Resident breeder and winter visitor?
A medium-sized (9-10 inches) shrike, the Northern Shrike is most easily identified by its gray body, dark wings, and large hooked bill. Other field marks include a black tail with white edges, a black eye-stripe, and white “wrists” visible on the underside of the wings. Male and female Northern Shrikes are similar to one another in all seasons. The Northern Shrike inhabits a large portion of the Northern Hemisphere. In North America, this species breeds across Alaska and north-central Canada. Typically, this species winters further south along the coast of Alaska, in southern Canada, and in the northern United States. However, depending on the severity of the winter, Northern Shrikes may winter as far north as the Arctic Circle or as far south as central New Mexico and the Mid-Atlantic region. In the Old World, this species breeds widely from the arctic south to sub-Saharan Africa and India, with northern populations migratory and southern populations permanent residents. Northern Shrikes breed in open northern forests near the edge of the tundra. During the winter, this species is found in a greater variety of open habitats, including grasslands, wetlands, deserts, and agricultural fields. Northern Shrikes eat a variety of small animals, including insects, small mammals, and birds. Due to the relative inaccessibility of this species’ breeding grounds, most North American birdwatchers only observe Northern Shrikes during the winter. At this time of year, Northern Shrikes are most easily observed perching in prominent areas, such as on bare branches, while watching for prey. This species impales its prey on thorns or barbed wire, and birdwatchers who stumble across one of these “larders” would likely find a Northern Shrike nearby. This species is primarily active during the day.
A medium-sized (9-10 inches) shrike, the Northern Shrike is most easily identified by its gray body, dark wings, and large hooked bill. Other field marks include a black tail with white edges, a black eye-stripe, and white “wrists” visible on the underside of the wings. Male and female Northern Shrikes are similar to one another in all seasons. The Northern Shrike inhabits a large portion of the Northern Hemisphere. In North America, this species breeds across Alaska and north-central Canada. Typically, this species winters further south along the coast of Alaska, in southern Canada, and in the northern United States. However, depending on the severity of the winter, Northern Shrikes may winter as far north as the Arctic Circle or as far south as central New Mexico and the Mid-Atlantic region. In the Old World, this species breeds widely from the arctic south to sub-Saharan Africa and India, with northern populations migratory and southern populations permanent residents. Northern Shrikes breed in open northern forests near the edge of the tundra. During the winter, this species is found in a greater variety of open habitats, including grasslands, wetlands, deserts, and agricultural fields. Northern Shrikes eat a variety of small animals, including insects, small mammals, and birds. Due to the relative inaccessibility of this species’ breeding grounds, most North American birdwatchers only observe Northern Shrikes during the winter. At this time of year, Northern Shrikes are most easily observed perching in prominent areas, such as on bare branches, while watching for prey. This species impales its prey on thorns or barbed wire, and birdwatchers who stumble across one of these “larders” would likely find a Northern Shrike nearby. This species is primarily active during the day.
Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu o de la SEO.
Lanius excubitor), ye una especie d'ave de la familia Laniidae. Alcuéntrase principalmente nel norte d'Europa, Asia y América del Norte.
Trátase d'un ave migratoria que pasa los iviernos al sur de los continentes onde habita. La ivernada de normal llega en ochobre y payares. Polo xeneral, depués permanecen solitarios, y cuando lleguen dellos coles mesmes espléguense con rapidez, estableciendo'l so territoriu de caza y amenorgando la competencia con otres aves.
El paniega sureña ('Lanius meridionalis'), que s'atopa dende'l sur d'Europa (Península Ibérica y Francia) escontra'l sur del globu, pasando por Asia Central, suel vivir en hábitats distintos, (de normal arbolaos, de pacionales na paniega real, más grebes zones d'arbustales nel suriegu), y onde les especies se superponen, non hibriden (Sangster et al., 2002).
La paniega real mide ente 22 y 26 cm de llargu. Xeneralmente'l so parte cimeru ye de color gris perlla, con una banda de color blancu sobre los sos güeyos y mexelles, y un riegu negru dende la frente hasta la cobertoria del oyíu, pasando pol güeyu. Les escápules son de color blancu, y les nales blancu y negru, con una o dos barras blanques. El picu ye casi negru, maciu na base del quexal; les pates son corites. Les aves más nueves son de color marrón buxu, con más o menos barres distintes nel so parte cimeru.
L'ave tien una tien carauterística cuando se posa nes cañes altes de los árboles, o nos postes de telégrafos. Tien una perceición visual que nun se pierde de nada que se mueva, percibiendo movimientos d'abeyes o llixeros amenorgamientos de la yerba causaes por inseutos.
A pesar de qu'utiliza les sos pates pa sostener escarabayos o mosques, la paniega real tamién utiliza otros métodos pa cazar y comer preses de mayor tamañu como llagartos, mures, musarañes, ya inclusive otres aves, que son atraíes pola paniega per aciu la imitación de les sos llamaes. Éstes, al ser prindaes, son empaladas pola paniega n'elementos apuntiaos, como grandes escayos naturales o alambres d'escayos. Al tar bien aseguraes, les preses son esgañaes pol ave col picu, pos les sos pates nun son afeches pa esgañar. De normal, la metá de les preses prindaes pol ave consisten en pequeños mamíferos.
El vuelu de lanis excubitor ye pesáu, pero rectu y decidíu. Cuando ye alteriáu produz una nota d'alarma fuerte, similar a la d'otres especies d'aves. El so cantar consiste en prestosos trinos.
del Norte Shrike - Lanius Excubitor - USGS Patuxent Bird Identificación InfoCenter
[[Categoría:Aves d'Asia]]
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Aves, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu o de la SEO. Lanius excubitor), ye una especie d'ave de la familia Laniidae. Alcuéntrase principalmente nel norte d'Europa, Asia y América del Norte.
Trátase d'un ave migratoria que pasa los iviernos al sur de los continentes onde habita. La ivernada de normal llega en ochobre y payares. Polo xeneral, depués permanecen solitarios, y cuando lleguen dellos coles mesmes espléguense con rapidez, estableciendo'l so territoriu de caza y amenorgando la competencia con otres aves.
El paniega sureña ('Lanius meridionalis'), que s'atopa dende'l sur d'Europa (Península Ibérica y Francia) escontra'l sur del globu, pasando por Asia Central, suel vivir en hábitats distintos, (de normal arbolaos, de pacionales na paniega real, más grebes zones d'arbustales nel suriegu), y onde les especies se superponen, non hibriden (Sangster et al., 2002).
Ar big-spern c'hris (liester : piged-spern gris) a zo un evn kigdebrer, Lanius excubitor an anv skiantel anezhañ.
Tachenn ar big-spern c'hris :
Cuculus canorus canorus + Lanius excubitor 
Vioù pig-spern c'hris. Ar big-spern c'hris (liester : piged-spern gris) a zo un evn kigdebrer, Lanius excubitor an anv skiantel anezhañ.
El botxí septentrional o tuït (Lanius excubitor) és un ocell passeriforme de la família Laniidae.
El botxí septentrional cria al nord d'Europa i Àsia i també a Amèrica del nord al nord del Canadà i Alaska. És un ocell migrador i hiverna al sud, per exemple a Gran Bretanya i els nord dels Estats Units.
El botxí meridional (Lanius meridionalis), abans s'incloïa com de la mateixa espècies que el botxí septentrional però no s'hibriden entre ells.
El botxí septentrional fa de 22-26 cm de llarg.
El botxí septentrional o tuït (Lanius excubitor) és un ocell passeriforme de la família Laniidae.
El botxí septentrional cria al nord d'Europa i Àsia i també a Amèrica del nord al nord del Canadà i Alaska. És un ocell migrador i hiverna al sud, per exemple a Gran Bretanya i els nord dels Estats Units.
El botxí meridional (Lanius meridionalis), abans s'incloïa com de la mateixa espècies que el botxí septentrional però no s'hibriden entre ells.
El botxí septentrional fa de 22-26 cm de llarg.
Aderyn a rhywogaeth o adar yw Cigydd mawr (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: cigyddion mawrion) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Lanius excubitor; yr enw Saesneg arno yw Great grey shrike. Mae'n perthyn i deulu'r Cigyddion (Lladin: Laniidae) sydd yn urdd y Passeriformes.[1] Dyma aderyn sydd i'w gael yng ngwledydd Prydain ac mae i'w ganfod yng Nghymru.
Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn L. excubitor, sef enw'r rhywogaeth.[2] Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yng Ngogledd America, Asia, Ewrop.
Mae'r cigydd mawr yn perthyn i deulu'r Cigyddion (Lladin: Laniidae). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:
Rhestr Wicidata:
rhywogaeth enw tacson delwedd Cigydd cynffonhir Affrica Urolestes melanoleucus Cigydd cynffonhir pigfelyn Corvinella corvina
Aderyn a rhywogaeth o adar yw Cigydd mawr (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: cigyddion mawrion) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Lanius excubitor; yr enw Saesneg arno yw Great grey shrike. Mae'n perthyn i deulu'r Cigyddion (Lladin: Laniidae) sydd yn urdd y Passeriformes. Dyma aderyn sydd i'w gael yng ngwledydd Prydain ac mae i'w ganfod yng Nghymru.
Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn L. excubitor, sef enw'r rhywogaeth. Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yng Ngogledd America, Asia, Ewrop.
Ťuhýk šedý (Lanius excubitor) je středně velký druh pěvce z čeledi ťuhýkovitých.
Největší evropský ťuhýk velikosti kosa (délka těla 21–26 cm). Svrchu je světle šedý, zespodu bílý, maska přes oči, křídla a ocas jsou černé. Bílé kořeny ručních letek tvoří v křídle bílé pole. Obě pohlaví jsou zbarvena podobně, mladí ptáci mají na spodině náznak šedého vlnkování. Podobá se ťuhýku menšímu, který se liší menší velikostí, kratším ocasem, větší černou oční maskou zasahující až na čelo a přední část temene a lososově růžovým zbarvením břicha a hrudi.[2]
Druh s holarktickým typem rozšíření. Částečně tažný.[3]
V České republice hnízdí roztroušeně a nehojně v nižších až středních polohách po celém území, chybí ve vysokých horách. V letech 2001–2003 byla jeho početnost odhadována na 1000–2000 párů.[4] Zvláště chráněný jako ohrožený druh.[5]
Hnízdí v březových lesích, na rašeliništích, pasekách aj.[2]
Složení potravy ťuhýka šedého závisí na místě a sezóně. Převládá hmyz a drobní hlodavci, významněji jsou zastoupeni také ptáci až do velikosti kosa, méně plazi, obojživelníci a příležitostně i ryby. Zvláště na podzim byla zjištěna také rostlinná složka, tvořená semeny a plody rostlin. Na kořist útočí obvykle rychlým náletem z vyvýšeného místa na zem, občas loví i za letu. Kořist zabíjí svým silným zobákem a často ji pak nabodává na trny keřů nebo zakliňuje do vidlic stromů, kde slouží jako krátkodobá zásobárna potravy.[3]
Monogamní druh, hnízdící 1× ročně. Hnízdo je zpravidla vysoko na stromech, často využíváno opakovaně. Snůška čítá 7 (4-9) špinavě bílých, nahnědlých nebo šedých, tmavohnědě, olivově hnědě nebo šedohnědě skvrnitých vajec o velikosti 26,9 x 19,8 mm. Inkubace trvá zhruba 15 dnů, na vejcích sedí převážně samice. Mláďata krmí oba rodiče. Hnízdo opouští ve stáří 19-20 dnů.[3][6]
Obrázky, zvuky či videa k tématu ťuhýk šedý ve Wikimedia Commons
Galerie ťuhýk šedý ve Wikimedia CommonsŤuhýk šedý (Lanius excubitor) je středně velký druh pěvce z čeledi ťuhýkovitých.
Stor tornskade (Lanius excubitor) er en 26 centimeter stor spurvefugl, der er udbredt i store dele af Nordamerika og Eurasien. Det er en sjælden ynglefugl i Danmark, men er ret almindelig som træk- og vintergæst fra den skandinaviske halvø og videre østover.
Stor tornskade er med sine 26 cm på størrelse med en drossel. Den er kendelig på sin lange hale, grå ryg, lyse underside og på den sorte maske gennem øjet. Vingerne er sorte med hvidt vingebånd, idet der er en hvid plet på tværs af nogle af svingfjerene. Desuden er spidsen af de yderste håndsvingfjer hvide. Halens styrefjer er sorte med hvid spids og de midterste er hvide ved basis.
Han og hun ligner hinanden, men hunnen kan have mørke tværstriber på undersiden ligesom ungfuglene, der desuden har gråbrun overside. Næbbet minder om rovfuglenes, idet overnæbbet er kroget og ligesom hos falkene forsynet med en tand, for at lette aflivningen af byttet.
Arten ligner meget sydlig stor tornskade og rosenbrystet torskade.
Kaldet er et hæst kæææh, kæææh, kæææh, mens sangen består af lavmælte fløjtetoner.
Arten lever af insekter (fx større biller og græshopper), firben, padder, småfugle og mus. De jages oftest fra en udkigspost, men den store tornskade kan også som en tårnfalk stå stille i luften på kippende vinger, mens den afsøger terrænet. Den store rede bygges af begge køn i et fritstående træ eller en busk. De 5-7 grågrønne æg lægges i slutningen af april eller begyndelsen af af maj. Udrugningen af æggene foretages især af hunnen og varer 15-16 dage. Ungerne bliver i reden i knap tre uger, hvor de fodres af begge forældrefugle, der finder deres bytte i op til 500 meter fra reden.
Ligesom hos andre tornskader spiddes det fangede bytte ofte på torne som forråd til senere fortæring.
Stor tornskade yngler i Danmark i åbent lyngklædt terræn med spredt træbevoksning, i udkanten af nåletræsplantager eller ved læhegn omkring opdyrket hede. Arten er sandsynligvis indvandret til Danmark i løbet af 1800-tallet, men det første sikre ynglefund blev først gjort i 1927 nær Salten Langsø i Østjylland. Den kan have ynglet i Danmark i Middelalderen og i flere årtusinder f.v.t., da vegetationen på den tid sikkert var passende.[1] Den er siden 1927 anset som en stabil ynglefugl, især i Vest- og Sønderjylland. I 2011 taltes 4-6 ynglepar, de fleste i områderne nær Borris og Oksbøl i Vestjylland. Arten er på den nationale rødliste fra 2010 og bestanden vurderes at være moderat truet.[2]
Som trækgæst ses den ret almindeligt i hele landet i åbent terræn. Vintergæsterne opretholder et territorium, f.eks. i rydninger i større skove. De første gæster ses fra slutningen af september og de sidste forlader landet igen i midten af april.
Stor tornskade er nært beslægtet med omkring ti andre arter af tornskader. Afgrænsningen mellem flere af arterne er forbundet med stor usikkerhed. Sydlig stor tornskade (Lanius meridionalis) blev for eksempel tidligere kaldt en underart af stor tornskade, men betragtes nu som en art. Muligvis vil flere af de i alt 18 underarter af disse to fugle i fremtiden blive udskilt som arter.[3]
Stor tornskade (Lanius excubitor) er en 26 centimeter stor spurvefugl, der er udbredt i store dele af Nordamerika og Eurasien. Det er en sjælden ynglefugl i Danmark, men er ret almindelig som træk- og vintergæst fra den skandinaviske halvø og videre østover.
Der Raubwürger (Lanius excubitor), zuvor Nördlicher Raubwürger, ist eine etwa amselgroße Vogelart aus der Gattung Lanius innerhalb der Familie der Würger (Laniidae). Die Neubenennung wurde durch die taxonomische Revision notwendig, die 2016 den Taigaraubwürger (Lanius borealis) mit 6 Unterarten von L. excubitor abtrennte und in Artrang stellte; mit diesem dagegen wurden bis auf die Nominatform alle Unterarten des danach monotypischen Iberienraubwürgers (Lanius meridionalis) zusammengeführt. Mit Stand Ende 2018 ist der Raubwürger eine polytypische Art mit 11 oder nach anderer Einschätzung 12 Unterarten.[1][2]
Der Raubwürger ist die größte und schwerste auch in Mitteleuropa vorkommende Art dieser Würgergattung. Raubwürger sind auffallende, vor allem grau, weiß und schwarz gefärbte Vögel. Männchen und Weibchen sind einander sehr ähnlich. Außer in Mittel-, Nord-, Ost- und Teilen Westeuropas ist die Art in Afrika von der Mittelmeerküste südwärts bis in den Savannengürtel nördlich des Äquators, im Nahen- und Mittleren Osten und in Zentralasien und Südasien, ostwärts bis zum Altai und Tien Shan und südwärts bis Zentralindien verbreitet. In Europa und Asien überschreiten die Brutgebiete von L. excubitor den Nördlichen Polarkreis deutlich. Er gehört damit zusammen mit Taigaraubwürger und Braunwürger zu den Vertretern der Gattung, die am weitesten nach Norden vorgedrungen sind. Diese nördlichsten Populationen des Raubwürgers sind Zugvögel; nach Süden hin nimmt die Zugbereitschaft kontinuierlich ab; die Vögel im südlichen und südöstlichen Verbreitungsbereich sind Standvögel. Raubwürger sind streng territorial und leben in saisonalen Paaren.
Wie die Mehrzahl der Echten Würger ist auch L. excubitor ein Ansitzjäger, der von einer erhöhten Warte aus die Umgebung beobachtet und geeignete Beutetiere nach einem kurzen Gleitflug meist am Boden schlägt. Die Art erbeutet Großinsekten und andere Wirbellose, sowie unterschiedliche kleine Wirbeltiere. Der Anteil an Wirbeltieren an der gesamten konsumierten Biomasse, insbesondere an Kleinnagern und Vögeln, wird nach Norden hin größer.
Der Gesamtbestand der Art ist gemäß der Einschätzungen von IUCN[3], HBW[2] und anderer Autoritäten ungefährdet (LC=least concern). Diese Bewertung erfolgt vor allem auf Grund des sehr großen Verbreitungsgebietes und des global noch immer sehr großen Bestandes. Dessen ungeachtet ist der Gesamtbestand rückläufig. In Mitteleuropa verschwand der Raubwürger aus sehr vielen Regionen. In Deutschland brüten noch maximal 2000 Paare, die meisten von ihnen in Niedersachsen und Sachsen[4], in Österreich bestehen zwei Restpopulationen im nördlichen Waldviertel mit einer stark schwankenden Anzahl von einigen 10 Brutpaaren[5], in der Schweiz brütet die einstmals regional nicht seltene Art seit 1986 nicht mehr.[6] In der Roten Liste der Brutvögel Deutschlands von 2020 wird die Art in der Kategorie 1 als vom Aussterben bedroht geführt.[7]
Der Raubwürger ist ein gut amselgroßer, überwiegend grau wirkender, langschwänziger Vogel mit deutlichen schwarzen und – von Unterart zu Unterart unterschiedlich ausgeprägten – weißen Gefiederpartien.
Charakteristisch ist der graue Rumpf, wobei die Oberseite immer erheblich dunkler gefärbt ist als der Brust- und Bauchbereich, der bei einigen Unterarten fast weiß sein kann. Von der Basis des kräftigen, dunklen Hakenschnabels ausgehend, zieht sich ein rein schwarzes, schmales Band über die Augen bis zu den Ohrdecken, wo es sich leicht verbreitert. Die Stirn wird bei den meisten Unterarten von dieser Maske jedoch nicht erreicht. Bei der Mehrheit der Unterarten ist diese Gesichtsmaske von einem schmalen, weißen Brauenstreif begrenzt. Die relativ breiten und runden Flügel sind schwarz. Beim sitzenden Vogel erscheint immer ein kleines, weißes Flügelfeld, bei einigen Unterarten zwei, die gegeneinander verschoben sichtbar werden. Sie werden von der basalen Weißfärbung der Handschwingen und einer unterschiedlichen Anzahl der Armschwingen gebildet. Scharf kontrastieren die schwarzen Flügel mit einem hellen, manchmal reinweißen Gefiedersaum im Schulterbereich. Die Armschwingen sind immer deutlich reinweiß gesäumt. Der lange Schwanz ist abgerundet oder gestuft; er ist kontrastreich schwarz-weiß gefärbt, wobei die inneren Steuerfedern schwarz, die äußeren weiß sind; von unten wirkt der Schwanz fast reinweiß.
Im Flug wirkt der Raubwürger grau-schwarz-weiß. Charakteristisch in der Oberansicht sind das breite weiße Flügelfeld auf schwarzem Flügelgrund, die weiße Umsäumung der Armschwingen sowie der lange, meist abgerundete, weiß gerandete, schwarze Schwanz.
Die Geschlechter unterscheiden sich in der Größe nicht und in ihrer Färbung nur unwesentlich. Weibchen sind meist geringfügig weniger kontrastreich gezeichnet, häufig ist eine leichte Sperberung im Brust-, Flanken- und Nackenbereich erkennbar. Die weißen Gefiederanteile der Flügel und des Schwanzes sind beim Weibchen kleiner als beim Männchen und weniger scharf von den schwarzen abgesetzt. Die bei den Männchen tiefschwarzen Gefiederbereiche können bei den Weibchen ein sehr dunkles Braun aufweisen. Im Flug sind Männchen und Weibchen anhand der Flügelfärbung recht sicher unterscheidbar: Beim Männchen bleibt das weiße, sichelförmige Flügelfeld etwa gleich breit, beim Weibchen wird es zum Körper hin deutlich schmäler. Die Sperberung juveniler Individuen vor allem im Hals-, Brust-, Flanken- und Nackenbereich ist deutlich, aber nicht so markant wie bei einigen anderen Würgerarten; die Handschwingen der Jungvögel sind breiter weiß eingefasst, und der Schnabel ist nicht schwarz, sondern mittelbraun; am Unterschnabel weist er helle Ockertöne auf.
Der Flug von Ansitz zu Ansitz verläuft bogenförmig und erinnert etwas an einen Spechtflug, jedoch werden die Flügel niemals eng an den Körper angelegt. Kurz vor dem Erreichen einer neuen Ansitzwarte steilt der Vogel markant auf. Der kräftige und sehr schnelle Distanzflug dagegen ist geradlinig. Der Raubwürger segelt kurze Strecken und rüttelt häufig.
Im Flug sind die weißen Flügelabzeichen, der schmale weiße Schulterbereich sowie die schwarz-weiße Schwanzfärbung gute Identifizierungsmerkmale.
Der Gesang des Raubwürgers, bei dem beide Geschlechter singen, besteht aus kurzen, wohltönend-flötend klingenden Strophen, die sehr variabel sind und in die häufig Elemente anderer Vogelgesänge und Rufe eingebettet werden. Meist beginnt der Gesang mit trrr- oder prrrr-Lautreihen, die später in relativ leise, auf der zweiten Silbe betonte tü-lick…prü-ii Elemente übergehen, die als eigentliche Kontaktrufe gedeutet werden. Dieser Gesang wird von exponierten Warten aus vorgetragen und ist von auffälligen Körperposen begleitet.[8]
Auch die Rufe sind sehr vielfältig. Am häufigsten ist der Wächterpfiff, ein scharfer Triller, der vor allem bei der Sichtung eines Flugfeindes zu hören ist. Daneben verfügt der Raubwürger über eine Vielfalt oft rau und heiser klingender Lautäußerungen. In Bedrohungs- oder aggressiv gestimmten Situationen sind aus der Nähe Instrumentallaute, vor allem Schnabelknappen, zu vernehmen.[9]
Trotz der Abtrennung der sechs in der borealen Nearktis und der borealen Ostpaläarktis beheimateten Unterarten und ihre Eingliederung in die neue Art Taigaraubwürger Lanius borealis ist das Verbreitungsgebiet des Raubwürgers in Hinblick auf Längen– und Breitenausdehnung enorm.
Schwerpunkt der Verbreitung liegt in der eurasischen borealen Zone, nordwärts bis etwa 70°N und ostwärts über den nördlichen Ural hinaus bis in das untere Flusssystem des Ob.[10] Im südwestlichen Randbereich der Verbreitung wird die Art in Zentraleuropa selten; aus vielen Gebieten Mitteleuropas ist sie im Verlauf der 2. Hälfte des 20. Jahrhunderts verschwunden oder kommt nur mehr in Restpopulationen vor. In Westeuropa liegt der Verbreitungsschwerpunkt in französischen Massif central mit einigen weiter westlich vorgeschobenen Verbreitungsinseln. In Großbritannien und Irland brütet die Art nicht. Ebenso fehlt sie auf der Apenninhalbinsel, weiten Teilen der Balkanhalbinsel und auf den großen Mittelmeerinseln.[11] Als Brutvogel verschwunden ist die Art auch aus der Türkei und dem Kaukasusgebiet. Die Iberische Halbinsel ist von der Schwesterart Lanius meridionalis besiedelt.
In noch größerer Dichte kommt der Raubwürger im Karpatenbogen und in Siebenbürgen und in angrenzenden Landschaften Rumäniens und Bulgariens vor. In Polen, Belarus und Teilen des Baltikums ist der Raubwürger trotz rückläufiger Brutdichte noch verbreiteter Brutvogel, ebenso im nördlichen und zentralen Teil der Ukraine und im europäischen Teil Nordrusslands, wo die Südgrenze etwa zwischen dem 50. und 54. Breitengrad schwankt.[10] Am südlichen und südöstlichen Verbreitungsrand ist die Brutdichte wieder gering. Seine größte Ostausbreitung erreicht Lanius excubitor im mongolischen Altai und im Tien Shan in Nordwestchina,[3] doch sind diese Regionen von L. pallidirostris bewohnt, dessen taxonomische Stellung unklar ist.
Die Brutgebiete der 2016 neu hinzugekommenen Unterarten reichen von den Kanarische Inseln über die atlantischen Küstengebiete Marokkos, das Territorium Westsahara und Mauretanien entlang der Atlantikküste südwärts bis in den zentralen Senegal, südlich von Dakar. Nach Osten hin erstrecken sie sich vom Küstenland am Mittelmeer bis weit in die Vorberge des Atlas. In Zentrallibyen endet die flächendeckende Brutzone. Weiter ostwärts brütet die Art nur mehr in der küstennahen Kyrenaika, im unteren Niltal sowie an einigen Stellen an der Westküste des Rotes Meeres. In der Sahara sind die meisten größeren und kleineren Oasen besiedelt. Die südliche Verbreitungsgrenze verläuft im Übergangsbereich von Buschsavanne zur Baumsavanne in einer nicht einheitlichen Linie etwa von Dakar nach Djibuti. Weiters ist die Art in Israel und im Libanon Brutvogel und brütet in wenigen Paaren in Syrien und im Irak. Weiter verbreitet wieder ist der Raubwürger auf der Arabischen Halbinsel, auf Sokotra, in den südlichen Küstenregionen des Kaspischen Meeres, im östlichen Iran und im südöstlichen Zagrosgebirge. In Afghanistan kommt die Art nur im östlichen Grenzbereich zu Pakistan vor, Pakistan ist dagegen fast flächendeckend Brutgebiet; dies gilt auch für Indien, wo die Art von den Vorbergen des Himalayas im Norden, südwärts bis in die Bundesstaaten Karnataka und Andhra Pradesh als Brutvogel vorkommt. Die südöstlichsten Brutplätze liegen im westlichen Bangladesch.[3]
Der Raubwürger ist sowohl Jahresvogel, fakultativer Kurzstreckenzieher als auch Langstreckenzieher, wobei sowohl die Anteile jener Vögel, die das Brutgebiet im Winter verlassen, als auch die Zugdistanzen von Süden nach Norden zunehmen. Die hochborealen Bereiche werden zur Gänze geräumt, die mittelborealen teilweise. In Norwegen überwintern einzelne Männchen bis etwa 67°N, in Schweden bis zum Polarkreis.[12] Die Winterquartiere der nordischen Vögel liegen meist in den Brutgebieten der etwas südlicher brütenden Populationen, während diese wiederum im weiteren Umkreis des Brutgebietes verharren oder in klimatisch und/oder nahrungsmäßig günstigere Gebiete ausweichen. Die Zugrichtungen sowohl der Unterarten als auch einzelner Populationen sind uneinheitlich: sie liegen im Sektor West-Südwest-Süd-Südost. Die Gebirgsrassen wandern vor allem altitudinal.
Zugbewegungen der in gemäßigten Breiten brütenden Vögel werden meist durch Nahrungsengpässe ausgelöst, wobei die Weibchen eher das Brutgebiet verlassen als die Männchen. Skandinavische Vögel scheinen vor allem in Großbritannien zu überwintern, während mitteleuropäische hauptsächlich nach Süd- und Westfrankreich verstreichen. Die russischen Raubwürger überwintern unmittelbar südlich der Brutgebiete, einige Würger aus Osteuropa verstreichen nach Kleinasien oder in das Kaukasusgebiet. Von den in Zentraleuropa brütenden Vögeln verlassen etwa 50 % das Brutrevier.[13] Die zentralasiatischen Würger verbleiben im Brutgebiet oder überwintern südlich davon. Die meisten Populationen von L. (e.) pallidirostris dagegen sind Langstreckenzieher mit Winterquartieren auf der Arabischen Halbinsel oder in Ostafrika.[2]
Aufgrund der unterschiedlichen Zugstrategien können die Bestände des Raubwürgers in Mittel- und Westeuropa im Winterhalbjahr größer sein als während der Brutsaison.
Aufgrund des sehr großen Verbreitungsgebietes der Art in ganz unterschiedlichen Klima- und Vegetationszonen differieren die bevorzugten Lebensräume in ihrer Detailausstattung, weisen aber wesentliche Gemeinsamkeiten auf: Immer handelt es sich um halboffene oder weitgehend offene, nach Möglichkeit kurzrasige Landschaftstypen mit verstreut stehenden Büschen und Bäumen. Ungefähr 5–15 Ansitze auf einen Hektar sollten vorhanden sein.[11] Wesentlich ist eine gute Rundumsicht, sowie eine möglichst unbehinderte Bodensicht. Eingestreute dichtere Gehölze als Ruhezonen, sowie Hecken und Dornengestrüpp als Versteck und Spießplatz sind weitere wesentliche Requisiten. Die Höhe der Bäume spielt keine Rolle, auch ihr Alter ist unwesentlich, da diese ohnehin meist nur in Höhen zwischen 4 und 6 Metern genutzt werden. Felder und andere landwirtschaftlich genutzte Flächen, sowie möglichst unbefestigte Wege werden durchaus toleriert, stark vom Menschen gestaltete Areale und intensiv genutzte Bereiche werden dagegen gemieden.[14]
In Mitteleuropa genügen ausgedehnte Streuobstwiesen, wenn sie zumindest in den Randbereichen Hecken und Gehölzgruppen aufweisen, Heidelandschaften mit Wacholder und anderen Busch- und Baumgruppen, Randbereiche von Mooren mit Busch- und Bruchwaldinseln diesen Habitatanforderungen. Besonders attraktiv werden diese Landschaften, wenn in ihnen Wanderviehwirtschaft betrieben wird, oder sie als Hüteweide genutzt werden.[15] Häufig dienen auch Sekundärlebensräume wie aufgelassene Tagebaugebiete oder Truppenübungsplätze als Lebensraum. Auch Dünenlandschaften und Randbereiche von Riedflächen können sich als Brutrevier eignen. In Nordeuropa und im östlich anschließenden Tundra/Taigagürtel bewohnt die Art noch mit Büschen und einzelnen Birkengruppen bestandenen Fjäll beziehungsweise arktische Tundra, solange sie noch Büsche und Bäume sowie Felsbuckel aufweist, die als Warte dienen können. Als Habitat dienen hier auch Randzonen von zusammenhängenden Wäldern, wenn sie an offene Landschaftsformen angrenzen, ausgedehnte Lichtungen in der ersten Phase der Verbuschung, sowie von Waldbränden heimgesuchte Gebiete, ebenfalls in früher Sukzession.[16] Weiter südlich brütet die Art in lichten Kiefernwäldern und in der dichteren Taiga vor allem in offenen Regionen entlang von Fließgewässern, zum Teil auch auf Rodungsflächen am Rande von Siedlungen.[17]
Völlig anders stellen sich die Habitatansprüche der Art in Afrika und im zentralen und südlichen Asien dar. Hier dominieren semiaride und aride Lebensräume mit entsprechender Vegetation. In Afrika (bis auf die Regionen am Mittelmeer, wo immergrüne Macchien als Lebensraum dienen) bewohnt die Art mit Büschen und einzelnen Bäumen bewachsene Halbwüsten und Savannengebiete. Besiedelt werden Regionen um Wasserstellen, Oasen, Senken, die eine dichtere Vegetation aufweisen, und Gehölze, die sich entlang von Trockenflüssen halten können.[18] In den Steppen Mittel- und Zentralasiens erscheint L. excubitor in Wermut- und Federgrasvegetation, die von Büschen und Sträuchern unterschiedlicher Art durchsetzt sind (Salzkräuter, Halostachys belangeriana, vor allem aber Saxaul und Pistazie).[18]
In den Vorgebirgen des Himalayas kommt die Unterart L. e. lahtora in aufgelockerten, halboffenen, baumbestandenen Habitaten vor, nach Süden zu bevorzugt sie trockene, halbwüstenähnliche Lebensräume.
In diesen unterschiedlichen Lebensräumen bewohnen L. e. excubitor, L. e. homeyeri und L. e. leucopterus vor allem die Niederungen und Mittelgebirgslagen bis etwa 1200 Meter. Bis in wesentlich größere Höhen kommen die afrikanischen- (bis 2000 Meter im Ahaggar und im nordäthiopischen Hochland) und die asiatischen Unterarten vor (2300 Meter im Zagrosgebirge und bis 2500 Meter im Altai).[18]
Für einen Vogel in der Größe einer Amsel ist der Raumbedarf außergewöhnlich groß. In Habitaten, die ein optimales Nahrungsangebot aufweisen, kann ein Brutrevier zwar nur an die 10 Hektar umfassen, doch in der Regel sind sie mit etwa 50 Hektar wesentlich größer. Eine noch größere Ausdehnung weisen die Winterreviere auf.[19] Raubwürger brüten bevorzugt in sogenannten Revierklumpen, deren Grenzen zum Teil recht weiträumig überlappen; exakte Angaben zu den Revierausmaßen sind deshalb problematisch.[20] Da zwischen den einzelnen Siedlungsklumpen größere Abstände bestehen (z. B. auf der Schwäbischen Alb 6,4 km), ist die Siedlungsdichte insgesamt gering.[20] In traditionell bewirtschafteten Agrargebieten Russlands wurden bis zu 33 Brutpaare auf 100 km² festgestellt.[2]
Die Nahrung des Raubwürgers besteht fast ausschließlich aus Tieren, nur im Herbst werden in sehr geringen Mengen Früchte aufgenommen. Wühlmäuse, vor allem Arten der Gattung Microtus, Echte Mäuse sowie Spitzmäuse (Sorex sp.) überwiegen. Ihr Anteil an der Gesamtnahrungsmasse kann bis zu 90 % betragen. Daneben bilden verschiedene Kleinvogelarten einen weiteren wichtigen Nahrungsanteil. Bei hoher Schneelage können Kleinvögel zur Hauptbeute werden. Während der Jungenaufzucht, vor allem während der ersten Tage, werden verstärkt verschiedene Insektenarten, besonders Laufkäfer, Blatthornkäfer und Rüsselkäfer, aufgenommen, auch Ohrwürmer spielen in dieser Zeit eine Rolle. Selten erbeutet der Raubwürger Fledermäuse, Amphibien, Reptilien oder Fische und gelegentlich wurde die Art an Aas größerer Säugetiere beobachtet. Der Raubwürger ist in der Lage, Vögel bis zur Größe einer Wacholderdrossel und Säugetiere bis zur Größe eines Lemmings zu überwältigen und Beutetiere bis zum eigenen Gewicht im Fluge wegzutragen.
