Celastraceae

Owoce Celastrus paniculatus

Kwiaty trzmieliny pospolitej

Dławiszowate (Celastraceae R. Br.) – rodzina roślin z rzędu dławiszowców (Celastrales). Obejmuje 94 rodzajów z ok. 1400 gatunkami^[1]. We florze Polski reprezentowana jest tylko przez rosnącą dziko trzmielinę (Euonymus) i dziewięciornika (Parnassia) oraz uprawianego dławisza (Celastrus)^[2]. Są to w większości drzewa i krzewy, rzadko rośliny zielne, szeroko rozprzestrzenione na wszystkich kontynentach (z wyjątkiem Antarktydy). Największa liczba przedstawicieli występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej. Zasiedlają bardzo różne siedliska, od wilgotnych lasów, poprzez zbiorowiska trawiaste i wydmy po pustynie. Liczne gatunki mają znaczenie użytkowe dostarczając drewna, pożywienia lub znajdując zastosowanie w lecznictwie^[3]. Rośliny drzewiaste z tej rodziny wyróżniają się zawieraniem gutaperki i charakterystycznych triterpenoidów^[1].

Morfologia

Dziewięciornik błotny

Salacia fruticosa

Pokrój

Grupa bazalna, obejmująca rodzaje Parnassia i Lepuropetalon, to rośliny zielne, podczas gdy reszta rodziny to niemal wyłącznie drzewa, krzewy i pnącza^[1].

Liście

Skrętoległe lub naprzeciwległe (czasem zróżnicowane w obrębie jednego rodzaju), rzadko okółkowe. Zwykle ogonkowe, całobrzegie lub piłkowane^[3], pojedyncze^[4]. Przylistki drobne lub nieobecne^[3]. Czasem liście silnie zredukowane, np. w rodzaju Psammomoya reprezentowane są tylko przez katafile^[4].

Kwiaty

W grupie bazalnej kwiaty pojedyncze lub w wierzchotce jednoramiennej. Pojedyncze i dość duże kwiaty Parnassia uznawane są za pierwsze kwiaty zredukowanej wierzchotki^[1]. W grupie tej kwiaty są obupłciowe, promieniste i 5-krotne. Działek kielicha jest 5, zachodzących na siebie^[3], u nasady są one zrośnięte^[1]. Płatków korony jest 5 (u Lepuropetalon brak), są one wolne, od drobnych rozmiarów do całkiem okazałych, całobrzegie, ząbkowane lub frędzlowate na brzegu, barwy białej lub kremowej. Pręcików jest 5, tyle samo prątniczków, przy których wykształcają się miodniki. Zalążnia jest górna u Parnassia i wpół dolna u Lepuropetalon, powstaje z 3–4, rzadko 5 owocolistków tworzących częściowo podzieloną (Parnassia) lub pojedynczą (Lepuropetalon) komorę z wieloma zalążkami^[1][3].

U reszty przedstawicieli kwiaty 4- lub 5-krotne wyrastają w kwiatostanach wierzchotkowych lub groniastych z kątów liści lub szczytowo. Kwiaty są symetryczne (tylko u Apodostigma nieco grzbieciste), obupłciowe lub jednopłciowe. Działki kielicha i płatki są wolne i zwykle niezbyt okazałe. Pręcików jest od 3 do 5, czasem też obecne są prątniczki. Zalążnia górna lub częściowo zagłębiona w dysku, podzielona częściowo lub całkowicie na dwie lub pięć komór^[3].

Owoce

W grupie bazalnej pękające, wielonasienne torebki^[3]. U pozostałych przedstawicieli owocem jest podzielona torebka, mięsisty pestkowiec, jagoda lub rozłupnia^[1][3].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2014)

Jedna z dwóch rodzin z rzędu dławiszowców (Celestrales), należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W klasyfikacjach wcześniejszych (system APG II z 2003) opcjonalnie wyodrębniane były rodziny dziewięciornikowatych (Parnassiaceae Martinov), Lepuropetalaceae Nakai, Pottingeriaceae Takht. W systemie APG III grupy te włączone zostały do dławiszowatych^[1].

Wykaz rodzajów^[5]

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist, podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (RosidaeTakht.), nadrząd Celastranae Takht., rząd dławiszowce (Celastrales Baskerville), podrząd Celastrineae Bessey in C.K. Adams, rodzina dławiszowate (Celastraceae R. Br.)^[6].

Podział według systemu Takhtajana

Gromada: okrytonasienne (Magnoliophyta), klasa: dwuliścienne (Magnoliopsida), podklasa różowe (Rosidae), nadrząd Celastranae, rząd dławiszowce (Celastrales), rodzina dławiszowate (Celastraceae).

Osobny artykuł: Systematyka dławiszowatych według Takhtajana.

Przypisy