Libélulas

Wia sie ausschaugn unt lébm

Mit Augnstécher (Libelln, Odonata) pezeichnet man a Gruppm va groaße, fårbige Insektn mit vier durchsichtige, steife Fliegl unt groaße Nétzaugn. Der Rumpf håt óft a gwisse Éhnlichkeit mit an Hubschrauber. Man sigg sie oft in der Nächnt van Wåsser. Sie kénnen in der Luft steahn bleibm unt aa hinterschi (rückwärts) fliachn. Sie sein Raber unt kénnen in Flug Insektn fången. Aa währet der Påårung kénnen sie fliachn (Tandemposizión). Zuasätzlich zun Geschlechtsorgan (gånz hintn) håt as Mandl aa nó an Spermienträger afn zweitn Åpschnitt van Hintertoal. Va zem nimmp as Weibele de Spermien. Aus de Ggoggelen kimmp as Jugntstadium auser (Nymphe), aus der Nymphe wert as ausgwåxne Insekt. Die Augnstécher ghearn van sem her zu de Insektn dé koa vóllkómmene Vawåndlung håbm.

Eintoalung

In der Insektnkunde sein de Libelln afn Rång van an Órdnung. Es gip weltweit pa de 5000 Årtn va Augnstécher, in Európa lei a pår Dutznt. Die Wissnschåftler unterscheidn zwoa Gruppm Unterórdnungen), Groaßlibelln unt de zårtern Kloanlibelln.

Der Nåmen

Der Nåmen isch in mehrere deitsche Dialekte pekånnt unt sóll dåher kémmen, dass dé Insektn óftramål in de Lait in de Augn fliachn. A Toal Wissnschåfler sågn, sel stimmp nét, åndre moanen, ass dé Insektn de glénzign Augn fir Wåsser håltn unt når zueifliagn.Wer in Dialektnåmen nét kénnt, sågg meistns Libell(e).

Chukcha k'utu nisqakunaqa (ordo Odonata) tawantin phawanapaq raprakunayuq, aycha mikhuq palamakunam. Qirisankunaqa yakupi kawsan, hinallataq aycha mikhuq.

Hawa t'inkikuna

• Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Chukcha k'utu

• Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Chukcha k'utu.

les damjheles et les monsieus, c' est ene sôre d' inseke avou cwate grandès aiyes ås fenès dintleures ki volèt come des areyoplanes, todi bén droet, et sins monter ni dischinde, åd dilong des aiwes, et magnî les moxhes. Ele ont ene tiesse come ene makete, et des gros ronds ouys. Leu halene vike dins la' aiwe, et scrote ene cåkêye di biesses, come les maclotes.

Rindjmint : ôre des odonates

On fwait l' diferince inte les ptitès damjheles (dizo-ôre des zigopteres), k' on voet voltî, et les gros monsieus (dizo-ôre des anizopteres), k' on creyeut, dinltins el Walonreye, k' il estént foirt dandjreus, et vos plént tchôkî, did la leu no d' mårtea d' diåle, et co ds ôtes.

Demwazèl se yon ensèk.

Referans

Lyen deyò

U termine corsu filangrocca hè usatu per duie tipi di insetti (Odonata è Libellula) legati à l'elementu acquaticu. I stadi giuvanili campanu infatti in l'acqua mentre l'adulti sò abili vulatori è pridatori di ghjornu chì campanu pressu di i stagni, pozze o corsi d'acqua calmi. Sò frà l'insetti chì ragghjungenu e taglie maiò è i culori più vivi. L'apertura alare hè suvente maiò di a lunghezza di u so corpu.

Glaozemakers of glaozewassers (Latien: Odonata) vormen een insecte-orde die wereldwied veurkomt mit meer as 5.000 soorten, merendeels in warmere gebieden. In Nederland en België leven zo'n 70 soorten glaozemakers. Glaozemakers bin vrie makkelijk te oenderscheien van are insecten, an de hand van de volgende kenmarken:

• Twee paor vleugels, die stevig, riek eaord en niet opvouwbaor bin, behalve bie de suborde van de Zygoptera.
• Kleine veulsprieten, die-j krap-an zien kunnen.
• Een lang en meestentieds slank achterlief.
• Grote samen-estelde ogen op een beweeglijke kop.
• 't Borststuk is schriks ericht.
• De poten bin naor veuren toe eplaotst.

Kleuren

De prachtige kleuren vervullen belangrieke functies veur de glaozemaker. Ze helpen bie 't herkennen van een epast mannetjen of vrouwtjen. Ze zörgen der oek veur dat de vorm van 't lief een bietjen verbörgen wort, waodeur ze makkelijker veur roofdieren verbaargen kunnen. Bie 't regelen van de temperetuur van 't lief wort deur een paor soorten de meugelijkheid tot kleurverandering gebruukt. Bie kouwere umstandighejen vient een verkleuring plaots van blauw naor bruun, waodeur de glaozemaker opwarmt.

Nedersaksisch

• Drèents:
  • glaezenwasser, glaoze(n)wasser, glazenwasser
  • blaorenbieter
  • wrattenbieter
• Grunnegs: droakenvlaig
• Oostfreisk:
  • hiespeerdje (Moormerlandsk)
  • herenpeerdje
  • duvelspeerdje (Pdt skriefwies: Düvelspeerdje)
  • droukenfleig (Pdt skriefwies: Drakenfleeg)
  • skoulapper (Pdt skriefwies: Schohlapper)
  • woortenbieter
  • blainbieter
• Stellingwarfs:
  • waeterjuffer
  • oosterpeerdjen (Westhoekers, De Kuunder, Blankenham)
• Tweants:
  • libelle
  • glazenmaker
  • glaajnmaker (Riesn)
• Veluws:
  • libelle
  • libel (Vaossen, Hoevelaken)
  • gläzenmäker (Attem)
  • glaozemaker (Putten)
  • glaozewasser (Putten, Armelo)

Foto-uutstalling

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

De Goldpeer (Odonata) höört to de Insekten to un stellt mank de Insekten en Ornen vör. Dat gifft up de ganze Welt 4.700 bekannte Aarden, dormank 85 Aarden, de in Middeleuropa vörkamen doot. De Flunken spannt över 20 bit 110 mm hen, bi de Aart Megaloprepus coerulatus könnt se ok bit 190 mm gahn.

De Naam

In de hoochdüütsche Sprake weert de Goldpeer hüdigendags Libellen nömmt. Düsse Naam is noch nich besunners oolt, eerst Carl von Linné hett em bruukt, as he de Deerter as „Libellula“ benöömt hett. En Grund hett he dor nich för angeven. To’n eersten Mol is dat Woort Libella avers al 1558 vun Guillaume Rondelet in siene „L'histoire entière des poissons“ bruukt wurrn.

Vunwegen den Infloot vun de Hoochdüütsche Sprake warrt ok up Platt hüdigendags woll vun Libellen snackt. Man dat gifft en ganzen Barg vun plattdüütsche Naams för düsse Deerter, dormank Goldpeerd, Glasemaker, Bremer Vagel, Ogensteker un Goldsmett. Wieter unnen staht de Naams, de in’t Neddersassische Wöörbook uptekent sünd, all upschreven.

Dat Lief

De Fleegappraat vun de Goldpeer is man gediegen. Se könnt beide Flunkenpaar unafhängig vun’nanner bruken. So schafft se dat un könnt miteens ümdreihen oder in’e Luft stahn blieven. Een Reeg vun Aarden kann ok trüchoors flegen. Bi’t Flegen schafft se bi 50 km/h. Dorbi slaht de Flunken bi 30 mol in’e Sekunne, wat nich sünnerlich gau is.

Besunners bi de Jumfern sünd de groten Vör- un Achterflunken een so groot, as de anner. Allerhand Flunkenadern loopt dor dör. Anners as de Neeflunken hefft de Goldpeer nich dat sünnerliche Flunkenlidd un könnt de Flunken nich na achtern över dat Lief leggen. Anners, as bi de meisten annern Insekten sitt de Fleegmuskeln direktemang an de Flunken. Stabil weert de Flögels dör en Reeg vun Langsadern. Twuschen düsse Adern is de Flögelhuut nich liek upspannt, man in’n Zickzack. In’e Midden vun den Flunken loopt de Adern tohopen in en Knütt (Nodus). So könnt de Flunken nich afknicken, wenn dor vun vörn oder achtern wat gegensleiht. Ganz buten an de Toppen vun de Flunken sitt bi de meisten Aarden en düster farvt Feld, wat en beten grötter is, as de annern. Dor warrt Flunkenplacken (Pterostigma) to seggt. Bi’t Flegen kann dat as Trimmtank bruukt weern, wenn dor Hämolymphe rinfüllt warrt. Alltohopen gifft dat grote Unnerscheden bi de Flunkenadern vun de verscheden Goldpeerd-Aarden, so dat se to’n Bestimmen un to’n systemaatschen Inorden vun de Deerter hölpen könnt.

De Goldpeer ehr Kopp is düütlich aftrennt vun de Bost. Dorüm kann he baven alle Maten goot röögt weern. An’n Kopp fallt de groten Facettenogen up. Bi enige Aarden könnt dor bit hen to 30.000 enkelte Ogen (Ommatidien) an sitten. Baven up den Kopp liggt denn ok noch dree Punktogen. Dor könnt de Deerter wohrschienlich bloß den Unnerscheed vun hell un düüster mit sehn. Vun al Insekten könnt de Goldpeer wohrschienlich an’n besten kieken. De Antennen sett sik bi de Goldpeer tohopen ut acht Leden. Se sünd kort, as man lüttje Bössen un weert bruukt, üm de Snelligkeit bi’t Flegen to meten. Dat könnt se mit Hölp vun de Föhlhaaren, de dor an sitten doot.