Der Raubwürger ist vor allem ein Wartenjäger, der von meist exponierten, mehrheitlich in Höhen zwischen drei und acht Metern liegenden Ansitzen aus insbesondere den Boden seiner Umgebung nach Nahrung absucht. Wird ein Beutetier entdeckt, gleitet er steil abwärts und versucht, es nach einem bodennahen Gleitflug zu schlagen. Die Warten werden häufig gewechselt. Neben dieser Hauptjagdmethode werden Beutetiere auch in einem langsamen Suchflug entdeckt, der häufig von kurzen, relativ bodennahen Rüttelphasen unterbrochen wird. Die Beute wird hauptsächlich am Boden geschlagen, doch wurden auch erfolgreiche Flugjagden auf Kleinvögel und Insekten beobachtet. Auch im Geäst sitzende Vögel werden in einem überraschenden, sperberartigen Angriffsflug erbeutet. Bei sehr schlechter Sicht sucht der Raubwürger auch am Boden hüpfend oder schreitend nach Nahrung. Es bestehen Hinweise, dass Raubwürger UV-Licht reflektierende Urinmarken von Wühlmäusen erkennen können.[2] Das Beutetier wird durch kräftige Schnabelhiebe oder durch einen Nackenbiss getötet und häufig auf Dornen aufgespießt oder in einer Astgabel eingeklemmt, was sowohl der Aufbewahrung und Vorratshaltung als auch der Fixierung der Beute dient, um bei ihrer stückweisen Zerlegung die ganze Kraft einsetzen zu können. Gefüllte Vorratskammern spielen auch bei der Partnerwahl eine Rolle. Eine polnische Untersuchung zeigte deutliche Veränderungen im Verhalten: In der Balz- und Vorbrutzeit wurden mehr Beutetiere aufgespießt und vor allem an den Reviergrenzen in gut sichtbarer Lage deponiert. Viele der Beutetiere wurden nicht gefressen. Während der Brutzeit und danach lagen die meisten Spießplätze relativ versteckt und nestnah und die Beutetiere wurden in der Regel verzehrt.[21]
Inwieweit den Gesangsimitationen eine Funktion beim Beuteerwerb zukommt, ist nicht erschöpfend erforscht. Möglicherweise könnten dadurch verschiedene Kleinvogelarten angelockt werden und so leichter zu erbeuten sein.
Der Raubwürger ist tagaktiv, auch in den nördlichsten, während der Sommermonate fast immer taghellen Brutgebieten hält er einen Tag-Nacht-Rhythmus ein. In der Brutzeit reicht die Aktivitätsphase in die Dämmerung, besonders bei der Jagd auf Fledermäuse oder wenn bestimmte Insektenarten schwärmen.
Den Tag verbringt er vor allem mit Ansitzjagd, wobei seine Körperhaltung meist etwas waagerechter ist als die anderer Würger. Während der Ruheperioden sucht er dichte Büsche oder junge Nadelbäume auf, oft deuten größere Gewölleansammlungen auf regelmäßig benutzte Schlafplätze hin. Wenn vorhanden, werden Wacholderbüsche (Juniperus communis), oder dichtes Dornengestrüpp als Schlafgehölze bevorzugt.
Raubwürger baden oft, wobei sie den Körper ganz unter Wasser tauchen. Anschließend wird das Gefieder mit leicht ausgebreiteten Schwingen getrocknet. Nach den Mahlzeiten reinigt er den Schnabel durch seitliches Reiben an einem Ast.
Der Raubwürger ist während des gesamten Jahres territorial. Während der Brutzeit behauptet ein Brutpaar ein Territorium, außerhalb der Brutzeit besetzt jedes Individuum ein Revier für sich. Die Winterterritorien sind meist etwas größer als die der Brutsaison. Häufig bilden einige Brutpaare sogenannte Revierklumpen, die relativ weiträumig von Nachbarrevieren getrennt sind, gelegentlich aber auch mit ihnen überlappen. Auch in den Wintergebieten besteht ein loser sozialer Zusammenhang zwischen einzelnen Revieren. Die Bedeutung dieser sozialen Affinität zeigt sich darin, dass Einzelbrutplätze in optimalen Habitaten eher aufgegeben werden als Revierklumpen selbst in suboptimalen Lebensräumen. Die Reviergrenzen werden von den Revierinhabern regelmäßig inspiziert, häufig führen diese Markierungsflüge zu Gruppentreffen mit anderen Mitgliedern des Revierverbandes außerhalb der jeweiligen Reviergrenzen. Obwohl vorhanden, ist das Rivalitäts- und Aggressionsverhalten gegenüber Mitgliedern des Revierverbandes gemäßigter als das gegenüber fremden Artgenossen.
Sowohl gemeinsame Brutterritorien als auch außerbrutzeitliche Individualterritorien werden gegenüber Artgenossen energisch verteidigt, wobei es aber fast immer bei Drohgebärden bleibt. Dabei wird abhängig vom Aggressionsgrad der Schwanz gefächert, die Flügel zucken, und der Schnabel ist bei fast waagrechter, stark gebuckelter Körperhaltung vorgestreckt. Bei höchster Erregung ist das Nacken- und Kopfgefieder gesträubt. Begleitet werden diese Körperposen von rauen, kreischenden Rufen.
Auf Flugfeinde reagiert die Art sehr unterschiedlich. Naht ein Habicht oder Sperber oder eine bevorzugt Vögel jagende Vogelart (verschiedene Falkenarten, Eulen, Raubmöwen), warnt der Raubwürger intensiv und flieht in dichtes Gestrüpp. Mäusebussarde, Milane, Turmfalken, Raben, Krähen, Elstern und Häher werden während der Brut energisch attackiert und über die Reviergrenzen hinaus verfolgt. Außerhalb der Brutzeit warnt der Würger zwar, greift die Eindringlinge aber nur an, wenn sie einem Spießplatz zu nahe kommen. Vor nahenden Menschen wird während der Brut- und Nestlingszeit schon in Entfernungen von über 200 Metern gewarnt, im Winter kann die Fluchtdistanz unter 50 Meter sinken. Selten wurden auch direkte Angriffe auf Menschen beobachtet, die dem Brut- oder einem Spießplatz zu nahe kamen.
Gegenüber anderen Würgerarten besteht kein, oder nur ein mäßiges Rivalitätsverhältnis; Neuntöter brüten regelmäßig in Raubwürgerrevieren, ohne dass Aggressionsreaktionen beobachtet worden wären. Wacholderdrosseln suchen nicht selten die Nähe zu Raubwürgerrevieren und geben gelegentlich ihre Brutplätze auf, wenn die Raubwürger abziehen. Sie profitieren wahrscheinlich von der Luftraumüberwachung durch diese Würgerart. Welchen Nutzen der Raubwürger aus dieser Nähe zieht, ist nicht bekannt, doch ist auffällig, dass die im Revier brütenden Wacholderdrosseln von der Würgerart nicht angegriffen werden, und umgekehrt die Wacholderdrosseln die Würger auch nicht bekoten.
Raubwürger werden gegen Ende des ersten Lebensjahres geschlechtsreif, viele der Vögel brüten aber erst im zweiten Lebensjahr zum ersten Mal. Sie führen eine monogame Brutsaisonehe; bei in einem Revierverband brütenden Paaren wurden jedoch gelegentliche Kopulationen verpaarter Weibchen mit Männchen aus Nachbarrevieren beobachtet.
Die Paarbildung der Standvögel beginnt schon Ende Februar, die der Zugvögel – abhängig von der geografischen Breite des Brutgebietes – wesentlich später. Sie dauert fast einen Monat und ist gekennzeichnet durch einen langsamen Abbau der innerartlichen Aggression. Während dieser Anpaarungszeit verliert das Weibchen mehr und mehr seine Selbstständigkeit, bis es zum Zeitpunkt der Eiablage vollständig vom Männchen mit Nahrung versorgt wird. Auch in der Auswahl der Wartenplätze wird diese Dominanzverschiebung deutlich: Bei verpaarten Raubwürgern sitzt das Männchen immer höher und weiter außen als das Weibchen, ein Verhalten, das Bauchzeigen genannt wird. Bei der Nahrungsübergabe zeigt das Weibchen Nestlings- und Beschwichtigungsverhalten: In geduckter Körperhaltung zittert es mit den Flügeln und stößt Bettelrufe aus.
In der Zeit der Hochbalz, in der auch mit dem Nestbau begonnen wird, vollführt das Männchen auffällige Hochflüge, aus denen es, langsam abwärts gleitend, zum Neststandort zurückkehrt. Den häufigen Kopulationen gehen meist solche Hochflüge sowie Futterübergaben voraus.
Der Neststandort wird vom Männchen ausgewählt. Meist liegt er in Bäumen oder in höheren, bevorzugt mit Dornen bewehrten Büschen. Die Art des Nistgehölzes ist sehr unterschiedlich, ebenso die Höhen, in denen das Nest errichtet wird. Nester können relativ bodennah (unter zwei Meter), aber auch in relativ großen Höhen von 20 Metern und mehr errichtet werden. Baumnester liegen meist in einer besonders dichten Stelle in der Krone, nach Möglichkeit sind sie sowohl von oben als auch von unten gegen Sicht gedeckt. Oft werden sie in Hexenbesen oder in Mistelbüsche gebaut. Der Nistplatz wird häufig von höheren Bäumen überragt, von denen aus das Männchen das Nest bewachen kann. Sonnenexponierte Lagen auf Hügelkuppen oder kleinen Erhebungen zeichnen viele Neststandorte aus.
Das Nest wird vom Paar gemeinsam gebaut, das Männchen schafft jedoch das meiste Material herbei. Das voluminöse Nest wirkt von außen unregelmäßig und etwas schlampig gebaut, ist jedoch eine stabile und festgefügte Konstruktion. Verbaut werden Stängel, Zweige, Grashalme und andere Materialien. In die Außenverkleidung werden häufig dornige Zweige eingearbeitet. Für die Nestmulde verwendet diese Würgerart vor allem Federn, Tierhaare oder weiche Pflanzenteile (zum Beispiel Wollgras). Gelegentlich werden Nester mehrmals ausgebessert und über mehrere Jahre hinweg benutzt.
Das Gelege besteht aus vier bis sieben, in Ausnahmefällen bis zu neun Eiern, die in ihrer Färbung recht variabel, meist aber grünlich- oder bläulichweiß sind und vermehrt am stumpfen Pol eine bräunliche oder purpurne Fleckung aufweisen. Ihre Größe beträgt im Mittel 26,5 × 19,5 Millimeter. Der Raubwürger brütet nur ein Mal im Jahr, nur bei frühem Gelegeverlust kommt es fast immer zu einer Zweitbrut, meist mit geringerer Eianzahl. Die Eiablage der westeuropäischen Standvögel beginnt frühestens Ende März, die der hochnordischen Populationen wesentlich später; afrikanische Brutvögel beginnen zu Beginn der jeweiligen Hauptregenzeit mit der Brut, die Brutperiode der innerasiatischen Populationen liegt zwischen April und Juni. Vollgelege können bis in den Juni hinein gefunden werden. Die Eier werden im Abstand von 24 Stunden in den Vormittagsstunden gelegt, das Weibchen beginnt erst nach der Ablage des vorletzten Eies zu brüten. Die Brutdauer liegt – abhängig von der Witterung – zwischen 15 und 17 Tagen. Die Jungen schlüpfen im Abstand von zwei Tagen, nackt und blind. In den ersten Tagen versorgt das Männchen Weibchen und Brut mit Nahrung, nach etwa einer Woche beteiligt sich das Weibchen an der Nahrungsbeschaffung, verbringt die meiste Zeit jedoch noch immer am Nest. Gelegentlich wurden sowohl unverpaarte Männchen als auch Weibchen als Bruthelfer beobachtet. Die Jungen sind nach durchschnittlich 19 Tagen flügge; sie werden noch mindestens weitere vier Wochen von den Eltern betreut, bevor sich der Familienverband nach und nach auflöst und die Jungen dismigrieren. Die Zerstreuungswanderungen sind relativ weiträumig. Wiederansiedlungen in 200 km Entfernung vom Brutgebiet wurden festgestellt.[2] Die Paarbindung erlischt bald nach dem Wegfliegen der Jungvögel, und die Eltern wechseln in die getrennten Winterreviere oder verlassen gänzlich das Brutgebiet.
Der Bruterfolg ist insgesamt niedrig. Nur aus 32,6 % der Eier werden flügge Junge.[22], bei optimalen Bedingungen kann die Ausfliegerate auf etwas über 50 % ansteigen.[2] Häufigste Ursachen für Brutverluste sind klimatische Einflüsse gefolgt von Prädation, vor allem durch Krähen und Elstern, Habicht, Waldkauz und Mardern.[23]
Nicht selten wird der Raubwürger vom Kuckuck (Cuculus canorus) parasitiert, auch intraspezifischer Brutparasitismus kommt vor.
L. excubitor wurde 1758 von Carl von Linné erstbeschrieben. Lanius stellte er gemeinsam mit den Geiern, den Falken und den Eulen zu den Habichtartigen (Accipitres).[24] Bis auf den ostasiatischen Keilschwanzwürger und den schon von Linné erstbeschriebenen Louisianawürger wurden nach und nach alle neu wissenschaftlich beschriebenen holarktischen großen, grauen, Würger als Unterarten L. excubitor zugezählt, sodass eine extrem polytypische Spezies mit mehr als 20 Unterarten und einem riesigen Verbreitungsgebiet entstand. Trotz erheblicher Färbungsunterschiede, unterschiedlicher Habitatpräferenzen und unterschiedlicher Verhaltensdetails zwischen den einzelnen Unterarten, hatte diese systematische Einschätzung bis in die 90er Jahre des vorigen Jahrhunderts Bestand. Zweifel an ihrer Validität kamen jedoch schon auf, als Charles Vaurie 1959 vorschlug,[25] den Gesamtkomplex in eine Nord- und in eine Südgruppe zu unterteilen. Dieser Ansatz wurde 1990 von Siegfried Eck[26] in seinem Konzept der Geospezies[25] wieder aufgenommen und 1993 im HBV[27] und 1997 von Lefranc[28] konkretisiert. Vor allem die Tatsache, dass die Brutgebiete von L. excubitor und L. (e). meridionalis in Südfrankreich einander bis auf 30 Kilometer nahe kommen, ohne dass Hybride bekannt geworden wären, nährte Überlegungen, dass es sich um selbständige Arten handeln müsste.[25] Taxonomische Konsequenzen folgten jedoch erst im Jahre 2000, als die südlichen und südöstlichen 8 Unterarten von L. excubitor mit Lanius meridionalis als nominotypischem Taxon in Artrang gestellt wurden. Diese Einschätzung wurde 2016 wieder aufgegeben. Ausgelöst wurde die nun folgende, umfangreiche taxonomische Neubewertung durch die Arbeit von Urban Olsson et al. The Lanius excubitor conundrum, deren Ergebnisse zum Teil zwar nicht eindeutig waren, trotzdem jedoch die bisherige Systematik im Artenkreis der Großen Grauen Würger weitgehend umgestaltete.[29] Bis auf Lanius meridionalis kamen die verbleibenden 7 Unterarten zu L. excubitor, von dem wieder 6 in der nördlichen Nearktis und der nordöstlichen Paläarktis verbreitete Unterarten abgetrennt wurden und mit dem namengebenden Taxon Lanius borealis (Taigaraubwürger) Artrang erhielten. So stellt sich zurzeit (Ende 2018) L. excubitor als polytypische Art mit 11 Unterarten dar,[1] eine Einschätzung, die von allen Autoritäten einhellig als vorläufig bezeichnet wird.[2]
Die Unterarten unterscheiden sich sowohl in ihrer Größe als auch in der Färbung des Gefieders, insbesondere in der Ausdehnung und Anzahl der Weißzeichnungen auf den Flügeln und am Schwanz, sowie im Vorhandensein oder Fehlen einer Wellenzeichnung auf Brust und Bauch. Die zwei ersten Unterarten zählten auch vor der taxonomischen Revision 2016 zu L. excubitor. Kennzeichnend ist, dass bei Vögeln in der Reihe excubitor> homeyeri> (leucopterus) das Ober- und Untergefieder heller wird, die Weißabzeichen in der Flügel- bzw. Schwanzfärbung ausgedehnter werden und die Flügellänge zunimmt.[32] Das schmutzigweiße Unterseitengefieder weist weder bei adulten Männchen noch bei adulten Weibchen eine Wellenzeichnung oder Sperberung auf.
Bis auf L. e. theresae zählten die folgenden Unterarten bis 2016 zu Lanius meridionalis. Die nordafrikanischen Rassen algeriensis> elegans> leucopygos werden von West nach Ost heller.[35]
Eine umgekehrte, eher schwache Kline mit dunkler werdenden Vögeln beginnt mit L. e. aucheri im Nordosten Afrikas und setzt sich mit den Unterarten Zentral- und Südasiens fort.[37][38]
Außerhalb dieser beiden Klinen stehen zwei Rassen mit kleinen Verbreitungsgebieten im südarabischen Raum. Beide sind auf der Oberseite dunkel schiefergrau, auf der Unterseite deutlich grau behaucht.
Nicht in diese Unterartenliste aufgenommen ist L. pallidirostris, der von der IOU als Steppe Grey Shrike – Steppenraubwürger Artrang erhielt.[1]; mit Einschränkungen unterstützt auch Panov diese Einschätzung.[40] Nicht unwesentliche Argumente belegen jedoch auch die Nähe zu L. e. lahtora.[31] beziehungsweise L. e. aucheri. Das HBW behandelt 2018 L. e. pallidirostris noch als Unterart von L. excubitor, betont aber seine Sonderstellung.
Der Bestand der Art ist gemäß einer Neueinschätzung von 2017 nicht gefährdet. Er wird von der IUCN mit LC (=least concern) bewertet. Die Bestandsentwicklung ist uneinheitlich: Die Art verschwand etwa ab den 1950er Jahren sukzessiv aus vielen Gebieten Mitteleuropas, wie zum Beispiel fast flächendeckend aus Baden-Württemberg, aus den Vorarlberger Brutgebieten und der Schweiz, und wurde auch in Tschechien, der Slowakei sowie in Belgien und den Niederlanden sehr selten. Mit Stand 2019 geht der Bestand in Deutschland weiter stark zurück.[41] In Rheinland-Pfalz gab es 2019 nur noch fünf Brutpaare und fünf Reviere mit Beobachtungen, wobei sich alle Reviere auf wieder zuwachsenden Windwurfflächen befanden.[42] Dagegen konnte die Art ihr Brutgebiet in Dänemark, Finnland und zum Teil in Nordwestrussland nicht unbeträchtlich ausdehnen.[41] In den Schwerpunktbereichen der Brutverbreitung in Fennoskandien und im europäischen Teil Russlands brüten zumindest 330.000 Brutpaare[2]. Ein großräumiges Monitoring in Polen 2010 ergab einen Brutbestand von 22.000–25.000 Paaren. Der gesamte europäische Bestand (ohne Russland und Fennoskandien) wird auf 69.000–160.000 Brutpaare geschätzt, davon brüten in Zentral- und Osteuropa (außer Polen) noch etwa 13.000 Paare, in Frankreich an die 1000.[2]
Für die Bestandseinbußen verantwortlich gemacht werden sowohl stärker atlantisch beeinflusste Großwetterlagen (die sich bei dieser Art jedoch weniger gravierend auszuwirken scheinen als etwa bei Schwarzstirnwürger, Rotkopfwürger und anderen wärmeliebenden Großinsektenjägern), die Kältewinter am Anfang der 1960er und gegen Ende der 1970er Jahre, auf Pestizideintrag zurückzuführender Mangel an Beutetieren sowie Habitatverluste durch großräumige Intensivierung der Landwirtschaft. Besonders negativ wirkte sich das Verschwinden von Randstrukturen (Hecken, Raine, Gehölzinseln) aus. Für die Bestandszunahmen in einigen nordischen Brutbereichen wurde die Kahlschlagwirtschaft ausgemacht, die in diesen Regionen praktiziert wird; die dadurch entstandenen Offenflächen bieten dem Raubwürger geeignete Lebensräume.[41]
Der Gattungsname Lanius ist lateinisch und bedeutet Fleischer. Im Englischen werden die Würger unter anderem auch Butcher-birds genannt. Die deutsche Übersetzung des ebenfalls lateinischen excubitor ist Wächter und betont die Eigenschaft des Raubwürgers, seine Umgebung sehr sorgfältig zu beobachten und vor herannahenden, als Bedrohung empfundenen Eindringlingen zu warnen.
Der Asteroid des äußeren Hauptgürtels (8591) Excubitor ist nach dem Raubwürger benannt (wissenschaftlicher Name: Lanius excubitor). Zum Zeitpunkt der Benennung des Asteroiden am 2. Februar 1999 befand sich der Nördliche Raubwürger auf der niederländischen Roten Liste gefährdeter Arten.[43]
Der Raubwürger (Lanius excubitor), zuvor Nördlicher Raubwürger, ist eine etwa amselgroße Vogelart aus der Gattung Lanius innerhalb der Familie der Würger (Laniidae). Die Neubenennung wurde durch die taxonomische Revision notwendig, die 2016 den Taigaraubwürger (Lanius borealis) mit 6 Unterarten von L. excubitor abtrennte und in Artrang stellte; mit diesem dagegen wurden bis auf die Nominatform alle Unterarten des danach monotypischen Iberienraubwürgers (Lanius meridionalis) zusammengeführt. Mit Stand Ende 2018 ist der Raubwürger eine polytypische Art mit 11 oder nach anderer Einschätzung 12 Unterarten.
Der Raubwürger ist die größte und schwerste auch in Mitteleuropa vorkommende Art dieser Würgergattung. Raubwürger sind auffallende, vor allem grau, weiß und schwarz gefärbte Vögel. Männchen und Weibchen sind einander sehr ähnlich. Außer in Mittel-, Nord-, Ost- und Teilen Westeuropas ist die Art in Afrika von der Mittelmeerküste südwärts bis in den Savannengürtel nördlich des Äquators, im Nahen- und Mittleren Osten und in Zentralasien und Südasien, ostwärts bis zum Altai und Tien Shan und südwärts bis Zentralindien verbreitet. In Europa und Asien überschreiten die Brutgebiete von L. excubitor den Nördlichen Polarkreis deutlich. Er gehört damit zusammen mit Taigaraubwürger und Braunwürger zu den Vertretern der Gattung, die am weitesten nach Norden vorgedrungen sind. Diese nördlichsten Populationen des Raubwürgers sind Zugvögel; nach Süden hin nimmt die Zugbereitschaft kontinuierlich ab; die Vögel im südlichen und südöstlichen Verbreitungsbereich sind Standvögel. Raubwürger sind streng territorial und leben in saisonalen Paaren.
Wie die Mehrzahl der Echten Würger ist auch L. excubitor ein Ansitzjäger, der von einer erhöhten Warte aus die Umgebung beobachtet und geeignete Beutetiere nach einem kurzen Gleitflug meist am Boden schlägt. Die Art erbeutet Großinsekten und andere Wirbellose, sowie unterschiedliche kleine Wirbeltiere. Der Anteil an Wirbeltieren an der gesamten konsumierten Biomasse, insbesondere an Kleinnagern und Vögeln, wird nach Norden hin größer.
Der Gesamtbestand der Art ist gemäß der Einschätzungen von IUCN, HBW und anderer Autoritäten ungefährdet (LC=least concern). Diese Bewertung erfolgt vor allem auf Grund des sehr großen Verbreitungsgebietes und des global noch immer sehr großen Bestandes. Dessen ungeachtet ist der Gesamtbestand rückläufig. In Mitteleuropa verschwand der Raubwürger aus sehr vielen Regionen. In Deutschland brüten noch maximal 2000 Paare, die meisten von ihnen in Niedersachsen und Sachsen, in Österreich bestehen zwei Restpopulationen im nördlichen Waldviertel mit einer stark schwankenden Anzahl von einigen 10 Brutpaaren, in der Schweiz brütet die einstmals regional nicht seltene Art seit 1986 nicht mehr. In der Roten Liste der Brutvögel Deutschlands von 2020 wird die Art in der Kategorie 1 als vom Aussterben bedroht geführt.
De grousse groen Neimäerder (Lanius excubitor), ass e Vugel aus der Famill vun de Wierger (Laniidae), deen an den temperéierten a subarkteschen Zone vun Nordamerika an Eurasien, an och zum Deel an Zentralasie verbreet ass.
Säi lëtzebuergeschen Numm weist op seng Ernierung hin, déi bal ausschliisslech aus Déiere besteet.
Net ze verwiesselen ass d'Aart mam Klengen Neimäerder, deen och zu Lëtzebuerg lieft.
De grousse groen Neimäerder ass ongeféier sou grouss wéi eng Märel. Den allgemengen Androck ass dee vun engem gro-wäiss-schwaarze Vugel mat laange Schwanzfiederen. Vum Schniewel aus leeft op all Säit eng schwaarz Sträif duerch d'A.
Männchen a Weibche si gläichgrouss. D'Weibchen huet meeschtens e Fiederkleed dat liicht manner kontrasträich ass wéi dat vum Männchen.
De grousse groen Neimäerder lieft an hallefoppene Landschafte mat Hecken an eenzele Beem.
De grousse groe Neimäerder frësst souzesoen nëmmen Déieren, am Hierscht och emol Friichten. Seng Beit si virun allem Wullmais, Mais an och Spëtzmais, déi zesumme bis zu 90 % vu sengem Kascht ausmaachen. Donieft frësst en och nach Vigel, dat bis zur Gréisst vun enger Märel. Nëmme seele fänkt e Fliedermais, Amphibien, Reptiller oder och Fësch. Seng Brutt fiddert en, besonnesch an den éischten Deeg nom Schlüpfen, mat Insekten, virun allem Kiewerleken an Heesprénger.
De grousse groen Neimäerder jot virun allem vun exponéierte Plazen aus, déi meeschtens op enger Héicht vun 3 bis 8 Meter leien, a vu wou aus e sech op seng Affer stierzt. Seng Beit spiisst en dacks op engem Dar op oder klemmt se an enger Aaschtgafel fest, dat fir se stéckweis kënnen ze friessen, mä awer och fir sou eng Reserv unzeleeën.
De grousse groen Neimäerder ass e Standvugel am Süde vu sengem Verbreedungsgebitt, méi nërdlech gëtt en zum Zuchvugel, woubäi d'Zuchdistanz vu Süden no Norden zouhëlt.
D'Wanterquartéiere vun de Vigel aus dem Norde leie meeschtens am Bruttgebitt vun de Populatiounen déi méi südlech bréien, wärend déi selwer entweder d'ganzt Joer an hirem Bruttgebitt bleiwen oder awer am Hierscht no Süden auswäichen.
Vun de Vigel déi an Zentraleuropa bréie verloossen zirka 50 % hiert Bruttrevéier. Déijéineg déi um Nordrand vum Verbreedungsgebitt bréie maachen dat zu 100 %.
Zu Lëtzebuerg ass de grousse groen Neimäerder d'ganzt Joer iwwer ze gesinn. D'Bruttzäit zitt sech vum Abrëll bis de Juli.
Seng Zuel huet an de lescht Joerzéngte staark ofgeholl, dat virun allem wéinst der Zerstéierung vu senge Liewensraim, awer warscheinlech och wéinst dem Asaz vun Insektiziden an der Agrikultur, duerch déi déi 'grouss' Insekten deziméiert goufen.
De Bestand vum grousse groen Neimäerder gëtt op nëmme méi 50-90 Bruttkoppelen am ganze Land geschat (Stand 2010).[1]
Op der Rouder Lëscht vun de Vullen zu Lëtzebuerg steet d'Aart an der Kategorie 2 (staark a Gefor) (Stand 2009) [1] 2012 war en dofir als Vull vum Joer erausgesicht ginn.
D'Aart steet net an der Annex vun der EU-Vulleschutzdirektiv 79/409.
2010 huet d'Biologesch Statioun-Naturschutzzenter SIAS[2] zesumme mat der Centrale ornithologique vun natur&ëmwelt e Programm fir de Schutz vum grousse groen Neimäerder opgestallt.
Am Kader vun deem Programm goufen Ufank 2011 tëscht Guedber an Allënster, um Lieu-dit Oumerecht, wou d'Aart nach britt, siwen Eeche geplanzt. Si sollen dem grousse groen Neimäerder Sëtzplaze bidden, vun deenen aus hie joe kann.[3][4]
De grousse groen Neimäerder (Lanius excubitor), ass e Vugel aus der Famill vun de Wierger (Laniidae), deen an den temperéierten a subarkteschen Zone vun Nordamerika an Eurasien, an och zum Deel an Zentralasie verbreet ass.
Säi lëtzebuergeschen Numm weist op seng Ernierung hin, déi bal ausschliisslech aus Déiere besteet.
Net ze verwiesselen ass d'Aart mam Klengen Neimäerder, deen och zu Lëtzebuerg lieft.
Ваҡ һайыҫҡан, алағанат (рус. серый сорокопут, лат. Lanius excubitor)— турғай һымаҡтар отрядындағы ҡош.
Сыйырсыҡтан ҙурыраҡ. Ғәҙәттә, ағастарҙың ҡоро ботаҡтарында ултыра. Ерҙән түбән генә осоп бара ла, текә күтәрелеп, тағы ла берәй ҡоро ботаҡҡа килеп ҡуна. һырты һоро. Күҙҙәре аша үткән һыҙыҡ, ҡанаттары, оҙон ғына ослайыңҡырап торған ҡойроғо ҡара. Кәүҙәһенең аҫ яғы, ҡанаттарындағы таптар һәм ҡойроғоноң ике яҡ ситендәге һыҙыҡ аҡ. Алағанаттан ҙур булыуы, һоро маңлайы менән айырыла.
Тауышы тупаҫ: «шәк-шәк».
Урман ситтәрендә, айырым ағаслы һәм һирәк ҡыуаҡлы асыҡ урындарҙа йәшәй. Төрлө бөжәктәр, сысҡандар, ҡош йомортҡалары менән туйына. Йылы яҡҡа китмәй, бер урындан икенсе урынға күсеп йөрөй, һирәк осрай. Ағаста йәки ҡыуаҡта оялай. Ҡара таплы 5—6 бөртөк аҡһыл йәшел йомортҡаһы була.
Ваҡ һайыҫҡан, алағанат (рус. серый сорокопут, лат. Lanius excubitor)— турғай һымаҡтар отрядындағы ҡош.
Големото свраче (науч. Lanius excubitor) е голема песнопојна птица од фамилијата на сврачињата (Laniidae). Тоа формира супервид со неговите парапатрични (сродни, кои не се преклопуваат во распространетоста) јужни роднини, јужното големо свраче (L. meridionalis), кинеското големо свраче (L. sphenocerus) и американското големо свраче (L. ludovicianus). Кај самото големо свраче се разликуваат 9 подвида. Мажјаците и женките се слични во перјето, претежно сиви одозгора, бели одоздола и со црна маска преку очите. Се размножуваат над 50° северна географска ширина, во северна Европа и Азија и во Северна Америка. Повеќето популации се преселници кои зимуваат понајуг, во умерените региони.[2] Зимува и во Македонија. Овие птици се месојади, со тоа што глодарите ја сочинуваат повеќе од половина од нивната исхрана.
Научното име на големото свраче буквално значи „стражарски касап“: Lanius е латински термин за касап, додека excubitor е латински збор за чувар или стража. Ова се однесува на двете најзабележителни однесувања на птицата - складирање на храната (уловениот плен) со набодување на трње; и користење изложени дрвја или столбови за да ја набљудува околината. Тие, исто така, покрај што набљудуваат за да си го најдат пленот, го забележуваат доаѓањето на грабливките и ги известуваат другите птици.[3]
Има 9 подвида, кои се поделени во три групи:[4]
Западноевроазиска група
Источноевроазиска група
Северноамериканска група
Возрасното големо свраче е средноголема врапчевидна птица, колку голем дрозд, со должина 22-26 см. Тежи околу 60-70 грама (иако некои подвидови се значително поголеми или помали). Крилјата му се околу 11.4 см, а опашката 10.9 см.[5] Распонот на крилјата е 30-36 см.[6]
Основната боја на горниот дел е бисерносива, со нијанса на кафеавкаво во источниот дел на евроазискиот опсег. Образите и брадата, како и линијата над окото се бели, маската врз очите е длабокоцрна, а областа веднаш над клунот е сива. Пердувите на рамењата се бели, а крилјата црни со бели линии кои се создадени од белите основи на примарните пердуви. Опашката е црна, долга и остра при врвот. Долните делови се бели, со сосема мала нијанса на сиво кај некои подвидови. Особено градите некаде се потемни и понекогоаш покафеавкави од остатокот од долниот дел, и се чини како да има лента меѓу стомакот и белото грло. Кај повеќето подвидови, особено женките имаат бледи кафеавкави линии на градите. Клунот е голем и кукест при врвот, и речиси црн, но посветол при коренот на долната мандибула. Нозете се црнкави.[7]
Мажјаците и женките се речиси исти во големина, а во изглед може да ги разликуваме само во директна споредба. Кај женките долните делови се посиви и обично поочигледно избраздени со сивокафеаво, и белите ознаки на крилјата и опашката се послабо изразени. Младенчињата се целосно посивокафеави. [8]
Пеењето на мажјакот се состои од кратко пријатно чрчорење прошарано со течни свирки. Индивидуалните фрази може да одат како ту-ту-крр-прии-прии или трр-турит трр-турит.... За да алармира дека некој налвлегол во неговата територија, женка или мажјак или , пак, некој цицач, дава остар груб свиреж како тррии(у) или (т')квииет. Кога се додворува, често ги меша овие свирки создавајќи песна. Помекото свиркање оди како трии(т). Овие свиркања се користат и за комуникација меѓу парот зиме, а постојат и други варијанти на комуникацијата: члип, гихрррr, ква или вут., кои исто така, се користат при додворувањето. Пеењето станува уште помеко кога мажјакот ѝ ја покажува територијата на женката и потенцијалните места за гнездење тли-тли, пррр чрчорења и куиу...пих повици.[9]
Кога се вознемирени, повиците се остри, слични на враните, како квии,гриии или jaaa, често повторувани двапати. Колку сеповозбудени, толку повиците стануваат повисоки и побрзи.[10]
Големото свраче се размножува во поголемиот дел на умерените и субарктички региони на северната хемисфера, односно северно од 50 ° северна географска ширина во Евроазија, и северно од 55 ° северна географска ширина во Северна Америка. Живеалиштето на оваа птица се отворените тревни повришини прошарани со грмушки, но во непосредна близина мора да имаат високи места за набљудување. Тоа се вообичаено дрвја на рабовите од шумите, или карпи, огради, далноводи и сл.
