające. Największe zastosowanie znajduje w leczeniu chorób i dolegliwości kobiecych. Napar w mieszance z białą koniczyną stosowany jest przy nadmiernym i bolesnym miesiączkowaniu kobiet, gdyż zmniejsza krwawienie. Leczy też u kobiet upławy i stany zapalne narządów płciowych. Polecane jest też przy obfitych miesiączkach picie odwaru z 2 łyżek kwiatów na 2 szklanki wody 3 razy dziennie w równych porcjach.

Poza tym używana jest wewnętrznie w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i dróg moczowych. W tym celu stosowana jest głównie w mieszance z innymi ziołami, takimi, jak: podbiał pospolity, mięta pieprzowa, kora wierzby, krwawnik pospolity, rumianek. Zewnętrznie stosowana była przy oparzeniach, trudno gojących się ranach i chorobach skórnych oraz do płukania jamy ustnej^[8][9].

• Jasnota biała nie tylko zewnętrznie jest podobna do pokrzywy; jej młode liście mają podobne do niej własności odżywcze
• W dawnych czasach leczono jasnotą białą plucie krwią, ból zębów i choroby przemiany materii
• W lecznictwie ludowym stosowano doustnie odwar z kwiatów jasnoty w biegunkach niemowląt i małych dzieci^[10].

Przypisy

Bibliografia

1. František Činčura, Viera Feráková, Jozef Májovský, Ladislav Šomšák, Ján Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Jindřich Krejča, Magdaléna Záborská (ilustracje). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01473-2.
2. Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.