De Goldpeer hefft dannige Mundwarktüüch un sunnerlich de Ünnerkeven sünd stark, mit Tähn doran (dor kummt de wetenschopliche Naam „Odonata“ vun her). Vörn weert se afslaten vun de Böverlipp (Labrum). De Böverkeven (Maxillen) hefft beide en Grabbeler un de Ünnerlipp hett twee Lappen.

De Bost (Thorax) hett bi de Goldpeer dree Delen, as bi all Insekten. De beiden dannigen achtersten Bostsegmenten staht schraag gegen dat eerste Segment över. De Been deent up düsse Aart as en „Fangkorf“, de na vörn to steiht. An de Been sitt dannige Klauen an un an de Scheen (Tibia) sitt tomeist Döörn an. Denn könnt de Goldpeer jem ehre Büüt beter griepen un fastholen.

Dat lange Achterlief (Abdomen) besteiht ut tein Segmenten. De sünd mit en Huut unner’nanner verbunnen. Vunwegen dat dat Achterlief so lang is, hölpt he, dat Deert bi’t Flegen up Kurs to holen. Rögen mutt sik dat Achterlief sünnerlich bi de Paarung. Bi de Heken sitt an dat Enne vun dat Achterlief en Grieptang ut ummuddelt Anbacksels an dat Achterlief (Cerci), dor könnt se dat Seken bi de Paarung mit griepen. Bi de Lütt-Goldpeer gifft dat en unner un en böver Paar vun Achterlieftangen. Bi de Groot-Goldpeer is dat unnere Paar tohopensmolten to en Plaat. De Heken hefft denn an’t Achterlief noch en Kopulatschoonsappraat, de Seken en Apraat to’n Eierleggen (Ovipositor).

Wo de Goldpeer leven doot

Goldpeer leevt nich wiet af vun’t Water, vunwegen dat jem ehre Maden in Water leven mütt. Sünnerlich veel Grootlibellen fleegt avers ok wiet af vun Beken un Dieken, wenn se sik wat to Freten fangen wüllt. So maakt dat ok de Blaugröne Mosaikjumfer Aeshna cyanea. Besunners in de Tied, wo de Goldpeer riepen doot, sund se för en paar Weken afsiet vun dat Water unnerwegens. Ok de Seken fleegt nich geern an’t Water, vunwegen dat dor de Heken sünd un de nöögt jem denn to de Paarung. Dat gifft ok Aarden vun Goldpeer, de sünd an’n Stadtrand un in gröne Wohnstreken gor nich roor to finnen.

Dat gifft gor nich veel Goldpeer, de bloß an Strööm un Beken leevt. Sünnerlich an de Böverlööp un an de Borns, wo dat Water gau fleten deit, gifft dat bloß Deerter, de sik dor goot up anpasst hefft. In düsse Gegenden leevt besunners de Borngoldpeer vun dat Geslecht Cordulegaster. De ehre Maden bruukt Water mit veel Suerstoff, wat dat hier gifft. Man sitten doot se denn doch achter Steen un Waterplanten, wo dat en beten ruhiger togeiht. De Tweestriepen-Borngoldpeerd Cordulegaster boltonii kann een avers ok an Water finnen, wo dat bloß man suutje fleten deit.

An de Strööm un langsamen Beken leevt de Beekjumfern (Geslecht Calopteryx) un de Kohsteerten (Gomphidae). An Sittjen un lüttje Beken kann een de Helmwaterjumfer Coenagrion mercuriale finnen un ok de Vagelwaterjumfer Coenagrion ornatum.

Veel mehr Aarden möögt to’n Leven Water, wat steiht. Se sünd tohuse an Pööl, Meeren un Dieken. Dor leevt jem ehre Larven in dat siede Water bi’n Över un mank de Waterplanten. Dorbi gifft dat Aarden, as dat Grote Pickgoldpeerd Ischnura elegans, de Hoofiesen-Azurwaterjumfer Coenagrion puella oder de Blaue Glasemaker Aeshna cyanea, de scheert sik nich sünnerlich üm dat Water un könnt sik an veel Ümstänn anpassen. Veel Larven könnt ok mit tämlich schietig Water torecht kamen. Annere Aarden bruukt nu just bestimmte Aarden vun lüttje Water, as siede Water, de regelmatig utdröögt oder ok Slaaten.

Veel Goldpeer-Aarden leevt ok in’t Moor. Düsse Aarden sünd anpasst an de Tostänn in’t Moor, as an dat Water sien unbannig legen pH-Weert un an de bannig minnen Vörraden an Suerstoff, de dor to finnen sünd. Annerwegens könnt düsse Aarden meist gor nich överleven. Ok hier sünd verscheden Azurwaterjumfern tohuse, so, as de Speerwaterjumfer Coenagrion hastulatum, Glanzgoldpeer, as dat Arktisch Smaragdgoldpeerd Somatochlora arctica un Glasemakers, as de Fehnglasemaker Aeshna juncea. Typische Aarden in dat Moor sünd de meisten Moosgoldpeer (Geslecht Leucorrhinia).

„... Meist in jedeen vun düsse Weidegrünn gifft dat en Waterpool, mit en Kranz vun Sweertleljen dor ümto, dor hangt Dusende vun lüttje Goldpeer an, as bunte lüttje Stääv, wieldes de vun gröttere Aart in’e Midden vun den Diek snurrt, wo se in de Blöer vun de gelen Nymphäen dalfallt, as gollen Smucknadeln in Schalen vun Emaille. Dor luert se up de Waterinsekten, vun de se freten doot.“^[1]

Wie de Goldpeer leven doot

Goldpeer sünd Rövers un fangt jem ehre Büüt bi’t Flegen. Dor bruukt se jem ehre Been as Fangappraat bi un griept dor de Oppers mit.

Fangen doot se sünnerlich annere Insekten. Groten Unnerscheed maakt se dor nich bi un griept meist allens, wat se unnerkriegen könnt. Besunners de Heken föhrt sik ok as Kannibalen up un freet ok annere Goldpeer, towielen sogar vun de egen Aart, sunnerlich in de Tied vun de Paarung. Up Jagd fleegt se nich bloß över Water, man ok över Wischen un free Stäen in’t Holt un annerwegens. En paar Aarden, sünnerlich ut de Tropen, man ok de Gröne Glasemaker, de bi us tohuse is, jaagt bloß in de Schummertied. Dorbi bruukt se de Ogen to’n Finnen vun de Büüt.

Just so, as annere Insekten ok, laat sik de Goldpeer dat Lief un sunnerlich de Muskeln geern vun de Sunne beschienen un upwarmen. Dorbi sett se sik enerwegens dal, wo de Sunne henschienen deit un streekt dor jem ehre Flunken ut. Unner de Flunken warrt de Warmte denn spiekert.

Ofschoonst de Goldpeer bannig gau flegen könnt, gifft dat doch en grote Masse vun Fienden, de jem freten doot. Sunnerlich, wenn se to’n lesten Mol jem ehre Huut afstrepelt un sik ut de Larvenhuut rutarbeiden doot, könnt se fix angrepen weern. Besunners Poggen, Fladdermüse un Vagels freet Goldpeer. Man ok Wöpsen, Weevspinnen un Iemecken könnt just utslippte Goldpeer angriepen un vertehren. Denn gifft dat ok noch Fleeschfreten Planten, de to’n Gefohr för de Goldpeer weern könnt, as de Daulöpel (Drosera). Ok Parasiten maakt sik an de Goldpeer ran, sunnerlich de Larven vun Watermieten, in Middeleuropa besunners de Aarden Arrenurus un Limnochares. De Larven vun de Goldpeer weert besunners vun annere Golspeerlarven upfreten, man ok vun annere Rövers in dat Water.

De utslippten utwussen Deerter weert bi de meisten Aarden so bi sess bit acht Weken oolt. Gifft ok Aarden, de leevt bloß bi twee Weken. In Middeleuropa leevt de Wintergoldpeer (Geslecht „Sympecma“) an’n längsten. Se överwintert as utwussen Deerter un leevt dor denn tein bit ölben Maanden um. Vunwegen dat se in’n Winter vunwegen de Kulle ganz stief un klamm sünd, leevt se avers bloß veer bit sess Maanden as aktive Deerter.

Wie sik de Goldpeer vermehrt un wie se wassen doot

Heken un Seken vun de Goldpeer dreept sik in’n Floog. Eerst gifft dat en Vörspeel, denn grippt dat Heken mit de Tang an dat Achterlief dat Seken achter’n Kopp. Dornah buugt sik dat Seken in’n Flegen na vörn un röögt mit ehr Geslechtsgatt an dat achte oder negente Segment vun’t Achterlief den Samenbüdel vun dat heken an’t tweete oder drüdde Achterliefsegment. Dor kümmt dat Paarungsrad bi tostannen, dat bi Goldpeer so typisch is.

Na de Paarung leggt dat Seken de Eier tomeist in en Water af. Dor gifft dat Aarden bi, de steekt de Eier in Waterplanten rin (endophytsch) un annere, de smiet de Eier bi’t Flegen in dat Water af. Noch annere strepelt de Eier unner Water af (exophytsch). Wecke Aarden steekt de Eier in de Borken vun Bööm, de an’t Över staht (so maakt dat u. a. de Weidenjumfer oder smiet de Eier as en Reeg vun Koornsnieders ut de Luft af över dröög Sietland, wo amenne later mol Water in stahn schall. De Eier könnt tohopen in’t Tandem afleggt weern, man ok alleen vun dat Seken. Wunnerlich is ok, dat en Reeg vun Aarden (as de Beekjumfern un de Gemene Bekerjumfer) bit to 90 Minuten heel un deel unner Water afduken könnt, wenn se de Eier afleggt. Veele Aarden bruukt besunnere Substraten to’n Afleggen. Dat Seken vun den Grönen Glasemaker stickt de Eier bloß man in de Blöer vun den Heekstohl Stratiotes aloides in, un veel Moorgoldpeer bruukt dor Törfmoosen (Sphagnum spp.) to.