Големото свраче е територијална птица, но за време на размножувањето се во групи најчесто од по три пара. Пред и по сезоната на парење, групата се собира за да ја договори територијата. Почетниот сигнал за тоа е видлив покажувачки лет од страна на птицата која ја прелетува својата територија. Летот е висока спирала нагоре, каде се задржува неколку секунди лебдејќи, а потоа надолу. Другите од групата ќе одговорат така што ќе изведат исти такви летови, а потоа ќе се соберат повторно и поминуваат десетина минути до еден час - чрчорејќи, свиркајќи, пеејќи во дуети и возбудено движејќи се на местото на состанокот (што обично е во некое дрво или грмушка). Во зима, птиците често се собираат во мали групи и спијат заедно, особено за да се греат, и на тоа не претходи никакво покажување и договарање.[11] Летот на големото свраче е растреперен и прилично тежок, но насоката му е права и определена. Способен е и да лебди кратко време. Обично лета ниско и му се приближува на местото за набљудување одоздола. Во социјалните интеракции, птицата го покажува својот агресивен став со исправена положба на телото, ширејќи ја и тресејќи ја опашката, а потоа и крилјата. Уште поагресивен став е кога ќе ги надуе пердувите и ќе го подигне сртот на врвот од главата.[12]
Големото свраче јаде мали 'рбетници и големи без'рбетници. За да лови, оваа птица се перчи на највисоката гранка од дрвото, на телеграфски столб или слични истакнати места. Алтернативно, може да ја скенира територијата при лет, лебдејќи на определни места. На неговото будно око не може да му избега ништо што се движи. Тој нагло ќе се нурне по копнен плен или ненеадејно ќе се појави, слично на јастреб при лов на инсекти. Понекогаш во лет лови и мали птици, обично приоѓајќи им одоздола или од страна и фаќајќи ги за нозете со клунот. Ако нема никаков плен на повидок, тој ќе чепка во грмушки или ќе седи во близина на местата за криење, ширејќи ги крилјата и покажувајќи ја белината, или ширејќи ја опашката, исто така, покажувајќи ги белите ознаки со кои ги плаши помалите животни. Понекогаш, пак, ја имитира песната на помалите птици за да ги прелаже да се приближат.[11]
Типично, најмалку половина од пленот е составен од мали глодари, а малите птици, гуштери, жаби и сл., го сочинуваат најголемиот дел од останатите 'рбетници. Најважните пленови меѓу без'рбетниците се инсектите, особено бумбарите, скакулците,пчелите и осите. Помалку важни се пајаците, скорпиите, ракчињата, полжавите и црвите. Ретко јаде мрша и бобинки, ако воопшто јаде.[13]
Пленот го убива со удар од страна со кукестиот клун, целејќи на черепот кај 'рбетниците. Ако е премногу голем за да го проголта наеднаш или во неколку парчиња, пленот го пренесува на местото за хранење во клунот, или со нозете (ако е многу голем). Нозете не му се прилагодени за кинење на пленот, па затоа го набодува на трње, остра гранка или бодликава жица.[11][13]
Големото свраче се размножува во текот на летото, обично еднаш годишно. Во исклучително добри услови, тие може да подигнат две легла, но ако првото легло им се уништи, тие се во состојба да произведат второ. Нивната моногамна врска е силна за време на сезоната на парење, но зимно време се одвојуваат, а следната година обично бираат друг партнер. За да си најдат партнерка, мажјаците излегуваат од својата територија, а женката ќе го посети да види дали добро се снаоѓа и да ги провери местата за гнездење. Периодот на додворување започнува во март и трае до април/мај. Во прво време женките се незаинтересирани и дозволуваат само мажјакот да ги храни. Мажјаците, пак, започнуваат со своето покажување, тој пее, ги шири крилјата и опашката покажувајќи ги белите делови и се врти за да биде под прав агол со неа. На крајот, женката ќе се приклучи во приказите и песните ќе станат дуети. За да ја нахрани женката, а и за да ја покаже својата способност, во овој период особено ќе набодува пленови за да се видат. [14]
Копулацијата обично е иницирана од страна на мажјаците, прво доведувајќи атрактивен плен кај женката, па го поткренува и ниша своето тело лево-десно неколку пати, ѝ го дава пленот и се пари. Собирите со соседите престануваат кога започнува гнездењето, а мажјакот ја чува женката додека ги несе јајцата.
Гнездото се гради во април или мај на дрвја, по можност обраснати со имели или ползавци, обично на 2 до 16 метри височина. Често, во близина е и гнездото на ливадскиот кос ( Turdus pilaris ), со кого добро соработуваат во одбраната на предаторите. Местото за гнездење го избира мажјакот, а иако го градат заедно, сепак мажјакот повеќе учествува во изградбата. Тоа однадвор е направено од погруб материјал, гранки, мов, а може и делови од ткаенина и некакво ѓубре. Во облик на чашка е, и внатре е послано со помек материјал, влакна, пердуви, лишаи и др. За изградба на ново гнездо им е потребно 1-2 недели, но ако гнездото од претходната година е добро, тоа само се поправа и повторно се користи. [15]
Леглото има 3-9 јајца, обично околу 7. Ако има и второ легло, тогаш тоа е помало. Јајцата се бели со сивкава нијанса и со жолтоцрвеникавокафеави или пурпурносиви дамки. Инкубацијата трае околу 16 дена, и генерално само од страна на женката. Мажјакот накратко може да ја преземе инкубацијата, но неговата задача е да обезбедува храна. Обата родитела се грижат за младенчињата кои се оперјуваат по 2-3 недели, а стануваат сосема независни по 3-6 недели.[15]
Големото свраче неодамна стана исчезнат вид во Швајцарија и Чешка. Генерално, во Европа бројот е во опаѓање, додека во Северна Америка, популациите се чини дека се стабилни. Според широката распространетост и големата популација, овој вид во Црвениот список на МСЗП е во категоријата на најмала загриженост.
Големото свраче (науч. Lanius excubitor) е голема песнопојна птица од фамилијата на сврачињата (Laniidae). Тоа формира супервид со неговите парапатрични (сродни, кои не се преклопуваат во распространетоста) јужни роднини, јужното големо свраче (L. meridionalis), кинеското големо свраче (L. sphenocerus) и американското големо свраче (L. ludovicianus). Кај самото големо свраче се разликуваат 9 подвида. Мажјаците и женките се слични во перјето, претежно сиви одозгора, бели одоздола и со црна маска преку очите. Се размножуваат над 50° северна географска ширина, во северна Европа и Азија и во Северна Америка. Повеќето популации се преселници кои зимуваат понајуг, во умерените региони. Зимува и во Македонија. Овие птици се месојади, со тоа што глодарите ја сочинуваат повеќе од половина од нивната исхрана.
Къажьыкъышхуэ (лат-бз. Lanius excubitor) — къажьыкъ лъэпкъым щыщ лӀэужьыгъуэщ. Мы бзур псэущхьэшххэм хабжэ, зэрану къихьым сэбэпыр ебэкӀыу къалъытэ.
И лъэпкъэгъухэм ялъытауэ пӀащэщ. Дамэ лъэныкъуэр см. 10,4-12,3. Я щӀыбыр щхъуэ-ежьафэщ, щӀагъыр хужьщ, щхъуэхэр мащӀэу къыщӀэуэу.
Къажьыкъыщхуэр щопсэу Еуразиэм, Ищхъэрэ Африкэм, Ищхъэрэ Америкэм. Щыгъуэлъхьэну нэхъ къыхах чыцэ жыг гуэрэнхэр, жыг щхьэхуэхэр зэрыт тафэхэр, чыцэ зыкӀэрыт джабэхэми уащыпэщӀохуэ. Абгъуэр жыгыщхьэхэм фӀащӀыхь.
Ӏусыр — гудэбадзэ, шындырхъуо, губгъуэдзыгъуэ, хьэндыркъуакъуэ, езыхэм нэхърэ нэхъ цӀыкӀу къуалэбзухэр.
Молэмусэ Хь. мы псоми адыгэбзэкӀэ зэреджэу зы фӀэщыгъэщ къигъэлъагъуэр. Хьэлэмэтщ, Брэм А. ахэр зэгъунэгъу дыдэу къелъытэ, зэгъусэуи я щыӀэкӀэ-псэукӀэми топсэлъыхь[1].
Молэмусэ Хь. зэритхымкӀэ, етӀуанэр Ищхъэрэ Къаукъазыкум къолъатэ жэпуэгъуэм щӀымахуэр щрихыну, мэлыжьыхьым пщӀонди зыщеӀэжьэ. ЗэрхуигъэфащэмкӀэ, къажьыкъыщхуэдамэхур ди хэгъуэгум щогъуалъхьэ[2].
Къажьыкъышхуэ (лат-бз. Lanius excubitor) — къажьыкъ лъэпкъым щыщ лӀэужьыгъуэщ. Мы бзур псэущхьэшххэм хабжэ, зэрану къихьым сэбэпыр ебэкӀыу къалъытэ.
Пысăк шăлан кайăкĕ (лат. Lanius excubitor) — шăнкăрчран пысăкрах кайăк. Çерçи йышне кĕрет. Е вăрман хĕррисенче, е, ытларах чухне, уй варринче ӳсекен темиçе йывăçлă вырăнсенче пурăнать. Çăмартисем хăмăртарах пăнчăллă симĕсрех шурă (4-6). Ами 15 кун пусса ларать. Кăнтăралла каймаççĕ. Вырăнтах куçса çӳресе хĕл каçаççĕ. Вĕсен йышĕ пирĕн тăрăхра сахал.
Пысăк шăлан кайăкĕ (лат. Lanius excubitor) — шăнкăрчран пысăкрах кайăк. Çерçи йышне кĕрет. Е вăрман хĕррисенче, е, ытларах чухне, уй варринче ӳсекен темиçе йывăçлă вырăнсенче пурăнать. Çăмартисем хăмăртарах пăнчăллă симĕсрех шурă (4-6). Ами 15 кун пусса ларать. Кăнтăралла каймаççĕ. Вырăнтах куçса çӳресе хĕл каçаççĕ. Вĕсен йышĕ пирĕн тăрăхра сахал.
Таллан кэрэ (лат. Lanius excubitor, нууч. серый сорокопут) — Саха сирин улахан өттүгэр онон-манан көстөр чыычаах. Ареаалын хотугу кирбиитэ 71 параллельга тиийэр. Өрөспүүбүлүкэ киинигэр ааһан иһэн көстөр.
Аһаҕас сиргэ үүммүт талахтарга уонна тыа саҕатыгар уйаланар. Муус устар саҥатыгар кэлэр, балаҕан ыйын иккис аҥарыгар кыстыыр сирдэригэр көтөр. Көһөрүгэр соҕотоҕун эбэтэр пааранан барар.
Кутуйахтыҥыларынан аһылыктанар. Сайын бөдөҥ үөннэри сиир.
Уйатын мас лабааларыгар туттар. 5-6 маҥанныҥы кытархай эбириэннээх сымыыттаах. Сымыытын улахана 28х20 мм, ыйааһына 4-6 г. Сымыыты тыһыта баттыыр. Оҕолорун иккиэн аһаталлар.
.jpg)
Таллан кэрэ (лат. Lanius excubitor, нууч. серый сорокопут) — Саха сирин улахан өттүгэр онон-манан көстөр чыычаах. Ареаалын хотугу кирбиитэ 71 параллельга тиийэр. Өрөспүүбүлүкэ киинигэр ааһан иһэн көстөр.
Аһаҕас сиргэ үүммүт талахтарга уонна тыа саҕатыгар уйаланар. Муус устар саҥатыгар кэлэр, балаҕан ыйын иккис аҥарыгар кыстыыр сирдэригэр көтөр. Көһөрүгэр соҕотоҕун эбэтэр пааранан барар.
Кутуйахтыҥыларынан аһылыктанар. Сайын бөдөҥ үөннэри сиир.
Уйатын мас лабааларыгар туттар. 5-6 маҥанныҥы кытархай эбириэннээх сымыыттаах. Сымыытын улахана 28х20 мм, ыйааһына 4-6 г. Сымыыты тыһыта баттыыр. Оҕолорун иккиэн аһаталлар.
Шэры саракуш (па-лацінску: Lanius excubitor) — птушка з атраду вераб’інападобных (Passeriformes), сямейства саракушавых (Laniidae).
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Шэры саракуш (па-лацінску: Lanius excubitor) — птушка з атраду вераб’інападобных (Passeriformes), сямейства саракушавых (Laniidae).
சாம்பல் கீச்சான் (great grey shrike) என்பது கீச்சான் குடும்பத்தைச் சேர்ந்த ஒரு ஊணுன்னி பறவையாகும். இதை சாம்பல் பருந்து குருவி என்றும் அழைப்பர்.
இப்பறவை மைனாவின் பருமனும், வெள்ளிபோல ஒளிரும் சாம்பல் நிறமும் கொண்டதாக இருக்கும். இதன் வாலில் வெள்ளையும், கருப்பும் பட்டைகள் மாறி மாறி இருக்கும். அலகில் இருந்து கண்வழியாக கருங்கோடு ஒடும், பெரிய தலையும் வளைந்த அலகும் கொண்டிருக்கும். இதன் உணவு வெட்டுகிளி போன்ற பெரிய பூச்சிகளும், சுண்டெலிகள், பல்லிகள் போன்ற உயிரினங்களும் ஆகும்.
சாம்பல் கீச்சான் (great grey shrike) என்பது கீச்சான் குடும்பத்தைச் சேர்ந்த ஒரு ஊணுன்னி பறவையாகும். இதை சாம்பல் பருந்து குருவி என்றும் அழைப்பர்.
The great grey shrike (Lanius excubitor) is a large and predatory songbird species in the shrike family (Laniidae). It forms a superspecies with its parapatric southern relatives, the Iberian grey shrike (L. meridionalis), the Chinese grey shrike (L. sphenocerus) and the American loggerhead shrike (L. ludovicianus). Males and females are similar in plumage, pearly grey above with a black eye-mask and white underparts.
Breeding takes place generally north of 50° northern latitude in northern Europe and Asia. Most populations migrate south in winter to temperate regions.[2] The great grey shrike is carnivorous, with rodents making up over half its diet.
The species was first scientifically described by Carl Linnaeus in his 1758 edition of Systema Naturae under the current binomial name. His description is L[anius] cauda cuneiformi lateribus alba, dorso cano, alis nigris macula alba – "a shrike with a wedge-shaped white-bordered tail, back grey, wings black with white spot".[3] At that time, none of the other grey shrikes – including the lesser grey shrike (L. minor), for which the description of the tail pattern is incorrect and which some authors already recognized as distinct – were considered separate species by Linnaeus, but that was to change soon.
Linnaeus' binomial name replaced the cumbersome and confusing descriptive names of the earlier naturalist books he gives as his sources: in his own Fauna Svecica he named it ampelis caerulescens, alis caudaque nigricantibus ("light-blue waxwing, wings and tail blackish"), while it is called pica cinerea sive lanius major ("ash-grey magpie or greater shrike") by Johann Leonhard Frisch, who in his splendid colour plate confused male and female. But most authors cited by Linnaeus – Eleazar Albin, Ulisse Aldrovandi, John Ray and Francis Willughby – called it lanius cinereus major or similar, which is a near-literal equivalent of the common name "great grey shrike". The type locality of Linnaeus is simply given as Europa ("Europe").[4]
The scientific name of the great grey shrike literally means "sentinel butcher": Lanius is the Latin term for a butcher, while excubitor is Latin for a watchman or sentinel.[5] This refers to the birds' two most conspicuous behaviours – storing food animals by impaling them on thorns, and using exposed tree-tops or poles to watch the surrounding area for possible prey. Use of the former by Conrad Gessner established the quasi-scientific term lanius for the shrikes. Linnaeus chose his specific name because the species "observes approaching hawks and announces [the presence] of songbirds"[6] as he put it. This habit was also put to use in falconry, as fancifully recorded by William Yarrell later.[7] The common English name "shrike" is from Old English scríc, "shriek", referring to the shrill call.[8]
Ulisse Aldrovandi, Conrad Gessner, John Ray and Francis Willughby also reported old folk names, mainly from Germanic languages: Wereangel or Wierangel from the Pennines of England (where the bird was noted as a vagrant) as well as Warkangel, Werkengel or Wurchangel in various German dialects (e.g. around Frankfurt and Strasbourg) probably mean "choking angel" (cf. Standard German Würgeengel). These names are unlikely to significantly pre-date the times of Saint Boniface (c. 700 AD) because of their Christian connotation; the related Werkenvogel ("choking bird") might, however, do so. The English version, having become wariangle or weirangle, was eventually transferred to the native red-backed shrike (L. collurio) and lingered on into modern times in Yorkshire. Along the upper Rhine, between Strasbourg and Heidelberg for example, Linkenom is attested; its origin is unclear. Low German Neghen-doer and Middle German Nünmörder were also used; this has today evolved into Neuntöter and specifically means the red-backed shrike, but could in earlier times refer to any native Lanius. It literally means "killer of nine [prey animals]" and refers to the food caches.
A falconer's name for the great grey shrike was mattages(s)(e), which is related to mat'agasse from the western Alps. These terms may mean "magpie killer", due to their use for luring carnivorous birds to hunters – but perhaps more likely "killer magpie", considering that the bird was believed to be a peculiar sort of magpie by Johann Leonhard Frisch and others, and that another vernacular English name was "murdering pie". Shrike, meanwhile, is of Germanic origin also and dates back at least to Middle or Early Modern English schricum. This is related to such words as Norwegian and Swedish skrika ("shriek, skrike"), German Schrei ("scream") or Icelandic shrikja ("shrieker"). But it seems to have become the dominant term only in rather recent times, for as late as the 18th century, the species was still widely known as "greater butcher-bird" in English, just like it was known as the boucher ("butcher") in the French Jura. In Norway a vernacular name for the bird is varsler.[9] A whimsical name – presumably from Scotland or nearby England – was "white wisky John" in reference to its wavy and somewhat unelegant flight, during which its large areas of light plumage are conspicuous.[10]
The "grey shrike" is also sometimes named "gray shrike."[11]
The shrike family (Laniidae) is a member of the Corvoidea, the most ancient of the four large songbird superfamilies. Among its superfamily, the closest relatives of the Laniidae are probably the Corvidae (crows and allies). Little reliable data exists on its evolution; certainly (even though the supposed ancestral shrike "Lanius" miocaenus might not belong in the Laniidae, and probably does not belong in the same genus as L. excubitor) the genus dates back to Miocene times. A Lanius fossil from the Late Miocene Turolian age, c. 6 million years ago, has been found at Polgárdi, Hungary. Its relationship to the modern species is unclear. However, all things considered, the grey shrike lineage probably represents the Holarctic sister to the African radiation of fiscal shrikes. These two seem to have originated in a west- or southwestward expansion from the genus' origin, which (considering the biogeography of living Lanius lineages) was probably somewhere between Asia Minor and central Asia. At the time of the Polgárdi fossil, it is rather likely that the grey shrikes were a distinct lineage already; given that they and the fiscals generally follow Bergmann's Rule, the smallish fossil makes an unlikely ancestor to the large grey shrikes even when taking into account the somewhat warmer Miocene climate.[12]
The grey shrike superspecies consists of L. excubitor and its parapatric southern relatives. As mentioned above, the other members of this group are the Iberian grey shrike (L. meridionalis), the steppe grey shrike (L. pallidirostris), the Chinese grey shrike (L. sphenocerus) and the loggerhead shrike (L. ludovicianus). The centre of this group's radiation is probably in the eastern Mediterranean region, and the southern grey shrike represents the basalmost form. The other three only diverged during the expansion into temperate regions. This must have happened fairly recently, because lineage sorting is not complete in the grey shrikes, and most of the present-day habitat of L. excubitor was uninhabitable during much of the Quaternary glaciation. Because of the phylogenetic uncertainties surrounding this close-knit group in the absence of a good fossil record, some refrain from splitting them up into distinct species; most modern authors do so however.[1][13]
There are a number of subspecies:[14]
An adult great grey shrike is a medium-sized passerine about as large as a big thrush, measuring from 22 to 26 cm (8.7 to 10.2 in) long. It typically weighs around 60 to 70 g (2.1 to 2.5 oz), although some subspecies are noticeably smaller or larger, and even in the nominate subspecies adult weights between 48 and 81 g (1.7 and 2.9 oz) are recorded. The wings are around 11.4 cm (4.5 in) and the tail around 10.9 cm (4.3 in) long in the nominate subspecies, its bill measures about 23 mm (0.91 in) from tip to skull, and the tarsometatarsus part of its "legs" (actually feet) is around 27.4 mm (1.08 in) long.[15] Wingspan can range from 30 to 36 cm (12 to 14 in).[16]
The general colour of the upperparts is pearl grey, tinged brownish towards the east of its Eurasian range. The cheeks and chin as well as a thin and often hard-to-see stripe above the eye are white, and a deep black mask extends from the beak through the eye to the ear coverts; the area immediately above the beak is grey. The scapulars (shoulder feathers) are white, and the wings are black with a white bar made up by the bases of the primary remiges, continuing slightly offset onto the bases of the secondary remiges in some regions. The tail is black, long, and pointed at the tip; the outer rectrices have white outer vanes. The underparts are white, slightly tinged with grey in most subspecies. In particular the breast is usually darker and sometimes browner than the rest of the light underside, and may appear as an indistinct band between the lighter belly and white throat. In the subspecies around the North Pacific in particular and in females elsewhere too, there may be faint brownish bars on the breast. The bill is large and hooked at the tip and coloured nearly black, but pale at the base of the under mandible (though the extent varies seasonally). The legs and feet are blackish.[17]
Males and females are about the same size, and do not differ conspicuously in appearance except by direct comparison. In the female the underparts are greyer and are usually visibly barred greyish-brown, and the white wing and tail markings are characteristically less in extent (though this is rarely clearly visible except in flight). Fledged young birds are heavily tinged greyish-brown all over, with barring on the upperside and indistinct buffy-white markings. The tips of the tertiary remiges and the wing coverts are also buffy, with a black band in the latter. In the North American subspecies borealis, the fledglings are tinged quite brown indeed on upperside and wings, and have sharp and dark underside bars. In Eurasia, fledglings moult into a female-like plumage with the tertiary bars usually remaining in autumn. Across its range, the young acquire the adult plumage in their first spring.[18]
The male's song consists of short pleasant warbling strophes, interspersed with fluid whistles. The individual phrases may go like tu-tu-krr-pree-pree or trr-turit trr-turit.... To announce that it has become aware of someone straying into its territory – be it a female or male of its species or a large mammal – it gives long shrill raspy whistles like trrii(u) or (t')kwiiet. To announce to females, it often mixes these whistles with a strophe of song. A softer whistle goes like trüü(t). These whistles are also used in duets between mates in winter and neighbours in the breeding season. Various contact calls have been described as chlie(p), gihrrr, kwä or wuut. These are frequently heard during courtship, interspersed with song phrases as the harsh whistles are in pre-courtship. The song becomes softer and more warbling as the male shows the female around his territory, and at potential nest sites the male gives a lively chatter containing fluting tli-tli, prrr trills and kwiw...püh calls.[19]
When disturbed, its alarm note is a harsh jay-like k(w)eee, greee or jaaa, often repeated twice. The more excited the birds become, the higher and faster the calls get, via chek-chek-chek to a rattle trr-trr-trr or an explosive aak-aak-aak. A bird of prey alert is given with a whistle breezeek. Knuk calls are given by adults confronted with a potential threat to their young. To beg for food – young to adults or mates to each other – rows of waik calls are given. This species sometimes tries to attract small songbirds by mimicking their calls, so it may attempt to catch them for food.[20]
_Photograph_by_Shantanu_Kuveskar.jpg)
The Iberian grey shrike (L. meridionalis) was formerly included in the great grey shrike as subspecies. It occurs in south western Europe (Iberian Peninsula and France). It prefers different habitat – lightly wooded grassland in the great, more arid shrubland in the southern grey shrike – and where the species' ranges overlap, they do not hybridize at present (though they may have done so in past millennia).[21]
Elsewhere, the parapatric relatives of the L. excubitor are the Chinese grey shrike (L. sphenocerus) from East Asia and the northern shrike (L. borealis) and loggerhead shrike (L. ludovicianus) from North America. The northern grey shrike is sympatric in winter quarters with each of its three close relatives at the north of their range. Their overall colouration is – apparently plesiomorphically – shared in sub-Saharan Africa by the somewhat more distantly related grey-backed fiscal (L. excubitoroides) which is found from the Sahel eastwards, and Mackinnon's fiscal (L. mackinnoni) of the Congo Basin region. The lesser grey shrike (L. minor, Balkans to Central Asia) seems to be quite distinct indeed and is sympatric with the grey shrike superspecies between Eastern Europe and Central Asia; it may be more closely related to the small brown shrikes and resemble the bold, aggressive and hard-to-catch grey shrikes because of Batesian mimicry.[22]
The Iberian grey shrike is clearer and usually darker grey above, and not tinged grey but often decidedly pinkish on the belly and particular breast; the white "eyebrow" extends to over the beak, which has typically a larger pale base. The barring pattern is less developed at all ages, hardly ever present even in females, and slighter in the otherwise very similar fledglings.[23]
East Asian L. excubitor are barely sympatric with the Chinese grey shrike. The latter is larger and generally differs from the northern species as the southern does, and in addition has much larger white areas in wings and tail.[24]
The loggerhead shrike is hard to distinguish, but the proportion of the head to the beak (which seems stubby in L. ludovicianus by comparison and is all-dark) is usually reliable. Indeed, the word loggerhead refers to the relatively larger head of the southern species.[25]
The lesser grey shrike is a smaller and comparatively short-tailed bird. It can best be recognized by the rather large black area above the bill, almost reaching to the forehead and without a white stripe above it. In flight, the wide instead of pointed black tail end of L. minor is characteristic. The African species are completely allopatric with L. excubitor; they lack white scapulars (grey-backed fiscal) or wingspots (Mackinnon's fiscal) and differ in some other details, particularly the tail pattern.[26]
Generally, its breeding range is found in Eurasia and northern Africa. In the high mountains of the Altai-Tian Shan region, it ranges south perhaps as far as 42° northern latitude. Its northern limit is generally 70° northern latitude. It is only found as a vagrant in Iceland, the British Isles, the Mediterranean region (excluding the Iberian Peninsula and perhaps Romania but including Cyprus), and Korea. There do not appear to be breeding records from the entire Kamchatka Peninsula; in Switzerland, the present day Netherlands and southern Germany small populations were found in the mid-20th century but have declined or even disappeared since then.[27]
Except for the subspecies bianchii which is largely all-year resident, and subspecies excubitor in the temperate European parts of its range with their mild maritime climate, the species is a short-distance migrant. The migrations are triggered by scarcity of food and therefore, according to prey population levels, the winter range might little extend south beyond the breeding range, or be entirely parapatric to it. The populations of the Central Asian mountains mostly migrate downslope rather than southwards. Females are more prone to migration than males; they do not appear to migrate, on average, longer or shorter distances than males, and consequently are the dominant sex in many parts of the winter range. Birds leave for winter quarters a more or less short time after breeding – July to October, with most birds staying to September – and return to nest mainly in March/April, but some only arrive in May. In recent decades, the number of birds remaining on the breeding grounds all year has been noted to increase e.g. in Fennoscandia, whereas for example borealis seems to be as rare a winter visitor in northern Ohio as it was a century ago.[2][28][29]
The preferred habitat is generally open grassland, perhaps with shrubs interspersed, and adjacent lookout points. These are normally trees – at forest edges in much of the habitat, but single trees or small stands at the taiga-tundra border. In steppe, it will utilize any isolated perch, be it fence posts, power lines or rocks. In general, some 5–15 perching sites per hectare habitat seem to be required. It avoids low grassland with no lookouts and nesting opportunities (trees or large shrubs), as well as dense forest with no hunting ground. Apart from grassland, the birds will utilize a variety of hunting habitats, including bogs, clearings or non-industrially farmed fields. Breeding birds appear to have different microhabitat desires, but little detail is known yet.[30]
This species is territorial, but likes to breed in dispersed groups of a good half-dozen adults. It is not known to what extent the birds in such groups are related. In the temperate parts of its range, groups are perhaps 5 km (3.1 mi) apart, while individual territories within each group may be as small as 20 ha (49 acres) but more typically are about twice that size. In less hospitable climes, territories may be more than 350 ha (1.4 sq mi). Throughout the breeding season, in prime habitat, territories are held by mated pairs and single males looking for a partner. In less productive habitat, "floaters" hold territories more ephemerally. This leads to shifts in population density between regions, as "floaters" move between groups of territorial birds in search of a bountiful unclaimed territory to settle down and/or a partner to mate with. On the wintering grounds, pairs separate to account for the lower amount of food available at that time, but if both members migrate they tend to have their wintering grounds not far apart. As it seems, once an individual great grey shrike has found a wintering territory it likes, it will return there subsequently and perhaps even try to defend it against competitors just like a summer territory. Throughout the year, the birds regularly but briefly move through a range up to three times larger than their territory; this is tolerated by territory owners in winter more easily than in summer, and the parts of Europe where all-year residents and winter visitors co-occur typically have population densities around eight birds/km2 (about thirty per square mile) and occasionally more in winter.[31]
Before and after the nesting season, groups of breeding birds will sometimes initiate gatherings; these seem to occur at the boundary of the group's combined range or in the unclaimed land separating it from neighbouring groups. The initiation signal is a conspicuous display flight given by a bird surveying its territory: it spirals tens of meters/yards high into the air, usually briefly does a fluttering hover at the top of the spiral, and then glides down. Group neighbours will respond by performing the same type of flight, and eventually about half the group's members will depart to the meeting location where they will spend several tens of minutes – sometimes more than an hour – chattering, calling, duetting, and excitedly moving about the meeting site (which typically is some small tree or shrubbery). In winter, birds will often assemble in small groups and roost together, particularly to keep warm during the night; this is apparently not initiated with a specific assembly display however.[32]
The flight of the great grey shrike is undulating and rather heavy, but its dash is straight and determined. It is, as noted above, also capable of hovering flights, which last briefly but may be repeated time after time because of the birds' considerable stamina. It will usually stay low above the ground in flight, approaching perches from below and landing in an upward swoop. In social interactions, birds signal an aggressive stance by a bold upright posture, fanning and then flicking the tail and eventually the wings also as the bird gets more excited. It signals its readiness to strike at an intruder by shifting to a horizontal pose and fluffing its feathers, raising them into a small crest along the top of the head. Birds appease conspecifics by head-turns away from them (if close by), or by imitating the crouching fluttering pose and calls given by fledglings begging for food (if sitting father apart). The submission gesture to prevent an imminent attack by a conspecific is pointing the beak straight up.[33]
Fledgelings moult part of their juvenile plumage before their first winter, and the rest in spring. Adults moult on their breeding grounds before going on migration, or before the depth of winter if they are resident. Sometimes adults also seem to moult some feathers before attempting to breed. As moult requires a considerable investment of energy, some significant evolutionary benefits to offset this are likely. Reducing feather wear and parasite load, moulting can make a bird more physically attractive and healthy, and may thus increase its chance of successful reproduction. The phenomenon is not well understood, however.[2]
The great grey shrike eats small vertebrates and large invertebrates. To hunt, this bird perches on the topmost branch of a tree, utility pole or similar elevated spot in a characteristic upright stance some metres/yards (at least one and up to 18 m/20 yd) above ground. Alternatively, it may scan the grassland below from flight, essentially staying in one place during prolonged bouts of mainly hovering flight that may last up to 20 minutes. It will drop down in a light glide for terrestrial prey or swoop hawk-like on a flying insect. Small birds are sometimes caught in flight too, usually by approaching them from below and behind and seizing their feet with the beak. If no prey ventures out in the open, great grey shrikes will rummage through the undergrowth or sit near hiding places and flash their white wing and tail markings to scare small animals into coming out. As noted above, it will sometimes mimic songbirds to entice them to come within striking distance.[32]
Typically, at least half the prey biomass is made up from small rodents from the Cricetidae (voles, lemmings) and Murinae (Eurasian mice and sometimes young Eurasian rats). Shrews, songbirds, other passerines,[34] lizards, and frogs and toads (typically as tadpoles) make up most of the remaining vertebrate prey. Birds are generally of little importance however, except in spring when male songbirds are engaged in courtship display and often rather oblivious of their surroundings, in late summer when inexperienced fledglings abound, and in winter when most small mammals hibernate. Occasionally bats, newts and salamanders, and even fish are eaten. Prey animals may exceptionally be almost as large as the birds themselves, for example chicks of the willow ptarmigan (Lagopus lagopus) or a young stoat. Large arthropods are the second-most important prey by quantity, though not by biomass; in the latter respect they are only a bit more important than birds, except as food for nestlings where they usually form a substantial part of the diet. Most important among invertebrate prey are insects, especially beetles (e.g. ground beetles, dung beetles, rove beetles, and darkling beetles),[35] crickets and grasshoppers, and bumblebees and wasps. Invertebrate prey of minor importance are spiders and scorpions, crayfish and isopods, snails, and oligochaete worms. Carrion and berries are rarely if ever eaten; though it might occasionally plunder songbird nests this is not well documented and it is not known to eat eggs.[31][36]
Prey is killed by hitting it with the hooked beak, aiming for the skull in vertebrates. If too large to swallow in one or a few chunks, it is transported to a feeding site by carrying it in the beak or (if too large) in the feet. The feet are not suited for tearing up prey, however. It is rather impaled upon a sharp point – thorns or the barbs of barbed wire – or wedged firmly between forking branches. Thus secured, the food can be ripped into bite-sized pieces with the beak. Orthoptera that the birds have recognized as containing noxious chemicals are left impaled in the larder for several days, until the chemicals that usually deter predators have been degraded. Great grey shrikes have also been observed to impale common toads (Bufo bufo) and skin them – by ripping open the back skin and pulling it over the head – to avoid contamination of the meat by the toxic skin secretions. Large bones and similar inedible parts of prey animals are usually not ingested, but smaller ones such as tiny bones or the elytra of beetles are eaten and later regurgitated as pellets.[32][36]
The basic metabolic rate of the great grey shrike is around 800 milliwatts, or somewhat more than 11 milliwatts per gram of body mass. An adult of this species needs about 50 g (1.8 oz) of prey a day, probably somewhat more in winter. Under most circumstances, this would thus translate to one or two rodents, one or two additional vertebrate prey animals (including rodents), and up to a single vertebrate prey item's worth of invertebrates. Surplus food may be impaled for storage. These "larders" are typically around 1 m (3.3 ft) above ground and can be found anywhere within the birds' territory, but tend to be rather in the general vicinity of nest sites than far away from them.[32][37]
Great grey shrikes breed during the summer, typically once per year. In exceptionally good conditions, they raise two broods a year, and if the first clutch is destroyed before hatching they are usually able to produce a second one. Their monogamous pair bond is strong during the breeding season and loosens over winter; birds often choose a different mate than the year before. To seek out potential mates, males will venture outside their breeding territories. If a female thus encountered finds a male to her liking, she will visit to see whether they get along well and inspect the nesting sites he can offer. The courtship period is generally longer than in the Iberian grey shrike (L. meridionalis), usually starting about March and lasting to April/May. At first, the female rebuffs the male, only allowing him to feed her. Males give increasingly vocal displays and show off the white markings of the wings in flight and of the tail by fanning it and turning away from the female. He also occasionally turns to sit at a right angle to her. Eventually, the female will join in the male's displays, and the songs will become duets. To feed females and to show off their hunting prowess, males will make their food caches in conspicuous places during this time. When presenting nesting sites, males give the variety of calls described above and jerk their head and fanned tail.[38]
Copulation is typically initiated by the male bringing an attractive prey item to the female. With both giving begging calls, they approach until they are side by side. The male then raises and swings his body left and right a few times, and passes the prey to the female, followed by the actual copulation. The gatherings of neighbour groups (see above) cease when nesting is underway, and when the eggs are nearly ready to lay, the male guards his partner closely, perching higher than her to watch for threats and frequently feeding her. This apparently ensures her physical well-being rather than preventing extra-pair copulations, as neighbouring males will stray through each other's territory to snatch a quick fling with the resident females. In this, they have almost a one-in-three chance of success, and consequently the average grey shrike nest is very likely to contain offspring of more than one male. Females may deposit their eggs in neighbours' nests, but this seems to occur more rarely; in general, mated females are fairly reclusive after their eggs have started developing. A full clutch of eggs can be produced by a female in about 10–15 days.[38]
Nests are built in April or May more than 1 m (3.3 ft) above ground in trees. This height varies according to habitat, but while nests have been found almost 40 m (44 yd) up, most are 2–16 m above ground. Presence of mistletoes or vines like common ivy (Hedera helix) on side branches near the trunk (where nests are preferentially built) will make a tree markedly more attractive. Fieldfares (Turdus pilaris) nesting in the vicinity will also increase the desirability of nest sites to great grey shrikes, which moreover often refuse to prey upon these thrushes' nestlings though the opportunity is there. Apparently, the two species are more efficient in spotting potential nest predators – in particular corvids – early on and mobbing them off cooperatively than either is on its own. Otherwise, there is no clear preference for particular taxa of nesting trees, provided they are sufficiently dense. Conifers seem to have become more popular with European L. excubitor in recent decades, but a diversity of deciduous trees is used just as well. Far more rarely, large and especially thorny shrubs are used for nesting. The actual nesting site is chosen by the male; the courtship visits of the female are mainly to form and strengthen the pair bond. Also, though the partners build the nest together, the male collects most of the nesting material. The cup nest is quite sizable, measuring 20–28 cm (7.9–11.0 in) in outer diameter. Its body is constructed of coarse vegetable material – mainly large twigs and chunks of moss, though bits of fabric and rubbish may be added. The interior cup is 8–12 cm (3.1–4.7 in) in diameter and 10–15 cm (3.9–5.9 in) deep; it is lined with fine twigs and roots, lichen, hair and feathers. Building a nest from scratch takes a pair one to two weeks, but if nests of the previous year in good locations remain usable, they are repaired rather than discarded.[39]
Laying usually takes place in May. The clutch numbers three to nine eggs, typically around seven, with North American clutches tending to be larger on average than European ones. If a second clutch is produced in one breeding season, it is smaller than the first one. The eggs have a white background colour, usually with a grey hue and sometimes with a blue one; they are patterned with blotches of yellowish- to reddish-brown and purplish-grey, often denser around the blunt end. They measure around 26 mm (1.0 in) in length and 19.5 mm (0.77 in) in width. Incubation takes around 16 days but may be closer to three weeks for large clutches; it is generally done only by the female. While the male may briefly take over incubating, his task during this time is to provide food. The altricial nestlings hatch naked, blind and pink-skinned, weighing c. 4 g (0.14 oz); their skin turns darker after a few days. The inside of their beak is pink and they probably lack spots or other prominent marks; the wattles at the corners of the mouth are yellow as in many passerines. As the nestlings grow, the female broods them, and later on assists in providing food. The young fledge after 2–3 weeks, typically in late June or early July; they become independent of their parents about 3–6 weeks later. Sometimes, a parent will single out particular fledglings (possibly the weakest ones) and focus their care and feeding on these during this time. Other adults have occasionally been recorded assisting in feeding a pair's offspring; it is not clear whether these helpers at the nest are offspring of previous years, or unrelated non-breeding "floaters" or breeding neighbours.[37][39]
Common cuckoos (Cuculus canorus) have been noted as regular brood parasites of L. e. excubitor in the past; for reasons unknown this has ceased since the late 1970s or so. It may well be that the cuckoo's gens laying eggs similar to those of the great grey shrike has become extinct. Among predators of eggs and nestlings, corvids (Corvidae) – extremely close relatives of the shrikes (Laniidae) as it happens[40] – are most significant.[39]
Usually more than half of all nests manage to hatch at least one young, and around three-quarters of all eggs laid hatch, suggesting that if eggs are lost before hatching, it usually is the entire clutch. Half to three-quarters of the hatched young successfully fledge under most circumstances. They will become sexually mature in their first spring and often attempt to breed right away. On average, great grey shrikes get a chance at four breeding attempts during their life, with most birds in the wild getting eaten by a bird of prey or carnivorous mammal or dying of other causes before the end of their fifth winter. Raptorial birds are the main threat to shrikes after fledging, with regular predators including species as small as little owls (which are close to the same size as the shrike).[41] The maximum documented lifespan, however, is 12 years.[37][42]
As remarked above, the great grey shrike has apparently become extinct as a breeding bird in Switzerland and the Netherlands. Overall, its stocks seem to be declining in the European part of its range since the 1970s. The increase and decline seem to be reactions to changing land use, with an increase as the number of agricultural workers declined after World War II and land fell fallow, declining again when land consolidation (see e.g. Flurbereinigung) had seriously depleted the number of hedgerows and similar elevated growth formerly common amidst the agricultural landscape. For such a predatory bird, the indiscriminate use of pesticides (which will accumulate in adult carnivores and inhibit breeding success) around the 1960s probably had a detrimental influence on stocks too.[30]
Altogether, the great grey shrike is common and widespread and not considered a threatened species by the IUCN (though they still include L. meridionalis in L. excubitor). Wherever it occurs, its numbers are usually many hundreds or even thousands per country. Its stronghold is the region around Sweden, where at least almost 20,000, perhaps as many as 50,000 were believed to live in the late 20th century. However, in some countries it is not robustly established; in Estonia only a few hundred are found, with less than 200 in Belgium and some more or less than 100 in Latvia and Lithuania, respectively. The 10 birds or so in Denmark might disappear because of a few years of adverse circumstances. By contrast, in Luxembourg plentiful high-quality habitat is found; though the number of great grey shrikes in this tiny country is necessarily limited, the average population density there is 25 times as high as in Lithuania.[1][30]
The great grey shrike (Lanius excubitor) is a large and predatory songbird species in the shrike family (Laniidae). It forms a superspecies with its parapatric southern relatives, the Iberian grey shrike (L. meridionalis), the Chinese grey shrike (L. sphenocerus) and the American loggerhead shrike (L. ludovicianus). Males and females are similar in plumage, pearly grey above with a black eye-mask and white underparts.
