L'Epazote de zorrillo o Chenopodium incisum, ye un especie de planta yerbácea perteneciente a la familia Amaranthaceae.
Ye una yerba añal, goliosa, erecta, dacuando bien ramificada, qu'algama un tamañu de 20 cm a 1 m d'altor, usualmente acoloratada o verde. Les sos fueyes son más llargues qu'anches, de color verde a púrpura, presenten lóbulos o hendiduras y son pegañoses. Les flores son numberoses nes cañes. Los frutos son pequeños, numberosos, y les granes de color café escuru.
Orixinaria de Méxicu, habita en climes templáu, semicálido. semiseco, secu y templáu, ente los 20 y los 2900msnm. Ye una maleza común en vexetación alteriada de carba xerófilu, pacional y monte mesófilu de monte, de encino, de pinu, mistu de pinu-encino y de junípero.
L'usu principal que se da a esta planta ye pal dolor d'estómagu, nel Distritu Federal, Estáu de Méxicu, Puebla, Tlaxcala y Veracruz. Especialmente en Puebla conózse-y a esti malestar como muni (otomí) y dicen d'él, que “más qu'una enfermedá ye un síntoma qu'obedez a diverses causes: falta d'alimentación, esto ye, nun comer a la hora fayadiza, cuando dalgún alimentu fai dañu, al quedar asqueáu por comer a esgaya y quedar meteorizáu l'estómagu (aventáu), por fríu, por sentase a 'raigañu' nel suelu, produzse una inflamación nel banduyu, por cargar coses pesaes o cuando nun se bañen les muyeres nel temazcal dempués de parir, dan retortijones”. En cualesquier d'estos casos da un cocimientu del epazote con yerba duce (Phyla scaberrima), gobernadora (Lantana camara), estafiate (Artemisia ludoviciana var. mexicana), sabugu (Sambucus mexicana), techomite (Hamelia patens), axatada (Ruta chalepensis), kahtibe (Trichilia havanensis), tomate (Physalis aequata) y koni potei (Tibouchina mexicana) o bien un fervinchu con yerba duce, gobernadora, estafiate, sabugu y mano de tigre (Geranium seemannii), en dambos casos el cocimientu bébese como enagua de tiempu.
Otru usu que con frecuencia se menta ye pa la foria, amás de ser útil pa diversos trestornos dixestivos: como desparasitante (ascaris o merucos, oncocercosis o mal de bolines, amibas, solitaria); pa la disentería, indixestión y fiel, l'empache y la vultura, en casos de dolor y fríos nel estómagu o bien pa los coraxes o l'insultu (que ye un disgustu acabante comer que provoca dolor estomacal).
Amás encamiéntase n'enfermedaes respiratories como tos y dolor d'aire, pulmonía, resfrío o gripa, dolor de pechu, de llombu y respigos. Otres enfermedaes pa les que se menta son: "espantu", plasmu, calambres, dolor d'estómagu cuando se regla (V. dolor de regla), acelerar el partu, llimpiar la matriz y pa resolver dellos problemes de lactancia.
En datos pa la Materia Médico Mexicana de finales del sieglu XIX, mentar al epazote del zorrillo como dixestivu, emenagogo, antihelmíntico, sudorífico y diuréticu.
Alfonso Herrera Fernández, nel sieglu XX refier que ye usada pol vulgo como dixestiva, emenagoga, antihelmíntica y tomada en fervinchu teiforme, como sudorífico y diuréticu. Finalmente, Maximino Martínez rellata que s'usa contra l'aire, antiparasitario, antitusígena, dolor de banda por causa fría, espantu y eupéptico”.
La química del epazote zorrillo foi pocu estudiada y de fechu namái esiste un trabayu realizáu por investigadores mexicanos. Nél describe la presencia nes partes aérees de los sesquiterpenos criptomeridiol, la so deriváu alfa-acetoxiláu y el hidroxi-elemol; los flavonoides crisina, pinocembrina y pinostrobina; los esteróles daucosterol, estigmasterol y l'estigmes-2-en-3-beta-ol y el monoterpeno acetato de geraniol.
Verificóse l'actividá antihelmíntica in vitro de los estractos de fueya, tarmu, flor y grana (frescu y secu) de Teloxys graveolens contra Fasciola hepatica recién desenquistaes, que fueron d'aición letal pa los parásitos a concentraciones de 2.5 mg planta/ml y 5.0planta/ml.[1]
Comprobóse actividá antihelmíntica frente Fasciola hepatica, Ascaridia galli y canesbes de Stomoxys calcitrans del compuestu activu pinocembrine (5,7-dihydroxiflavanona), asiláu pol fraccionamiento en cromatografía de capa fina (TLC) d'un estractu de partes aérees de la planta, llográu con acetona.[1]
Chenopodium incisum describióse por Jean Louis Marie Poiret y espublizóse en Encyclopédie Méthodique. Botanique ... Supplément 1(1): 392. 1810.[2]
Chenopodium: nome xenéricu que deriva de la particular forma de les fueyes similares a les pates de gansu: del griegu "chen" = (gansu) y "pous" = (pie) o "podion" = (pie pequeñu).
incisum: epítetu llatín que significa "con cortes fondos".[3]
En Méxicu: Epazote de zorrillo, epazote de perru, epazote moráu, yerba de perru.[1]
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. L'Epazote de zorrillo o Chenopodium incisum, ye un especie de planta yerbácea perteneciente a la familia Amaranthaceae.