Ut de Eier slippt bi meist al Aarden eerst mol de so nömmten Prolarven, de düütlich anners utseht, as de latern Larven. Se sünd tomeist länger un könnt jem ehre Beene nich bruken. Al in de eersten Sekunnen oder tominnst in de eersten Stunnen strepelt se denn to’n eersten Mol jem ehre Huut af.

In’t Water sünd de Larven as Rövers goot anpasst. Wichtigst Reedschop dorför is de typische Fangappraat. Wenn he nich bruukt warrt, is he unner’n Kopp tosamenfoolt’. Wenn en mööglich Opper to faten is, suust dit Instrument mit siene Klauen na vörn un de Büüt warrt packt. Jumfern (Zygoptera) möögt an’n leevsten Müggenlarven un Lüttkreeften. Larven vun de Echten Goldpeer jaagt lever gröttere Büüt, as lüttje Pielepoggen oder Insekten un de ehre Larven.

To’n Aten unner Water bruukt de Larven twee verscheden Techniken. De Jumfern hefft an jem ehr Achterenne dree blattformte Steertkemen. Dor könnt se Suerstoff ut dat Water mit upnehmen. De Echten Goldpeer hefft keen sichtbare Kemen. De sitt bi jem in’t Darmenne (Darmkemen). De Suerstoff warrt hier dör en sünnerlich Geweev in den Enddarm upnahmen.

Normolerwiese leevt de Larven veel länger, as de Goldpeer, de dor an’n Enne ut rutkrupen doot. In Middeleuropa wahrt dat Leven vun en Goldpeerlarv twuschen dree Maanden (bi den Fröhen Heidekoornsnieder Sympetrum fonscolombii bit hen to fiev Johren (bi de Borngoldpeer vun dat geslecht „Cordulegaster“). De meisten Larven wasst een bit twee Johr. Dor maakt de Larven mehr as tein Afsnitten bi dör un weert dor jedet Mol grötter bi. An’n Sluss vun jeden Afsnitt vun en Larvenleven mutt de ole Huut afstrepelt weern.

An’n Enne vun den lesten Afsnitt as Larv geiht dat Deert ut’n Water rut un söcht sik jichenswat, wat lootrecht steiht, un maakt sik dor an fast. Anners is dat bloß bi de Kohsteerten (Gomphidae). De slippt faken ut, wenn se in’e Waag up’n Flintsteen oder up’n blanken Grund liggen doot. Anbacken doot se sik an Wuddelwarks, Steen oder Fels, an Büsch un Bööm, man ok an Minschenwarks, as Bruggenpielers un Bootshüser. An’n meisten söökt se sik avers Stengels un Blöer vun Planten ut, de an’t Över oder in’t Water staht.

To’n Slippen sünd se towielen en ganze Tied unnerwegens. Besunners de Falkengoldpeer (Corduliidae) un Borngoldpeer gaht een Meter oder ok allerhand Meters wiet, wenn se en passlichen Platz to’n Slippen söken doot. Wenn se ankamen sünd, denn so slippt dat fardige Insekt ut un de Larvenhuut blifft na. Mit Hölp vun de Larvenhuut könnt de europääschen Aarden tomeist ohn Problem bestimmt weern.

Goldpeer in Gefohr

In dat Johr 2001 is de Plattbuuk (Libellula depressa) to dat Insekt vun dat Johr wählt wurrn. As Grund is angeven wurrn, düsse Koornsnieder, de wiethen vörkummt un ok in’t Oge fallt, scholl an de Steed vun al Goldpeer (Odonata) stahn un de Lüde mit de Nese dor up stöten, dat se in Düütschland al in Gefohr sünd. Sünnerlich vunwegen dat dat mit den Schiet un Dreck in de Umwelt jummers leger warrt un vunwegen dat ok jummers mehr Water dröögleggt weert, sünd de Goldpeer in Gefohr. Dat gellt för twee Drüddel vun de üm un bi 80 Aarden, de dat bi us geven deit. Bi 20 % sütt dat sogor so ut, dat de Aarden utstarven doot, wenn sik nix ännert. Vunwegen dat de Lüde, de sik dor nich wetenschoplich mit befaten doot, normolerwiese de Ünnerscheden twuschen de Goldpeerd-Aarden nich kennt, staht in Düütschland un de meisten Länner in’e Naberschop unner Aardenschuul. Bloß de lediggen Hüüt dröövt na dat Afstrepeln insammelt weern.

Goldpeer doot nix

Anners, as de Lüde wiethen meent, sünd Goldpeer nich giftig un könnt ok nich steken. Minschen doot se also rein gor nix. Ole Naams, as „Ogensteker“ un „Blootsuger“ sünd tostanne kamen, weil de Minschen dat nich wußt hebben. So sund de Goldpeer in slechten Roop kamen. Wenn en Goldpeerd, dat fungen is, den Minschen in’n Finger bitt, denn so is dat woll to spören, man kehlen deit dat normolerwiese nich.

Goldpeer griept ok nie nich en Minschen an. Tomeist sünd se bange un neiht ut. Dat gifft avers en Reeg vun grote Aarden, as den Blauen Glasemaker, de kaamt towielen neeschierig anbruust un wüllt sik den Minschen ankieken, de in ehr „Revier“ rinstappt is. Dor blievt se in’e Luft bi stahn in den „Rüddelfloog“. De een oder anner versteiht dat nich richtig un denkt, dat Deert will nu angriepen.

De Goldpeer ehre Evolutschoon

De öllsten Fundstücken vun Deerter, de utseht, as Goldpeer, stammt ut dat bövere Karbon. Se sünd bi 320 Millionen Johre oolt. Mit Naam weert se Palaeodictyoptera nöömt. Jem ehre Flunken spannt sik bi de Stenodictya woll över 60 cm hen. Se hefft woll in Woolden leevt, vunwegen dat de Överresten in Steenköhlen funnen wurrn sünd. Avers düsse Deerter weern noch keen Goldpeer, man se sünd woll de Vöröllern vun al Fleeginsekten. Anners as de hüdigen Insekten hefft se ok an dat eerste Segment vund e Bost, an de so nömmte Vörbost, so’n Aart vun Flunken harrt.

Ut dat bövere Karbon sünd bavenhen noch bi 20 verscheden „echte“ Vöröllern vun de Goldpeer bekannt. Düsse Deerter dreegt den Naam vun Protodonata oder ok Megasecoptora. Bekannt is sunnerlich dat Resengoldpeerd Meganeura monyi mit Flunken, de bit 70 cm överspannt. Bi Meganeuropsis permiana sünd dat sogor bit 72 cm.

Ut de Trias un de Kried hefft sik Vertreders vun en Grupp funnen, de toeerst as Vöröllern vun de Jumfern ankeken wurrn sünd. Dorüm hefft se den Naam Protozygoptera afkregen. Funnen wurrn sünd se up de Falklandinseln. Ut desülbige Tied sünd in Sibirien un in Australien Deerter funnen wurrn, de sünd ankeken wurrn as Vöröllern vun de Echten Goldpeer un hefft den wetenschopplichen Naam vun Protanisoptera kregen. Beide Gruppen sünd avers, just so, as de Protodonata, keen Vertreders vun de hüdigen Goldpeer un köönt dor ok nich ünnerordent weern. Just so sütt dat mit de Archizygoptera un de Triadophlebiomorpha ut. Düsse Deerter un ok de annern ut de latern Epochen sünd bloß noch 6 bit hööchstens 20 cm groot.

Eerste Vertreders vun de hüdigen Goldpeer sünd in de Kried an’t Licht kamen, mööglicherwiese ok al in’t Jura. De Upbo vun dat Lief un ok de Aart un Wiese, wie se leven doot, hett sik denn in de lesten 150 Millionen Johren nich mehr groot ännert.

De gröttsten Goldpeer in de Juratied sünd vör um un bi 150 Millionen Johren bi Solnhofen un Eichstätt dör de Luft suust. Se weern vun de Aart Aeschnogomphus intermedius un jem ehre Flunken hefft 21 cm överspannt un jem ehr Lief is bi 15 cm lang ween.^[2]

Systematik bi de Goldpeer

Bi de Goldpeer gifft dat dree Unnergruppen. De weert ok as monophyleetsche Gruppen ankeken (Lohmann 1966). Enkelte Forschers meent avers, dat de Jumfern keen natüürliche Grupp (Monophylum) sünd.

De Jumfern (Zygoptera, bi 2.600 Aarden) hefft twee Flunkenpaaren, de liek groot sünd. Wenn se Deerter roht, weert se na achtern över dat Lief tohopenfoolt’. De Ogen staht wiet ut’neen. En anner Kennteken vun düt Taxon sund de dree Tracheenkemen bi de Larven.

De beiden neegsten Gruppen vun de Goldpeer (Oorgoldpeer un Echte Goldpeer) weert tohopenfaat unner den Naam vun „Epiprocta“. Se hefft gröttere Ogen, de dicht bi’nanner liggen doot un an dat Achterlief bi de Heken dreegt se en Grieptang (Epiproct). Ok de Darmkemen sünd bi düsse Gruppen en gemeensam Kennteken.

To de Epiprocta höört de Oorgoldpeer (Anisozygoptera oder Epiophlebioptera). De gifft dat hüdigendags bloß noch in twee Aarden in’n Himalaya un in Japan. Ok de Echten Goldpeer höört to de Epiprocta (Anisoptera mit bi 2.500 Aarden). Se hefft Flunkenpaar, de unnerscheedlich groot sünd. Wenn de Deerter roht, staht se na de Sieten hen vun dat Lief af.