Breeding takes place generally north of 50° northern latitude in northern Europe and Asia. Most populations migrate south in winter to temperate regions. The great grey shrike is carnivorous, with rodents making up over half its diet.
La Granda lanio aŭ Nordgranda lanio (Lanius excubitor) estas granda paserina birdo kiu apartenas al plej tipa genro Lanius de la familio de Laniedoj. Tiu specio reproduktiĝas ĝenerale norde de 50° de norda latitudo en nordaj Eŭropo kaj Azio, kaj en Nordameriko (kie ĝi estas konata kiel Norda lanio) norde de 55° de norda latitudo en Kanado kaj Alasko. Plej parto de populacioj migras suden vintre al moderklimataj regionoj.[1]
Grandaj lanioj estas kutime ĉirkaŭ 24 al 25 cm longaj, tio estas ĉirkaŭ tiom grandaj kiom granda turdo. Plenkreskulo kutime pezas ĉirkaŭ 60 al 70 g, kvankam kelkaj subspecioj estas notinde pli malgrandaj aŭ pli grandaj ol la averaĝa membro de tiu specio, kaj eĉ ĉe la nomiga subspecio plenkreskulo pezas inter 48 kaj 81 g. Enverguro estas ĉirkaŭ 11.4 cm longa kaj la vosto ĉirkaŭ 10.9 cm longa ĉe la nomiga subspecio, dum la beko estas ĉirkaŭ 23 mm el pinto al bazo.[2]
La ĝenerala koloro de la supraj partoj estas perlogriza, nuanca al bruneca ĉe la oriento de la eŭrazia teritorio. La vangoj kaj mentono, same kiel fajna kaj ofte malfacile videbla superokula strio, estas blankaj, kaj larĝa nigra masko etendas el beko tra la okulo al la orelkovriloj; la areo tuj super la beko estas griza. La ŝultroplumoj estas blankaj kaj la flugiloj estas nigraj kun blanka strio formata de la bazoj de la unuarangaj plumoj, sekva en la bazoj de la duarangaj en kelkaj regionoj. La vosto estas nigra, longa, kaj pinteca pinte; la eksteraj vostoplumoj havas blankajn angulojn. La subaj partoj estas blankaj, iom nuance al griza en plej parto de subspecioj. Precize la brusto estas kutime pli malhela kaj foje pli bruna ol la resto de la hela subo, kaj povas ŝajni kiel nesekva zono inter la pli hela ventro kaj la blanka gorĝo. Ĉe la subspecioj ĉirkaŭ la Norda Pacifiko ĉefe kaj ĉe inoj ĉefe, povas esti svagaj brunecaj strioj en brusto. La beko estas granda kaj hokoforma pinte kaj preskaŭ nigra, sed pala ĉe bazo de la suba makzelo (kvankam la etendo varias laŭsezone). Kruroj kaj piedoj estas nigrecaj.[3]
Maskloj kaj inoj estas ĉirkaŭ samgrandaj, kaj ne diferenciĝas laŭvide escepte per rekta komparo. Ĉe ino subaj partoj estas pli grizaj kaj kutime videble striecaj grizecbrunaj, kaj la blankaj flugil- kaj vostomarkoj estas karaktere malpli etendaj (kvankam tio estas rare klare videbla escepte dumfluge). Elnestiĝintaj junuloj estas tre nuance grizecbrunaj supre, kun strieco en supraj partoj kaj sendistingaj sablokoloraj al blankecaj markoj. Ankaŭ la pintoj de la triarangaj plumoj kaj de la flugilkovriloj estas sablokoloraj, kun nigra fino. Ĉe la nordamerika subspecio borealis, junuloj estas nuancaj tre brune en dorso kaj flugiloj, kaj havas markatan malhelan suban striecon. En Eŭrazio, junuloj plumoŝanĝas al ineca plumaro kun triaranga strieco restanta aŭtune. En tiu teritorio junuloj akiras la plenkreskan plumaron la unuan printempon.[4]
La kanto de la masklo konsistas el mallongaj agrablaj trilecaj strofoj, intersendataj kun fluaj fajfoj. Precizaj frazoj povas esti io kia tu-tu-krr-prii-prii aŭ trr-turit trr-turit.... Por anonci la eston de ia entrudulo en sia teritorio ĉu ino ĉu masklo de sia specio aŭ granda mamulo, li elsendas longajn stridajn raspajn fajfojn kiel trrii(u) or (t')kŭiiet. Por anoncixgi al inoj, li ofte miksas tiujn fajfojn kun strofo de kanto. Pli milda fajfo sonas kvazaŭ trŭi(t). Tiuj fajfoj estas uzataj ankaŭ kiel duetoj inter partneroj vintre kaj inter najbaroj dunm la reprodukta sezono. Diversaj kontaktalvokoj estis priskribitaj kiel ĉlii(p), gihrrr, kŭe aŭ ŭuut. Tion oni aŭdas ofte dum pariĝado, interelsenditaj kun mallongaj frazoj kiel la akraj fajfoj de la antaŭpariĝado. La kanto iĝas pli milda kaj pli trileca dum la masklo montras al la ino sian teritorion, kaj je eblaj nestolokoj la masklo elsendas viglan babiladon enhavantan flutecajn trilojn tli-tli, prrr kaj alvokojn kŭiŭ...pah.[5]
Kaze de ĝenado la alarmalvoko estas akra garoleca k(ŭ)ii, grii aŭ jaaa, ofte ripete dufoje. Ju pli ekscititaj iĝas la birdoj, des pli altaj kaj rapidaj iĝas la alvokoj, per ĉek-ĉek-ĉek al sonorado trr-trr-trr aŭ al eksploda aak-aak-aak. Alarmo pri rabobirdo konsistas el fajfa briiziik. Alvokoj kiel knak okazas kiam plenkreskuloj fruntas eventualan minacon al la idoj. Por peti manĝon -ĉu idoj al plenkreskuloj aŭ partneroj unu al alia- oni uzas alvokojn kiel ŭeik. Tiu specio foje klopodas allogi malgrandajn kantobirdojn per atakintenca imitado de ties alvokoj, por kapti ilin kiel manĝo.[6]
La Sudgranda lanio (L. meridionalis) estis iam inkludataj en la Granda lanio kiel subspecio. Ĝi loĝas en sudokcidenta Eŭropo (Iberia duoninsulo kaj Francio) suden al Afriko sub la Saharo, kaj ankaŭ en Centra Azio. Ĝi preferas diferencan habitaton – maldensa arbara herbejo ĉe la Granda, pli arida arbustaro ĉe la Sudgranda lanio- kaj kie la teritorioj de la du specioj koincidas, ili ne hibridiĝas nuntempe (kvankam ili povus esti farinta tion en pasintaj jarmiloj).[7]
Krome, la sudaj parapatriaj parencoj de la L. excubitor estas la Ĉina lanio (L. sphenocerus) el Orienta Azio kaj la Nordamerika lanio (L. ludovicianus) el Nordameriko. La Granda lanio estas simpatria en vintrejoj kun ĉiu el siaj tri proksimaj parencoj de la nordo de sia teritorio. La supra koloro estas - ŝajne plesiomorfe – kunhavata en la subsahara Afriko de iom pli malproksimaj Grizdorsa maskolanio (L. excubitoroides), kiu troviĝas el Sahelo orienten, kaj la Makinona lanio (L. mackinnoni) de la regiono de la Konga Baseno. La Nigrafrunta lanio (L. minor, Balkanio al Centra Azio) ŝajne estas tre distinga kaj estas simpatria kun la superspecio de la Grizaj lanioj el Orienta Eŭropo kaj Centra Azio; ĝi devas esti pli proksime rilata al la malgrandaj brunaj lanioj kaj similas al kuraĝaj, agresemaj kaj malfacile kapteblaj grizaj lanioj pro Batezia imitado.[8]
La Sudgranda lanio estas pli klara kaj kutime pli malhelgriza supre, kaj ne nuance griza sed ofte klare rozkoloreca ventre kaj ĉefe bruste; la blanka supreokula strio etendas super la beko, kiu havas tipe pli grandan palan bazon. La strieca bildo estas malpli disvolvita je ĉiuj aĝoj.[9]
Orientaziaj L. excubitor estas malmultre simpatriaj kun la Ĉina lanio. Tiu lasta estas pli granda kaj ĝenerale diferenciĝas el la nordaj specioj kiaj la sudaj, kaj krome havas multe pli grandajn blankajn areojn en flugiloj kaj vosto.[10]
La Nordamerika lanio estas malfacile distingebla, sed la proporcio de kapo al beko (kiu ŝajnas fortika ĉe L. ludovicianus kompare kaj krome estas tute malhela) estas kutime fidinda. Krome ĝi havas tre grandan kapon.[11]
La Nigrafrunta lanio estas pli malgranda kaj kompare mallongvosta birdo. Ĝi povas esti rekonata pro sia pli granda nigra areo super la beko, preskaŭ atinge la frunton kaj sen blanka strio super ĝi. Dumfluge, la larĝa anstataŭ pinteca nigra vostopinto de L. minor estas karaktera. La afrikaj specioj estas tute alopatriaj kun L. excubitor; ili ne havas blankan flugilstriecon (Grizdorsa maskolanio) aŭ flugilpunktojn (Makinona lanio) kaj diferenciĝas pro kelkaj detaloj, ĉefe la vostobildo.[12]
La scienca nomo de la Granda lanio laŭlitere signifas "gardanta buĉisto": Lanius estas la latina termino por buĉisto, dum excubitor estas latina vorto por gardostaranto. Tio aludas al la plej videblaj kutimoj nome stoki manĝanimalojn per palisumado de la kadavraĵoj ĉe dornoj, kaj uzado de elstaraj arbopintoj aŭ fostoj por gvati la ĉirkaŭan areon por eblaj predoj. Uzado de la unua fare de Conrad Gessner starigis la preskaŭsciencan termon lanius por lanioj. Linnaeus elektis tian sciencan nomon ĉar tiu specio "observas la alproksimigon de akcipitroj kaj anoncas [la eston] de kantobirdoj"[13]. Tiu kutimo estis konita ankaŭ en falkado, kiel poste memoros William Yarrell.[14]
Tiu holarktisa specio estis unuafoje science priskribita de Carl Linnaeus en sia eldono de 1758 de Systema Naturae laŭ la nuna scienca nomo. Lia priskribo estas L[anius] cauda cuneiformi lateribus alba, dorso cano, alis nigris macula alba – "lanio kun kojnforma blankaborda vosto, griza dorso, nigraj flugiloj kun blanka makulo". Je tiu epoko, neniu el la aliaj grizaj lanioj -inklude la Nigrafrunta lanio (L. minor), por kiu la priskribo de la vostobildo estus malĝusta kaj kiun kelkaj aŭtoroj jam agnoskis kiel distinga- estis konsiderata separata specio fare de Linnaeus, sed tio estis ŝanĝota tuj. La de Linnaeus dunoma nomo anstataŭis la pezajn kaj konfuzajn priskribajn nomojn de la antaŭaj prinaturaj libroj: en sia Fauna Svecica li nomis ĝin ampelis caerulescens, alis caudaque nigricantibus ("helblua bombicilo, flugiloj kaj vosto nigrecaj"), dum ĝi estis nomata pica cinerea sive lanius major ("cindragriza pigo aŭ granda lanio") de Johann Leonhard Frisch, kiu en sia bonega kolorbildo konfuzis masklon kaj inon. Sed plej parto de autoroj cititaj de Linnaeus -Eleazar Albin, Ulisse Aldrovandi, John Ray kaj Francis Willughby- nomis ĝin lanius cinereus major aŭ simile, kio estas preskaŭ laŭlitera ekvivalento de la komuna nomo "Granda griza lanio". La tipa loko de Linnaeus estis simple donita kiel Europa ("Eŭropo").[15]
La familio de Laniedoj estas membro de la grupo de Corvoidea, la plej antikva de kvar grandaj superfamilioj de kantobirdoj. En tiu superfamilio, la plej proksimaj parencoj de la Laniedoj estas probable la Korvedoj (korvoj kaj proksimuloj). Estas malmultaj fidindaj informoj pri ties evoluo; certe (eĉ kvankam la supozata pralanio "Lanius" miocaenus povus ne aparteni al Laniedoj, kaj probable ne apartenas al sama genro kiel L. excubitor) la genro datiĝus el la epokoj de la Mioceno. Fosilio de Lanius el Fina Mioceno de la epoko Turoliano, antaŭ ĉ. 6 Ma, estis trovata ĉe Polgárdi (Hungario). Ties rilato kun modernaj specioj ne estas klara. Tamen ĉiukaze la stirpo de la grizaj lanioj probable reprezentas la fratan taksonon en Holarkto de la afrika radiado de la kolumlanioj. Tiuj du ŝajne originiĝis en okcidenta aŭ sudokcidenta etendo el la genrorigino, kiu (konsiderinte la biogeografion de la nune vivantaj stirpoj de Lanius) estis probable ie inter Turkio kaj Centra Azio. Je la epoko de la fosilio de Polgárdi, estis plej verŝajne ke la grizaj lanioj estis distinga stirpo jam; ĉar ili kaj la kolumlanioj ĝenerale sekvas la nomatan Regulo de Bergmann, dum la malgrandecaj fosilioj eble ne estas de praulo de la grandaj grizaj lanioj eĉ konsiderinte iom la pli varman klimaton de la Mioceno.[16]
La superspecio de grizaj lanioj konsistus el L. excubitor kaj ties parapatriaj sudaj parencoj. La aliaj membroj de tiu grupo estus, kiel jam dirite, la Sudgranda lanio (L. meridionalis), la Ĉina lanio (L. sphenocerus) kaj la Nordamerika lanio (L. ludovicianus). La centro de la radiado de tiu grupo estus probable en la oriento de la Mediteranea regiono, kaj la Sudgranda lanio reprezentus la plej bazan formon. La aliaj tri diverĝus nur dum la etendo al moderklimataj regionoj. Tio estus okazinta ĵuse, ĉar la kono de stirpoj ne estas kompleta ĉe la grizaj lanioj kaj plej parto de la nunaj habitatoj de la L. excubitor estis neloĝeblaj dum multe de la glaciepoko de Plejstoceno. Pro la necerto pri filogenetiko pri tiu grupo pro malesto de bonaj fosilioj, kelkaj evitas disigi ilin en distingajn speciojn; plej parto de modernaj aŭtoroj faras ĝin tamen.[17]
Ĉe la Granda lanio oni agnoskas 9 subspeciojn. Ili povas esti dividitaj en tri grupoj, kiuj loĝas en okcidenta Eŭrazio, orienta Eŭrazio kaj Nordameriko, respektive:[18]
Okcidenta eŭrazia grupo
Orienta eŭrazia grupo
Nordamerika grupo
La Granda lanio loĝas tra plej parto de moderklimataj kaj subarktaj regionoj de la Norda Hemisfero. Ĝenerale, ties reprodukta teritorio estas limigita al areoj norde de 50° de norda latitudo en Eŭrazio, kaj norde de 55° de norda latitudo en Nordameriko. En la altaj montoj de Altajoj – regiono de Tianŝan, ĝi havas sudan teritorion eble ĝis 42° de norda latitudo. Ties norda limo estas ĝenerale 70° de norda latitudo, escepte en orienta Kanado (Kebekio) kie ĝi atingas nur ĝis ĉirkaŭ 60° de norda latitudo. Ĝi troviĝas nur kiel vaganto en Islando, la Brita Insularo, la Mediteranea regiono (eksklude la regionojn de la Iberia duoninsulo kaj eble Rumanio sed inklude en Kipro), kaj Koreio. Ŝajne ne estas reprodukta informo el la tuta Kamĉatka duoninsulo; en Svisio, Ĉeĥio kaj suda Germanio troviĝis malgrandaj populacioj en la mezo de la 20a jarcento sed malpliiĝis aŭ eĉ malaperis ekde tiam.[19]
Escepte ĉe la subspecio bianchii kiu estas de tutjare loĝantaj birdoj, kaj subspecio excubitor en moderklimataj eŭropaj partoj de sia teritorio kun milda marklimato, tiu specio estas mallongdistanca migranto. La migrado estas provokata de manĝa malabundo kaj tiele, laŭ la predopopulaciaj niveloj, la vintra teritorio povus iom etendigi suden la reproduktan teritorion, aŭ esti tute parapatria al ĝi. La populacioj de la montaroj de Centra Azio ĉefe migras subdekliven pli ol suden. Inoj pretas pli migri ol maskloj; ili ŝajne ne migras, averaĝe, pli longajn aŭ mallongajn distancojn ol maskloj, kaj sekve estas la hegemonia sekso en multaj partoj de la vintra teritorio. Birdoj eliras al vintraj teritorioj pli malpli tuj post reproduktado – julio al oktobro, kun plej parto de birdoj restantaj al septembro – kaj revenas nestumi ĉefe en marto/aprilo, sed kelkaj alvenas nur en majo. Lastatempe pliiĝas la nombro de la birdoj restantaj en la reproduktaj teritorioj en Fenoskandio, dum ekzemple borealis ŝajne estas rara vintra vizitanto en norda Ohio kiel antaŭ unu jarcento.[20]
La habitato de la L. excubitor estas ĝenerale malferma herbejo, eble kun intermetita arbustaro, kaj apudaj elstaraj rigardejoj. Tiuj estas normale arboj – ĉe arbarbordoj en multe de la habitatoj. Ĉe stepoj, ili uzos iun ajn izolatan ripozejon, ĉu telefonfostoj, elektraj fostoj aŭ eĉ rokoj. Ĝenerale, oni bezonas ŝajne habitaton kun 5–15 ripozejoj por hektaro. Ili evitas malaltan herbejon sen ripozejoj kaj nestolokoj (arbaroj aŭ grandaj arbustoj), krom densa arbaro sen ĉastereno. Aparte herbejoj, tiuj birdoj uzas varion de ĉashabitatoj, inklude marĉoj, klarejoj aŭ neindustriaj farmoj kaj kampoj. Reproduktantaj birdoj ŝajne havas diferencajn preferojn pri mikrohabitatoj, sed pri tio oni scias malmulte ankoraŭ.[21]
Tiu specio estas teritoriema, sed emas reproduktiĝi en disaj grupoj de ĉirkaŭ dekduduono da plenkreskuloj. Oni ne scias kiaetende estas la rilato inter tiuj birdoj. En la moderklimataj partoj de la teritorio, grupoj estas eble dise je 5 km, dum individuaj teritorioj ene de ĉiu grupo povas esti tiom malgranda kiom ĝis 20 ha sed pli tipe estas duoble grandaj. En malpli gastigaj klimatoj, teritorioj povas esti pli da 350 ha grandaj. Dum la reprodukta sezono la habitataj teritorioj estas okupataj de pariĝintaj paroj kaj solaj maskloj serĉe de partnero. En malpli produktaj habitatoj, malfruaj reproduktantoj okupas teritoriojn pli efemere. Tio kaŭzas ŝanĝojn en loĝdenso inter regionoj, ĉar "malfruaj reproduktantoj" moviĝas inter grupoj de teritoriaj birdoj serĉe de abunda nereklamita teritorio por setliĝi kaj pariĝonta partnero. En vintraj teritorioj, paroj separiĝas por profiti pli malgrandan kvanton de manĝodisponeblo, sed se ambaŭ membroj migras, ili klopodas havi siajn vintrejojn ne tro for. Ŝajne kiam individua Granda lanio trovis ŝatatan vintrantan teritorion, ĝi revenos tie kaj eble eĉ klopodas defendi ĝin kontraŭ konkurenculoj kiel ĉe somera teritorio. Tra la jaro birdoj regule sed mallonge moviĝas tra teritorio trioble granda kiel sia teritorio; tio estas tolerata de teritoriposedantoj vintre pli facile ol somere, kaj la partoj de Eŭropo kie tutjarajn loĝantoj kaj vintraj vizitantoj koincidas tipe havas loĝdensojn ĉirkaŭ 8 birds/km² kaj eĉ pli.[22]
Antaŭ kaj malantaŭ la nestosezono, grupoj de reproduktuloj foje komencas arigadojn; tio ŝajne okazas je la limoj de la kombinita teritorio de la grupoj aŭ ĉe nereklamita tero separanta ĝin el najbaraj grupoj. La eksignalo estas rimarkinda flugomontro fare de birdo gvatanta sian teritorion: ĝi spiralumas dekojn da metroj alte enaere, kutime mallonge faras energian glisadon pinte de la spiralo, kaj poste subeniras. Najbaraj grupoj respondas per sama flugmaniero kaj eventuale ĉirkaŭ la duono de la grupanoj aliras al renkontiĝejo kie ili pasas dekojn da minutoj – foje pli da unu horo – babilante, alvokante, duetante, kaj ekscite moviĝante ĉirkaŭ la renkontiĝejo) kiu tipe estas malgranda arbo aŭ arbusto). Vintre birdoj ofte ariĝas en malgrandaj grupoj kaj ripozas kune, ĉefe por teni sin varmaj dumnokte; tio ŝajne ne komencas per specifa asembleo aŭ memmontrado.[23]
La flugo de la Granda lanio estas ondeca kaj peza, sed la direkto estas rekta kaj decida. Ĝi kapablas glisi aŭ ŝvebi, kio daŭras mallonge sed povas esti ripetita pro la konsiderinda stamino de tiuj birdoj. Ili flugas kutime malalte supergrunde, alproksime al ripozejo el sube kaj surteriĝas per subita elsupriro. En socia interagado, birdosignalo estas agresema rekta sinteno, agitante la voston kaj eventuale la flugilojn dum la birdo ekscitiĝas. Tio montras sian preton forpeli entrudulon per ŝanĝo al horizontala sinteno kaj plumogonflado, kaj formado de eta kresto kappinte. Birdoj pacigas samspecianojn per kapforigo (deproksime), aŭ per imitado de la sinteno de la manĝopetantaj kunuloj (se patro estas for). La submeta sinteno por eviti atakon de samspeciano estas indiko per la beko rekten.[24]
Nordamerikaj junuloj ŝajne havas nur unu plumoŝanĝon en sia unua printempo, kie ili akiras plenkreskan plumaron. Eŭraziaj junuloj ŝanĝas parton de sia junula plumaro antaŭ la unua vintro, kaj la reston printempe. Plenkreskuloj plumoŝanĝas en siaj reproduktaj teritorioj antaŭ migrado, aŭ antaŭ centra vintro se ili estas loĝantaj. Foje plenkreskuloj ankaŭ ŝanĝas kelkajn plumojn antaŭ ekreproduktiĝi. Ĉar plumoŝanĝo postulas konsiderindan investon de energio, oni supozas iajn evoluajn profitojn el tiu fakto. Malpliigo de plumokvanto kaj de ties kvanto de parazitoj povas fari birdon pli alloga fizike kaj pli sana kaj tio povas pligrandigi ties ŝancojn de sukcesa reproduktado. La fenomeno ne estas bone komprenata tamen.[1]
La Granda lanio manĝas malgrandajn vertebrulojn kaj grandajn senvertebrulojn. Por ĉasi, tiu birdo ripozas sur pinta branĉo de arbo aŭ telefonfosto per karaktera rekta sinteno kelkajn metrojn (almenaŭ 1 al 18 m) supergrunde. Alternative, ĝi povas gvati la suban herbejon el flugo, ĉefe restanta en unu loko dum glisado kiu povas daŭri ĝis 20 minutoj. Ĝi lerte flugofalos sur surtera predo aŭ akcipitrece al fluganta insekto. Ankaŭ malgrandaj birdoj estas foje kaptataj dumfluge, kutime post alproksimiĝo el sube kaj el malantaŭe kaj kaptante ties piedojn per beko. Se ne aperas predo en malfermo, la Granda lanio traserĉos la subkreskaĵaron aŭ sidos ĉe kaŝejo kaj ekmontros siajn blankajn markojn de flugiloj kaj vosto por timigi malgrandajn animalojn kaj kapti ilin. Kiel jam menciite supre, ili foje agreseme imitas kantobirdojn por allogi ilin al danĝera distanco.[23]
Tipe almenaŭ duono de la predita biomaso estas formata de malgrandaj roduloj el la Kricetedoj aŭ Hamstredoj (kamporatoj, usonaj musoj kaj foje lemingoj) kaj Murenoj (eŭraziaj musoj kaj foje junaj eŭraziaj ratoj). Sorikoj, kantobirdoj, lacertoj, kaj ranoj kaj bufoj (tipe kiel ranidoj) formas plej parton de la restaj vertebrulaj predoj. Birdoj estas ĝenerale malgravaj escepte printempe kiam masklaj kantobirdoj implikiĝas en pariĝceremonio kaj ofte senzorge, somerfine kiam nespertaj junuloj abundas, kaj vintre kiam plej parto de malgrandaj mamuloj estas en Vintra dormo. Eventuale vespertoj, trituroj kaj salamandroj, kaj eĉ fiŝoj estas predataj. Predanimaloj povas escepte esti preskaŭ tiom grandaj kiom la propraj birdoj, ekzemple idoj de la Lagopo (Lagopus lagopus) aŭ junaj Ermenoj (Mustela nivalis). Grandaj artropodoj estas la dua plej grava predotipo laŭ kvanto, kvankam ne laŭ biomaso; laŭ tio ili estas nur iom pli gravaj ol birdoj, escepte kiel manĝo por idoj kie ili formas gravan parton de la dieto. Plej grava inter senvertebruloj estas insektoj, ĉefe skaraboj (Koleopteroj), griloj kaj lokustoj (Ortopteroj), kaj burdoj kaj vespoj (Himenopteroj). Senvertebruloj malpli gravaj estas araneoj kaj skorpioj (Araneoidoj), kankroj kaj izopodoj (Krustacoj), helikoj, kaj vermoj de Oligoĥetoj. Kadavraĵoj kaj beroj estas rare se iam manĝataj; kvankam ili povus eventuale rabi nestojn de kantobirdoj, tio ne estas bone dokumentata kaj oni ne scias ĉu ili manĝas ovojn.[25]
Predoj estas mortigataj per frapo per la hokoforma beko, cele la cerbon ĉe vertebruloj. Se ili estas tro grandaj por engluti ilin per unu gluto, ili estas transportataj al manĝejo per la beko aŭ (se estas tro granda) per piedoj. La piedoj ne taŭgas por disŝiri predon, tamen. Ĝi estas palisumita ĉe akra pinto – dorno aŭ pinĉilo de pikdrato – aŭ enmetita firme inter forkaj branĉoj. Post tiu sekurigo, la manĝo povas esti disŝirita en glutograndajn pecojn per beko. Ortopteroj kiujn la birdoj scias ke enhavas venenajn kemiaĵojn estas lasataj palisumitaj en la manĝujo dum kelkaj tagoj, ĝis kiam la kemiaĵoj kiuj kutime forpelas predantojn estis degraditaj. Oni observis ankaŭ ke la Granda lanio palisumas bufojn (Bufo bufo) kaj elhaŭtigas ilin – per malfermo de la dorsa haŭto kaj forpelo de tiu super la kapo – por eviti la poluadon de la viando fare de la venenaj haŭtosekrecioj. Grandaj ostoj kaj similaj nemanĝeblaj partoj de la predanimaloj estas kutime ne englutitaj, sed pli malgrandaj kiel ostetoj aŭ elitro de skaraboj estas manĝataj kaj poste vomataj kiel birdovomaĵoj.[26]
La baza metabola indico de la Granda lanio estas de ĉirkaŭ 800 milvatoj, aŭ iom pli da 11 milvatoj por gramo de korpomaso. Plenkreskulo de tiu specio bezonas ĉirkaŭ 50 g de predo ĉiutage, probable iom pli vintre. Laŭ plej parto de cirkonstancoj, tio korespondus al 1 aŭ 2 roduloj, 1 aŭ 2 aldonaj vertebruloj (inklude roduloj), kaj alian similan mason de senvertebruloj. Malmanko estu palisumita por stokado. Tiuj manĝujoj estas tipe ĉirkaŭ 1 metro supergrunde kaj povas troviĝi ie ajn en la birda teritorio, sed ĉefe proksime de la nestolokoj pli ol for el ili.[27]
Grandaj lanioj reproduktiĝas dum somero, tipe unufoje jare. En escepte bonaj kondiĉoj, ili povas fari du ovodemetadojn, kaj se la unua ovodemetado estas detruita antaŭ eloviĝo ili kutime produktas duan ovodemetadon. Ties monogama parligo estas forta dum la reprodukta sezono kaj malfortiĝas vintre; birdoj ofte elektas diferencan partneron disde tiu de la pasinta jaro. Por serĉi eblan partneron, maskloj kuraĝas eliri el siaj reproduktaj teritorioj. Se ino tiele trovita trovas ŝatindan masklon, ŝi vizitos lian teritorion por kontroli la proponatajn nestolokojn. La pariĝa periodo estas ĝenerale pli longa ol ĉe la Sudgranda lanio (L. meridionalis), ĝenerale komencante marte kaj daŭre ĝis aprilo aŭ majo. Dekomence la ino malakceptas la masklon kaj permesas al li nur manĝigi ŝin. Masklo memmontras sin voĉe kaj montras siajn blankajn markojn flugilajn dumfluge kaj malfermas sian voston kaj foriras el la ino, kvankam foje revenas al ŝi. Eventuale, la ino kuniĝas al la maskla memmontrado kaj la kantoj iĝas duetoj. Por manĝigi la inon kaj montri sian ĉaslertecon, masklo faras tiam siajn manĝujojn en rimarkindaj lokoj. Dum prezentado de nestolokoj, maskloj faras varion de alvokoj kaj agitas sian kapon kaj malfermitan voston.[28]
Seksumado estas tipe komencata de la masklo per alporto de alloga predo al la ino. Ambaŭ elsendas petemajn alvokojn kaj alproksimiĝas ĝis kiam ili estas apude. La masklo tiam leviĝas kaj balancigas sian korpon dekstren kaj maldekstren kelkajn fojojn kaj pasas la predon al la ino, sekve de la fakta seksumado. La arigado kun najbaroj haltas kiam komencas nestumado kaj kiam la ovoj estas demetotaj, la masklo zorgas la proksiman inon, ripoze pli alte ol ŝi por eviti minacojn kaj ofte manĝigas ŝin. Tio ŝajne sekurigas ŝian fizigan bonfarton pli ol eviti eksterparan seksumadon. Por tio, ili havas preskaŭ nur unu el tri eblojn de sukceso, kaj sekve la averaĝa nesto de Granda lanio plej verŝajne enhavas idojn de pli ol unu masklo. Inoj povas demeti siajn ovojn en najbaraj nestoj, sed tio ŝajne okazas tre rare; ĝenerale, pariĝintaj inoj ennestiĝas kiam la ovoj ekdisvolviĝas. La ovodemetado estas produktita de la ino dum ĉirkaŭ 10–15 tagoj.[28]
Nestoj estas konstruataj en aprilo aŭ majo pli da 1 metron supergrunde en arboj. Tiu alto varias laŭ habitato, sed dum troviĝis nestoj preskaŭ 40 m alte, plej partoj estas 2–16 m supergrunde. Esto de visko aŭ grimpoplantoj kiel hedero (Hedera helix) ĉe branĉoj apud la trunko (kie oni konstruas nestojn prefere) allogigas arbon. La Griza turdo (Turdus pilaris) nestumante en apudo pliigas la dezireblecon de la nestolokoj por la Grandaj lanioj, kiuj krome ofte malakceptas predi la idojn de tiuj turdoj kvankam estus oportuno. Ŝajne ambaŭ specioj estas pli efikaj je averto de eventualaj nestopredantoj – ĉefe korvedoj –. Krome ne estas klara prefero por precizaj taksonoj de nestarboj, kondiĉe ke ili estas sufiĉe densaj. Koniferoj ŝajne iĝis pli populara ĉe eŭropa L. excubitor lastatempe, sed oni uzas ankaŭ diversecon de deciduaj arboj. Pli rare oni uzas arbustojn de dornoj por nestumado. La fina nestoloko estas elektita de la masklo; la pariĝantaj vizitoj de la ino estas ĉefe por formi kaj plifortigi la parligon. Kvankam ambaŭ partneroj konstruas la neston kune, la masklo kolektas plejon de la nestomaterialon. La tasforma nesto estas 20 al 28 cm en ekstera diametro. La kerno estas konstruata el malfajna vegeta materialo – ĉefe branĉetoj kaj pecoj de musko. La interna ejo estas 8–12 cm de diametro kaj 10–15 cm profunde; ĝi estas kovrita el fajnaj branĉetoj kaj radiketoj, likeno, haro kaj plumoj. Tutkonstrui neston daŭras el 1 al 2 semajnojn, sed en bonaj nestolokoj restas uzeblaj la nestoj de la pasinta jaro, kiuj estas reparataj pli ol forgesitaj.[29]
Ovodemetado okazas kutime en majo. Ĝi konsistas el 3–9 ovoj, plej tipe ĉirkaŭ 7, kaj nordamerikaj ovodemetadoj estas kutime pli grandaj averaĝe ol tiuj eŭropaj. Se oni produktas duan ovodemetadon en unu reprodukta sezono, ĝi estas pli malgranda ol la unua. La ovoj havas blankan fonon, kutime kun griza nuanco kaj foje kun blua; Ili havas makuletojn ĉu flavecajn ĉu ruĝecbrunaj ĉu purpurgrizaj, ofte pli densaj ĉe la senpinta fino. Ili estas ĉirkaŭ 26 mm longaj kaj 19.5 mm larĝaj. Kovado daŭras ĉirkaŭ 16 tagojn sed ĝis 3 semajnoj ĉe grandaj ovodemetadoj; ĝi estas ĝenerale farata nur de la ino. Dum la masklo povas mallonge iom kovi, lia tasko dum tiu tempo estas havigi manĝon. La manĝigotaj idoj post eloviĝo estas nudaj (senplumaj), blindaj kaj rozkolorecaj, kaj pezas ĉirkaŭ 4 g; ties haŭto plimalheliĝas post kelkaj tagoj. La eno de ties beko estas rozkolora kaj sen punktoj aŭ markoj; la komisuroj estas flavaj kiel ĉe multaj paserinoj. Dum la idoj kreskas, la ino ankoraŭ kovas ilin, kaj poste helpas en manĝigado. Elnestiĝo okazas post 2–3 semajnoj, tipe fine de junio aŭ komence de julio; la idoj sendependiĝas post ĉirkaŭ 3–6 semajnoj. Foje patro zorgas precizajn idojn (eble la plej malfortaj). Aliaj plenkreskuloj foje helpas en idozorgado kaj ne certas ĉu tiuj nestohelpantoj estas idoj de la pasinta jaro aŭ nerilataj nereproduktuloj aŭ reproduktantaj najbaroj.[30]
La Komuna kukolo (Cuculus canorus) estis regula nestoparazito de la L. e. excubitor iam; pro nekonataj kialoj tio finis el fino de la 1970-aj jaroj pli malpli. Eble la geno por demeti ovojn similajn al tiuj de la Granda lanio formortis. Inter predantoj de ovoj kaj idoj grave estas korvedoj (Corvidae) – tre proksimaj parencoj de lanioj (Laniedoj)[31].[29]
Kutime pli da duono de ĉiuj nestoj sukcesas kreski almenaŭ unu idon, kaj ĉirkaŭ tri kvaronoj de ĉiuj ovoj eloviĝas, sugeste ke se ovoj perdiĝas antaŭ eloviĝo temas pri la tuta ovodemetado. Duono al tri kvaronoj de la eloviĝintaj idoj atingas elnestiĝon. Ili iĝas sekse maturaj en sia unua printempo kaj ofte sukcesas reproduktiĝi. Averaĝe, Grandaj lanioj sukcesas havi kvar reproduktadon dum sia vivo, kaj plej parto de birdoj en naturo estas manĝata de granda rabobirdo aŭ karnovora mamulo aŭ mortiĝas pro alia kialo antaŭ la fino de sia kvina vintro. La maksimuma dokumentata vivodaŭro tamen estas de 12 jaroj.[32]
Kiel jam menciate supre, la Granda lanio ŝajne iĝis formortinta kiel reproduktanta birdo en Svisio kaj Ĉeĥio. Ĝenerale ties populacioj ŝajne malpliiĝis en la eŭropa parto de sia teritorio el la 1970-aj jaroj. En Nordameriko la populacioj ŝajne stabiliĝis kontraste, escepte en oriento. La 11jara suna ciklo ŝajne ne estas ligata al tiuj fluktuadoj, kaj probable ankaŭ ne al la okjara ciklo konstatita en la subspecio borealis (kaj eble en aliaj). Pli certe pliiĝoj kaj malpliiĝoj ŝajne estas reagoj al ŝanĝoj en la teruzado, kun pliiĝo dum la nombro de terkulturistoj malpliiĝis post la Dua Mondmilito kaj tero jam ne uzis kultivciklon, kaj malpliiĝo denove kiam la terkonsolidiĝo (vidu ekzemple artikolon Terpeckunigo) faligis la nombron de heĝoj kaj similaj altaj kreskaĵaroj iam komunaj ĉe la agrikultura pejzaĝo. Por tia predanto birda, ankaŭ la pliiĝanta uzado de pesticidoj (kio akumuliĝas en plenkreskaj karnovoruloj kaj malhelpas la reproduktan sukceson) ĉirkaŭ la 1960-aj jaroj probable havis endanĝerigintan influon en la populacioj.[21]
Tamen la Granda lanio estas komuna kaj disvastigata kaj ne estas konsiderata minacata specio fare de la IUCN (kvankam ili ankoraŭ inkludas la novan specion L. meridionalis en L. excubitor). Ĉiukaze ili estas multaj centoj aŭ eĉ miloj por lando. Ties ĉefa regiono estas ĉirkaŭ Svedio, kie almenaŭ loĝas preskaŭ 20,000, eble tiom multaj kiom ĝis 50,000 fine de la 20a jarcento. Tamen, en kelkaj landoj ĝi ne estas forte setligita; en Estonio estas nur kelkaj centoj, kaj malpli da 200 en Belgio kaj nur ĉirkaŭ 100 en Latvio kaj Litovio, respektive. La malmultaj dekduoj en Nederlando kaj la nur ĉirkaŭ 10 birdoj en Danio povus malaperi pro malbonaj kondiĉoj dum kelkaj jaroj. Kontraste, en Luksemburgo estas multe da taŭga habitato; kvankam la nombroj de Grandaj lanioj en tiom malgranda lando estas necese limigita, la averaĝa loĝdenseco tie estas 25oble alta kompare kun Litovio.[33]
La Granda lanio aŭ Nordgranda lanio (Lanius excubitor) estas granda paserina birdo kiu apartenas al plej tipa genro Lanius de la familio de Laniedoj. Tiu specio reproduktiĝas ĝenerale norde de 50° de norda latitudo en nordaj Eŭropo kaj Azio, kaj en Nordameriko (kie ĝi estas konata kiel Norda lanio) norde de 55° de norda latitudo en Kanado kaj Alasko. Plej parto de populacioj migras suden vintre al moderklimataj regionoj.
