直立婆婆納

Przetacznik polny (Veronica arvensis L.) – gatunek rośliny, w najnowszym systemie APG zaliczany do rodziny babkowatych (Plantaginaceae)^[1], w systemach XX-wiecznych klasyfikowany zwykle do trędownikowatych (Scrophulariaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar występowania obejmował obszary Azji o umiarkowanym klimacie, częściowo także o klimacie ciepłym (Indie, Pakistan), Afrykę Północną, Azory, Maderę, Wyspy Kanaryjskie i Europę Południową^[3]. Rozprzestrzenił się jednak poza tymi obszarami i obecnie jest gatunkiem kosmopolitycznym; poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na licznych wyspach. W Europie na północy sięga po Islandię i Półwysep Skandynawski^[4]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze, z wyjątkiem wyższych partii gór^[5]. Status gatunku we florze Polski: archeofit^[6].

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, lub podnosząca się, owłosiona krótkimi włoskami, w górnej części ogruczolona. Wysokość 5–25 cm. Z korzenia wyrasta zwykle kilka nierozgałęziających się łodyg. Podczas suszenia roślina nie czernieje^[6][7].

Liście

Dolne naprzeciwległe, szerokojajowate, o nasadach nieco sercowatych, całe owłosione. Brzegi karbowane lub piłkowane, koniec tępo zakończony. Najniższe liście na łodydze nie są większe od pozostałych, często są już uschnięte podczas kwitnięcia rośliny^[7]. Wyższe liście skrętoległe, krótkoogonkowe lub siedzące, szerokolancetowate lub trójkątnie jajowate z jedną lub dwoma parami dużych ząbków. Najwyższe liście w postaci lancetowatych przysadek, całobrzegich, lub posiadających małe ząbki tylko u nasady^[5].

Liścienie

Bardzo małe, romboidalne lub trójkątne o zaokrąglonych wierzchołkach, wyrastające na bardzo krótkich ogonkach^[8].

Kwiaty

Na bardzo krótkich, wzniesionych szypułkach (prawie siedzące) w kątach liści. Kielich złożony z 4 wolnych, lancetowatych, tępo zakończonych i silnie owłosionych działek. Korona kółkowa z bardzo krótką rurką. Ma szerokość 3–5 mm i złożona jest z 4 płatków niebieskiego koloru. Płatki nierównej wielkości, jeden z płatków wyraźnie mniejszy i węższy. Szyjka słupka o podobnej długości, jak wycięcie torebki, z pojedynczą szyjką wyższą od pręcików. 2 pręciki^[7][5].

Owoc

Mocno spłaszczona, sercowatego kształtu torebka, o długości do 3 mm i takiej samej szerokości. Cała owłosiona, na szczycie ostro wycięta i znacznie krótsza od działek kielicha. Nasiona żółtobrunatne, płaskowypukłe, jajowate, o długości do 1,2 mm^[5].

Kwitnący pęd

Liście dolne

Liście środkowe i najwyższe

Pokrój

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna

Słupek i pręciki dojrzewają równocześnie, roślina zapylana jest przez błonkówki^[9]. Owoce otwierają się tylko podczas wilgotnej pogody (higrochazja), uwalniając nasiona, które rozsiewane są przez wiatr^[5].

Siedlisko

Roślina siedlisk ruderalnych i segetalnych. Rośnie na przydrożach, gruzowiskach, nieużytkach, w murawach^[5]. W uprawach rolnych jest chwastem, zwłaszcza w uprawach zbóż, rzepaku, buraków i roślin strączkowych. Preferuje gleby żyzne, gliniaste, lub piaszczysto-gliniaste, ale rośnie na bardzo różnych glebach^[8].

Oddziaływania międzygatunkowe

Na przetaczniku polnym pasożytują niektóre gatunki grzybów i lęgniowców: Peronospora agrestis, Peronospora verna, Podosphaera fuliginea, Schroeteria delastrina, Ramularia veronicae^[10].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 16^[6].

Szkodliwość i zwalczanie

Mimo niewielkich rozmiarów jest uciążliwym i trudnym do zwalczenia chwastem. Szczególnie jest szkodliwy w przypadku, gdy wykiełkuje równocześnie z jednorocznymi roślinami jarymi. Za próg szkodliwości uznaje się 10-15 roślin tego gatunku na 1 m². Przy takim zagęszczeniu zmniejsza plony średnio o 5%^[11].

Zazwyczaj występuje w dużych ilościach. Mechaniczne usuwanie go (plewienie) jest możliwe tylko na niewielkich powierzchniach (np. w przydomowych ogródkach). W uprawach polowych, gdy jego zagęszczenie przekroczy próg szkodliwości, konieczne jest zwalczanie chemiczne – opryskiwanie herbicydami. Do zwalczania go w rzepaku używa się Butisanu 400 SC lub innych środków zawierających metazachlor, w życie stosuje się Cougar 600 SC, Legato Plus 600 SC lub Protekt Plus 600 SC, w jęczmieniu jarym i pszenżycie na przykład Aminopielik Tercet 500 SL lub Nutox Turbo 750 SL. W uprawach warzyw poleca się używanie herbicydów Agat 480 SC, Agro Metamitron 700 SC, Emana B 70 WG, Flurofen 480 SC, Gadwall, Galigan 240 EC, Jetix 700 SC i Kerb 50 WP, Maestro 70 WG, Permuson 416 SC, Racer 250 EC i Shado 300 SC. Duży wybór preparatów pozwala na to, by następny oprysk wykonać innym preparatem (zapobiega to uodpornieniu się chwastu na dany preparat)^[11].

Przypisy