Goldpeer (Odonata)

├── Jumfern (Zygoptera) └── Epiprocta ├── Oorgoldpeer (Anisozygoptera, Epiophlebioptera) └── Echte Goldpeer (Anisoptera) 

Plattdüütsche Naams för Goldpeer

In dat Neddersassische Wöörbook weert düsse Naams för Goldpeer angeven:

Arsstipper, Berbuck, Berhan, Bersuper, Bertapper, Bessenbinder, Blauer Dragoner, Blauet Perdje, Blaue Waterjumfer, Blaufarver, Bleienbiter, Blinde Flege, Blinde Ule, Blotsuger, Bolsch, Botterflögel, Botterflünk, Bottervogel, Bremer, Bremer Vogel, Bremse, Brettsnider, Brummer, Brummstert, Bruse, Brutperd, Bullenbiter, Bunter Schoster, Burrevogel, Busse, Dabbel, Damensnider, Dubbeldecker, Dumensnider, Engelsperdje, Flegendet Perd, Flegensnapper, Fleger, Flertje, Flirrk, Flortsche, Flüdderken, Flüdderperd, Fludderule, Flüggeres, Flüggling, Gestperd, Gewiddervogel, Glasemaker, Gläserner Hingst, Gläsker, Glassnider, Gleuworm, Gnitte, Goddesperd, Gökeler, Goldperd, Goldsmett, Gosperd, Grasjumfer, Grille, Gröner Snider, Grote Flege, Grote Mügge, Groter Schoster, Groter Snider, Hans-Peters-Perd, Hauperd, Hauperdje, Hemken, Herrensperd, Herrtjeperdje, Herr-up’t-Perdje, Himmelsperd, Himmelszicke, Hingstperd, Hissekenkiker, Hißperd, Hißperdje, Hoppenperd, Hüppstapel, Immenfreter, Immensnider, Isabelle, Jimsbuck, Jimsflege, Johannisperd, Jumfer, Jumfernlischen, Jumfernstert, Jungfro, Kankel, Kattenstert, Kikejumfer, Klarmaker, Klas-Hingst, Kobirser, Kodod, Kofittjen, Koherder, Kornsnider, Kostert, Kostertje, Koswanz, Krummstert, Kutschperd, Kutscherperd, Langben, Langbenige Mügge, Langbente Flege, Langbente Mügge, Langlif, Libelle, Lüttje Ule, Lüttjer Wartenbiter, Lüttje Waterwage, Maivogel, Morflege, Mügge, Nachtfalder, Nachtule, Nackte Jumfer, Neiersche, Ogensteker, Orsnider, Ossenbrummer, Perdflege, Perdgos, Perdje, Perdjumfer, Perdmänneken, Perdrider, Perdsteker, Perdstert, Perdstertje, Perdwepse, Peter-Vogel, Peter-Hingst, Peter-Perd, Pickschoster, Pingstperd, Postperd, Reinemaker, Retsnider, Rickerperdje, Ridderperd, Ridder-to-Perd, Rider, Riderperd, Ror-Ror, Rüterperd, Rütersporn, Rüter-to-Perd, Rüter-up’t-Perd, Sadelperd, Schandarm, Schaper, Scharrbulle, Schelpflege, Schere, Scherensliper, Schillebold, Schoster, Schosterbuck, Schoster-Dickkopp, Schoster-Picklappen, Schurrscharr, Schurrschott, Schurrschurr, Sejumfer, Snake, Snider, Sniderjunge, Sniderken, Sniderknecht, Snidersche, Snider-Wippwupp, Sommervogel, Sonnenperd, Spanische Jumfer, Spanner, Spelmann, Spinnjumfer, Springhan, Stasche, Stekeding, Stekedings, Stoppnadel, Sturbulle, Sülvernet Perdje, Sumpflege, Surre, Swinesnider, Tonsnider, Ule Uleken, Wartelbiter, Wartenbiter, Waterbottervogel, Waterflege, Waterflittjen, Waterflögel, Watervogel, Watergrille, Waterjumfer, Waterjungfro, Waterlibelle, Waterlöper, Watermügge, Waterperd, Waterrider, Waterschoster, Watersegeler, Watersnider, Watersummer, Waterule, Waterwage, Wegwiser, Wilder Hingst, Wildet Perd ,Windsnider, Wippstert, Wittworm, Zeppelinflege.^[3]

Kiek ok bi

• List vun Insekten

Borns

1. ↑ Annette von Droste-Hülshoff: Westphälische Schilderungen aus einer westphälischen Feder, översett ut WP:de
2. ↑ E. Probst: Rekorde der Urzeit. Bertelsmann, München 1992, S. 108. ISBN 3-570-01382-0
3. ↑ Niedersächsisches Wörterbuch, Berichte und Mitteilungen aus der Arbeitsstelle, 7. Regionaltreffen in der Gemeinde Amt Neuhaus am 2.3.2002, rutgeven vun Dieter Stellmacher, Göttingen, 2002

Literatur

• J. d'Aguilar J, J.-L. Dommanget: Guide des Libellules d'Europe et d'Afrique du nord. Delachaux et niestlé, Lausanne 1998. ISBN 2-603-01119-7
• A. Arnold: Wir beobachten Libellen. Urania, Leipzig 1990. ISBN 3-332-00259-7
• R.R. Askew: The Dragonflies of Europe. Harley Books, Great Horkesley 1988. ISBN 0-946589-10-0
• H. Bellmann: Libellen beobachten – bestimmen. Naturbuch, Augsburg 1993. ISBN 3-89440-522-8
• PS. Corbet: Dragonflies: Behaviour and Ecology of Odonata. Harley Books, Colchester 1999. ISBN 0-946589-64-X
• G. Jurzitza: Der Kosmos-Libellenführer. Franckh-Kosmos, Stuttgart 2000. ISBN 3-440-08402-7
• K. Kuhn, K. Burbach: Libellen in Bayern. Eugen Ulmer, Stuttgart 1998. ISBN 3-8001-3495-0
• H. Lohmann: Das phylogenetische System der Anisoptera (Odonata). in: Entomologische Zeitschrift. Ulmer, Stuttgart 106.1996, 209-252.
• R. Raab, A. Chovanec, J. Pennerstorfer: Libellen Österreichs. Springer, Wien/New York 2006. ISBN 3-211-28926-7
• J. Silsby: Dragonflies of the World. Smithsonian, Washington 2001. ISBN 1-56098-959-9
• K. Sternberg, R. Buchwald: Libellen Baden-Württembergs. 2 Bnn. Eugen Ulmer, Stuttgart 2000. ISBN 3-8001-3508-6, ISBN 3-8001-3514-0
• Jennifer Ackerman: Lustkämpfe der Libellen. Die wilden Zeiten der Paarung. in: National Geographic Deutschland. Gruner & Jahr, Hamborg 2006,4, S. 90-105.

Weblenken

• Goldpeer in dat Natur-Lexikon
• Siet vun de Schutzgemeinschaft Libellen in Baden-Württemberg e.V.
• Wat een över Goldpeer weten scholl
• engelschen Text över de Afstammung vun de Goldpeer, dorto Biller över dat Lief
• Seite der Gesellschaft deutschsprachiger Odonatologen e.V. (Fachverband in de Kuntreien mit düütsche Sprake, Rutgever vun de Tiedschrift „Libellula“)
• libelleninfo.de
• Makrofotografie - Fotos vun Goldpeer

Korendot (Odonata) ollah böbökköin lahko.

Libellen (Odonata) sinn eng Uerdnung an der Klass vun den Insekten (Insecta). Weltwäit si ronn 4700 Aarte vu Libelle bekannt.

Méi Informatioun doriwwer am Artikel: Systematik vun de Libellen

Libellen zu Lëtzebuerg

2006 konnten enger Studie vum Roland Proess no, 62 Libellenaarten zu Lëtzebuerg nogewise ginn.

Literatur

• Proess, R., 2006: Verbreitungsatlas der Libellen des Großherzogtums Luxemburg. Ferrantia. Trav. sc. Musée nat. hist. nat. Luxembourg 47, 164 S.

Um Spaweck

Commons: Odonata – Biller, Videoen oder Audiodateien

• De Verbreedungsatlas vum Roland Proess als PDF-Datei

De libelln (Odonata) zyn 'n orde van vlêeseetnde insektn, die de oenglykvleuglign (Anisoptera) en de woatrejuufrs of glykvleuglign (Zygoptera) omvat. Dr zyn oengevêer 5900 sôortn beschreevn^[1].

Etymologie

Johan Christian Fabricius is de scheppre van de term Odonata uut 't Grieks οδόντoς (οδούς), odontos (tand) schynboar omda de libelln tandn ên ip undre mandiebls, aloewêl de mêeste insektn ook mandiebls mê tandn ên^[2].

Systematiek en taksonomie

Die orde wierd tradiesjonêel tegoare gepakt mê de haften (Ephemeroptera) en verschillnde uutgestorvn ordn in e groep genoamd de Palaeoptera, mo die groepeerienge ku parafyleetiesch zyn. Wa da ze gemêenschapplik ên mê haftn is de maniere woarip da de vleugls gelid zyn en oe da ze stoan in ruste.

In sommigte stuudjes ^[3] wordn d' Odonata verstoan in e wydre betêeknisse, in de groend soamnvollnd mê de superorde Odonatoptera mo zoendre de vôoriestooriesche Protodonata. By die benoadrienge is de term Odonatoidea gebruukt, in de platse van Odonatoptera. De systematiek van de Palaeoptera is in 't hêele nie ipgelost; wa da wêl kan gezeid wordn is da oenofanklik van 't feit of ze "Odonatoidea" of "Odonatoptera" gêetn wordn, d' Odonata en undre uutgestorvn verwantn wê deeglik e kloade vormn^[4].