El alcaudón norteño, o picapuercos (Lanius excubitor), es una especie de ave de la familia Laniidae. Se encuentra principalmente en el norte de Europa, Asia y América del Norte.
Se trata de un ave migratoria que pasa los inviernos al sur de los continentes en donde habita. La invernada normalmente llega en octubre y noviembre. Por lo general, luego permanecen solitarios, y cuando llegan varios al mismo tiempo se despliegan con rapidez, estableciendo su territorio de caza y reduciendo la competencia con otras aves.
El alcaudón real (Lanius meridionalis), que se encuentra desde el sur de Europa (península ibérica y Francia) hacia el norte del globo, pasando por Asia Central, suele vivir en hábitats diferentes, (normalmente arbolados, de pastizales en el alcaudón real, más áridas zonas de arbustales en el sureño), y donde las especies se superponen, no hibridan (Sangster et al., 2002).
El alcaudón real mide entre 22 y 26 cm de largo. Generalmente su parte superior es de color gris perla, con una banda de color blanco sobre sus ojos y mejillas, y un surco negro desde la frente hasta la cobertura del oído, pasando por el ojo. Las escápulas son de color blanco, y las alas blanco y negro, con una o dos barras blancas. El pico es casi negro, pálido en la base de la mandíbula; las patas son negruzcas. Las aves más jóvenes son de color marrón grisáceo, con más o menos barras distintas en su parte superior.
El ave tiene una pose característica cuando se posa en las ramas altas de los árboles, o en los postes de telégrafos. Tiene una percepción visual que no se pierde de nada que se mueva, percibiendo movimientos de abejas o ligeras disminuciones de la hierba causadas por insectos.
A pesar de que utiliza sus patas para sostener escarabajos o moscas, el alcaudón real también utiliza otros métodos para cazar y comer presas de mayor tamaño como lagartos, ratones, musarañas, e incluso otras aves, que son atraídas por el alcaudón mediante la imitación de sus llamadas. Éstas, al ser capturadas, son empaladas por el alcaudón en elementos puntiagudos, como grandes espinas naturales o alambres de púas. Al estar bien aseguradas, las presas son desgarradas por el ave con el pico, pues sus patas no son adecuadas para desgarrar. Normalmente, la mitad de las presas capturadas por el ave consisten en pequeños mamíferos.
El vuelo de Lanius excubitor es pesado, pero recto y decidido. Cuando es perturbado produce una nota de alarma fuerte, similar a la de otras especies de aves. Su canción consiste en agradables trinos.
El alcaudón norteño, o picapuercos (Lanius excubitor), es una especie de ave de la familia Laniidae. Se encuentra principalmente en el norte de Europa, Asia y América del Norte.
Se trata de un ave migratoria que pasa los inviernos al sur de los continentes en donde habita. La invernada normalmente llega en octubre y noviembre. Por lo general, luego permanecen solitarios, y cuando llegan varios al mismo tiempo se despliegan con rapidez, estableciendo su territorio de caza y reduciendo la competencia con otras aves.
El alcaudón real (Lanius meridionalis), que se encuentra desde el sur de Europa (península ibérica y Francia) hacia el norte del globo, pasando por Asia Central, suele vivir en hábitats diferentes, (normalmente arbolados, de pastizales en el alcaudón real, más áridas zonas de arbustales en el sureño), y donde las especies se superponen, no hibridan (Sangster et al., 2002).
See artikkel räägib linnust; animafilmi kohta vaata lehte Hallõgija (animafilm) Hallõgija (Lanius excubitor) on õgijalaste sugukonda õgija perekonda kuuluv lind.
Hallõgija on levinud Euroopas ja Aasias metsatundrast kuni Kanaari saarteni, Põhja-Ameerikas, Põhja-Aafrikas, Araabias, Kesk- ja Sise-Aasias. Eestis on ta harvaesinev haudelind, kes elab enamasti rabades ning talvitub rannikul. Pärast pesitsusaega ilmub hallõgija poolavatud maastikele.[2] Hallõgija pesitsusaegset arvukust hinnatakse Eestis 300–600 paarile, talvist arvukust 400–3000 isendile [3].
Hallõgijal on palju alamliike. Euroopa lõunaosa ja Aafrika alamliigid ühendatakse mõnikord eraldi liigiks lõuna-hallõgija (L. meridionalis). Põhja-Aafrikas elab Lanius excubitor algeriensis, Saharas Lanius excubitor elegans, Araabia poolsaarel Lanius excubitor aucheri; Põhja-Ameerikas elavad Lanius excubitor borealis ja Lanius excubitor invictus; Euroopas elavad Lanius excubitor excubitor, Lanius excubitor homeyeri ja Lanius excubitor leucopterus ning Aasias Lanius excubitor sibiricus, Lanius excubitor bianchii, Lanius excubitor mollis ja Lanius excubitor funereus.
Hallõgija on suur õgijalane. Tema üldpikkus on 24 cm ja kaal 68–75 grammi.
Hallõgija seljaosa on ühtlaselt tuhkhall, kõhupool valge või kergelt hallikas. Tiivad on mustad ühe-kahe küüdusega. Tiivaotsad on valge või ookrikarva servaga. Saba on muidu must, aga külgmised tüürsuled on peaaegu üleni valged. Valjasriba, silmaalune ja selle tagune laik on mustad või tumepruunid.[2]
Hallõgija laul on tasane sädin, sageli kahesilbiline siutsumine.
Hallõgija elutseb suurte põõsastega või hõreda puisturindega maastikul. Oma levila põhjaosas pesitseb ta rabadel, niitudel, jõelammidel ja põõsastega kaetud mäenõlvadel, kõrbes pesitseb ta saksauulimetsas või põõsastikes. Teda võib näha istumas puu või põõsa ladvas, kus ta luurab saaki või ootab muidu.[2]
Toitumiselt sarnaneb hallõgija kullilistega. Ta sööb valdavalt väikesi linde, pisinärilisi, väikesi roomajaid ja kahepaikseid, vähem suuri putukaid. Saagi torkab ta teravate okste ja astlate otsa või surub oksaharusse. Niimoodi korjab ta endale ka toiduvarusid.[2]
Pesitsusaeg kestab levila põhiosas aprillist augustini. Levila põhjaossa saabub hallõgija alles juuni algul. Pesa rajab ta tavaliselt 2–7 meetri kõrgusele. Munad on rohekashallid pruunide tähnidega. Kurnas on enamasti 5–7 muna, mida emaslind haub 15 päeva. Isaslind valvab ja kaitseb pesa ning toidab emast. Seejärel toidavad mõlemad vanemad 19–20 päeva poegi. Ränne lõunamaale toimub oktoobris.[2]
Eestis kuulub hallõgija III kaitsekategoriasse.
Hallõgija valiti koos punaselg-õgijaga Eesti 2010. aasta linnuks.
Hallõgija (Lanius excubitor) on õgijalaste sugukonda õgija perekonda kuuluv lind.
Lanius excubitor Lanius generoko animalia da. Hegaztien barruko Laniidae familian sailkatua dago.
Lanius excubitor Lanius generoko animalia da. Hegaztien barruko Laniidae familian sailkatua dago.
Isolepinkäinen (Lanius excubitor) eli vanhalta nimeltään lapinharakka on pohjoisella havumetsävyöhykkeellä pesivä lepinkäislaji. Yleisväritykseltään vaaleanharmaan isolepinkäisen pyrstö on musta, mustilla siivillä on valkeaa kirjailua ja silmien ylitse kulkee musta naamio. Linnun pituus on 24–25 cm, siipien kärkiväli 30–36 cm ja paino 50–70 grammaa. Lempinimi "lapinharakka" on osuva, sillä isolepinkäinen muistuttaa olemukseltaan hyvin paljon harakkaa, vaikka ei olekaan sille sukua.
Isolepinkäinen pesii Euroopan, Aasian ja Pohjois-Amerikan pohjoisosissa, mutta talvehtii etelässä. Tyypillisiä elinympäristöjä ovat rämeet, niityt, havumetsien reunat ja hakkuuaukeat. Naaras munii 3–8 munaa ja hautoo niitä 15–16 vuorokautta. Isolepinkäinen syö liskoja, jyrsijöitä, hyönteisiä ja pikkulintuja.
Isolepinkäinen pesii Keski- ja Pohjois-Euroopassa aina Siperian Tyynelle valtamerelle asti. Sitä tavataan myös Pohjois-Amerikassa Alaskasta Labradoriin. Se on holarktinen laji joka talvehtii pesimäalueensa eteläosissa tai sen eteläpuolella. Fennoskandian ja Venäjän yhteenlaskettu pesimäkanta on luultavasti n. 330,000 pesivää paria.[2]
Suomessa isolepinkäistä tavataan harvalukuisena aukeiden maiden pesimälintuna koko maassa Ahvenanmaata lukuun ottamatta. Suomen pesimäkannaksi on arvioitu 4000 - 8000 paria. Isolepinkäistä tavataan runsaimpana Länsi- ja Pohjois-Suomessa. Kanta on taantunut selvästi 70-luvun huippuvuosista ja lintu on luokiteltu uhanalaisaluokituksessa silmälläpidettävien lajien joukkoon.[3][4]
Isolepinkäisen elinympäristöä on subarktinen ja lauhkea ilmastovyöhyke. Se viihtyy puoliksi avoimella avomaalla, jossa on pensaita ja joitakin puita. Lintu käyttää usein aidantolppia ja sähkölinjoja tähystyspaikkoina. Pohjoisimmat Isolepinkiset pesivät taigametsän aukkokohdissa tai taigan ja tundran välimaastossa. Suomessa Isolepinkäinen pesii usein syrjäisillä soilla. Pesimäajan ulkopuolella lajia näkee myös niityillä ja ruovikoissa.[5]
Isolepinkäinen syö ensisijaisesti myyriä ja hiiriä. Joskus ravinnosta yli 90% on pikkujyrsijöitä. Pikkulintuja, päästäisiä, liskoja ja sammakoita esiintyy myös ravintovalikoimassa. Lisäksi lintu syö myös jonkin verran isoja hyönteisiä, kuten kovakuoriaisia, heinäsirkkoja, kaskaita, mesipistiäisiä, matoja, hämähäkkejä ja kotiloita. Hyönteisravinnon määrä ei yleensä ylitä 15% kokonaisravinnosta. Poikkeustapauksissa laji voi myös ruokailla haaskoilla tai syödä metsämarjoja. Saalistustapana on tähystely korkealta n. 2-15 metrin korkuiselta tähystyspaikalta, josta lintu syöksyy saaliin kimppuun.Isolepinkäinen voi myös käyttäytyä haukan tapaan ja lekutella paikallaan saalista tähystäessään. Lintu varastoi myös usein ravinnoksi saamiaan pikkunisäkkäitä seivästämällä niitä oksanhakoihin tai piikkilangoille. [6][7]
Isolepinkäinen (Lanius excubitor) eli vanhalta nimeltään lapinharakka on pohjoisella havumetsävyöhykkeellä pesivä lepinkäislaji. Yleisväritykseltään vaaleanharmaan isolepinkäisen pyrstö on musta, mustilla siivillä on valkeaa kirjailua ja silmien ylitse kulkee musta naamio. Linnun pituus on 24–25 cm, siipien kärkiväli 30–36 cm ja paino 50–70 grammaa. Lempinimi "lapinharakka" on osuva, sillä isolepinkäinen muistuttaa olemukseltaan hyvin paljon harakkaa, vaikka ei olekaan sille sukua.
Isolepinkäinen pesii Euroopan, Aasian ja Pohjois-Amerikan pohjoisosissa, mutta talvehtii etelässä. Tyypillisiä elinympäristöjä ovat rämeet, niityt, havumetsien reunat ja hakkuuaukeat. Naaras munii 3–8 munaa ja hautoo niitä 15–16 vuorokautta. Isolepinkäinen syö liskoja, jyrsijöitä, hyönteisiä ja pikkulintuja.
Lanius excubitor
La Pie-grièche grise (Lanius excubitor) est une espèce de passereau aux mœurs alimentaires proches des rapaces et qui appartient à la famille des Laniidae.
L'espèce Lanius excubitor a été décrite par le naturaliste suédois Carl von Linné en 1758[1]
La pie-grièche grise est un passereau de taille moyenne, mesurant entre 22 et 26 cm de long à l'âge adulte. Elle pèse généralement de 60 à 70 g, bien que des individus pesant 48 et 81 g aient été observés. Ses ailes mesurent en moyenne 11,4 cm et sa queue 10,9 cm ; son bec mesure 2,3 cm et son envergure varie de 30 à 36 cm.
Sa partie supérieure est globalement de couleur grise, tendant vers le marron chez les individus situés dans l'est de l'Eurasie. Ses joues et son menton sont blancs, tout comme une très fine bande au-dessus de son œil, tandis qu'un bandeau noir s'étend de son bec jusqu'à ses oreilles, en passant par son œil ; la zone au-dessus du bec est grise. Ses ailes sont noires avec une bande blanche, et sa queue longue et pointue de couleur noire. Le dessous de son plumage est blanc, souvent teinté de gris. Son grand bec est crochu au bout et de couleur proche du noir, excepté la base de la mandibule inférieure qui est plus pâle. Ses pattes sont entièrement noires.
Les mâles et femelles ont une apparence et une taille similaire et peuvent être difficiles à distinguer. Chez la femelle, le dessous du plumage est plus gris et arbore souvent une barre gris-marron, et la barre sur ses ailes est moins marquée. Les juvéniles arborent une teinte gris-marron sur tout leur plumage, avec des tâches blanches indistinctes. Ils adoptent le plumage adulte dès leur premier printemps.
C'est une espèce en déclin très important du fait de l'intensification de l'agriculture. Son aire de répartition est fortement limitée au niveau français. Les principales régions où la Pie-grièche grise est encore présente sont le Limousin (sur le plateau de Millevaches), l'Auvergne et le Jura.
La Pie-grièche grise se nourrit de petits oiseaux et de gros insectes comme des sauterelles, des scarabées et des grillons. Elle ne dédaigne pas les campagnols et les amphibiens. Elle a pour habitude de constituer des lardoirs en empalant ses proies sur les épines des buissons, sur des brindilles ou des objets fins et pointus y compris fabriqués par l'homme (fil barbelé).
Bourdon embroché sur un fil barbelé.
Le nid est généralement situé dans un arbre à quelques mètres de hauteur. Il est principalement composé d'herbes, de tiges, de brindilles, de racines et garni de plumes. En avril la femelle pond de 4 à 7 œufs blanchâtres tachés de gris-brun, la couvaison dure entre 14 et 18 jours. Les petits s'envolent entre 19 et 20 jours après l'éclosion.
Œufs de Pie-grièche grise Muséum de Toulouse
Œuf de Coucou gris dans un nid de Pie-grièche grise, Muséum de Toulouse
La Pie-grièche grise bénéficie d'une protection totale sur le territoire français depuis l'arrêté ministériel du 17 avril 1981 relatif aux oiseaux protégés sur l'ensemble du territoire. Il est donc interdit de la détruire, la mutiler, la capturer ou l'enlever, de la perturber intentionnellement ou de la naturaliser, ainsi que de détruire ou enlever les œufs et les nids, et de détruire, altérer ou dégrader son milieu. Qu'elle soit vivante ou morte, il est aussi interdit de la transporter, colporter, de l'utiliser, de la détenir, de la vendre ou de l'acheter.
Cet oiseau est représenté par sept sous-espèces :
Lanius excubitor
La Pie-grièche grise (Lanius excubitor) est une espèce de passereau aux mœurs alimentaires proches des rapaces et qui appartient à la famille des Laniidae.
O picanzo real setentrional,[3] ou picanzo real,[4] Lanius excubitor, é unha especie de ave da orde dos paseriformes, infraorde dos Corvida, suborde dos oscines, unha das 29 integrantes da familia dos lánidos.
Do tamaño dun merlo (uns 25 cm de lonxitude e ao redor de 36 cm de envergadura alar), vive en áreas de clima subártico, boreal e temperado da rexión holártica. Está presente tamén en zonas de estepas e montañas altas da Asia Central.
Unha ave moi semellante que vive no sur do continente europeo, o picanzo real meridional, que foi considerada ata hai pouco unha subespecie, é hoxe clasificada como especie separada co nome científico de Lanius meridionalis. Ambas as dúas especies, moi próximas, procuran hábitats diferentes nos lugares onde coinciden e non hibridan, o que, xunto coas diferenzas na plumaxe distinta, levou á súa separación en dúas especies.
A especie foi descrita en 1758 por Linneo,[5] na décima edición do seu Systema Naturae.
Para a do xénero, véxase Lanius
O epíteto específico, excubitor, Linneo tomouno do substantivo do latín clásico excubitor, -ōris, 'centinela', 'garda', 'vixiante',[6] en referencia ao seu costume de vixiar o seu contorno.
Diferéncianse polo tamaño e pola coloración, especialmente pola extensión das áreas brancas nas alas e a cola e pola presenza ou non dun debuxo branco no peito e a barriga.
As subespecies adoitan separarse en dous grupos: o occidental, que está composto polas razas L. e. excubitor, L. e. galliae, L. e. melanopterus, L. e. homeyeri e L. e. leucopterus, e o oriental, que integran as variedades L. e. borealis, L. e. invictus, L. e. sibiricus, L. e. mollis, L. e. funereus e L. e. bianchii.
Os representantes do grupo occidental son máis claros, coas alas máis curtas e manchas alares meirandes canto máis ó leste viven. Non teñen debuxos en forma de ondas no peito e o ventre, que son, en xeral, de cor branca sucia. A parte superior ten diversos tons do gris. A única excepción sería a raza escura do extremo norte L. e. melanopterus, que, coma L. e. homeyeri aparece ocasionalmente no centro do continente. Os membros do grupo oriental son en xeral meirandes e máis escuros, amosando tons castaños na parte superior e cun debuxo no papo e a barriga.
É un paxaro de aspecto xeral agrisado coa cola longa, con partes das plumas negras e, dependendo das variedades, brancas.
É característico o tronco gris, máis escuro sempre pola parte superior có papo e o ventre, que pode ser case branco nalgunhas razas. Unha lista negra estreita vai da base do bico negro e ganchudo, pasando por sobre dos ollos ata a zona dos oídos, onde se fai algo máis ancha. En máis das variedades esta máscara facial ten unha beira branca estreita. As alas, relativamente anchas e arredondadas, son negras. Cando están pousados amosan unha pequena mancha branca nas alas, ou dúas nalgunhas subespecies. A área dos ombreiros ten unha beira clara, as veces branca pura. As remeiras secundarias teñen tamén as beiras brancas. A cola ten unha coloración contrastada negra e branca.
O picanzo real do norte ten cando voa un aspecto branco-gris-negro, no que destacan a cola longa e, en xeral, arredondada, branca e negra e a mancha branca das alas.
O dimorfismo sexual e pouco marcado, limitándose a pequenas diferenzas de coloración. As femias teñen unha plumaxe menos contrastada, coas partes brancas de alas e cola máis pequenas e menos delimitadas da zona negra. As áreas que no macho son de cor negra pura poden ter un ton máis acastañado nas femias. As plumas remeiras primarias dos exemplares novos teñen unha orla ancha branca e o seu bico non é negro, senón castaño, con tons ocres na parte inferior.
Voan desde un punto de espreita a outro cun voo en forma de arco, que recorda algo o dun gorrión. Pouco antes de chegar o punto de destino fan unha elevación brusca. Cando se desprazan distancias longas, fano cun voo dereito e moi rápido. Poden planear ou voar a vela tramos curtos.
O canto, emitido polos dous sexos, do picanzo real do norte e moi variado e inclúe a miúdo elementos do canto doutros paxaros. Os seus berros amosan tamén unha grande variedade. Utilizan habitualmente de xeito melódico sons producidos co peteiro.
Exemplos de voz poden oírse en: Chamada de contacto, e Chío de alarma[Ligazón morta].
Precisan arbustos ou arbores mestos, vexetación baixa e grupos de árbores na área do niño, e puntos cunha boa visibilidade. Este tipo de estruturas atópannas en paisaxes abertas con zonas pechadas de arbustos e árbores, incluíndo hortas con árbores froiteiras, e beiras de bosques e pantanos. As paisaxes dos territorios de cría e de invernada non son iguais: no inverno prefiren paisaxes máis abertas con mato e mesmo áreas cultivadas. O bosque moi pechado e as áreas nas que non haxa arbustos, mato, árbores ou sebes en cantidade dabondo non se axeitan para a especie.
O tamaño do seu territorio de caza depende moito da cantidade de alimento da que poidan dispoñer, e poden variar desde territorios individuais de 40 ha a territorios dun km2 compartido por varias parellas.
O seu territorio de cría é moi extenso, centrado na taiga e na zona de transición entre esta e a tundra. En Europa crían no oeste e centro de Francia, no Benelux, en Dinamarca, Lituania e Letonia, ademais de Alemaña e Austria, nesta ultima en pequenas cantidades. Crían tamén no norte de Escandinavia, Estonia, Polonia e Belarús, na República Checa e en Eslovaquia. Polo sur e o sueste chegan a Romanía, Bulgaria, Moldavia e Ucraína.
Aparece tamén no leste de Turquía e na Transcaucasia. A área de distribución meirande está nas partes europea e asiática de Rusia, onde se espalla nunha faixa relativamente ampla cara ao leste ata a rexión de Anadyr, na ribeira do océano Pacífico.
A fronteira norte da súa distribución está entre os 65 e os 70° de lonxitude norte. Polo sur o límite é pouco uniforme. Se exceptuamos as illas de distribución no sur de Europa, a fronteira sur pasaría por Casaquistán, o noroeste da China, norte de Mongolia, Sakhalin e as Kuriles meridionais. En Norteamérica crían dende a península do Labrador ata Alasca, pasado polo centro do Canadá. A fronteira sur da área de cría está no Quebec.
A zona de invernada solápase en parte coa de cría, aínda que en xeral se atopa máis ó sur e, en Europa, cara o noroeste, o que fai que no inverno aparezan nas illas Británicas.
Se atopa hábitats axeitados pode criar ata altuitudes de máis de 2 000 msnm.
Como todas as especies do xénero Lanius, é un depredador, e ten un comportamento moi similar ao dos falcóns; co seu pico ganchudo adoita cazar outros paxaros como xílgaros, pequeños roedores como o rato de campo e insectos grandes.
Son case exclusivamente zoófagos. Unicamente no outono poden complementar a súa dieta con algunhas froitas. Os roedores pequenos, coma os do xénero Microtus, e insectívoros do xénero Sorex son as súas presas máis importantes, e poden constituír ata o 90 % da masa total da súa alimentación. Cabo deles os paxaros pequenos, que en épocas de grandes nevadas poden converterse na súa presa principal, cobren unha parte importante das súas necesidades nutricionais. Durante a cría dos polos os insectos de diversos tipos teñen tamén importancia alimenticia. Máis raramente capturan morcegos, anfibios, réptiles ou peixes. Moi ocasionalmente comen calaza. Poden matar presas do tamaño dun tordo ou dun lemming.
O picanzo real caza ao axexo, espreitando desde puntos situados case sempre a entre 3 e 8 m do chan. Cando localiza unha posible presa, déixase caer verticalmente e tenta golpeala despois dun voo curto preto do chan. Cambian frecuentemente de lugar de espreita. Poden tamén, máis raramente, buscar alimento desde o aire, cun voo lento. As presas son atacadas sobre todo no chan, aínda que se ten constancia de capturas en voo de insectos e paxariños. As veces cazan paxaros pousados nas pólas, cunha técnica semellante á do gabián. En condicións de moi mala visibilidade, procuran vítimas camiñando ou choutando polo chan.
Mata as presas con fortes golpes do bico, e adoita espetalas despois en espiñas ou suxeitalas nunha galla das polas, o que lle facilita o despece do cadáver e o almacenamento e vixilancia das presas. Unha despensa chea xoga tamén un papel importante na escolla dunha parella.
O papel das imitacións do canto doutros paxaros na caza non está ben estudado, aínda que é posible que as imitacións lles servan para atraer a posibles vítimas.
Son paxaros diúrnos, con períodos de actividade ocasionais durante o crepúsculo, sobre todo coincidindo coa presenza de enxames de insectos. Descansa entre o mato mesto ou entre as agullas de coníferas novas. Gustan de durmir, se os atopan, en agrupacións mestas de xenebreiros (Juniperus communis).
Báñanse moi frecuentemente, mergullando o corpo enteiro na auga. Despois de comeren, limpan o bico fregándoo contra unha pola.
Son aves territoriais. Fóra da época de cría defenden territorios de caza individuais; durante a reprodución a parella comparte territorio. Os territorios invernais adoitan ser meirandes. En ocasións, algunhas parellas forman unha sorte de agrupación de territorios, relativamente separados dos territorios veciños, e mesmo no inverno dáse unha certa relación entre territorios individuais. As fronteiras do territorio son regularmente inspeccionadas o que pode levar a encontros con membros das mesma agrupación territorial, contra os que a conduta agresiva é menor que no caso de outros conxéneres completamente alleos.
Tanto os territorios coma as agrupacións destes son enerxicamente defendidos fronte a outros membros da especie, aínda que case nunca se chega a agresión física, limitándose a demostracións de ameaza abrindo a cola e as alas e amosando o bico en posición horizontal. En casos de moita excitación ourizan as plumas da caluga e a cabeza. As posturas son acompañadas de chíos. Perante as aves de rapina reacciona de xeitos distintos: a presenza de aves cazadoras de paxaros coma o azor, o gabián ou os falcóns provoca que avisen con forza da presenza do inimigo e se agachen entre a maleza mesta. Outros tipos de aves coma miñatos, peneireiros ou córvidos son, na época de cría, atacados e mesmo perseguidos. Fóra do tempo da reprodución, só atacan cando o inimigo se achega moito. En moi raras ocasións pode atacar a seres humanos que estean moi preto do niño.
