Muggenorchis (Gymnadenia) is een geslacht met een dertigtal terrestrische soorten van de orchideeënfamilie (Orchidaceae). Negentien ervan komen in Europa voor, twee in België en Nederland.
De naam Gymnadenia komt uit het Oudgrieks en betekent zoveel als ‘naakte klieren’ (γυμνός, gumnos = naakt, ἀδήν, adēn = klier) en slaat op de afwezigheid van een vliesje rond de pollinia of stuifmeelkorrels .
De muggenorchissen zijn alle terrestrische, overblijvende kruiden die overwinteren met twee ondergrondse, gedeelde knollen. Daaruit ontstaat in het voorjaar een bloeistengel met verspreid staande bladeren.
De bladeren onderaan zijn lancetvormig en steeds ongevlekt, naar boven toe kleiner wordend tot schubben.
De bloeiwijze is meestal een dichte cilindrische aar met tientallen tot meer dan honderd bloemen, wit over roze tot lichtpaars. Bovenaan vormen kelkbladen en kroonbladen een kapje. De lip is breed drielobbig. Er is steeds een spoor.
Muggenorchissen komen voor in West- en Midden-Europa tot in Midden-Azië, voornamelijk in alpiene gebieden op kalkrijke gronden. Ze verkiezen kalkgraslanden en stenige plaatsen in volle zon of onder licht struikgewas.
Het geslacht Gymnadenia omvat tegenwoordig ook de soorten van het vroegere geslacht Nigritella, de vanilleorchissen. Ook het geslacht Pseudorchis, met de witte muggenorchis, wordt op basis van recente studies soms tot dit geslacht gerekend.
In België en/of Nederland zijn twee soorten inheems, de Grote muggenorchis (Gymnadenia conopsea) en de Welriekende muggenorchis (Gymnadenia odoratissima).
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Muggenorchis (Gymnadenia) op Wikimedia Commons. Sectie: Gymnadeniae
G. albida (Witte muggenorchis) · G. borealis · G. conopsea (Grote muggenorchis) · G. frivaldii · G. odoratissima (Welriekende muggenorchis) · G. pyrenaica · G. straminea
Sectie: Nigritellae
G. archiducis-joannis · G. austriaca · G. bicornis · G. buschmanniae · G. carpatica · G. cenisia · G. corneliana (Roze vanillieorchis) · G. crassinervis · G. dolomitensis · G. emeiensis · G. gabasiana · G. lithopoliticana · G. microgymnadenia · G. neottioides · G. nigra (Zwarte vanilleorchis) · G. orchidis · G. propinqua · G. rhellicani · G. rubra · G. runei · G. stiriaca · G. taquetii · G. widderi
Muggenorchis (Gymnadenia) is een geslacht met een dertigtal terrestrische soorten van de orchideeënfamilie (Orchidaceae). Negentien ervan komen in Europa voor, twee in België en Nederland.