Dr wierd lange tyd geloofd da de Anisoptera 'n oendrorde woarn, en datr e derde was, de "Anisozygoptera". Echtre, ziedre wierdn gekombieneerd in d'oendrorde Epiprocta (woarin da Anisoptera 'n infraorde is) achtre dat 't uutkwam da de "Anisozygoptera" e parafyleetiesche groep is, saamgesteld uut mêest uutgestorvn ofstammliengn van Epiprocta-evoluusje. De twêe leevnde sôortn die in die groep geplatst zyn, wierdn dus gezet in de infraorde Epiophlebioptera, terwyl da de fossiele taxa die doarin woarn gezet nu verdeêeld zyn oovre de Odonatoptera (of Odonata in brêe zin)^[5].

De Tarsophlebiidae zyn e vôoriestooriesche famielje van d' Odonatoptera die ku beschowd wordn lik e boazies vo de Odonata ofwêl undre zustre-takson.

Ofmeetienge

De grotste leevnde libelle is de Centroal-ameeriekoansche Megaloprepus coerulatus (Zygoptera: Pseudostigmatidae) mêt e vleugle-oovrespannienge van 191 mm. De zwoarste leevnde libelln Tetracanthagyna plagiata (Anisoptera: Aeshnidae) mêt e vleugle-oovrespannienge van 165 mm, en Petalura ingentissima (Anisoptera: Petaluridae) mêt e lyf-langte van 117 mm (vôgns sommigte bronn 125 mm) en e vleugl-oovrespannienge van 160 mm. De langstleevnde libelle is de Neotroopiesche Mecistogaster linearis (Zygoptera: Pseudostigmatidae) mêt e lyf-lankte van 135 mm. Somtyds is de Hawaiioansche Anax strenuus (Anisoptera: Aeshnidae) vermeld lik de grotste libelle mêt e veroenderstelde vleugle-oovrespannienge van 190 mm, mo da zoe e foable zyn angezien datr weetnschapplik mo van 152 mm sproake is.

De verstêende reuzelibelln uut 't Paleozoicum lik Meganeuropsis permiana uut 't Perm van Nôord-Amerika mê toe 71 cm vleugle-oovrespannienge ^[6][7] en 43 cm lyf-lankte zyn de grotste insektn van alle tydn gewist en ze ôordn by d' orde Meganisoptera, verwant mê de libelln mo gin dêel van de teegwôordige orde Odonata in de nowe betêeknisse.

De klinste leevnde libelle is Nannophya pygmaea (Anisoptera: Libellulidae) uut Ôost-Oazje, mêt e lyf-lankte van 15 mm en e vleugle-oovrespannienge van 20 mm, en de klinste woatrejuufr (en de klinste libelln uut olle tydn) zyn sôortn van 't geslacht Agriocnemis (Zygoptera: Coenagrionidae) mêt e vleugle-oovrespannienge van mo 17–18 mm.

Beschryvienge

Die insektn zyn gekenmerkt deur grôote roende koppn mêesta bedekt deur goed-oentwikklde soamngesteld oogn, pôotn woamee da ze gemakklik prôojn (andre insektn) kunn vangn in de vlucht, twêe poar deurschynnde vleugls die oenofanklik van mekoar beweegn, en lange achtrlyvn. Zydre ên drie ocelli en korte voelsprietn. De insekte-moenddêeln zyn an den oendrkant van de kop en bevattn ienklvoedige kownde mandiebls by 't vulwassn insekte ^[8].

By de mêeste famieljes istr e strukteure ip de boovnste bôord neffns de top van de vleugle genoamd de pterostigma. Die is verdikt, mê lymfevocht gevuld en dikkers gekleurd en ofgezet mê nervn. De werkienge van de pterostigma is nie hêelegans gekend, mo z' ên verzeekrs 'n aerodynoamiesche uutwerkienge ^[9] en kun ook 't zicht reegln. Mêer massa ip 't ende van de vleugle kan ook de energie beperkn die nôodig is vo de vleugls ip en neere te beweegn. De zjuuste kombienoasje van styfeid van de vleugle en vleugle-massa kut d' energie nôodig vo te vliegn vermindrn. Pterostigma wordn ook by andre insektn gevoenn, lik by byn.

De nymfn ên e mêer gedroengn, kortre lyf of de vulwassn. Buutn 't oentbreekn van vleugls, zyn undre oogn klindre, undre voelsprietn langr en is undre kop mindre beweeglik of by 't vulwassn insekte. Undre moenddêeln zyn veranderd, mêt 't labium angepast in 'n êenig gryporgoan vo de prôoje te pakkn. Woatrejuufre-nymfn oasmn deur uutwendige kiewn ip 't achtrlyf, terwyl da oenglykvleuglign-nymfn oasmn deur 'n orgoan in undre rectum ^[8].

Aloewêl algemêen reedlik glykoardig, verschilln d' oenglykvleuglign en de glykvleuglign vo verschillnde, gemakklik êrkennboare trekkn. D' oenglykvleuglign zyn goeje vliegrs mêt e sterk lyf en in ruste oedn z' undre vleugls ofwêl no de zykant of no buutn en no beneen (of zeifs e bitje no vôorn). Woatrejuufrs zyn mindre sterk, zeifs iddre zwak lik of dat ze in de vlucht dr uutzien, en in ruste oedn de mêeste sôortn undre vleugls nor achtre gevoedn oovre 't achtrlyf. D' oogn van de oenglykvleuglign bezettn 't mêeste van de kop, mekoar roaknd (of bykans roaknd) oovre 't voroofd. By woatrejuufrs istr typiesch 'n oopnienge tusschn d' oogn.

Ekologie en leevns-kriengloop

Libelln leevn in 't woatre of by 't woatre in de jeugd-foaze. De vulwassn insektn wordn 't mêest in d' omgeevienge van woatre gezien en zyn dikkers beschreevn lik woatre-insektn. Mo dr zyn ook veele sôortn die verre van 't woatre verbluuvn. Ze zyn hêel undre leevn vlêeseetrs, en ze voedn undre mê klindre insektn.

Mannlikke libelln ên ingewikklde geslachtsdêeln, verschillnd van de deze by andre insektn. Die omvattn cerci-gryprs en e twidde stêl koppuloasje-orgoann ip 't achterlyf woarin da 't zoad bewoard is, vôortgebrocht deur de primèère geslachtsdêeln. Vo te poarn grypn de vintjes 't wuuvetje by eur borststik of kop en plôojn eur lyf zoda eur eign geslachtsdêeln kun vastegoedn wordn deur de kopuloasje-orgoann die 't zoad bevattn ^[8]. Mannlikke libelln ên e kopuloasje-orgoan ip de buukzyde van 't achtrlyf, twidde segmente, woarin da ze de zoadcelln bewoarn; zydre poarn deur de kop van 't wuuvetje (onglykvleuglign) of 't boststik (gelykvleuglign) mê nypers geleegn ip 't uutende van 't mannlik achtrlyf; 't wuuvetje plôojt eur achtrlyf no vôorn vo 't mannlik orgoan te roakn en 't zoad t' oentvangn. Da wordt gêetn de "wiel"-poziesje.

D' eirs wordn geleid in 't woatre of ip plantn by 't woatre of natte platsn, en ze kommn uut vo de pro-nymfn vôort te briengn die leevn van de voediengsstoffn die in d' eiers woarn. Z' oentwikkln no instars (da zyn joenge insektn tusschn twêe vervelliengn in) mê by benoadrienge 9-14 vervelliengn die (by de mêeste sôortn) gulzige roovrs zyn vor andre woatre-organismn, woaroendre klêene vistjes. De nymfn gruujn en vervelln, geweunlik in de scheemrienge of den oavnd, no vliegnde oenrype vulwassn, die nog gin vaste kleur ên. Die insektn oentwikkln loatre toe volwassn die undre vôortplantn.

E bitje voddr kykn

• Lohmann H. 1996 : Das phylogenetische System der Anisoptera (Odonata), Deutsche Entomologische Zeitschrift, 106/9, p. 209–266

Eksterne koppliengn

• (en) Anatomy of Odonata
• (en) Odonata of North America - diagnostic photographs and information
• (en) Dragonflies and Damselflies (Odonata) of the United States - from U.S. Geological Survey (U.S. Geological Survey). State-by-state listing of species with distribution maps, images and other information.
• (en) Dragonflies and damselflies at the Odonata Information Network
• (en) Maps, photographs and diagnostic information pertaining to dragonflies and damselflies
• (en) dragonflies and damselflies on the University of Florida / Institute of Food and Agricultural Sciences, Featured Creatures Web site
• (en) Odonata of Ottawa Canada
• (en) World Odonata List
• (en) PDF Rehn, A. C. 2003 : Phylogenetic analysis of higher-level relationships of Odonata, Systematic Entomology, 28/2, p. 181-240.
• (en) Trueman, John W. H. 2008 : Tree of Life Web Project
• (en) Trueman, John W. H. & Rowe, Richard J. 2008 : Tree of Life Web Project Odonata. Dragonflies and damselflies.
• (en) Dragonflies and Damselflies
• (en) Photos of odonates from Asia, Africa and America
• (en) Photos of odonates from Russia
• (en) Journal of the Entomological Research Society

Verwyziengn

1. ↑ (en) Zhang, Z.-Q. 2011 : Phylum Arthropoda von Siebold, 1848 In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness, Zootaxa, 3148, p. 99–103
2. ↑ (en) Mickel, Clarence E. 1934 : The significance of the dragonfly name "Odonata", Annals of the Entomological Society of America, 27/3, p. 411–414
3. ↑ byvôorbeeld Trueman & Rowe 2008
4. ↑ Trueman 2008
5. ↑ Lohmann 1996; Rehn 2003
6. ↑ (en) Dragonfly - The largest complete insect wing ever found
7. ↑ (en) Mitchell, F.L. and Lasswell, J. 2005 : A dazzle of dragonflies, Texas A&M University Press, 224 pages: page 47
8. ↑ ^{8,0 8,1 8,2} (en) Hoell, H.V., Doyen, J.T. & Purcell, A.H. 1998 : Introduction to Insect Biology and Diversity, 2nd ed., Oxford University Press, p. 355–358 ISBN 0-19-510033-6
9. ↑ (en) Norberg R. Åke The pterostigma of insect wings an inertial regulator of wing pitch, Journal of Comparative Physiology A: Neuroethology, Sensory, Neural, and Behavioral Physiology, 81/1, p. 9–22

Libelulas es un grupo de insetos carnivor cual composa la ordina Odonata e la supraordina Odonatoptera. Los pote es multe grande, cual es la inspira per nomes comun como "moscas de diablo" e "moscas dragonin". La libelula la plu grande es la "libelula jigante" (ance conoseda como la "elicotor") de America sentral (Megaloprepus coerulatus), con un estende de la alas de 19 cm.

