Ostrożeń polny (Cirsium arvense (L.) Scop.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny astrowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
Rodzimy obszar jego występowania to cała niemal Europa i znaczna część Azji[2]. Obecnie jednak jest gatunkiem kosmopolitycznym. Rozprzestrzenił się również na Azorach, w Australii i Nowej Zelandii, w Ameryce Północnej, na Hawajach i w niektórych rejonach Afryki i Ameryki Północnej[2]. W Polsce jest bardzo pospolity na całym obszarze. Status gatunku we florze Polski: gatunek autochtoniczny (rodzimy)[3].
Morfologia
- Pokrój
- Dorosła roślina osiąga 50 do 150 cm wysokości. Roślina łatwa do rozpoznania, jedynie mylona z ostami lub popłochem, oba gatunki są dwuletnie i tym samym wytwarzają zdecydowanie słabiej rozwinięty system korzeniowy[4].
- Łodyga
- Obła, ale lekko kanciasta, w górnych partiach silnie rozgałęziona i nieco pajęczynowato owłosiona[4]. Roślina wytwarza długie i dobrze rozwinięte rozłogi[5].
- Liście
- Liście wydłużone, o bardzo zmiennym kształcie: od wrębnych, aż po sieczne, kolczaste. Z wierzchu zielone i nagie, pod spodem szarawe z kutnerowatym nalotem. Dolne na krótkich ogonkach, pozostałe siedzące. Siewka — łodyżka podliścieniowa jest krótka, naga barwy biało-zielonej. Liścienie odwrotnie jajowate lub owalne wydłużone, na obu końcach zaokrąglone osadzone na nagich zielonych, krótkich ogonkach. Siewka jest rozetą z skrętoległe ułożonymi liścieniami i liśćmi. Pierwsze liście jajowate kolejne coraz bardziej wydłużone na szczycie i u nasady zwężające się, na brzegach ząbkowane kolczaste. Blaszki liściowe pod spodem popielate z powodu gęstego pajęczynowatego owłosienia[6].
- Kwiaty
-
Roślina dwupienna. Kwiaty zebrane w kwiatostan zbiorowy. Tworzą go liczne, jajowatowalcowate koszyczki o barwie fioletowej lub różowej, rzadziej białe. Koszyczki z kolei tworzą baldachogrono. Pojedynczy koszyczek ma wraz z kwiatami długość 15-20 mm, a owocujący do 35 mm. Puch kielichowy (podczas przekwitania) dłuższy od korony. Korona podzielona niemal do nasady na 5 płatków. Pręciki o nagich nitkach. Kwiaty żeńskie o bardzo silnym aromacie[4][7].
- Owoc
-
Niełupki o długości 3 mm, z puchem kielichowym o pierzasto rozgałęzionych szczecinkach, które wydłużają się podczas dojrzewania owocu[7].
- Korzeń
- Bardzo silnie rozwinięty – głęboki i silnie rozgałęziony[7].
Biologia i ekologia
- Rozwój
-
Bylina, geofit korzeniowy[7]. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez owady[8]. Jedna roślina wytwarza około 1-5 tysięcy nasion, które jednak mają małą zdolność kiełkowania – kiełkuje tylko niewielka ich część. Zachowują zdolność kiełkowania do 20 lat. Kiełkują wiosną. Roślina rozmnaża się głównie przez oderwane rozłogi korzeniowe, rzadziej przez nasiona[5].
- Siedlisko
-
Roślina synantropijna, rosnąca głównie na siedliskach ruderalnych i segetalnych; na ścierniskach, w ogrodach, na łąkach, pastwiskach i trawnikach, na nieużytkach, terenach kolejowych, wysypiskach, poboczach dróg, w rowach, nad rzekami. Rośnie na wszystkich typach gleb, ale najchętniej na dobrze przewietrzanych, zasobnych w składniki pokarmowe, toleruje silnie zasolone gleby[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Artemisietea vulgaris[9].
- Skład fitochemiczny
- Ziele zawiera laktony, polifenole, alkaloidy (taliacyna, raufolina), fitosterole, luteolinę. W korzeniu znajdują się alkaloidy i fitosterole[10].
- Zmienność
Tworzy mieszańce z następującymi gatunkami: ostrożeń bezłodygowy (Cirsium acaule), ostrożeń błotny (Cirsium palustre), ostrożeń głowacz (Cirsium eriophorum), ostrożeń lancetowaty (Cirsium lanceolatum), ostrożeń lepki (Cirsium erisithales)[3].
- Korelacje międzygatunkowe
Pasożytują na nim niektóre gatunki grzybów: Bremia lactucae, Erysiphe mayorii, Golovinomyces cichoracearum, Puccinia cnici, Puccinia punctiformis, Albugo tragopogonis, Ramularia cynarae, Ramularia cynarae emend, Phyllosticta cirsii i bakteria Pseudomonas syringae. Żerują na nim niektóre gatunki chrząszczy, muchówek, pluskwiaków[11].
Koszyczki ostrożnia polnego i zapylający je motyl
Dwie pszczoły na koszyczku ostrożnia polnego
Znaczenie w rolnictwie
W uprawach rolnych jest uciążliwym chwastem, szczególnie na pastwiskach. Rozmnaża się bardzo łatwo; każdy odcięty kawałek pędu może utworzyć nową roślinę. Na poziomych pędach podziemnych stale tworzy nowe pączki dające początek nowym pędom nadziemnym[8]. Próg szkodliwości gospodarczej we wszystkich uprawach waha się od 0,5-1,0 rośliny/m²[6].
Przypisy