Toleran ben a presenza doutras especies de picanzos, e algúns paxaros amosan tendencia a facer o seu niño no territorio dun paxaro que espreita tan continuamente o seu territorio, o que lles ofrece certa protección.
Segundo as poboacións compórtanse coma aves sedentarias ou coma migradores de longa ou curta distancia. Os exemplares que crían máis ao norte pasan o inverno na súa maior parte nos territorios dos que crían máis ao sur, mentres que estes vagabundean nunha área máis ampla ou se trasladan a lugares máis acolledores climática ou nutricionalmente. As rutas migratorias non son uniformes.
Os movementos migratorios adoitan ser postos en marcha pola escaseza de alimentos, sendo en xeral as femias as primeiras en marcharen cara a zonas máis cálidas.
Acadan a madureza sexual contra o final do primeiro ano de vida, aínda que moitos non se reproducen ata o segundo. Forman parellas monógamas estacionais, aínda que se dan cópulas ocasionais entre femias xa emparelladas e machos membros das unións territoriais antes citadas. A formación das parellas dura case un mes, e nas aves sedentarias empeza xa a finais de febreiro. Vén marcada por unha redución paulatina do comportamento agresivo intraespecífico. Nese tempo as femias vólvense cada vez menos independentes ata que no momento da posta son dependen completamente dos machos para alimentarse. Mesmo á hora de escoller os lugares para pousarse as femias emparelladas fano en puntos máis baixos e recollidos cós machos.
No tempo culmínante do cortexo, cando empeza a construción do niño, os machos fan voos altos para deslizarse despois sen presa cara á área do niño.
Son os machos quen escollen a situación do niño: en xeral nunha árbore ou nun arbusto alto, sobre todo os que teñen espiñas. Poden face-los niños relativamente preto do chan (uns 2 metros) ou a alturas de 20 metros ou máis. Os niños arbóreos adoitan estar ben agachados nas zonas máis mestas da copa, invisibles dende abaixo e dende arriba. O niño sitúase a miúdo rodeado de árbores altas, que permiten ó macho bos puntos de observación.
Os traballos de construción son levados a cabo polos dous membros da parella, aínda que o macho é quen fornece máis do material. O niño é voluminoso dabondo, de aspecto irregular e algo chafalleiro, pero moi estable. Fano con coteliños, pallas e outros materiais. A parte exterior está formada moitas veces por plantas espiñentas. O forro interno é en xeral de plumas, pelos de animal ou anacos brandos de plantas. Algúns son reparados e utilizados máis dun ano.
Poñen normalmente entre catro e sete ovos de cor variable, en xeral brancos con tons azulados ou verdosos con algunhas manchas castañas ou purpúreas, que miden de media 26,5 × 19,5 mm. Fan unha posta ó ano, que pode ser repetida se se malogra. Algúns dos exemplares sedentarios da Europa occidental comezan a posta xa a finais de marzo, as aves migradoras ben máis tarde, ás veces mesmo en xuño. A posta faise cunha separación de 14 horas entre cada ovo, e a incubación empeza coa posta do penúltimo. Incuban, só as femias, entre 15 e 17 días. Os primeiros días o macho fornece o alimento para a femia e os polos; a femia colabora máis tarde, aínda que está máis do tempo no niño. Os picanzos novos están en condicións de voar ós 19 días de vida, pero son coidados polos pais catro semanas máis antes de dispersárense.
Hai constancia de machos e femias sen parella que axudan á criar polos doutros picanzos reais. Os niños desta especie son parasitados polo cuco e dáse tamén un certo grao de parasitismo intraespecífico.
A grande área de distribución da especie fai que coincida con outras semellantes da mesma familia, en especial, no suroeste e sur de Europa, coa raza local do picanzo real meridional (Lanius meridionalis meridionalis), pero tamén co picanzo pequeno (Lanius minor); en Asia central o seu territorio coincide con outra raza da especie meridional (Lanius meridionalis pallidirostris) e no leste de Asia con outra especie de picanzo, o Lanius sphenocercus.
Diferéncianse do picanzo real meridional polo bico algo máis curto e menos forte, as alas máis longas e as patas máis curtas. As formas nominativas das dúas especies son boas de diferenciar pola súas cores: a especie meridional e gris chumbo por riba, mentres que L. e. excubitor é gris pizarroso, con só unha marca branca nas alas e a parte inferior do corpo con tons rosados.
A situación da especie e irregular e máis complexa que a doutros picanzos. Os seus números retroceden no oeste e centro de Europa, pero amósanse estables no norte e nordeste do continente. O uso de pesticidas, a falta de alimento, a perda de hábitats e series de invernos anormalmente fríos e longos son os principais responsables da redución de exemplares. En Suíza desapareceu en 1987. En América a situación das poboación parece máis estable no oeste, aínda que faltan, coma no caso de Asia, datos precisos.
A Unión Internacional para a Conservación da Natureza e dos Recursos Naturais (UICN), tendo en conta que a especie ten unha área de disprsión moi grande e que, polo tanto, non se achega aos limiares do criterio de tamaño vulnerábel (rango de ocorrencia máis de 20 000 km2, combinado co tamaño da poboación, que e moi grande e, aínda que a tendencia da poboación parece estar diminuíndo, non se cre que a especie se achegue aos limiares para o criterio de tendencia da poboación vulnerábel (máis do 30 % de descenso en dez anos ou tres xeracións). Por estas razóns, a especie é avaliada como LC (pouco preocupante).[1]
O picanzo real setentrional, ou picanzo real, Lanius excubitor, é unha especie de ave da orde dos paseriformes, infraorde dos Corvida, suborde dos oscines, unha das 29 integrantes da familia dos lánidos.
Do tamaño dun merlo (uns 25 cm de lonxitude e ao redor de 36 cm de envergadura alar), vive en áreas de clima subártico, boreal e temperado da rexión holártica. Está presente tamén en zonas de estepas e montañas altas da Asia Central.
Unha ave moi semellante que vive no sur do continente europeo, o picanzo real meridional, que foi considerada ata hai pouco unha subespecie, é hoxe clasificada como especie separada co nome científico de Lanius meridionalis. Ambas as dúas especies, moi próximas, procuran hábitats diferentes nos lugares onde coinciden e non hibridan, o que, xunto coas diferenzas na plumaxe distinta, levou á súa separación en dúas especies.
L'averla maggiore (Lanius excubitor Linnaeus, 1758) è un uccello passeriforme della famiglia Laniidae[2].
Il nome scientifico della specie, excubitor, deriva dal latino e significa "sentinella", in riferimento alle abitudini di vita di questi uccelli.
Misura 24-25 cm di lunghezza, per 48-81 g di peso[3].
Si tratta di uccelli dall'aspetto robusto, muniti di grossa testa ovale e allungata che sembra incassata direttamente nel torso, becco robusto dall'estremità adunca, ali arrotondate, forti zampe artigliate e coda di media lunghezza e dall'estremità vagamente romboidale.
Il piumaggio si presenta di colore grigio su calotta (fronte, vertice, nuca), dorso, scapolare e codione, mentre gola, petto, ventre e sottocoda (nonché un sottile sopracciglio che sfuma nel grigio della calotta, gli specchi alare su remiganti e coda e la base delle copritrici) sono di colore bianco e ali, coda e mascherina facciale (che si estende dai lati del becco fino alla parte superiore delle guance e l'area periauricolare) sono di colore nero.
Il dimorfismo sessuale è presente ma non molto accentuato, tant'è vero che i due sessi non sempre sono semplici da distinguere nelle osservazioni sul campo: in generale, i maschi presentano colorazione più pura rispetto alle femmine, dove il bianco ventrale ed il grigio dorsale mostrano sfumature brunastre ed il nero di faccia, ali e coda è meno brillante e definito.
In ambedue i sessi il becco e le zampe sono di colore nero, mentre gli occhi sono di colore bruno scuro.
Si nutre come le altre averle di grossi insetti come il Pentodon bidens punctatus[4], piccoli uccelli e qualche piccolo rettile o piccolo mammifero. Quando le prede abbondano è solita infilzarle su arbusti spinosi, per poi andare a prenderle quando necessita. La preda viene infilzata per essere fatta a brandelli, in modo da poter nutrire a piccoli pezzi, un po' per volta, i pulcini nel nido nei paraggi.
Fa nidi in bassi cespugli, in cui depone dalle 4 alle 7 uova, che si schiudono dopo 16 giorni e, per lo svezzamento dei piccoli, bisogna aspettare tre settimane. I nidi delle averle sono tra i preferiti dei cuculi per il loro parassitismo.
L'averla maggiore nidifica nei paesi più a nord dell'Europa, per poi svernare nei paesi più a sud, Italia compresa, fino ad arrivare in Africa del nord. Il suo habitat è simile a quello di quasi tutte le averle, ambienti agricoli e, vicino alla boscaglia, è possibile osservarlo in appostamento su rami bassi, da cui individua le prede che può catturare anche al volo.
Se ne riconoscono dodici sottospecie[2]:
L. e. koenigi a Lanzarote.
L. e. algeriensis.
L. e. elegans a Sde Boker.
Illustrazione di L. e. leucopygos.
L. e. aucheri ad Abu Dhabi.
L. e. lahtora a Chhapar.
L. e. pallidirostris nel sud del Kazakistan.
La tassonomia di questa specie è stata e tuttora rimane piuttosto tormentata: mentre alcuni autori riconoscerebbero anche le sottospecie leucopterus del Kazakistan orientale (sinonimizzata con homeyeri) e jebelmarrae del Sudan sud-occidentale (sinonimizzata con leucopygos), altri accorperebbero theresae ad aucheri[3]. La stessa sottospecie leucopygos è soggetta a problemi di nomenclatura, in quanto secondo alcuni autori sarebbe da applicare per il principio di priorità il nome leucopygus[3][5].
Infine, nonostante la recente elevazione al rango di specie a sé stanti di Lanius meridionalis e Lanius borealis, le recenti analisi del DNA mitocondriale hanno mostrato che anche le sottospecie pallidirostris e lahtora / aucheri mostrano una certa distanza rispetto alle altre, e potrebbero in seguito a ulteriori revisioni essere elevate al rango di specie a sé[2][6].
L'averla maggiore è una specie protetta.
L'averla maggiore (Lanius excubitor Linnaeus, 1758) è un uccello passeriforme della famiglia Laniidae.
Plėšrioji medšarkė (lot. Lanius excubitor, angl. Great Grey Shrike, vok. Raubwürger) – medšarkinių (Laniidae) šeimos paukštis.
24-25 cm dydžio, sveria 50-70 g, sparnų plotis išskleidus – 30-36 cm. Kakta ir nugarinė pusė pilkos, pečiai, uodegos kraštai ir apatinė pusė baltos spalvos. Per akis eina juoda juostelė. Sparnai su dviem baltomis juostelėmis.
Lizdą suka medžiuose, krūmuose. Deda 3-7 kiaušinius, kurie išmarginti pilkai rudomis ir pilkomis dėmelėmis. Peri 15 dienų. Jaunikliai lizde išbūna apie 19 dienų. Maitinasi vabzdžiais, įvairiais smulkesniais stuburiniais gyvūnais, stambesnį grobį pasmeigia ant aštrių šakų. Mėgsta tupėti ant medžių, laidų. Balsas grubus, truputį panašus į šarkos „ček-ček…"
Lietuvos plėšriųjų medšarkių populiacija 1999 – 2001 m. buvo 100-150 paukščių. Įtraukta į Lietuvos Raudonąją knygą.
Lanius excubitor
Lanius excubitor
Lanius excubitor
Plėšrioji medšarkė (lot. Lanius excubitor, angl. Great Grey Shrike, vok. Raubwürger) – medšarkinių (Laniidae) šeimos paukštis.
24-25 cm dydžio, sveria 50-70 g, sparnų plotis išskleidus – 30-36 cm. Kakta ir nugarinė pusė pilkos, pečiai, uodegos kraštai ir apatinė pusė baltos spalvos. Per akis eina juoda juostelė. Sparnai su dviem baltomis juostelėmis.
Lizdą suka medžiuose, krūmuose. Deda 3-7 kiaušinius, kurie išmarginti pilkai rudomis ir pilkomis dėmelėmis. Peri 15 dienų. Jaunikliai lizde išbūna apie 19 dienų. Maitinasi vabzdžiais, įvairiais smulkesniais stuburiniais gyvūnais, stambesnį grobį pasmeigia ant aštrių šakų. Mėgsta tupėti ant medžių, laidų. Balsas grubus, truputį panašus į šarkos „ček-ček…"
Lietuvos plėšriųjų medšarkių populiacija 1999 – 2001 m. buvo 100-150 paukščių. Įtraukta į Lietuvos Raudonąją knygą.
Lanius excubitor
Lanius excubitor
Lanius excubitor
Lielā čakste (Lanius excubitor) ir vidēja auguma čakstu dzimtas (Laniidae) zvirbuļveidīgais putns, kas sastopams Eiropas un Āzijas rietumdaļas mērenajā joslā. Saskaņā ar jaunāko sistemātiku tai ir divas pasugas.[1] Kādreizējās lielās čakstes pasugas, kas mājo Āzijas austrumos un Ziemeļamerikā, mūsdienās tiek sistematizētas kā atsevišķa suga — ziemeļu čakste (Lanius borealis).[1]
Lielā čakste ir plaši izplatīta Eiropas un Rietumsibīrijas mērenajā joslā, tomēr vairāk uz ziemeļiem nekā citas čakstes. Sastopama arī Skandināvijas ziemeļos.[2]
Tā galvenokārt ligzdo uz ziemeļiem no 50° ziemeļu paralēles.[3] Daļa ziemo ligzdošanas areālā, bet tālākās ziemeļu populācijas pārvietojas ziemot areāla dienvidu perifērijā.[2]
Lielā čakste Latvijā ir samērā reta ligzdotāja. Ligzdo augstajos purvos, reizēm arī ārpus purviem. Lielā čakste Latvijā biežāk novērojama ceļošanas laikā un arī ziemā. Parasti var novērot nominālpasugu, bet rudeņos samērā reti, tomēr regulāri no austrumiem ieceļo pasuga L.e.homeyeri. To apliecina arī regulāri šīs pasugas novērojumi Zviedrijā.[2]
Pieaugusi čakste ir vidēji liels dziedātājputns, kas ir apmēram vienā lielumā ar lielu mežastrazdu. Ķermeņa garums 22—26 cm, spārnu plētums 30—36 cm, svars 48—81 g, lai gan lielākā daļa sver 60—70 g.[4][5]
Apspalvojums ķermeņa augšdaļā ir dūmakaini pelēks. Vaigi, uzacis un pakakle ir balti. Acis sedz tumša maska, kas stiepjas no auss atveres līdz knābja pamatnei. Pieres daļa virs knābja ir pelēka. Lielās čakstes pleci ir balti, spārni melni ar baltiem spalvu galiem. Smailā aste gara un melna, ārējās lidspalvu maliņas baltas. Vēders gaiši pelēks vai balts. Krūtis nedaudz tumšākas, nekā vēders. Kājas melnas. Abi dzimumi ir apmēram vienādi lieli, vienīgi mātītes bieži ir ar brūnganu toni. Knābis spēcīgs, masīvs ar smailu, noliektu galu.[4][5]
Jaunie putni līdzīgi mātītēm, tā kā parasti ir pelēkbrūni. Uz muguras tiem ir pasteļdzeltens, smalks svītrojums, arī spārni ir pasteļdzelteni ar melnām joslām. Pieaugušo putnu apspalvojumu jaunie putni iegūst apmēram gada vecumā.[4]
Daļa ziemo ligzdošanas areālā, bet daļa populācijas ir gājputns un katru rudeni un pavasari veic ceļojumu no ligzdošanas vietām uz ziemošanas un atpakaļ. Pārlidojumi tiek veikti dienas laikā.[4][5] Lielā čakste ir teritoriāla, bet ligzdo izkliedētās kolonijās, uzturoties kopīgā grupas teritorijā apmēram sešiem pāriem vai vairāk. Vienlaicīgi katram pārim ir sava neliela teritorija, kuru aktīvi uzmana abi pāra putni, lai nenotiktu sapārošanās ar kaimiņiem. Zinātnieki līdz šim nav izpratuši šo pāru savstarpējo radniecību.[3][4]
Labos barošanās apstākļos grupas viena no otras atrodas apmēram 5 km attālumā, bet katram pārim ir apmēram 20 ha platība. Nelabvēlīgākās vidēs teritoriju lielums pieaug, viena pāra teritorijai sasniedzot pat 350 ha platību.[3] Lielā čakste ir aktīva dienas laikā. Tā nepārtraukti pārvietojas un vairākas reizes dienā aplido savu teritoriju.[4] Ne vienmēr pāris paliek kopā arī ziemā, bet ļoti bieži tie kopā veic migrācijas ceļojumu un uzturas kopā arī ziemošanas vietās.[3]
Ārpus ligzdošanas sezonas lielā čakste ir sabiedriska un uzturas nelielos baros. Apmēram stunda dienā tiek veltīta savstarpējai komunikācijai un saskarsmei, kas izpaužas sasaucoties un "pļāpājot" vienam ar otru, kā arī tiek veikti īpaši rituālu lidojumu demonstrējumi. Piemēram, kāds no grupas spirālveidā paceļas augšup vairāku desmitu metru augstumā un paliek tur uz vietas plivinoties, pēc tam pārējie no grupas atkārto pirmā īpatņa demonstrējumu.[3][4]
Teritorijas apsekošanas laikā lielās čakstes lidojums ir smagnējs, viļņveidīgs, bet uzbrūkot medījumam tas kļūst spēcīgs, konkrēts, taisns kā bultai. Tā spēj īsu brīdi arī lidināties uz vietas, it kā karāties gaisā, un vērot zemi no augšas. Kad lielā čakste kļūst uzbudināta un agresīva, tā ieņem horizontālu stāju un sabož spalvas, uz galvas saslienas cekuls.[4]
Lielā čakste ir plēsīga. No kāda koka zara vai sētas mieta gala tā vertikālā stājā uzmanīgi vēro apkārtni (apmēram 1—18 m augstumā). Ik pa laikam novērošanas postenis tiek mainīts. Zeme tiek pārlūkota arī to pārlidojot vai plivinoties augstu debesīs uz vietas (līdz 20 minūtēm).[3] Lielā čakste ir veikla medniece, upuris parasti tiek notverts, tam negaidīti. Kad čakste pamana medījumu, tā strauji uzbrūk un notver to. Reizēm izvēršas pakaļdzīšanās. Lielā čakste savus upurus nogalina, salaužot galvaskausu ar aso, līko knābja galu. Lielāku medījumu, lai to būtu vieglāk saraut gabalos, putns uzsprauž uz kāda asa, nolauzta koka zara vai dzeloņa. Noderīgas ir arī dzeloņstieples. Lielāks medījums tiek izmantots pat līdz 9 dienām.[4]
Barības izvēle atkarīga no izplatības reģiona un sezonas. Eiropas dienvidos lielā čakste barojas galvenokārt ar taisnspārņiem un vabolēm (skrejvabolēm, skarabejiem, īsspārņiem un melnuļiem), bet Eiropas ziemeļos un centrālajā daļā galvenā barība ir grauzēji (piemēram, lauku strupaste, tumšā strupaste, briežkāmis, mājas pele). Lielā čakste, protams, barojas ar dažādiem bezmugurkaulniekiem (kukaiņiem, posmkājiem u.c.), kā arī mugurkaulniekiem, putnus ieskaitot (piemēram, mājas zvirbuļiem, mājas strazdiem, dadzīšiiem, sarkanajiem svilpjiem). Lai medītu mazos dziedātājputnus, lielā čakste atdarina to balsis, tādējādi piesaistot to uzmanību.[4] Reizēm tiek nomedītas ķirzakas un vardes, bet tās lielā čakste neēd, toties sasprauž uz dzeloņiem, iezīmējot teritoriju. Šādi sasprausti upuri pa tēviņa teritoriju pavasarī pievilina mātītes.[4]
Lielās čakstes veido monogāmus pārus, lai gan reizēm abiem dzimumiem mēdz būt nejaušas sapārošanās. Riesta laikā (no marta līdz aprīlim) tēviņš mātītei parasti piedāvā kaut ko ēdamu. Lai pievilinātu mātīti, teritorijā tiek izvietoti (sasprausti uz "iesmiem") īpaši daudz dažādu upuru. Jo lielāks apskatei izvietotais medījums, jo tēviņš spēcīgāks, izveicīgāks un veselīgāks. Mātīte tiek aicināta ari ar riesta dziesmām.[4]
Lielajai čakstei parasti ir viens perējums, bet reizēm arī divi, īpaši, ja pirmais perējums aiziet bojā. Ligzdošanas sezona sākas aprīlī vai maijā. Nedēļu vai divas pāris kopīgi vij ligzdu tēviņa izraudzītajā vietā (parasti teritorijas centrālajā daļā, blakus atrodoties ērtam novērošanas punktam). Lielāko dalu materiālu sagādā tēviņš. Ligzda ir samērā liela, vīta no zariņiem un sūnām. Reizēm tiek izmantoti lupatu gabaliņi vai citi atkritumi. Ligzdas iekšējais diametrs ir 8—12 cm. No iekšpuses ligzda izklāta ar ļoti smalkiem zariņiem, saknītēm, ķērpjiem, matiem un spalvām. Tās ārējais diametrs ir 20—28 cm. Tiek izmantotas arī iepriekšējā gada ligzdas, tās nedaudz pielabojot. Tā atrodas 1—16 m augstumā no zemes.[4]
Dējumā ir 3—9 zilpelēkas olas ar dzelteniem vai sarkanbrūniem, vao lillīgi pelēkiem raibumiem. Ja ir otrais perējums, tad tajā ir mazāks skaits olu. Inkubācijas periods ilgst 14—21 dienu. Perē tikai mātīte, bet tēviņš to tikmēr baro. Mazuļi izšķiļoties ir kaili, akli, ar rozā ādu, ātdēļ mātīte paliek ligzdā un turpina sildīt mazuļus, bet tēviņš baro visu ģimeni. Mazuļiem paaugoties, barības meklējumos dodas arī mātīte. Jaunie putni izlido 19—20 dienu vecumā, bet kļūst patstāvīgi 3—6 nedēļas vēlāk. Viena perējuma jaunie putni uzturas kopā apmēram 2 mēnešus.[4][5] Dzimumbriedumu jaunie putni sasniedz apmēram gada vecumā un pārojas jau pirmajā pavasarī. Kopumā lielā čakste sava mūža laikā ligzdo apmēram četras reizes. Var sasniegt 12 gadu vecumu.[4]
Lielajai čakstei ir 2 pasugas:[1]
Lielā čakste (Lanius excubitor) ir vidēja auguma čakstu dzimtas (Laniidae) zvirbuļveidīgais putns, kas sastopams Eiropas un Āzijas rietumdaļas mērenajā joslā. Saskaņā ar jaunāko sistemātiku tai ir divas pasugas. Kādreizējās lielās čakstes pasugas, kas mājo Āzijas austrumos un Ziemeļamerikā, mūsdienās tiek sistematizētas kā atsevišķa suga — ziemeļu čakste (Lanius borealis).
De klapekster is een vogel ter grootte van een merel met een kenmerkende haaksnavel uit de familie der klauwieren. De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus.[2] De klapekster is in Nederland een uiterst zeldzame broedvogel, die doortrekt en overwintert in kleine aantallen. De klapekster is buiten het broedseizoen vrij gemakkelijk waar te nemen door het contrastrijke verenkleed en door de gewoonte op heidevelden vanuit toppen van boompjes en struiken naar prooi te loeren.
De klapekster is een vogel van ongeveer 24 cm. Het verenkleed is een mengsel van grijs, zwart en wit. De bovenzijde van de kop, de bovenkop en het voorhoofd zijn grijs. De teugel (vogel) en de oorstreek zijn zwart. De klapekster heeft een witte wenkbrauwstreep.
De vleugel is zwart met een enkele of dubbele witte spiegel. De staart is trapvormig, en zwart met wit.
De onderzijde is wit. De poten zijn zwart. De vogel heeft een witte schoudervlek. Het ♀ heeft soms een vaak dwarsgestreepte borst.
De haaksnavel is bruinzwart. De poten zijn zwart.
In de vlucht is de klapekster een kenmerkend zwart-wit-grijze vogel. De witte schoudervlek valt op. Over de gespreide vleugel loopt een smalle witte streep. De stuit is wit. De lange staart is zwartwit. De vleugels zijn kort.
De vlucht is sterk golvend, met een "zwieper naar (de) uitkijkpost." Men kan de klapekster soms zien "bidden".
De jongen zijn grijsbruin, met dwarsgestreepte onderzijde.[3]
De klapekster is een zangvogel. De zang is een mengeling van onderdrukte scherpe en melodieuze geluiden, met 'tru' en 'kiehrr'. De klapekster imiteert ook.
De lokroep is 'tsjek-tsjek'. De alarmroep is een kort 'èk-èk'.[3]
Klapeksters zitten vaak op een uitkijkpost. De staart is voortdurend in beweging.
Klapeksters zijn meestal solitair. In de winter kunnen ze een voedselterritorium bezetten. Ze zijn agressief.[4]
Klapeksters houden zich in de broedtijd graag op in heidevelden met opslag van grove den en berk. Plaatselijk kan die opslag vrij dicht en hoog zijn, maar open ruimtes ertussen of in de directe omgeving zijn essentieel. Zowel droge als vochtige heidegebieden worden als biotoop gekozen. Buiten Nederland broedt de soort ook in cultuurgebieden.[5] Sluiters[3] meldt als biotoop ook hoogveengebieden. Klapekster kunnen worden aangetroffen langs bosranden, op kaalslagen en op armelijke weidegronden met bosjes van doornstruiken.[6]
Klapeksters broeden van half april tot juni. De broedduur is 15 dagen. Het ♀ broedt hoofdzakelijk en wordt door het ♂ gevoerd. Beide vogels verzorgen de jongen. De jongen verlaten na 19 of 20 dagen het nest. Klapeksters broeden één keer per jaar. Het nest wordt gemaakt in open terrein met vrij uitzicht. Ook in naaldhout, appelbomen, doornstruiken, eiken e.d. Het nest is groot en stevig, en gemaakt van takjes, heide, plantenstengels, grassen en bladeren en het wordt gevoerd met wol, dierenhaar en veren. Gewoonlijk worden 5 tot 7 eieren gelegd, soms 8. De eieren hebben weinig glans. Ze zijn grijsachtig, geel of groen met bruine vlekken en vlekjes en grijze ondervlekken. Soms zijn ze kransvormig. De eieren zijn gemiddeld 26 x 19 mm groot.[7]
Reeds in de herfst vinden de eerste baltshandelingen plaats. Later in de winter volgt dan paarvorming. De broedplaatsen worden vanaf half maart bezet. In de keuze daarvan zijn klapeksters "bijzonder traditioneel". Het territorium is 20 tot 100 ha. groot en wordt fel verdedigd. De klapekster is als broedvogel het best te lokaliseren in april. Dan wordt tijdens de balts het verenkleed zo opvallend mogelijk getoond, bijvoorbeeld door de staart te spreiden, met de vleugels te flapperen en door de borst- en rugveren uit te zetten. Beide geslachten zingen dan. Soms vliegt het mannetje schroevend boven de nestplaats omhoog. Hij onderbreekt dit door af en toe te bidden. Beide partners bouwen twee weken aan het nest. Nadat de jongen zijn uitgevlogen blijft de familie nog eens vier tot vijf weken op de broedplaats. Tijdens de broedtijd is de klapekster zeer schuw.[5]
Klapeksters eten kleine vogels, kleine zoogdieren, kikkers en hagedissen. De buit wordt vastgeklemd tussen takken, en soms opgeprikt.[3]
Klapeksters broeden binnen Europa in Spanje, Portugal, Noord-Italië en Frankrijk (uitgezonderd Bretagne). Ze broeden ook van Oostenrijk, Hongarije en Roemenië noordelijk tot Zuid-Jutland, de landen rondom de Oostzee en de Finse Golf. Verder broeden ze in West- en Noord-Noorwegen tot 70º NB, in Noord-Finland en Noord-Rusland, oostelijk tot de Ob.[3]
De verschillende ondersoorten van de klapekster zijn verspreid over Eurazië en Noord-Amerika.
Over de trek was tot een aantal jaren geleden niet veel bekend[3], maar dat is de laatste decennia veranderd.
In Nederland en België is de klapekster een uiterst zeldzame broedvogel. De broedvogels van Nederland en België zijn/waren waarschijnlijk stand- en zwerfvogels.[3] De Nederlandse broedvogels bevinden zich aan de uiterste westrand van het uitgestrekte broedareaal.
De klapekster is doortrekker (van september tot in november en van eind februari tot half april) en wintergast in bescheiden aantallen. Maximale doortrek vindt plaats in oktober. De winterpopulatie is in de periode december tot en met maart betrekkelijk stabiel. De aanwezige klapeksters zijn dan honkvast en kunnen vaak jaren achtereen in dezelfde winterterritoria worden aangetroffen. De klapeksters die in België en Noord-Frankrijk hebben overwinterd passeren in maart en april Nederland opnieuw. Soms blijft een enkele tot in mei hangen.[8]
Klapeksters zijn, voorzover bekend, altijd al schaarse broedvogels geweest in Nederland.
R.C. baron Snouckaert van Schauburg spreekt op een bijeenkomst van de Nederlandsche Ornithologische Vereeniging in 1901 uitgebreid over de klapekster.[9] Hij haalt verschillende verwijzingen aan uit de literatuur uit de achttiende en negentiende eeuw, zoals Nederlandse vogelen van Nozeman en Sepp.[10] Het algemene beeld was dat van een schaarse broedvogel in het oosten van het land.
In de eerste Atlas van de Nederlandse Broedvogels uit 1979[5] wordt een ernstige afname van het aantal broedende klapeksters geconstateerd en wordt de toestand voor de (broedende) klapekster in Nederland 'precair' genoemd. Er werden ongeveer 25 broedparen in Nederland vastgesteld: 2 of 3 in Drenthe], 4 of 5 in Twente, 5 tot 10 op de Veluwe en 5 tot 8 in Noord-Brabant.
In de Atlas van de Nederlandse vogels die acht jaar later verscheen[11] wordt gemeld dat de overwinterende klapeksters in Nederland afkomstig zijn uit Zweden, waar de soort is toegenomen in de decennia voorafgaand aan de publicatie van de atlas, terwijl onze eigen broedvogels stand- en zwerfvogel zijn. Ook in deze atlas wordt met betrekking tot de soort als broedvogel de term 'precair' gebruikt. Wat betreft het aantal doortrekkers en overwinteraars wordt gemeld dat de aantallen van jaar tot jaar sterk kunnen fluctueren. Er lijkt sprake te zijn van een driejarige cyclus in de fluctuaties. Een verband met het verloop in de muizenpopulaties in het broedgebied wordt voor de hand liggend geacht.
De soort is in de winter vooral gebonden aan heide en duinen, met zwaartepunten in Drente en op de Veluwe. Daarbuiten wordt de klapekster alleen in de Flevopolders, rond Amsterdam en in de Biesbosch regelmatig waargenomen.
In de Atlas van 1987 wordt nog gezegd dat de aantallen doortrekkers en wintergasten in de loop van de jaren zeventig sterk afgenomen zijn. Tot ongeveer 1975/6 kwam de soort 's winters over geheel Nederland voor, waaronder veelvuldig in agrarisch cultuurland. Sindsdien heeft het voorkomen zich steeds meer beperkt tot heidegebieden in Oost- en Zuid-Nederland. Die achteruitgang kan niet zijn veroorzaakt door het afnemen van de Zweedse populatie, want die is toegenomen. Het vermoeden wordt uitgesproken dat de klapeksters uit Zweden in zachte winters hebben geleerd om te overwinteren in Zuid-Scandinavië, in plaats van in Nederland. Dat kan voordelen bieden bij het herbezetten van territoria in het broedgebied: de vogels zijn dan eerder aanwezig. In strenge winters treedt dan wel een grotere sterfte op. Mogelijk is dat weer ten gunste gekomen aan vogels die ver zuidwaarts vliegen.
Terwijl het broedbestand in 1987 werd geschat op 12 tot 18 paren, werden over de jaren 1978 tot 1983 's winters 250 tot 400 vogels gezien, en werden vele honderden passerende klapeksters waargenomen.
Bijlsma c.s. melden in de Avifauna van Nederland uit 2001[12] dat de klapekster vóór 1950 een schaarse broedvogel was (mogelijk enkele honderden broedparen) van uitgestrekte heidevelden en hoogvenen met wat struikgewas en her en der een boompje. Dergelijke landschappen waren te vinden in Drenthe en het zuidoosten van Friesland en in Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg, maar in de loop der jaren werden veel broedgebieden ontgonnen, waardoor de soort nog schaarser werd. De overgebleven gebieden werden ongeschikt door recreatie en spontane opslag van bos. In de periode 1989-1991 waren er hoogstens nog 40 exemplaren die broedden, waarschijnlijk minder, sindsdien is de trend dalend.[13] Omdat het hier een uiterst zeldzame broedvogel betreft die feitelijk in Nederland op verdwijnen staat, heeft de klapekster de status ernstig bedreigd op de Nederlandse rode lijst en ook zo op de Vlaamse rode lijst.
Buiten het broedseizoen is de klapekster regelmatig te zien. Het is een doortrekker en wintervogel in kleine, wisselende aantallen. Het aantal overwinteraars wordt geschat op 250 tot 400 vogels.[12][13]
Er is geen consensus over het aantal soorten en ondersoorten van de klapekster. Op de IOC World Bird List is sinds 2017 de noordelijke klapekster (L. borealis) afgesplitst van de klapekster uit Europa (L. excubitor). De noordelijke klapekster komt voor in Noord-Azië en het noorden van Noord-Amerika en werd ook wel als een ondersoort beschouwd.[14][15]
De klapekster werd in de tijd van Nozeman en Sepp, aan het eind van de achttiende eeuw, in Nederland de 'blaeuwe klaeuwier' genoemd.[10]
Keulemans spreekt in 1869 van de 'gewone of grijze klauwier'.[16]
Valkeniers, die de klapekster als 'verklikker' gebruikten bij het africhten van slechtvalken Falco peregrinus, noemden hem 'Handwerk' of 'Hangkwark'.[17]
Een Westvlaamse naam voor de klapekster is 'schaapakster'.[18]
De Nederlandsche vogelen van Nozeman en Sepp was aan het eind van de achttiende, en gedurende een groot deel van de negentiende eeuw het standaardwerk over Nederlandse vogels. Vooral om de afbeeldingen is het vijfdelige werk dat verscheen in de periode van 1770 tot 1829 nog steeds bekend. In deel 2 (1789) verscheen een gravure (met begeleidende tekst) over de 'blaeuwe klaeuwier' Lanius excubitor.[19]
De Nederlandse kunstenaar John Gerrard Keulemans (1842-1912) heeft de klapekster afgebeeld in zijn boek Onze vogels in huis en tuin (deel 1, 1869).[20]
Martin Brandsma (geboren in Wolvega in 1972) is een kunstenaar die zijn opleiding aan de Academie Minerva in 2012 cum laude voltooide. Hij is al jarenlang bezig met het observeren en registreren van klapeksters.[21] In zijn boek Identities heeft hij bijvoorbeeld een groot aantal door hem waargenomen klapeksters individueel afgebeeld, op een gestandaardiseerde manier.[22] Het "cartograferen van de staartveren van de klapekster was onderwerp van zijn 'Black Code Project' in 2013 en 2014. Hij klom zelf in boomtoppen, zoals ook de klapekster doet ('Becoming', 2010) en hij volgde de gangen van de klapekster op het Europese continent middels ansichtkaarten ('kwieht', 2011). In 2014 presenteerde hij de performance-tentoonstelling 'Muotka' (Sami voor 'reis').[23]
De schrijver Koos van Zomeren (geboren in Velp in 1946) heeft veel over vogels geschreven.[24] In 2014 verscheen van hem Het verlangen naar klapekster.[25] Het is een verslag ("journaal") van wandelingen in een aantal winterseizoenen, waarin hij nauwkeurige waarnemingen aan klapeksters doet; meestal in de (wijde) omgeving van Arnhem.