Libelulas e sua ansedentes veni de un de la grupos de insetos con alas la plu vea. La fosiles de los e sua cusines, como la Meganeuropsis permiana de la periodo permian de America Norde, pote es an plu grande ca la "elicotor", con un estende de alas de 71 cm e un longia de corpo de 43 cm. Lo ia es posible la inseto la plu grande de tota edas.

La ordina ave du suordinas: Anisoptera e Zygoptera. La prima es comon nomida "libelulas vera" e la otras "damiseles" (de un parola franses vea per "senioreta"). Libelulas vera es jeneral plu grande, e resta con sua alas estendeda a cada lado; Damiseles ave corpos magre, e teni sua alas vertical supra sua corpo cuando restante.

Esta insetos ave tipal testos grande e ronda, covreda cuasi completa con oios composada multe bon developada. Los ave gamas cual fasili la catura de otra insetos en vola, du duples de alas longa e transparente cual move autonom de lunlotra, e adomenes estendeda. Los ave tre oietas e antenas corta. La partes de la boca es a la basa de la testo e inclui mandibulas simple per mastica en la adulte.

Libelulas es acual o semiacual cuando jovenes. Per esta causa, adultes es videda la plu comun prosima a acua. Ma alga spesies estende se distante de acua. Los es carnivor tra sua vive, comente xef insetos plu peti. Libelulas pote ata como bioindicantes de la cualia de acua en rios car los depende de acua de cualia alta per developa en sua vive temprana. Car sua dieta es composada intera de insetos, la densia de libelulas es proportial direta con la popla de sua predas.

Ang Odonata ay isang order ng mga kaniborong insekto, na sumasakop sa tutubi (Anisoptera) at sa mga damselfly (Zygoptera). Ang Odonata ay bumubuo ng isang klado, na umiiral mula noong Triassic.

Ang mga tutubi ay karaniwang mas malaki, at dumapo sa kanilang mga pakpak na gaganapin sa mga gilid; Ang mga damselflies ay may mga payat na katawan, at hawak ang kanilang mga pakpak sa ibabaw ng katawan sa pamamahinga.

Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.

Ista pachina ha menester d'una revisión por un corrector ta amillorar a suya ortografía, a suya gramatica u o suyo vocabulario.

Os odonatos (Odonata, d'o griego οδοντός odontos, "dient") son un orden de insectos con unas 6000 especies actuals, que incluye formas tant conoixitas como os rodiabalsas. Os adultos amuestran un aspecto muit caracteristico, con una cabeza mas ampla que a resta d'o cuerpo, un abdomen largo y delgau y quatro alas membranosas transparents. Viven asociaus a ambients aquaticos, que son necesarios para o desembolique d'as suyas nimfas; no tienen fase de pupa y por tanto o suyo metamorfosis ye simple (hemimetabolía).

Os odonatos, de conchunta con os efemeropteros, formaban l'antigo grupo d'os paleopteros, caracterizaus por no poder plegar as alas sobre l'abdomen; seguntes a sistematica cladística, os grupos parafiléticos no son acceptables, por o que tienden a abandonar-se.

Caracteristicas

Os odonatos poseyen una ampla con dos grans uellos composaus que pueden ocupar quasi toda a cabeza y dos antenas muit curtas. As piezas bucals, bien desembolicadas, son de tipo mastegador, con unas grans variellas.

O tórax ye gran y globoso, con o mesotórax y o metatórax soldaus entre ell (sintórax); as patas son robustas y poseyen numerosas espinas, y las usan pa cazar insectos a vuelo, formando con ellas una especie de cesta; as alas son membranosas, largas y estreitas, con una nerviación complexa y reticulada, y una taca característica amán d'o ápice (pterostigma).

Biolochía y ecolochía

Tanto os adultos como as nimfas son predadors; os adultos capturan atros insectos a o vuelo y as nimfas s'alimentan d'invertebraus y de chicotz vertebraus aquaticos (cullaretas, chicotz peixes). Os odonatos viven entre un y seis meses.^[1] A suya reproducción ye exclusivament sexual; o apareamiento tiene puesto con freqüencia en pleno vuelo; dimpués, a fembra encieta a mesa d'os uegos en l'augua; o desembolique postembrionario pasa por una fase de neanida seguida d'una fase de nimfa que sufre numerosas mudas antes d'aconseguir o estau adulto. A nimfa abandona l'augua para realizar a suya metamorfosi; con freqüencia puya a os tallos de plantas, penyas, depositos d'augua, an remaneixen immobils dica que emerge o adulto.

Ye freqüent que os machos esfiendan un territorio d'a on que fan fuera a qualsiquier intruso; qualques fembras tamién fan fuera a atras fembras d'o suyo territorio. Os masclos realizan una aturada nupcial, con un vuelo ondulant, puyando y baixando, para atrayer a la fembra y, posteriorment, totz realizan un vuelo nupcial.

Filogenia y clasificación

Os odonatos s'han subdividido tradicionalment en dos subórdens:

• Anisoptera, con alas desiguals, estando as posteriors mas grans que as anteriors; en reposo, as alas se disposan de traza horizontal transversal (perpendiculars a o cuerpo).
• Zygoptera, con alas anteriors y posteriors muit semellants; en reposo, as alas se mantienen chuntas lonchitudinalment y mas u menos elevadas sobre o cuerpo.

Referencias

Odonata is an order o carnivorous insects, encompassin the deil's needles (or draigonflees, Anisoptera) an the damselflees (Zygoptera).

References

Odonata es un ordine de Odonatoptera.

Tekst üüb Öömrang

A skirskööden (uk: skirskööder ?) (Odonata) san en kategorii fan insekten. Am käänt amanbi 4700 slacher, 85 diarfaan lewe uun Madeleuroopa. A jügen spään tesken 20 und 110 mm. Jo kön stal uun a loft stun, diaram het jo uk weederpaas.

Ferwis efter bütjen

Odonata ili vilini konjici su red letećih insekata, zvanih zmajske muhe ili damice.

Poput većine letećih insekata (Diptera, Coleoptera, Lepidoptera i Hymenoptera), evoluirali u ranom dijelu mezozojske ere.^[2] Njihovi prototipovi, džinovske karbonske zmajice, koje su se pojavile prije oko 325 miliona godina, više se ne uključuju u Odonata. Sada se zovu Protodonata ili Meganisoptera. Lahko je razlikovati dva podreda:

• Zmajice: Anisoptera (= obično veće, oči zajedno i, u mirovanju, krila su gore ili prema vani)
• Damske muhe: Zygoptera (= obično manje, u mirovanju razmaknutih očiju i krila uz tijelo)

Sve Odonata imaju vodene larve zvane "nimfe", a sve one, i larve i odrasli, su mesožderi. Odrasli mogu letjeti, ali rijetko hodaju. Noge su im specijalizirane za hvatanje plijena. Gotovo su u cijelosti insektivori.

Etimologija i terminologija

Johan Christian Fabricius skovao je termin Odonata od starogrčkih riječi ὀδών - odṓn, ὀδούς - odoús = zub, očigledno zato što imaju zube u vilicama, iako većina insekata također ima takve čeljustima.^[3] Riječ "zmajice" koji se također ponekad koristi engleskim jezičkom području, za označavanje svih Odonata, ali odonate je ispravniji naziv za grupu kao cjelinu. Ljubitelji Odonata izbjegavaju nejasnoće pomoću izraza "prave zmajice" ili jednostavno Anisoptera^[4] kad se misli samo na Anisoptera. Predložen je i termin "ratnici".^[5] U ovom redu opisano je nešto oko 5.900 vrsta.^[6]

Morfologija

Veličina

Najveći dio današnjih odonata je centralnoamerička divovska Megaloprepus coerulatus (Zygoptera: Pseudostigmatidae) s rasponom krila od 191 mm. Najteži živi odonati su Tetracanthagyna plagiata (Anisoptera: Aeshnidae) sa rasponom krila od 165 mm i Petalura ingentissima (Anisoptera: Petaluridae) s dužinom tijela 117 mm (po nekima, 125 mm) i raspon krila 160 mm. Najduža postojeća odonata je neotropska helikopterska Mecistogaster linearis (Zygoptera: Pseudostigmatidae) s dužinom tijela 135 mm. Ponekad se za džinovsku havajsku Anax strenuus (Anisoptera: Aeshnidae) tvrdi da je najveći živući ofonat s navodnim rasponom krila, od 190 mm, no čini se da je to mit jer su samo rasponi krila od 152 mm I naučno dokumentirani. Odonata i njihovi preci potiču iz jedne od najstarijih skupina krilatih insekata.

