Multimedia w Wikimedia Commons Gołąb brunatny (Columba eversmanni) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka z rodziny gołębiowatych. Występuje w zachodniej i środkowej części Azji. Narażony na wyginięcie.
Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Lucjan Bonaparte w 1856 na łamach Comptes rendus hebdomadaires des séances de l'Académie des sciences. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Columba eversmanni[3], podtrzymywaną obecnie (2019) przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)[4]. Holotyp pochodził z zachodniej lub centralnej Azji. Gołąb brunatny blisko spokrewniony jest z siniakiem (C. oenas) i gołębiem somalisjkim (C. oliviae)[5]. Jest to gatunek monotypowy[4][5]. Zasięgi występowania gołębia brunatnego i somalijskiego są całkowicie odrębne, zasięg siniaka pokrywa się z tym gołębia brunatnego w jego wschodniej części. Te trzy gatunki wywodzą się od wspólnego przodka żyjącego stosunkowo niedawno[6].
Długość ciała wynosi 25–31 cm, masa ciała 183–234 g[5]. Upierzenie jasnoszare o wzorze raczej łuskowanym. Czoło, ciemię i kantarek winnobrązowe. Grzbiet i pokrywy podskrzydłowe mają zmienną barwę, od białokremowej po szarawą, przy czym grzbiet jest nieznacznie jaśniejszy. Nie występuje wyraźnie zaznaczony ciemny pas na sterówkach. Czarne paski skrzydłowe krótkie i ograniczone do wewnętrznych pokryw skrzydłowych większych, niekiedy zachodzą na lotki III rzędu. Ciemnozielono-fioletowo-brązowa opalizacja piór na boku szyi obejmuje również niższą część gardła. U osobników dorosłych tęczówka jest żółtawa, dziób i skóra wokół oka żółte. Osobniki młodociane mają tęczówkę o brązowym odcieniu[5].
Obszary lęgowe gołębi brunatnych rozciągają się na terenie zachodniej Azji, od Jeziora Aralskiego po Tienszan i dalej na południe po północno-wschodni Iran oraz północny i zachodni Afganistan. Zimowiska położone są w południowo-wschodnim Iranie, w Pakistanie i północno-zachodnich Indiach[5]. BirdLife International szacuje zasięg występowania na 3,05 mln km²[7]. Migracja z terenów lęgowych następuje w październiku i w listopadzie, zaś z zimowisk gołębie brunatne wracają w kwietniu[6].
Środowiskiem życia gołębi brunatnych są stepy i przyległe niziny na średnich szerokościach geograficznych, pojawiają się nawet na pustyniach[5]. W zimie pojawiają się na otwartych terenach upraw, chętnie odwiedzają plantacje morw (Morus)[6], odpoczywają również w zgrupowaniach topoli, mango i Vachellia nilotica[8]. Odnotowywane były do 1500 m n.p.m. Nie oddalają się zbytnio od źródeł wody[6]. Żerują na ziemi, zjadają nasiona, również kukurydzy i innych zbóż na ścierniskach[5]. Prawdopodobnie niechętnie się odzywają, niewiele głosów udokumentowano[5]. Bywają towarzyskie, zwłaszcza w zimie, gdy widywano duże stada[6]. Gołębie brunatne przebywają w małych grupach lub stadach[8].
Okres lęgowy trwa od kwietnia do sierpnia. Gniazda umieszczone są w szczelinach skalnych w klifach, norach krasek zwyczajnych (Coracias garrulus)[5], spróchniałych drzewach, a niekiedy w zniszczonych budynkach. Brak informacji o zalotach. Gniazdo nie ma wyściółki. Zniesienie liczy 2 jaja o białej skorupce[6].
IUCN uznaje gołębia brunatnego za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable) nieprzerwanie od 1994 (stan w 2019); wcześniej w 1988 otrzymał rangę gatunku bliskiego zagrożenia (NT, Near Threatened)[7]. Status nadano ze względu na przypuszczalny spadek liczebności i zmniejszenie się zasięgu występowania. Dawniej zagubione ptaki docierały do europejskiej części Rosji[6].
Gołąb brunatny (Columba eversmanni) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka z rodziny gołębiowatych. Występuje w zachodniej i środkowej części Azji. Narażony na wyginięcie.