De Nederlandse vogeltekenaar Jos Zwarts heeft verschillende afbeeldingen van de klapekster gemaakt.[26]
Nederlandstalige Wikisource (Keulemans spreekt van Klaauwier). Nederlandstalige Wikisource 
Wikimedia Commons. Wikimedia Commons. Wikimedia Commons. De klapekster is een vogel ter grootte van een merel met een kenmerkende haaksnavel uit de familie der klauwieren. De wetenschappelijke naam van de soort werd in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus. De klapekster is in Nederland een uiterst zeldzame broedvogel, die doortrekt en overwintert in kleine aantallen. De klapekster is buiten het broedseizoen vrij gemakkelijk waar te nemen door het contrastrijke verenkleed en door de gewoonte op heidevelden vanuit toppen van boompjes en struiken naar prooi te loeren.
Varslar (Lanius excubitor) er ein fugl i varslarfamilien som har utbreiing i Europa untatt Iberia, i vestlege Asia og i Afrika nord for ekvator.
Ein vaksen varslar er ein middels stor sporvefugl, omtrent like stor som ein stor trast, han måler typisk 24 til 25 centimeter og veg vanlegvis rundt 60 til 70 gram, ekstreme verdiar ligg i området 48 til 81 gram.[1]
Varslarar er overvegande kvite med perlegrå rygg, hette og nakke, ei djup svart maske strekkjer seg frå nebbet gjennom auget til øyredekkarane med ei tynn kvit augebrynstripe over. Stjerten er svart med kvit rand, oversida av vengene svarte med eit breitt, kvitt band. Det er skildra 12 ulike underartar, somme har små fargevariasjonar. Nebbet er stor og nedbøygd på spissen og farga nesten svart, men bleik på basis av dei under kjeven. Beina og føtene er gråsvarte.
Den globale utbreiinga etter justeringa av taksonet i 2018 er Europa, men ikkje Iberia og Irland. I Asia vest for elva Jenisej i Sibir og sør til og med India. Ein utlaupar frå Kasakhstan til sørlege Mongolia og nordlege Kina. Dessutan lever han i Afrika nord for ekvator.
Arten hekkar i høgareliggande opne barskogar og myrskogar frå Agder til Finnmark. På Vestlandet frå Stavanger til Stadlandet hekkar fuglen sjeldan. Varslaren er også fåtalig rundt Oslofjorden, og i dei tre nordlegaste fylka hekkar fuglen avgrensa til dei indre traktene. Varslaren hekkar ikkje i tett skog. Sjølv om han aldri er spesielt talrik er han ein karakterfugl i halvopne myrfuruskogar med krokete og spreidde tre. Fuglen hekkar også i reine bjørkeskogar. På Austlandet nyttar fuglen også hogstflater med spredde frøtre som hekkebiotop. Vinterstid nyttar varslaren område som gir rike vilkår for jakt på smågnagarar og småfuglar. Beitemarkar i kulturlandskapet, samt buskland kring våtmarkar og fuktenger er truleg dei beste vinterområda for varslaren i Skandinavia. Den norske hekkebestanden av varslar ligg truleg mellom 5000 og 10000 par. Talet på overvintrande varslarer i Noreg er truleg mindre enn 1000.
Varslaren bygg eit høvesvis stort reir av kvistar og strå i ein busk eller eit tre. Reiret vert fora med fine strå og fjør. I mai-juni legg hoa 4-7 egg, som ho for det meste rugar sjølv. Ungane vert mata av begge foreldra, og flyg frå reiret etter 19-20 dagar.
Varslaren lever som rovfugl og tek byttedyra på marka. Firfisler, smågnagarar og store insekt er viktigaste byttedyra. Fuglen sit oppe i eit tre og speidar etter bytte.
Generelt trekker varslarar til eit belte sør for hekkeområdet, men ikkje alle populasjonar trekker. Varslaren krev snøberre område slik at han har lett tilgang på smågnagarar. I Noreg finst overvintrande varslarar vanleg frå Rogaland til Østfold. Dei fleste varslarane dreg frå landet til vinteren, og ein store del av dei norske fuglane dreg til Storbritannia.
Storleiken på den globale populasjonen er estimert til å ligge i området 5-15 millionar individ og er minkande. Arten er klassifisert som globalt livskraftig.[2]
Taksona innanfor den biologiske slekta Lanius vart kraftig omarbeidd i 2017 og 2018. Resultatet blei at borealvarslar, Lanius borealis, fekk status som ein art frå ca. 2017 med utbreiing i austre delen av Sibir og i Nord-Amerika.[3] Før det var borealvarslar tenkt å vere ein del av taksonet for arten varslar. Frå 2018 blei krattvarslar, Lanius meridionalis, monotypisk, med utbreiing avgrensa til Iberia og sørvestlege Frankrike. Dei tidlegare underartane i taksonet for krattvarslar blei flytta over til varslar, Lanius excubitor.[4]
Varslar (Lanius excubitor) er ein fugl i varslarfamilien som har utbreiing i Europa untatt Iberia, i vestlege Asia og i Afrika nord for ekvator.
Varsler (Lanius excubitor) er en art i varslerfamilien (Laniidae) som inngår i slekten Lanius, som teller 29 arter og er den mest tallerike slekten blant varslerene. Varsler består som tolv taxa, hvorav nominatformen hekker i Skandinavia, inkludert i store deler av Norge.
Varsler blir rundt 24–25 cm lang og veier typisk 48–81 g, men underartene varierer i størrelse.[1] Vingene er rundt 11,4 cm lange og stjerten rundt 10,9 cm hos nominatformen. Nebbet er cirka 23 mm langt, kroket og nesten svart, men blek på undersiden nebbet (selv om omfanget varierer med årstidene). Beina og føttene er gråsort. Fjærdrakten varierer noe mellom underartene, men er i hovedsak ganske lik.[1] Også kjønnene er ganske like, men hunner har mindre hvitt i fjærdrakten (herunder fysisk mindre hvite flekker på vingene).[1] Den generelle fargen på oversida er perlegrå, farga brunlig østover av sitt eurasiske utbredelsesområde. Kinn og hake, samt en tynn og ofte vanskelige å se stripe over øyet er hvite, og en svart maske strekker seg fra nebbet gjennom øyet til øredekkerne. Skulderfjærene er hvite, mens resten av vingen er svart med en tydelig hvit flekk på håndflatebasis. Stjerten er lang og svart med hvite kanter. Undersida er hvit, svakt skjær av grått i de fleste underarter. Særlig brystet er vanligvis mørkere og noen ganger brunere enn resten av undersida, og kan vises som en utydelig bånd mellom den lyse buken og hvit hals. I underarten rundt det nordlige Stillehavet spesielt og hos generelt hos alle hunner andre steder også, kan det være svakt brunaktig striper på brystet.
Arten hekker i høyereliggende åpne barskoger og myrskoger fra Agder til Finnmark. På Vestlandet fra Stavanger til Stadlandet hekker fuglen sjeldent. Varsleren er også fåtallig rundt Oslofjorden, og i de tre nordligste fylka hekker fuglen avgrensa til de indre traktene. Varsleren hekker ikke i tett skog. Sjøl om den aldri er spesielt tallrik er han en karakterfugl i halvåpne myrfuruskoger med krokete og glisne trær. Fuglen hekker også i reine bjørkeskoger. På Østlandet bruker fuglen også hogstflater med spredte frøtre som hekkebiotop. Vinterstid bruker varsleren område som gir rike vilkår for jakt på smågnagerer og småfugler. Beitemarker i kulturlandskapet, samt buskland rundt våtmarker og fuktenger er trolig de beste vinterområda for varsleren i Skandinavia. Den norske hekkebestanden av varsler ligger trolig omkring 5 000–10 000 par, mens antallet på overvintrende fugler er trolig færre enn 1 000.
Varsleren bygger et forholdsvis stort reir av kvister og strå i ei busk eller et tre. Reiret blir fora med fine strå og fjær. I mai-juni legger hunnen 4-7 egg, som hunn for det meste ruger sjøl. Ungene blir mata av begge foreldra, og flyr fra reiret etter 19-20 dager.
Varsleren lever som rovfugl og tar byttedyra på marka. Firfisler, smågnagerer og store insekt er de viktigste byttedyra. Fuglen sitter oppe i et tre og speider etter bytte.
Varsleren krever snøbare område slik at den har lett tilgang på smågnagere. I Norge fins overvintrende varslere vanlig fra Rogaland til Østfold. De fleste varslerne drar fra landet til vinteren, og en stor del av de norske fuglene drar til Storbritannia.
Varsler (Lanius excubitor) er en art i varslerfamilien (Laniidae) som inngår i slekten Lanius, som teller 29 arter og er den mest tallerike slekten blant varslerene. Varsler består som tolv taxa, hvorav nominatformen hekker i Skandinavia, inkludert i store deler av Norge.
Scientìfich: Lanius excubitor
Piemontèis : ...
Italian : Averla maggiore
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Dzierzba srokosz (Lanius excubitor) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzierzb. Część populacji wędrowna. Zamieszkuje północne i środkowe regiony Palearktyki (Eurazja); populacje wędrowne zimują na południe od miejsc gniazdowania. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Srokosze mierzą około 24–25 cm, ich masa ciała wynosi 48–81 g. Mają czarno–szaro–białe upierzenie, nieco zmienne w zależności od podgatunku. Charakterystycznym jego elementem jest czarny pasek, ciągnący się od kantarka po pokrywy uszne. Klasyfikacja srokosza jest niejasna; wyróżnia się około 6 podgatunków. Środowiskiem ich życia są obszary o rzadkiej i niewysokiej roślinności, zależnie od miejsca występowania mogą to być świetliste lasy w strefie tajgi, mokradła, krawędzie lasów, obszary rolnicze.
W miejscach ich występowania muszą znajdować się odpowiednie wysoko położone punkty, z których srokosze mogą wypatrywać zdobyczy, takie jak obumarłe wierzchołki drzew, linie wysokiego napięcia, ambony strzelnicze, kołki czy słupki graniczne. Żywią się różnorodnym pokarmem, od owadów, naziemnych kręgowców – takich jak żaby, traszki, jaszczurki i ssaki (np. norniki, ryjówki, myszy) po inne ptaki; niestrawione resztki wydalają w wypluwkach. W Europie okres lęgowy trwa zwykle od marca do początku czerwca. Zniesienie liczy przeważnie 6 lub 7 jaj. Wysiadywanie trwa 15–16 dni. Młode opuszczają gniazdo po około 3 tygodniach.
Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1758, w 1. tomie Systema Naturae. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Lanius excubitor[2]. Nazwa ta jest obecnie (2017) podtrzymywana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)[3]. Epitet gatunkowy excubitor pochodzi z łaciny, oznacza dosłownie „wartownik”. Według Newtona & Gadowa (1896) epitet ten pochodzi od zwyczaju sokolników, którzy mieli używać srokosza jako wartownika podczas łapania dzikich ptaków szponiastych[10]. Inne wytłumaczenie odnosi się do zwyczajów srokoszy, które wypatrując zdobyczy cierpliwie przesiadują w swoich czatowniach, z których mają dobrą widoczność[11]. Przed czasami Linneusza srokosz opisany został pod nazwami „Lanius cinereus major” (Aldrovandi, 1599 i Willughby, 1676) i „Greater Butcher-bird” (Ray, 1678)[10].
Klasyfikacja srokosza i pokrewnych mu taksonów jest kwestią sporną. Tradycyjnie wyróżniano około 20 podgatunków srokosza[12]. IOC wyróżnia 7 podgatunków, włączając w to srokosza północnego (L. (e.) borealis), którego część autorów uznaje za odrębny gatunek[3][13]. Autorzy Handbook of the Birds of the World (HBW) wyodrębniają 12 podgatunków, w tym takich, których przedstawiciele zamieszkują Afrykę[14]; IOC, z wyłączeniem L. (e.) borealis uznaje jedynie podgatunki zamieszkujące Eurazję[3]. Do lat 90. XX wieku dzierzby: srokosz i śródziemnomorska (L. meridionalis) były uznawane za jeden gatunek[14]. Jeszcze wcześniej te dwa taksony uznawano po prostu za jeden gatunek, w obrębie którego wyróżnić można podgatunki „północne” i „południowe”[12]. Obecnie IOC uznaje je za dwa odrębne gatunki, a podgatunki, które autorzy HBW uznają za przynależące do srokosza uznaje za podgatunki dzierzby śródziemnomorskiej[3]. W dwóch miejscach, w których srokosze i dzierzby śródziemnomorskie współwystępują, nie stwierdzono krzyżowania się ptaków tych dwóch gatunków. Badanie mtDNA, którego wyniki opublikowano w 2010 wskazuje na to, że dzierzba śródziemnomorska jest gatunkiem monotypowym, zaś ptaki z Wysp Kanaryjskich, północnej Afryki, Bliskiego Wschodu i Rosji (po Jenisej) należą do srokosza[12][14]. Prawdopodobnie wraz z postępem analiz mtDNA i głosów srokosza oraz pokrewnych dzierzb nastąpią kolejne zmiany systematyczne[14].
Zasięg występowania ptaków poszczególnych podgatunków uznawanych przez IOC, z wyłączeniem srokosza północnego[3]:
W Polsce w sezonie lęgowym srokosze odnotowywano niemal w całym kraju. Zimą gniazdujące w Polsce srokosze przenoszą się na zachód i na południe, zaś do kraju przylatują srokosze ze wschodu[22]. Choć srokosze spotykane są na terenie całej Polski, mniej liczne są w górach, na północnym wschodzie, południowym wschodzie i w centrum kraju. Populacja srokoszy w Polsce była badana w latach 1978–2005; przez ten czas wykazywała trend wzrostowy. Zagęszczenie w latach 1978–1995 wyniosło średnio 4,5 pary na 100 km²; w 1995–2005 średnie zagęszczenie wyniosło już 11,3 pary na 100 km²[23]. Do niedawna sądzono, że zasięg L. e. homeyeri wschodnią granicę ma na Ukrainie. Dokładniejsze obserwacje srokoszy w Polsce pozwoliły jednak ustalić, że w kraju występują także ptaki wykazujące cechy tego podgatunku. Przypuszczalnie nie jest to efekt ekspansji, a dokładniejszych obserwacji; pierwszy przypadek pojawienia się ptaka tego podgatunku w Polsce odnotowano już w 1937 (w okolicy Nakła nad Notecią)[21].
Długość ciała wynosi 24–25 cm, masa ciała 48–81 g[14].
W upierzeniu dymorfizm płciowy nie występuje[22]. Czoło, ciemię i grzbiet szaroniebieskie. Na barkówkach występują białe zakończenia. Kuper i pokrywy nadogonowe jaśniejsze. Widoczna drobna biała brew. Od kantarka po pokrywy uszne ciągnie się czarny pasek. Spód ciała całkowicie biały[24]. Środkowa para sterówek czarna z białymi nasadami i białą końcówką. Druga para podobna, ale białe zakończenia mają długość już 5–10 mm; na trzeciej parze jest to 10–20 mm, czwartej parze – 20–40 mm (niekiedy prawie w całości biała), piątej parze – 30–40 mm (również bywa niemal w całości biała). Lotki I rzędu czarne z białymi nasadami i końcówkami; w przypadku tych bardziej wewnętrznych na chorągiewkach zewnętrznych występują białe obrzeżenia. Lotki II rzędu jak lotki I rzędu, mają jednak więcej bieli na zakończeniach, a mniej u nasady. Na lotkach P6–P8 na chorągiewkach zewnętrznych występuje emarginacja[25]. Dziób czarnobrązowy, nasada żuchwy jaśniejsza. Nogi i stopy czarne, tęczówka ciemnobrązowa[24].
U ptaków młodocianych (od wylotu z gniazda do jesieni) wierzch ciała jest szaropiaskowy, o widocznie cieplejszym odcieniu, niż u dorosłych. Ponadto u niektórych osobników na wierzchu głowy i karku można dostrzec delikatne prążkowanie. Pierś ma barwę szaropiaskową, pokrywa ją ciemnoszary, łuskowaty wzór. Końce średnich i dużych pokryw skrzydłowych są koloru jasnoszaropłowego; tworzą cienkie paski. Brew słabo dostrzegalna, biaława[21]. Pierzenie wszystkich piór trwa od września do listopada[24]; przeważnie dorosłe ptaki rozpoczynają je po opierzeniu się wszystkich młodych. W środkowej Europie osobniki młodociane przechodzą częściowe pierzenie od końca czerwca do listopada[11].
Srokosze zamieszkują subarktyczne i umiarkowane strefy klimatyczne. Ważnym dla tych dzierzb elementem środowiska jest rzadka i niewysoka roślinność[27]. W wielu obszarach, np. na Litwie, w Łotwie, Estonii i części Rosji zamieszkują obszary mokradeł, również krawędzie lasów. W Palearktyce zasiedlają również strefę tajgi, gdzie występują w świetlistych sosnowych lub świerkowych lasach przerzedzonych przez wichury, pożary, aktywność owadów lub człowieka (zręby)[11]. W Polsce srokosze gniazdują na obszarach rolniczych o tradycyjnym sposobie użytkowania, z łąkami i pastwiskami, miedzami i szpalerami drzew[28]. Badania prowadzone w zachodniej Polsce wykazały, że srokosze preferują obszary rolnicze z połaciami rdzennej roślinności; unikają tych całkowicie zdominowanych przez pastwiska, najprawdopodobniej ze względu na brak miejsc do gniazdowania[23]. Gniazdują na obszarach płaskich lub lekko pofałdowanych, z dostateczną ilością drzew lub struktur zbudowanych przez człowieka, które traktują jako czatownie[11]; mogą to być na przykład obumarłe wierzchołki drzew, linie wysokiego napięcia, ambony strzelnicze, kołki, słupki graniczne i podobne wysoko położone punkty[20].
Ze względu na intensyfikację rolnictwa liczebność srokoszy w niektórych obszarach spada. We Francji występują głównie w Masywie Centralnym. Na płaskowyżach Owernii występują głównie na wysokości 600–1000 m n.p.m. (gniazdowanie stwierdzano do 1300 m n.p.m.). W górach Jura odnotowywane są na wysokości 600–800 m n.p.m. W Niemczech lęgną się do 800 m n.p.m. w paśmie Harz i do 1050 m n.p.m. w Schwarzwald[11]. W Bułgarii podczas zimowania i przelotów odnotowywano srokosze na wysokościach do 1400 m n.p.m. (w)[29]. W Polsce preferują obszary nizinne[23]. Są to ptaki terytorialne[30]; powierzchnia terytorium w okresie lęgowym może sięgać 30–100 ha[11]. Terytoria utrzymują także zimą[30]. Lot srokosza jest stosunkowo powolny, wyraźnie falisty (po czym można odróżnić srokosza od dzierzby czarnoczelnej L. minor). Podczas poszukiwania pożywienia srokosze niekiedy zawisają w powietrzu, przybierając niemal pionową postawę[21].
Dalsze informacje dotyczą ptaków podgatunku nominatywnego. Wyróżniono dwa typy pieśni srokosza; pierwszy, częstszy, można usłyszeć od października do marca-kwietnia. Obejmuje jeden lub dwa dźwięki, powtarzane w krótkich frazach trrr-turit-trrr-turit... Poszczególne jej dźwięki mogą być głosami kontaktowymi. Drugi typ pieśni usłyszeć można podczas zalotów, kiedy samiec przebywa w obecności samicy. Jest ona stosunkowo melodyjna, słabo słyszalna, składa się ze szczebiotu przeplatanego ostrymi dźwiękami i naśladowanymi głosami innych ptaków. Typowym zawołaniem srokosza jest niski, przeciągnięty gwizd, brzmiący jak priii albo triii; niesie się daleko, wskazując na obecność ptaka tego gatunku. Wydają również z siebie nieprzyjemny dla człowieka głos, podobny do głosu sójki (Garrulus glandarius); odzywają się w ten sposób, gdy młode przebywają poza gniazdem i ich spokój zostanie w jakiś sposób naruszony. Jeśli do gniazda zbliża się potencjalny drapieżnik, np. sroka (Pica pica), srokosze odzywają się terkoczącym głosem[11].
Srokosze wypatrują zdobyczy najczęściej siedząc na czatowni, od 1 do 15 m nad ziemią (najchętniej 2–5 m). Co kilka minut zmieniają miejsce czatowania. Ptaki badane w Szwecji w okresie zimowym dziennie przebywały średnio 11,8 km spędzając na jednej czatowni przeciętnie 8,6 minuty. Niekiedy patrolują otwarte tereny, takie jak kamieniste nieużytki czy zaorane pola. Srokosze są oportunistami. Ważnych informacji o diecie srokoszy dostarcza analiza wypluwek i zbiorów ze spiżarni tych ptaków. Żywią się różnorodnym pokarmem, od owadów, naziemnych kręgowców – takich jak żaby, traszki, jaszczurki i ssaki (np. norniki, ryjówki, myszy) po inne ptaki. W przeciwieństwie do gąsiorka (Lanius collurio) zazwyczaj nie zjadają piskląt. Podstawę diety srokosza stanowią jednak norniki – w środkowej Europie zwyczajne (Microtus arvalis), w północnej bure (M. eagrestis). Badania wypluwek ze środkowej i północnej Europy wykazały, że norniki stanowią w nich masowo 60 do 90%. Liczebnie w pokarmie srokosza dominują owady, zarówno te duże, jak i mniejsze, np. liczące 5–10 mm długości kusakowate. W razie niedoboru norników dzierzby te mogą zastępować je innymi ssakami. W sezonie zimowym może zwiększyć się udział ptaków w diecie, podobnie jak i w sezonie rozrodczym, kiedy dostępne są niedoświadczone młode ptaki. Wśród zjadanych ptaków dominują te niewielkie, jak mysikróliki, sikory, świergotki, trznadle, wróble, skowronki i zięby. Rzadziej są to ptaki dorównujące masą samemu srokoszowi, jak drozdy. Najczęściej zjadane są ptaki młode i niedoświadczone, chore albo wyczerpane wędrówką. Sporadycznie srokosze uzupełniają dietę owocami porzeczek, śliwy tarniny i dzikiej róży. Zima obserwowano zjadanie i odnajdywano w wypluwkach pozostałości owoców głogu i śnieguliczki białej. Niewielkie stawonogi są połykane przez srokosze w całości lub dostarczane młodym. Większe zabiera do miejsca ich spożycia lub nakłuwa w spiżarniach. Mieszczą się one 0,5–1,5 m nad ziemią, wyjątkowo na ziemi lub w koronach drzew (gdy są nadmiernie niepokojone). Najczęściej zawieszają zdobycz na kikucie gałęzi, sęku, końcu gałązki, w miejscu złamania, na odstającej korze, kolcu, cierniu czy drucianym płocie. Bardzo rzadko zdobycz bywa nie nabijana, ale wciskana w jakieś zagłębienie. Dotyczy to pokarmu nienadającego się do nabicia, np. ślimaków z muszlami. Swoje zapasy srokosze zjadają zwykle w przeciągu 2–3 dni[20].
Wypluwki srokoszy są ciemne, mają formę eliptyczną. Często występuje przedłużenie w postaci posklejanej sierści lub pozostających części szkieletu. Średnia ich długość to 20–30 mm, a szerokość 10–15 mm. Wilgotne ważą 1,2–1,6 g, suche 0,5–0,6 g[20].
W porównaniu do dzierzby gąsiorka, u srokoszy – ze względu na brak dymorfizmu płciowego – trudniej wskazać cechy pożądane przez samicę. Możliwe, że w doborze partnera kierują się intensywnością i rozmiarami ciemnych elementów upierzenia głowy i ogona, które świadczą o zdrowiu samca i lepiej rozwijają się u ptaków mniej zapasożyconych[31][32]. Samce w okresie lęgowym wieszają swoje zdobycze w widocznych miejscach, co ma wskazywać na ich zdolności łowieckie i zasobność terytoriów. Podobnie jak pozostałe dzierzby, srokosze podczas zalotów karmią swoje partnerki[33][32]. Zdarzają się również kopulacje poza utworzoną już parą; dotyczy to ptaków obu płci. W takim przypadku samiec również przynosi samicy podarunek w postaci upolowanej zdobyczy[34].
Pora składania jaj różni się w zależności od szerokości geograficznej; w Europie zwykle przypada na okres od marca do początku czerwca[27]. W Polsce srokosze zaczynają lęgi najwcześniej spośród krajowych dzierzb; niekiedy rozpoczynają wysiadywanie już w połowie kwietnia[22]. Przynajmniej w części Finlandii, Niemiec i wschodniej Francji srokosze często zakładają swe gniazda blisko gniazd kwiczołów (Turdus pilaris); możliwe, że zapewnia im to lepszą ochronę przed drapieżnikami[11].
Gniazdo budują obydwa ptaki z pary. Jest to luźna struktura utworzona z gałęzi, traw, korzeni i sznurków, wyściełana korzonkami, piórami i sierścią[27]. Badana była zależność między badaniami nad gniazdami srokoszy a późniejszym położeniem gniazda. Ptaki nadmiernie niepokojone przez badaczy kolejne gniazda budują wyżej i w bardziej niedostępnych miejscach[35]. Według wyników jednego z badań, gniazda umieszczone były na wysokości 0,2–25 m nad ziemią, przeważnie jednak 3,5–5 m nad ziemią[36].
Zniesienie liczy zwykle 6–7 jaj (ogółem od 1 do 8)[36]. Barwa tła na skorupce waha się od szarawej po płową; na niej występują oliwkowe i fioletowoszare plamki. Średnie wymiary dla 117 zbadanych jaj (L. e. excubitor): 26,3 na 19,3 mm[24]. Średnie wymiary dla 7 jaj (L. e. homeyeri): 28,3 na 19,8 mm[37]. Podczas inkubacji samce karmią samice; celem znalezienia pokarmu przebywają wtedy do 3 km dziennie[20]. Inkubacja trwa 15–16 dni[22]. U badanych srokoszy z zachodniej Polski pisklęta wykluły się z 92,5% jaj, co było dość dobrym wynikiem na tle poprzednich badań[38]. Młode pozostają w gnieździe około 3 tygodni. Po jego opuszczeniu są dokarmiane przez rodziców jeszcze 2–3 tygodnie; później muszą zdobywać pokarm same, rodzice tolerują je jednak na swoim terytorium[22]. Sukces lęgowy badany w dwóch miejscach w zachodniej Polsce wynosił 41–52,6%; za większość strat w lęgach odpowiadały drapieżniki[38].
IUCN uznaje srokosza za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern; stan w 2017). BirdLife International uznaje trend populacji za spadkowy (należy zaznaczyć, że uznaje za srokosze również dzierzby z Dalekiego Wschodu i Afryki, inaczej niż IOC)[27]. W ramach dyrektywy ptasiej opublikowany został raport dotyczący stanu populacji dzierzby srokosza podgatunku nominatywnego w latach 2008–2012. Populację zamieszkującą Unię Europejską oceniono jako zagrożoną. Liczebność populacji zamieszkującej państwa EU27 oszacowano na 426-795 tys. par lęgowych. Trend populacji zamieszkujących Polskę, Szwecję, Finlandię i Estonię oceniano jaki stabilny lub ulegający fluktuacjom. Trend populacji na Węgrzech, w Niemczech oraz na Litwie oceniono jako wzrostowy. Trend populacji z Francji, Luksemburga, Belgii, Austrii i Słowacji uznano za spadkowy. Trend populacji w części państw pozostał nieznany[39].
W Polsce większość badań nad dzierzbami (w tym srokoszem) odbywa się na zachodzie kraju. Od 1997 corocznie prowadzony jest cenzus, wyszukiwane są gniazda i obliczany jest sukces lęgowy[32]. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[40].
Dzierzba srokosz (Lanius excubitor) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzierzb. Część populacji wędrowna. Zamieszkuje północne i środkowe regiony Palearktyki (Eurazja); populacje wędrowne zimują na południe od miejsc gniazdowania. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Srokosze mierzą około 24–25 cm, ich masa ciała wynosi 48–81 g. Mają czarno–szaro–białe upierzenie, nieco zmienne w zależności od podgatunku. Charakterystycznym jego elementem jest czarny pasek, ciągnący się od kantarka po pokrywy uszne. Klasyfikacja srokosza jest niejasna; wyróżnia się około 6 podgatunków. Środowiskiem ich życia są obszary o rzadkiej i niewysokiej roślinności, zależnie od miejsca występowania mogą to być świetliste lasy w strefie tajgi, mokradła, krawędzie lasów, obszary rolnicze.
W miejscach ich występowania muszą znajdować się odpowiednie wysoko położone punkty, z których srokosze mogą wypatrywać zdobyczy, takie jak obumarłe wierzchołki drzew, linie wysokiego napięcia, ambony strzelnicze, kołki czy słupki graniczne. Żywią się różnorodnym pokarmem, od owadów, naziemnych kręgowców – takich jak żaby, traszki, jaszczurki i ssaki (np. norniki, ryjówki, myszy) po inne ptaki; niestrawione resztki wydalają w wypluwkach. W Europie okres lęgowy trwa zwykle od marca do początku czerwca. Zniesienie liczy przeważnie 6 lub 7 jaj. Wysiadywanie trwa 15–16 dni. Młode opuszczają gniazdo po około 3 tygodniach.
Sfrânciocul mare (Lanius excubitor) numit și sfrâncioc coțofănesc, sfrâncioc ghebos, sfrâncioc de iarnă, berbecel mare, lupul vrăbiilor, șoimuț, capra dracului, țăcăitoare, este o pasăre răpitoare din familia laniidelor (ordinul paseriformelor), de mărimea unei turturele sau unei mierle negre, răspândită practic în toată Europa, în Africa la nord de ecuator, în Asia, din Siberia până în China, și în America de Nord, din California și New Jersey până în Alaska. Sunt descrise mai multe subspecii, în România și Republica Moldova se întâlnesc 2 subspecii: Lanius excubitor excubitor, oaspete de iarnă și Lanius excubitor homeyeri, care este sedentară și cuibăritoare. Populația cuibăritoare din România este estimată între 15.000 și 50.000 de perechi. Preferă locurile deschise: pășunile și fânețele presărate cu arbuști și tufe, cu puncte mai înalte de pândă. Stă adesea în vârful unui copac, uneori pe o prăjină, gard, stâlp de curent sau pe o piatră mai înaltă. Este cel mai mare dintre sfrânciocii europeni. Are o lungimea de 24-25 cm și o greutate medie de circa 70 g. Longevitatea maximă observată în sălbăticie este de 8 ani. Ciocul este puternic, comprimat lateral, mandibula superioară este încovoiată mult peste cea inferioară și prevăzută înainte de vârf, de fiecare latură, cu câte un dintre bine pronunțat, iar picioarele sunt puternice și prevăzute cu gheare ascuțite și încovoiate; ciocul și picioarele au aspectul celor de la păsările răpitoare. Este cenușiu-deschis pe cap și pe spinare, alb pe obraji și pe partea ventrală. Între creștetul cenușiu și obrazul alb se observă o dungă peste ochi, neagră groasă, mărginită sus de o sprânceană albă. Coada, destul de lungă și neagră, este mărginită cu alb. Aripile rotunde sunt de asemenea negre, cu o oglindă alară albă destul de întinsă și foarte vizibilă în timpul zborului. Sexele nu se pot distinge după penaj. Se hrănește cu rozătoare, păsări de talie mai mică, insecte mari, șopârle. Prada este zărită din loc de pândă sau din zbor și prinsă după o scurtă urmărire aeriană sau cu o coborâre rapidă pe sol. O parte din hrana capturată este înfiptă în spinii plantelor sau în sârma gardurilor, pentru depozitare. Sunt păsări agresive, lovesc cu ciocul și își înfig ghearele în degetele inelatorului. Sfrânciocul este o specia monogamă și foarte teritorială. Cuibărește în arbori, la peste 1 m înălțime de la sol. Cuibul este solid, construit din crenguțe de ambele sexe. În interior este căptușit cu fire de plante, iarbă, pene și alte materiale. Ponta este depusă prin luna mai sau la începutul lunii martie, și constă din 4-7 ouă alb-cenușii sau alb-albăstruii, cu pete gălbui până la brun-roșcate sau purpurii. Depune frecvent două ponte în anii cu hrană suficientă. Ouăle sunt clocite îndeosebi de femelă, circa 15 zile. Puii părăsesc cuibul după 20 zile de la eclozare. Ei continuă să fie dependenți de hrana adusă de părinți încă 10 zile.[2][3][4][5][6][7][8]
Sfrânciocul mare se hrănește în principal cu vertebrate mici și artropode mari. Este foarte oportun și flexibil în utilizarea diferitelor feluri de hrană, precum și în tacticele de vânătoare.
Vertebratele mici joacă un rol esențial în hrana acestui sfrâncioc, mai ales în timpul iernii, deoarece el trăiește tot timpul anului în climatul rece subartic sau temperat, unde insectele sunt rare în timpul iernii. Șoarecii arvicolini (Arvicolinae sau Microtinae), mai ales din genul Microtus, sunt cea mai frecventă pradă capturată dintre vertebrate, de obicei peste 50% (uneori până la 90%) din biomasa totală a prăzii prinse; păsările mici, chițcanii (Soricidae), șopârlele și broaștele sunt capturate în mod regulat, dar mai rar.