Fosili odonata i njihovih srodnika, uključujući paleozojske "džinovske zmajeve" poput Meganeuropsis permiana iz perms Sjeverne Amerike, dosegli su raspon krila do 71 cm^[7][8] and a body length of 43 cm, making it the largest insect of all time. This insect belonged to the order Meganisoptera, the griffinflies, related to odonates but not part of the modern order Odonata in the restricted sense. They have one of the most complete fossil records going back 319 million years.^[9] Najmanji živi zmaj je Nannophya pygmaea (Anisoptera: Libellulidae) iz istočne Azije, dužine 15 mm i raspona krila od 20 mm. Najmanje damske (a ujedno i najmanje odonate) su vrste roda Agriocnemis '(Zygoptera: Coenagrionidae) sa rasponom krila od samo 17–18 mm.

Opis

Ovi insekti imaju karakteristično velike zaobljene glave, sa većinom dobro razvijenim, složenim očima, noge koje olakšavaju hvatanje plijena (drugih insekata) u letu, dva para dugih, prozirnih krila koja se pokreću samostalno i izduženih trbuha. Imaju tri ocele i kratke antene. Usne šupljine nalaze se na donjoj strani glave i uključuju jednostavno žvakanje, pomoću mandibule, kod odraslih.^[10]

Let u Odonata je tzv direktni let, s letnim mišićima koji su pričvršćeni direktno za krila; a ne indirektno, s mišićima koji se pričvršćuju na grudni koš, kao u Neoptera. To omogućava aktivnu kontrolu amplitude, frekvencije, ugla napada, pregiba i uvijanja svakog od četiri krila u potpunosti.^[11]

U većini porodica postoji struktura na prednjem rubu blizu vrha krila koja se zove pterostigma. Ona je zadebljala, ispunjena hemolimfom i često živopisno područje omeđeno venama. Funkcije pterostigme nisu u potpunosti poznate, ali najvjerovatnije ima aerodinamične efekte^[12] a može imati i vizuelnu funkciju. Veća masa na kraju krila može takođe smanjiti energiju potrebnu za pomicanje krila gore i dolje. Prava kombinacija krutosti krila i mase krila mogla bi smanjiti potrošnju energije pri letenju. Pterostigma se nalazi i među drugim insektima, poput pčela. Nimfe imaju zbijenija I kraća tijela od odraslih. Pored nedostatka krila, I oči su im manje, antene su duže, a glava manje pokretna nego u odraslih. Njihovi dijelovi usta su modificirani, tako da je labijum prilagođen jedinstvenom hvatajućem organu za pribavljanje plijena. Damske nimfe dišu ns vanjske škrge na abdomenu, dok nimfe zmajevki respiriraju kroz organ u rektumu.

Iako su uglavnom prilično slični, vilini konjici se međusobno razlikuju u nekoliko, lahko prepoznatljivih osobina. Svi su snažni letači, sa prilično robusnim tijelima i u mirovanju drže krila ili u stranu ili prema van ili prema dolje (ili čak pomalo prema naprijed). Damski su manje robusni, čak i prilično slabi u letu, a kada u mirovanju većina vrsta drži krila preklopljena na abdomenu (pogledajte fotografiju dolje, lijevo). Kod vilinih konjica oči zauzimaju veći dio glave, dodirujući (ili gotovo dodirujući) jedno drugo preko lica. Kod damskih, između očiju obično postoji jaz.

Ekologija i životni ciklus

Odonati su vodeni ili poluvodni kao larve. Stoga se odrasli najčešće vide u blizini vodenih površina i često se opisuju kao vodeni insekti. Međutim, mnoge vrste sežu daleko od vode. Oni su mesožderi (ili tačnije Insektivori) čitav život, uglavnom se hrane sitnim insektima.

Mužjaci Odonata imaju složene genitalije, drugačije od onih nađenih kod drugih insekata. Uključuju hvatačke cerke za držanje ženke i sekundarni skup kopulacijskih organa na trbuhu, u kojem se zadržava sperme nakon što ih proizvede primarna genitalija. Kako bi se pario, mužjak hvata ženku za grudni koš ili glavu i savija trbuh tako da joj se genitalije mogu hvatati za kopulacijske organe koji drže spermu. Muški Odonati imaju kopulacijski organ na ventralnoj strani trbušnog segmenta 2 u kojem čuvaju spermu. Pare se držeći ženkinu glavu (Anisoptera) ili grudni koš (Zygoptera) kopčama smještenim na vrhu muškog trbuha; ženka savija trbuh prema naprijed kako bi dodirnula muški organ i primila spermu. To se naziva položajem "koluta" ili kotača.

Jaja se polažu u vodu ili na vegetaciju u blizini vode ili vlažnih mesta. Izlegu se u pronimfe koji žive od hranljivih sastojaka u jajetu. Zatim se razvijaju u instar , s otprilike 9–14 presvlačenja. Većina vrsta su grabljivice drugih vodenih organizama, uključujući I male ribe. nimfe rastu i izrastaju o odrasle, obično u sumrak ili zoru, u leteće mehke, nezrele odrasle jedinke, čija boja još nije razvijena. Ovi insekti se kasnije transformiraju u reproduktivno sposobne odrasle.

Odonati mogu biti dobri bioindikatori kvaliteta vode u Rijekama, jer za pravilan razvoj trebaju kvalitetnu vodu u ranom životu. Budući da se njihova prehrana u potpunosti sastoji od insekata, gustoća odonata je izravno proporcionalna populaciji plijena, a njihova brojnost ukazuje na obilje plijena u ispitivanom ekosistemu.^[13] Bogatstvo vrstama vaskularnih biljaka je također pozitivno povezano sa bogatstvom vrsta odonata u određenom staništu. To znači da na mjestu kao što je jezero, ako se nađe široka raznolikost odonanata, tada bi trebala biti prisutna i slična raznolikost biljaka. Ova korelacija nije uobičajena za sve bioindikatore, jer neki mogu djelovati kao pokazatelji za različite faktore okruženja, poput babarske žabe koja je bioindikator kvalitete vode zbog velike dužine vremena provedenog u vodi i oko nje.^[14]

Osim toga, odonati su vrlo osjetljivi na promjene prosječne temperature. Mnoge vrste prešle su na veće nadmorske visine i geografske širine dok globalna temperatura raste i staništa presušuju. Promjene u životnom ciklusu zabilježene u ubrzanom razvoju i manjom veličinom tijela odraslih, s porastom prosječne temperature. Kako se teritorij mnogih vrsta počinje preklapati, hibridizacija stopa onih koje obično ne dolaze u kontakt se povećava. Ako se globalne klimatske promjene nastave, mnoge Odonata počet će nestajati. Budući da su tako stari red i imaju tako potpune fosilne tragove, idealna su vrsta za proučavanje evolucije i prilagodbe insekata. Na primjer, oni su jedan od prvih insekata koji su razvili let i vjerovatno je da se ova osobina kod insekata evoluirala samo jednom, a gledajući kako let djeluje na odonate, ostatak leta se može mapirati.

Sistematika i taksonomija

Ovaj red uobičajeno je grupiran zajedno s majskim muhama i nekoliko izumrlih redova u grupi koja se zove "Paleoptera", ali ovo bi grupiranje moglo biti parafiletsko. Ono što oni dijele s leptirima je priroda kako su krila artikulirana I kako se drže u mirovanju (vidi let insekata za detaljnu raspravu).

U nekim tretmanima, Odonata se shvataju u proširenom smislu, u osnovi sinonimnom za nadred Odonatoptera, ali ne uključujući prahistorijske Protodonata. U ovom pristupu umjesto Odonatoptera koristi se termin Odonatoidea. Biosistematika Palaeoptera ni na koji način, još uvijek nije riješena. Ono što se, međutim, može reći je da bez obzira na to jesu li nazvani "Odonatoidea" ili "Odonatoptera", Odonata i njihova izumrli srodnici tvore kladus. Anisoptera je dugo tretiran kao podred, s trećim podredom, "Anisozygoptera" (drevni zmajevi). Međutim, kombinirani podred Epiprocta (u kojoj je Anisoptera infraredna linija), za predloženi kadus "Anisozygoptera" je ustanovljeno da je parafiletski, sastavljen uglavnom od izumrlih izdanaka evolucije zmajeva. Četiri žive vrste smještene u tu skupinu nalaze se (u ovom tretmanu) u okviru infrareda Epiophlebioptera, dok su fosilni taksoni, koji su ranije tamo bili, raštrkani oko Odonatoptere (ili Odonata sensu lato). Svjetska lista odonata smatra Anisoptera kao podred, zajedno sa Zygoptera i Anisozygoptera, kao dobro razumljive i općenito preferirane termine.^[15] Tarsophlebiidae je prahistorijska porodica Odonatoptera koja se može smatrati ili baznom lozom Odonata ili njihovim neposrednim sestrinskim taksonom.

Filogenetsko stablo reda i podredova odonata prema Bechly (2002):^[16]

Odonata Epiprocta  

Anisozygoptera (Epiophlebioptera)

   

Anisoptera

     

Zygoptera

    Odonatoptera  

† Bechalidae

   

† Camptotaxineuridae

   

† Eugeroptera

  Palaeodonatoptera  

† Kukaloptera

  Plesiodonatoptera  

† Argentinoptera

  Apodonatoptera  

† Geroptera

  Neodonatoptera  

† Erasipteridae

   

† Eomeganisoptera

   

† Protodonata (Meganisoptera)

  Odonatoclada  

† Lapeyriidae

   

† Campylopterodea

  Nodialata  

† Protanisoptera

  Discoidalia  

† Triadophlebioptera

  Stigmoptera  

† Permagrionoidea

   

† Protozygoptera

  Panodonata  

† Huangiopteridae

   

† Saxonagrionidae

   

† Tarsophlebiidae

  Odonata  

Zygoptera

     

Sieblosiidae

  Epiprocta  

Isophlebioptera

     

Anisozygoptera (= Epiophlebioptera, Epiophlebiidae)

     

Heterophlebioptera

     

Stenophlebioptera

     

Anisoptera

                                   

Također pogledajte

• Insecta

Reference

Wôżczi (Odonata) – réga rabùsznëch òwadów. Są krótczé w pniu, mają smùkłé cało, wiôldżé òczë, dłëdżi òdwlék i dwie pôrë skrzidłów. Czedë wôżczi są w sztãdze spòczinkù jich skrzidła są rozłożoné na bòczi abò są pòdniesóné do górë. Wôżczi są związóné z wòdowim strzodowiskã – pònarwë żëją w wòdze, dorosłé òsóbniczi żëją kòl zbiérnika z wòdą stojącą abò płënącą.