Șoarecii arvicolini din genul Microtus sunt de primă importanță în hrana sfrânciocului mare și sunt căutați de ei în toate sezoanele. Șoarecele de câmp (Microtus arvalis) figurează foarte mult în hrana sfrânciocului mare în palearcticul de vest; având o lungime de 9-12 cm și o greutate medie de circa 30 g, acest șoarece este o pradă de mărime ideală, care se ascunde destul de încet în iarba scurtă. Șoarecele de pământ (Microtus agrestis) este, de asemenea, adesea capturat, dar probabil mai dificil de localizat și de prins, deoarece acesta se ascunde în vegetația mai înaltă, deși el este singura arvicolină comună prinsă de sfrânciocul mare care iernează în sudul Suediei sau în Marea Britanie. Pe baza conținutului stomacului sau analizelor ingluviilor, speciile de Microtus reprezintă 66-90% din biomasa totală a prăzii capturate în pășuni, mai ales în lunile de iarnă, în estul Austriei, Finlanda, nord-estul Slovaciei, sud-estul Suediei, Elveția (Ajoie) și în unele părți din Germania. În unele locuri, pot fi prinse și alte genuri de arvicoline, ca șoarecele scurmător de pădure (Clethrionomys glareolus). În Westfalia (Germania), unde sfrânciocul mare cuibărește în luminișurile mari de pădure create de furtuni sau prin tăierea rasă a pădurii, prada cea mai adesea înhățată dintre vertebratele mici comune este șoarecele scurmător de pădure, care reprezintă 48% din biomasă prăzii capturate. În alte părți din Europa, unde pajiștile reprezintă principalul loc de hrănire a sfrânciocului mare, șoarecele scurmător de pădure, o specie găsită în special în păduri, dar și în arbuști deși, este rar prins. În Alaska, la nord de lanțul muntos Brooks, șoarecele cântător (Microtus miurus) este cea mai importantă pradă în hrana sfrânciocului mare în timpul cuibăritului, reprezentând mai mult de 80% din biomasa totală a prăzii capturate. Într-un studiu privind hrana de iarnă din sud-vestul statului Idaho (SUA), rozătoarele mici au alcătuit, de asemenea, cea mai mare parte a hranei, peste 83% din biomasa prăzii capturate; cele mai multe dintre ele au fost șoarecii arvicolini Microtus longicaudus și Microtus pennsylvanicus, cu toate că șoarecele cerb (Peromyscus maniculatus), șoarecele de seceriș occidental (Reithrodontomys megalotis) și câțiva șoarece de casă sălbăticiți (Mus musculus) au fost de asemenea capturați de sfrânciocul mare. Ultima specie este de asemenea foarte rar prinsă în Europa, precum și alte specii de șoareci, cum ar fi cele din genul Apodemus, care sunt foarte iuți și în mare parte nocturni; în sud-estul Suediei, aceștia reprezintă totuși până la 11,5% din prada de iarnă. Șoarecele pitic (Micromys minutus) este o pradă rară.
În vestul Palearcticului, cel puțin opt specii de chițcani sunt enumerate ca victime ale sfrânciocului mare, cel mai frecvent fiind chițcanul comun (Sorex araneus), care reprezintă 11% din prada de vertebrate într-un studiu din Finlanda și 11,5% din pradă prinsă iarna în sud-estul Suediei. Chițcanii se pare că sunt prinși într-un număr relativ mare în anii săraci în arvicoline.
Același lucru este valabil și pentru păsările din ordinul paseriformelor, care de altfel nu sunt preferate deoarece ele sunt mai greu de prins decât arvicolinele. Acestea au reprezentat 6% din biomasa prăzii capturate într-un studiu anual din Elveția și 9% din biomasă într-un studiu de iarnă din Suedia. Speciile de păsări prinse de sfrânciocul mare trăiesc în principal în habitate deschise și adesea se hrănesc pe pământ. Sfrânciocul mare prinde de obicei păsări în iernile severe, atunci când șoarecii sunt protejați de un strat de zăpadă sau prind juvenilii neexperimentați care zboară pentru prima dată (foarte rar puii din cuib). Păsările handicapate sunt întotdeauna țintele vulnerabile: păsările migratoare epuizate, paseriformele prinse în plasele verticale de tip japonez ("mist nets") etc. La începutul sezonului de reproducere, parada nupțială a masculilor poate fi deosebit de vulnerabilă și ei plătesc un tribut greu. Acest lucru a fost întâlnit în Alaska, unde sfrânciocul mare, la sfârșitul lunii aprilie sau în mai, s-au hrănit inițial în principal cu inărițe (Acanthis sp.) sosite timpuriu, păsările omătului (Plectrophenax nivalis) și presuri de tundră (Calcarius lapponicus), apoi cu masculii aflați în paradă nupțială din aceleiași specii și mai târziu când zăpada s-a topit s-au hrănit în principal cu șoareci arvicolini adulți.
Printre alte vertebrate mici, sunt prinse în mod regulat broaștele și șopârle. În Finlanda, probabil în zonele relativ umede, mlaștini, etc., șopârla vivipară (Zootoca vivipara) este o pradă obișnuită în sezonul de reproducere. În două studii diferite din această țară, acesta a constituit 26,7% din prada adusă la cuib și 19,7% din numărul total de vertebrate găsite în 900 ingluvii colectate în apropierea a 15 cuiburi. Năpârcă (Anguis fragilis), tritonul de munte (Ichthyosaura alpestris) și peștii sunt o pradă rară sau ocazională.
Printre cele mai mari și ocazionale prăzi de vertebrate au fost înregistrate următoarele: cârtița (Talpa europaea), un pui de șobolan negru (Rattus rattus), un pui de hârciog (Cricetus cricetus) și chiar un pui de nevăstuică (Mustela nivalis) și de hermelină (Mustela erminea). Păsări de mărimea unui sturz cântător (Turdus philomelos) (pasări migratoare istovite sau alte păsări cu handicap) sau chiar puii zburători de cocoșar (Turdus pilaris) au fost găsite ocazional înfipte în spini.
Insectele mari, mai ales gândacii (coleoptere), lăcustele și greierii (ortoptere), precum și viespile și albinele (himenoptere) sunt prinse aproape în fiecare lună a anului, dar mai ales în perioada de reproducere când acestea sunt necesare pentru puii din cuib; cu toate acestea, ele rareori reprezintă mai mult de 15% din biomasa prăzii capturate, chiar dacă numeric acestea sunt cel mai importante. Printre coleoptere, genul Carabus (carabii) predomină adesea, urmate de alte specii care trăiesc în pământ din familiile: Elateridae, Scarabaeidae, Silphidae, Staphylinidae. Printre himenoptere, bondarii (Bombus sp.) sunt prinși cu ușurință; împreună cu viespile și lăcustele, ei joacă un rol important în hrana puilor sfrânciocului mare în timpul verii în nordul Alaskăi. Greierii de câmp (Gryllus), diferite specii de scarabeide și arahnide (păianjenii) pot fi prinse aproape tot anul, uneori chiar și pe zăpadă, unde ele sunt foarte vizibile. Nevertebratele cu o lungime mai mică de 5 mm sunt rareori prinse; cele mai multe (circa 75%) măsoară între 6 și 19 mm și aproximativ 20% între 20 și 25 mm. Viermii (râmele și alte specii din subclasa oligochetelor) nu sunt o hrană obișnuită, ei sunt prinși în special în ierni blânde cu densități scăzute de arvicoline. Melcii (din clasa gastropodelor) și racii (din ordinul decapodelor) cad din când în când victime ale acestui sfrâncioc, care poate mânca și hoituri, așa cum a fost observat în Finlanda, unde o pereche de sfrâncioci a hrănit puii din cuib în vârstă de o săptămână cu carnea unui pui de iepure de munte (Lepus timidus) care a murit nu departe de cuibul lor. Fructele mici au fost înregistrate uneori în hrana sfrânciocului mare.
Sfrânciocul mare (Lanius excubitor) numit și sfrâncioc coțofănesc, sfrâncioc ghebos, sfrâncioc de iarnă, berbecel mare, lupul vrăbiilor, șoimuț, capra dracului, țăcăitoare, este o pasăre răpitoare din familia laniidelor (ordinul paseriformelor), de mărimea unei turturele sau unei mierle negre, răspândită practic în toată Europa, în Africa la nord de ecuator, în Asia, din Siberia până în China, și în America de Nord, din California și New Jersey până în Alaska. Sunt descrise mai multe subspecii, în România și Republica Moldova se întâlnesc 2 subspecii: Lanius excubitor excubitor, oaspete de iarnă și Lanius excubitor homeyeri, care este sedentară și cuibăritoare. Populația cuibăritoare din România este estimată între 15.000 și 50.000 de perechi. Preferă locurile deschise: pășunile și fânețele presărate cu arbuști și tufe, cu puncte mai înalte de pândă. Stă adesea în vârful unui copac, uneori pe o prăjină, gard, stâlp de curent sau pe o piatră mai înaltă. Este cel mai mare dintre sfrânciocii europeni. Are o lungimea de 24-25 cm și o greutate medie de circa 70 g. Longevitatea maximă observată în sălbăticie este de 8 ani. Ciocul este puternic, comprimat lateral, mandibula superioară este încovoiată mult peste cea inferioară și prevăzută înainte de vârf, de fiecare latură, cu câte un dintre bine pronunțat, iar picioarele sunt puternice și prevăzute cu gheare ascuțite și încovoiate; ciocul și picioarele au aspectul celor de la păsările răpitoare. Este cenușiu-deschis pe cap și pe spinare, alb pe obraji și pe partea ventrală. Între creștetul cenușiu și obrazul alb se observă o dungă peste ochi, neagră groasă, mărginită sus de o sprânceană albă. Coada, destul de lungă și neagră, este mărginită cu alb. Aripile rotunde sunt de asemenea negre, cu o oglindă alară albă destul de întinsă și foarte vizibilă în timpul zborului. Sexele nu se pot distinge după penaj. Se hrănește cu rozătoare, păsări de talie mai mică, insecte mari, șopârle. Prada este zărită din loc de pândă sau din zbor și prinsă după o scurtă urmărire aeriană sau cu o coborâre rapidă pe sol. O parte din hrana capturată este înfiptă în spinii plantelor sau în sârma gardurilor, pentru depozitare. Sunt păsări agresive, lovesc cu ciocul și își înfig ghearele în degetele inelatorului. Sfrânciocul este o specia monogamă și foarte teritorială. Cuibărește în arbori, la peste 1 m înălțime de la sol. Cuibul este solid, construit din crenguțe de ambele sexe. În interior este căptușit cu fire de plante, iarbă, pene și alte materiale. Ponta este depusă prin luna mai sau la începutul lunii martie, și constă din 4-7 ouă alb-cenușii sau alb-albăstruii, cu pete gălbui până la brun-roșcate sau purpurii. Depune frecvent două ponte în anii cu hrană suficientă. Ouăle sunt clocite îndeosebi de femelă, circa 15 zile. Puii părăsesc cuibul după 20 zile de la eclozare. Ei continuă să fie dependenți de hrana adusă de părinți încă 10 zile.
Strakoš veľký alebo strakoš sivý[3] (lat. Lanius excubitor) je spevavec z čeľade strakošovité. Obýva západnú palearktídu. Na Slovensku hniezdi v severnej časti krajiny a postupne sa šíri južným smerom. Hniezdenie bolo dokázané v 20,50 % mapovacích kvadrátov, zimovanie bolo zistené v 80,40 % mapovacích kvadrátov.[4] Podľa Medzinárodnej únie na ochranu prírody a prírodných zdrojov strakoš veľký patrí medzi najmenej ohrozené druhy, trend celkovej populácie je klesajúci, po taxonomických úpravách sú považované jeho stavy v krajinách Európskej únie za stabilné.[1]
Odhadovaný počet hniezdiacich párov je 500 - 1 000, zimujúcich jedincov 4 000 - 8 000. Veľkosť populácie má mierny pokles od 20 - 50%. Veľkosť územia na ktorom sa vyskytuje je stabilná, maximálna zmena do 20%. Ekosozologický status v roku 1995 R - vzácny. V roku 1998 LR:nt, LR - menej ohrozený druh, nt - takmer ohrozený taxón.[4] V roku 2001 LR - menej ohrozený.[5] V roku 2014 LC - menej dotknutý.[2][6][7] Európsky ochranársky status SPEC3 - druhy, ktorých globálne populácie nie sú koncentrované v Európe, ale majú tam nevhodný ochranársky status. Stupeň ohrozenia D - ustupujúci druh.[4]
Je zákonom chránený, spoločenská hodnota je 920 € (Vyhláška MŽP č. 24/2003 Z.z. v znení č. 492/2006 Z. z., 638/2007 Z. z., 579/2008 Z. z., 173/2011 Z. z., 158/2014 Z. z., účinnosť od 01.01.2015).[8] Druh je zaradený do Bernského dohovoru (Príloha II) .[9]
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Strakoš veľký
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Strakoš veľký
Strakoš veľký alebo strakoš sivý (lat. Lanius excubitor) je spevavec z čeľade strakošovité. Obýva západnú palearktídu. Na Slovensku hniezdi v severnej časti krajiny a postupne sa šíri južným smerom. Hniezdenie bolo dokázané v 20,50 % mapovacích kvadrátov, zimovanie bolo zistené v 80,40 % mapovacích kvadrátov. Podľa Medzinárodnej únie na ochranu prírody a prírodných zdrojov strakoš veľký patrí medzi najmenej ohrozené druhy, trend celkovej populácie je klesajúci, po taxonomických úpravách sú považované jeho stavy v krajinách Európskej únie za stabilné.
Varfågel (Lanius excubitor) är en fågel i familjen törnskator med mycket omstridd taxonomi.
Varfågeln mäter 22–26 centimeter. Ovansidan av dess fjäderdräkt är ljust askgrå, med en svart ögonmask som går från näbben till örontäckarna. Ovanför och under denna mask är den vitaktig. Skulderfjädrarna är vita, och vingarna är svartvita med en eller två vita handbasfläckar. Den långa stjärten är svartvit. Undersidan är mestadels vit men skiftar svagt i grått. Näbben är i det närmaste svart men undre näbbasen är ljusare. Benen är svartgrå. Honans underdelar är gråare och svagt vattrade i gråbrunt. Juveniler är gråbruna med otydlig vattring på ovansidan och tydlig vattring på undersidan.
Varfågeln beskrevs vetenskapligt 1758 av Carl von Linné i tionde upplagan av hans Systema Naturae, under artens nuvarande vetenskapliga namn Lanius excubitor. På latin betyder lanius "slaktare" och excubitor "vakt", vilket refererar till två av artens mest typiska beteenden, att lagra byten genom att spetsa dem på taggar, och att sittande spana från en väl exponerad gren eller stolpe för att upptäcka eventuella byten.
Varfågelns systematik är mycket komplicerad och dess taxonomi omstridd. Tidigare behandlades varfågeln som en vida spridd art i både Europa, Asien, Nordafrika och Nordamerika. Efter studier som visade att populationerna i norr och syd inte hybridiserar där de möts samt att de även föredrar olika typer av habitat[2] delades varfågeln in i två arter: den nordliga varfågeln (L. excubitor) med utbredning i norra Europa, norra Asien och norra Nordamerika, samt ökenvarfågel (L. meridionalis) (även kallad sydlig varfågel, på Iberiska halvön, i Nordafrika och i sydligare delar av Asien.
Senare DNA-studier visade dock att både varfågelns och ökenvarfågelns olika populationer inte är varandras närmaste släktingar. Östasiatiska och nordamerikanska varfåglar, liksom den på Iberiska halvön förekommande nominatformen av ökenvarfågel, meridionalis, står istället nära amerikansk törnskata (L. ludovicianus). Birdlife Sveriges taxonomikommitté tolkar dessa studier så att komplexet varfågel-ökenvarfågel delas upp i följande arter:
De flesta internationella auktoriteter inkluderar dock ökenvarfågeln i begränsad mening i varfågeln i väntan på fler studier.
Varfågeln delas idag vanligen in i följande två till tre underarter efter Birdlife Sveriges taxonomi (för ökenvarfågelns ytterligare nio underarter, se denna):
Vissa auktoriteter delar även upp populationen som häckar i västra Sibirien till floden Jenisej i underarten L. e. leucopterus.[3]
Varfågeln påträffas på sommaren i skogstrakter i norra Sverige. I de sydligare landskapen häckar endast ett eller annat par. När vintern närmar sig drar större delen av populationen söderut i landet. Många övervintrar i södra Sverige, medan några flyttar ned på kontinenten.
Varfågeln är känd för sin uppmärksamhet för annalkande faror. När den varseblir någon rovfågel varnar den med ett skarpt skrik. Den kan också jaga bort och förfölja rovfåglar, korpar och kråkor. Honan lägger 5–7 ägg som är vitaktiga med brunaktiga fläckar. Den lever mest av insekter och smågnagare och lägger ofta upp förråd genom att spetsa sina byten på törnetaggar eller kvistar. Under jakt ryttlar den ofta.
Varfågeln har ett mycket stort globalt utbredningsområde och den globala populationen är mycket stor. I Europa häckar uppskattningsvis 69 000–176 000 par.[1] Den bedöms minska i antal, men inte i en omfattning och hastighet som gör den hotad. Utifrån dessa kriterier kategoriserar IUCN arten som livskraftig (LC).[1]
Förr ansågs det i Sverige vara otursbringande att se en varfågel. På grund av sin vaksamhet mot rovfåglar användes den förr av falkenerare.
Den här artikeln är helt eller delvis baserad på material från Nordisk familjebok, 1904–1926.
Wikimedia Commons har media som rör Varfågel.
Varfågel (Lanius excubitor) är en fågel i familjen törnskator med mycket omstridd taxonomi.
Büyük örümcek kuşu (Lanius excubitor), örümcek kuşugiller familyasına ait bir kuş türü.
Boyları 24 cm kadardır. Vücudunun üst kısmı gennellikle gri renklidir. Göz ve yanakların yukarısında beyaz bir çizgi vardır bunun yanı sıra çene de beyazdır. Gözün üzerinden geçen ve boydan boya uzanan siyah bir çizgi vardır.
Ötücü kuşlar ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Зверху сірий, на голові чорна смуга, яка проходить через очі; низ білий, з сірим відтінком; крила та хвіст чорні, на крилі біла пляма. У молодих птахів верх з бурим відтінком, низ з хвилеподібною темною строкатістю; дзьоб буруватий, на кінці темний. Загальна довжина тіла — близько 240 мм, маса тіла — 57-80 г.
Від чорнолобого сорокопуда відрізняється більшими розмірами і довшим хвостом; крім того, дорослий птах — сірим лобом, а молодий — однотонним верхом в поєднанні з хвилеподібною строкатістю низу.[1]
Гніздовий ареал охоплює Північну Америку, Азію, Європу та Північну Африку. Через територію України проходить південна межа гніздового ареалу. Гніздиться в усіх поліських (Волинська, Рівненська, Житомирська, Київська, Чернігівська і Сумська) та прикарпатських областях (Львівська, Івано-Франківська, Чернівецька і Закарпатська). Є інформація про випадки гніздування на Полтавщині, Хмельниччині та Вінниччині. В осінньо-зимовий період трапляється на всій території України.
Чисельність в Європі оцінюється в 250–400 тис. пар.[2] Чисельність в Україні оцінюється в 500–1000 пар або в 900–1200 пар в 1988 р. (Cramp, 1993). Основна частина українського гніздового угруповання зосереджена у Волинському Поліссі. Протягом практично всього ХХ ст. чисельність птахів, що гніздилися в Україні була надзвичайно низькою. З 1980 рр. спостерігається помітне збільшення чисельності у Поліссі та значне розширення гніздової частини ареалу.
Моногамний вид. Період гніздування квітень — липень. Найоптимальнішими для гніздування є зволожені біотопи (болота, луки), де є масиви чагарників чи окремі кущі. Гніздиться також на великих лісових галявинах, згарищах, лісосіках, узліссі. Гнізда влаштовує на кущах чи невеличких деревах. У кладці зазвичай 5-7 яєць, рідше 8-9. Інкубація триває близько 15 діб. Пташенята залишають гніздо у віці 19-20 днів, а стають самостійними ще через 2 тижні. Перші молоді льотні птахи трапляються вже в середині червня. Основу живлення складають великі комахи, ящірки, дрібні птахи, мишоподібні гризуни. Осіло-кочовий вид. Восени та взимку частина птахів переміщується в південному напрямку, досягаючи південних областей України. Кочівлі тривають протягом жовтня — березня.
Має несприятливий охоронний статус в Європі (категорія SPEC 3). Включено до Бернської конвенції (Додаток ІІ). Занесено до Червоної книги України (1994, 2009). Охороняється у НПП Шацькому, «Прип'ять-Стохід», Карпатському біосферному заповіднику, природних заповідниках Поліському, Рівненському та «Розточчя».
Розмноження та розведення у спеціально створених умовах: відомі окремі випадки розмноження у неволі.
Bách thanh xám lớn (danh pháp hai phần: Lanius excubitor) là một loài chim thuộc Họ Bách thanh (Laniidae).[1]. Loài này hợp với bách thanh xám phương nam (L. meridionalis), bách thanh xám Trung Quốc (L. sphenocercus) và Bách thanh đầu to (L. ludovicianus) tạo thành một liên loài sinh học. Trong các loài bách thanh xám lớn, có chín phân loài. Bộ lông con trống và con mái tương tự nhau, màu xám ngọc trai ở trên với một màu đen, mặt nạ mắt và phần dưới màu trắng.
Chúng sinh sản ở khu vực thường về phía bắc 50 ° vĩ độ phía bắc ở miền bắc châu Âu và châu Á, và ở Bắc Mỹ (nơi nó được gọi là bách thanh phía bắc) phía bắc của vĩ độ 55 ° phía bắc Canada và Alaska. Hầu hết các quần thể di chuyển về phía nam vào mùa đông khu vực ôn đới. Bách thanh xám lớn là loài ăn thịt, động vật gặm nhấm chiếm gần một nửa trong chế độ ăn uống.
Bài viết liên quan đến họ Bách thanh này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. Bách thanh xám lớn (danh pháp hai phần: Lanius excubitor) là một loài chim thuộc Họ Bách thanh (Laniidae).. Loài này hợp với bách thanh xám phương nam (L. meridionalis), bách thanh xám Trung Quốc (L. sphenocercus) và Bách thanh đầu to (L. ludovicianus) tạo thành một liên loài sinh học. Trong các loài bách thanh xám lớn, có chín phân loài. Bộ lông con trống và con mái tương tự nhau, màu xám ngọc trai ở trên với một màu đen, mặt nạ mắt và phần dưới màu trắng.
Chúng sinh sản ở khu vực thường về phía bắc 50 ° vĩ độ phía bắc ở miền bắc châu Âu và châu Á, và ở Bắc Mỹ (nơi nó được gọi là bách thanh phía bắc) phía bắc của vĩ độ 55 ° phía bắc Canada và Alaska. Hầu hết các quần thể di chuyển về phía nam vào mùa đông khu vực ôn đới. Bách thanh xám lớn là loài ăn thịt, động vật gặm nhấm chiếm gần một nửa trong chế độ ăn uống.
Пустынный сорокопут (Lanius meridionalis) ранее традиционно рассматривался в качестве подвида серого сорокопута. Он гнездится на юго-западе Европы (Пиренейский полуостров и Франция), в Северной Африке в районах, прилегающих к Сахаре, а также в полосе пустынь Средней Азии от Заволжья до Зайсана и Монголии. Этот вид населяет более засушливые биотопы, главным образом песчаные и глинистые пустыни, где встречается в саксаульниках и других участках с редкой древесной растительностью. В области пересечения ареалов серого и пустынного сорокопутов эти два вида не скрещиваются, хотя в прошлом веке возможно и давали совместное потомство[9].
Другие парапатричные родственники серого сорокопута — клинохвостый сорокопут (Lanius sphenocercus) с Дальнего Востока и американский жулан из Северной Америки. Более северный серый сорокопут симпатиричен по отношению к обоим из этих видов в местах зимней миграции. Окраска всех этих форм, по всей видимости симплезиоморфная, имеет общие черты у двух более отдалённых родственников — у распространённого в области Сахель к югу от Сахары сероплечего сорокопута (Lanius excubitoroides) и обитателя бассейна реки Конго белобрового сорокопута (Lanius mackinnoni). Чернолобый сорокопут (Lanius minor) имеет заметные морфологические особенности, благодаря которым его достаточно легко отличить от серого. Этот вид, распространённый от Балкан к востоку до Туркестана и Алтая, имеет общие с большим сорокопутом участки ареала в Восточной Европе и Средней Азии. Вероятно, он ближе к мелким и агрессивным сорокопутам с яркой коричневой окраской, которых напоминает благодаря своей бейтсовской мимикрией[10].
Пустынный сорокопут отличается менее контрастным оперением, обычно более тёмным серым в верхней части и без пестрин в нижней, зато с отчётливым розоватым оттенком на брюхе и отчасти груди. Белая надглазничная полоса развита хорошо и соединяется в основании клюва. Полосатый рисунок почти не развит развит — он едва присутствует у самок и менее заметен у молодых[11]. Клинохвостый сорокопут, ареал которого незначительно пересекается с серым в Приморье, заметно крупнее серого и имеет широкие белые полосы на плечах и крыльях, а также белые три пары боковых рулевых[12]. Наибольшую трудность может вызвать определение американского жулана, который имеет аналогичный окрас оперения, но отличается более коротким относительно головы и полностью чёрным клювом. В английском языке его называют «большеголовым» (англ. loggerhead), что как раз указывает на пропорцию головы[13]. Чернолобый сорокопут меньше размером и имеет более короткий хвост, толстую шею, короткий клюв и длинные, частично перекрывающие хвост, крылья. Маска у этого вида значительно шире, захватывает лоб и иногда переднюю часть темени. Белая надглазничная полоса отсутствует, грудь и брюхо имеют розоватый оттенок. Африканские виды населяют другие ландшафты, нигде не пересекаясь с серым сорокопутом. У сероплечего сорокопута не развиты белые пятна на плечах, у белобрового белые пятна (зеркала) на крыльях. Кроме того, у обоих этих видов отличный рисунок хвоста[14].
Первым научным описанием вида принято считать определение, данное основоположником биноминарной номенклатуры Карлом Линнеем в 10-м издании его «Системы природы» в 1758 году. В этом труде автор охарактеризовал птицу как «сорокопута с клинообразной формы и с белыми каёмками хвостом, серой спиной, чёрными с белым пятном крыльями» (лат. L[anius] cauda cuneiformi lateribus alba, dorso cano, alis nigris macula alba). Это определение заменило более ранние, зачастую путаные описания, данные различными натуралистами. Так, сам Линней в своей более ранней рукописи «Fauna Svecica» записал вид как «голубого свиристеля с черноватыми крыльями и хвостом» (ampelis caerulescens, alis caudaque nigricantibus), у немецкого естествоиспытателя Иоганна Фриша (Johann Leonhard Frisch) он значится как «пепельно-серая сорока или большой сорокопут» (pica cinerea sive lanius major). Большинство авторов, на которых в своих работах ссылался Линней — Елеазар Альбин[en] (Eleazar Albin), Улисс Альдрованди (Ulisse Aldrovandi), Джон Рэй (John Ray) и Френсис Уиллоуби (Francis Willughby) называли птицу lanius cinereus major, что приблизительно можно перевести как «большой серый сорокопут»[15].
Оба родовое и видовое названия птицы имеют латинское происхождение. Слово lanius буквально переводится как «мясник», excubitor означает караульного, часового. Таким образом, полное научное название птицы можно перевести как «караульный мясник», что по мнению авторов отражает две особенности поведения сорокопута — поджидание добычи с высоты отдельно стоящего объекта и разрывание пойманной жертвы на части о колючки[16]. Название lanius впервые появилось в работе швейцарского учёного-энциклопедиста Конрада Геснера. Линней присвоил птице видовое название excubitor, поскольку она, по его словам, «наблюдает за приближением ястребов и предупреждает о нём других певчих птиц»[17].
Серый сорокопут относится к роду сорокопутов семейства сорокопутовых. Последнее считается составной частью более обширной группы Corvoidea, имеющей статус надсемейства, наиболее древней среди четырёх надсемейств певчих птиц. Полагают, что ближайшими родственниками сорокопутовых являются врановые, то есть вороны и другие близкие к ним виды. Ископаемые данные представлены крайне скудно. Считается, что с большой долей вероятности древние представители семейства обитали в миоцене, даже с учётом того, что обнаруженный во Франции и заявленый как Lanius miocaenus вид может не только не принадлежать к роду Lanius, но и не относиться к сорокопутовым вовсе. Другая находка из позднего миоцена (около 6 млн лет назад), которую причисляют к роду Lanius, была обнаружена в районе венгерского города Полгарди (Polgárdi), однако её связь с современными видами остаётся невыясненной. Скорее всего, наследственная линия серого сорокопута является сестринской по отношению к линии обитающего в Африке сорокопута-прокурора. Судя по географическому распространению современных видов, центром радиации сорокопутов стала область в промежутке между Малой и Средней Азией. Вероятно, ко времени находки Полгарди линия серого сорокопута уже была отчётливо сформирована. Учитывая, что северные и африканские виды следовали правилу Бергмана, обнаруженные мелкие скелеты вряд ли могли принадлежать предку более крупного серого сорокопута[18].
Область распространения — зоны умеренного и субарктического климата северного полушария от лесотундр на севере до степей на юге. В общем случае гнездится в Евразии к югу до 50-й параллели, в Северной Америке к югу до 55-параллели. Исключение — горные районы Центральной Азии от Алтая до Тянь-Шаня, где граница гнездового ареала проходит значительно южнее в районе 42-й параллели. На севере обитает до 67—71° с. ш. (кроме восточной части Канады, где не встречается севернее 60-й параллели). Отсутствует в Исландии, на Британских островах, в районах, прилегающих к Средиземному морю (за исключением Пиренейского полуострова и Кипра), вероятно в Румынии, на Камчатке; во всех этих регионах отмечены лишь случайные залёты. В Швейцарии, Чехии и южной Германии небольшие популяции были отмечены в середине XX века, однако в настоящее время сорокопуты в этих областях отсутствуют[19].
Подвид bianchii, распространённый на Сахалине и южных Курильских островах, является преимущественно оседлым. То же самое относится к той части номинативного подвида excubitor, которая распространена в тёплом морском климате Европы. Остальные популяции в холодное время года перемещаются на небольшое расстояние к югу и, как правило, зимуют в лесостепной и степной зоне.
Пустынный сорокопут (Lanius meridionalis) ранее традиционно рассматривался в качестве подвида серого сорокопута. Он гнездится на юго-западе Европы (Пиренейский полуостров и Франция), в Северной Африке в районах, прилегающих к Сахаре, а также в полосе пустынь Средней Азии от Заволжья до Зайсана и Монголии. Этот вид населяет более засушливые биотопы, главным образом песчаные и глинистые пустыни, где встречается в саксаульниках и других участках с редкой древесной растительностью. В области пересечения ареалов серого и пустынного сорокопутов эти два вида не скрещиваются, хотя в прошлом веке возможно и давали совместное потомство.
Другие парапатричные родственники серого сорокопута — клинохвостый сорокопут (Lanius sphenocercus) с Дальнего Востока и американский жулан из Северной Америки. Более северный серый сорокопут симпатиричен по отношению к обоим из этих видов в местах зимней миграции. Окраска всех этих форм, по всей видимости симплезиоморфная, имеет общие черты у двух более отдалённых родственников — у распространённого в области Сахель к югу от Сахары сероплечего сорокопута (Lanius excubitoroides) и обитателя бассейна реки Конго белобрового сорокопута (Lanius mackinnoni). Чернолобый сорокопут (Lanius minor) имеет заметные морфологические особенности, благодаря которым его достаточно легко отличить от серого. Этот вид, распространённый от Балкан к востоку до Туркестана и Алтая, имеет общие с большим сорокопутом участки ареала в Восточной Европе и Средней Азии. Вероятно, он ближе к мелким и агрессивным сорокопутам с яркой коричневой окраской, которых напоминает благодаря своей бейтсовской мимикрией.
Пустынный сорокопут отличается менее контрастным оперением, обычно более тёмным серым в верхней части и без пестрин в нижней, зато с отчётливым розоватым оттенком на брюхе и отчасти груди. Белая надглазничная полоса развита хорошо и соединяется в основании клюва. Полосатый рисунок почти не развит развит — он едва присутствует у самок и менее заметен у молодых. Клинохвостый сорокопут, ареал которого незначительно пересекается с серым в Приморье, заметно крупнее серого и имеет широкие белые полосы на плечах и крыльях, а также белые три пары боковых рулевых. Наибольшую трудность может вызвать определение американского жулана, который имеет аналогичный окрас оперения, но отличается более коротким относительно головы и полностью чёрным клювом. В английском языке его называют «большеголовым» (англ. loggerhead), что как раз указывает на пропорцию головы. Чернолобый сорокопут меньше размером и имеет более короткий хвост, толстую шею, короткий клюв и длинные, частично перекрывающие хвост, крылья. Маска у этого вида значительно шире, захватывает лоб и иногда переднюю часть темени. Белая надглазничная полоса отсутствует, грудь и брюхо имеют розоватый оттенок. Африканские виды населяют другие ландшафты, нигде не пересекаясь с серым сорокопутом. У сероплечего сорокопута не развиты белые пятна на плечах, у белобрового белые пятна (зеркала) на крыльях. Кроме того, у обоих этих видов отличный рисунок хвоста.
灰伯劳（学名：Lanius excubitor）为伯劳科伯劳属的鸟类，俗名北寒露。分布于欧洲中部、亚洲北部，在中亚、印度、非洲越冬，也見於中国大陆的黑龙江、吉林、辽宁、内蒙古、新疆、甘肃、宁夏、河北等地，多生活于从平原到山地的疏林或林间空地附近。该物种的模式产地在瑞典。[2]
灰伯劳（学名：Lanius excubitor）为伯劳科伯劳属的鸟类，俗名北寒露。分布于欧洲中部、亚洲北部，在中亚、印度、非洲越冬，也見於中国大陆的黑龙江、吉林、辽宁、内蒙古、新疆、甘肃、宁夏、河北等地，多生活于从平原到山地的疏林或林间空地附近。该物种的模式产地在瑞典。
.jpg)
分類 界 : 動物界 Animalia 門 : 脊索動物門 Chordata 亜門 : 脊椎動物亜門 Vertebrata 綱 : 鳥綱 Aves 目 : スズメ目 Passeriformes 科 : モズ科 Laniidae 属 : モズ属 Lanius 種 : オオモズ L. excubitor 学名 Lanius excubitorオオモズ（大百舌、学名Lanius excubitor）は、スズメ目モズ科モズ属に分類される鳥類の一種である。名前の由来は、大きなモズの意。
ユーラシア大陸北部やインド中部、アフリカの中部で繁殖し、冬期はやや南方に渡って越冬する。
日本では冬鳥または旅鳥として渡来するが、数は少ない。北海道や東北地方では比較的多い。北海道では繁殖の記録がある。
全長約24cm。体重65-75ｇ。雌雄同色である。頭上から背中は灰色で、腰は白く、尾は黒い。翼は黒く、初列風切に白斑がある。眉斑は白く通眼線は黒い。幼鳥は全体に灰褐色である。
農耕地や草原に生息する。繁殖期以外は、単独で生活するものが多い。電線や枯れ枝、杭等にとまったり、低空飛行をして獲物を探す。
食性は動物食で主にネズミ等の小型哺乳類を捕食する。また昆虫類や小型の鳥類も捕食する。はやにえを行う。
樹上に枯れ枝、樹皮、植物の根を使って皿状の巣を作り、4-6月に1腹5-7個の卵を産む。抱卵期間は約15日で、雌が抱卵する。雛は19-20日で巣立ちし、その後約14日で親から独立する。
この項目は、鳥類に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（ポータル鳥類 - PJ鳥類）。 
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
,_%22El_Jable%22_plains_near_Tao,_Lanzarote_(24513392094).jpg)
_(5252094684).jpg)
.jpg)
.jpg)
_(14568940249).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
,_Sourbrodt,_Belgium.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
,_Sourbrodt,_Belgium.jpg)
_(14568940249).jpg)
.jpg)
_-_Lanius_excubitor_(120b).jpg){kind=link}