Wëstãpòwanié

Na swiece znónëch je kòl 6000 tësąców żëjącëch wespółczasno gatënków wôżków, wëstãpùjącëch na wszëtczich kòntinentach òkróm Antarktidë. W Eùropie wëstãpùje kòl 130, a w Pòlsczi 73 gatënków wôżków^[1].

Charakteristika

Długòsc cała wôżków òscyluje òd 2 cm do 19 cm. Jich rozłożoné skrzidła mają òd 2 cm do 19 cm. Do nôwiãkszich żëjącëch gatënków wôżków nôleżi Anax strenuus.

Głowa wôżczi je baro dżibkô. Òna mô baro wiôldżé, rozbùdowóné òczë i krótczé makle. Ji gãbny aparat je grëzącégò tipù. Kroczné nodżi są dłudżé i smùkłé. Òdwlék wôżków zbudowóny z 10 dzélów je dłudżi i cenczi. Samice wôżków są colemało mni ufarwioné niżlë samce. Ù samców na drëdżim segmence je baro złożony kòpùlacyjny aparat. Samice mają jajenkò służące do skłôdaniô jajów. Skłôdają je pòd wòdą abò w pòblëżim, czãsto na płëwającëch abò zagłãbionëch roscenach.

Wôżczi żëją òd 6 miesąców do 7 lat, z czegò wikszosc pòd wòdą jakno rabùszné pònarwë. Jakno dorosłé, lôtającé òwadë wiôldżi gatënczi wôżków żëją do 4 miesąców. Wôżczi lôtają nôlepi z wszëtczich òwadów. Robią to chùtkò i cëchò.Jachtują na lôtajacé òwadë m. jin. na mëdżi i plujczi. Chwitają je nogama. Pòtrafią widzec w przód dargã lecënkù swòji òfiarë. Miészé gatënczi wôżków chòdzą pò roscenach i tak jachtują.

Dôwné wôżczi

Wôżczi nôleżą do ewòlucyjno nôstarszich westrzód terô żëjącëch òwadów. Prawôżczi z ôrtu Meganeura i Meganeuropsis bëłë nôwiãkszimi ze znónëch òwadów ò wiôldżich skrzidłach do 720 mm abò 750 mm.

Systematika wôżków

Dotądka na swiece mómë 6 tësaców gatënków wôżków. Ich biologicznô klasyfikacjô òpierô sã na analizë skrzidłów dorosłëch pòstacëjów. Dzysdniowo żëjacé wôżczi dzelą sã na pòdrzãdë:

• różnoskrzidłé wôżczi (Anisoptera)
• równoskrzidłé wôżczi (Zygoptera)

Wëapartniómë jesz 4-5 jinszich rzãdów znónëch z materiałów kòpalëch midze chtërnyma są:

• Protodonata
• Protoanisoptera
• Protozygoptera
• Archizygoptera

Czasã mómë téż trzecy pòdrząd Anisozygoptera a mnidze nima wëmarłé wôżczi i dwa żëjacé w Azja gatënczi żëwëch skamiałosców z ôrtu Epiophlebia. Pònarwë òbù tich karnów - Anisoptera i Zygoptera - mają dzybrorérë ùkrité bënë òdwléka.

Wôżczi chronioné w Pòlsczi

W Pòlsczi wëstãpùją 73 gatënczi^[2].

Scësłą òchróną òbjãté są:

• Ophiogomphus cecilia
• Nehalennia speciosa
• Coenagrion ornatum
• Leucorrhinia albifrons
• Leucorrhinia caudalis
• Leucorrhinia pectoralis
• Aeshna viridis
• Aeshna caerulea

Czãscową òchróną òbjãté są:

• Gomphus flavipes
• Coenagrion armatum
• Sympecma paedisca
• Somatochlora alpestris
• Somatochlora arctica
• Cordulegaster boltonii
• Aeshna subarctica

Przëpisczi

Ñahatĩ (karaiñe'ẽ: libélula, caballito del diablo) tymbachu'i ikangue'ỹva ha ipy poteĩ, irundy ipepo po'i akua oveve haguã, iñakã guasu, ipy pote, oveveha rupi ohupyty ambue tymbachu'ípe ho'u hag̃ua (ñati'ũ).

Mandu'apy

Τα Οδοντόγναθα (Odonata, αεροπλανάκια, λιβελλούλες) είναι μια τάξη στην ομοταξία των εντόμων. Περιλαμβάνει περίπου 6.000 είδη, από τα οποία στην Ευρώπη συναντάμε περίπου 120 είδη. Το μήκος του σώματος κυμαίνεται μεταξύ 22 και 85 χιλιοστών, το άνοιγμα πτερύγων μεταξύ 20 χιλιοστών (Agriocnemis femina) και 115 χιλιοστών (Petalura ingentissima).

Υπάρχουν είδη που μπορούν να βλέπουν μέχρι 150 εικόνες ανά δευτερόλεπτο, να κινούν τις πτέρυγες άνω και κάτω μέχρι 30 φορές ανά δευτερόλεπτο, και να επιταχύνουν μέχρι την ταχύτητα των 50 χιλιόμετρων την ώρα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Οι πρόγονοί τους ζούσαν ήδη πριν από 320 εκατομμύρια χρόνια. Το πιο μεγάλο είδος (Meganeura monyi) είχε άνοιγμα πτερύγων 70 εκατοστών.

Δομή

Τα Οδοντόγναθα ως Έντομα, έχουν και τα αντίστοιχα κοινά χαρακτηριστικά των εντόμων. Ειδικότερα έχουν εξωσκελετό από χιτίνη με έξι πόδια, και το σώμα αποτελείται από τρία τμήματα: το κεφάλι, τον θώρακα με έξι πόδια και την κοιλία. Έχουν το ίδιο πεπτικό, νευρικό, γεννητικό, απεκκριτικό και αναπνευστικό σύστημα με τα υπόλοιπα έντομα.

Η ταξινόμηση γίνεται με το σύνολο των ακόλουθων χαρακτηριστικών.

Ενήλικο

• Το κεφάλι με τα μεγάλα μάτια είναι πλατύτερο από το υπόλοιπο σώμα. Ο θώρακας μοιάζει με σφαίρα, που στις πλευρές της είναι πεπιεσμένη. Ο μεσοθώρακας και ο μεταθώρακας είναι συνενωμένοι. Η κοιλία είναι μακρόστενη και αποτελείται από δέκα ουρόστερνα.
• Τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου. Αποτελούνται από ένα ζεύγος άνω γνάθων, ένα ζεύγος κάτω γνάθων με γναθικές προσακτρίδες, το κάτω χείλος με τις χειλικές προσακτρίδες και το άνω χείλος.

Σύνθετος οφθαλμός Εικόνα 3:Ζυγόπτερα:
Ischnura elegans Εικόνα 4:Ανισόπτερα:
Libellula quadrimaculata

• Οι σύνθετοι οφθαλμοί είναι εξαιρετικά μεγάλοι. Μπορεί να αποτελούνται από συνολικά 28.000 ομματίδια. Προεξέχουν σε σχήμα ημισφαιρίου. Στα Ζυγόπτερα βρίσκονται στις πλευρές του κεφαλιού (Εικόνα 3), στα Ανισόπτερα είναι μεγαλύτεροι και εξαπλώνονται προς τα μπροστά και προς τα πάνω και κατά κανόνα εγγίζονται κατακόρυφα (Εικόνα 4). Εκτός από τους σύνθετους, έχουν και τρεις απλούς οφθαλμούς που βρίσκονται μπροστά στους σύνθετους, μεταξύ των κεραιών.
• Οι κεραίες είναι σχετικά μικρές και σμηριγγοειδείς (Εικόνα 3 και 4)
• Τα Οδοντόγναθα ανήκουν στα Παλαιοπτερυγωτά, και οι πτέρυγες τους, έχουν μερικά πρωτόγονα χαρακτηριστικά.
  • Και τα δυο ζεύγη πτερύγων είναι διαφανή και μεμβρανώδη και έχουν αρχικό πυκνό δίκτυο νεύρωσης. Συνήθως ένα τμήμα, στην μπροστινή πλευρά και κοντά στην κορυφή της πτέρυγας, έχει σκούρο χρώμα και λέγεται πτεροστίγμα.
  • Πιο σημαντικό για την ταξινόμηση είναι το γεγονός, πως στα σημερινά επιζώντα Παλαιοπτερυγωτά η νεύρωση δεν ενώνεται άμεσα με αρθρώσεις στο σώμα, αλλά μέσω πλακών που σε κάθε πτέρυγα αρθρώνονται σε τρία σημεία. Αυτές οι πλάκες κάνουν την άρθρωση πιο γερή, αλλά δεν είναι ευκίνητες. Τα Οδοντόγναθα για αυτό το λόγο δε διαθέτουν μηχανισμό για «δίπλωμα» των πτερύγων προς τα πίσω και επάνω στην κοιλία όταν δεν πετούν. Αυτό είναι μειονέκτημα, γιατί τα Ορθόπτερα θέλουν πολύ χώρο όταν κάθονται σε ένα φυτό και έτσι οι εχθροί τους μπορούν να τα δουν εύκολα.
  • Η αρχέγονη άρθρωση των πτερύγων συνδέεται με ένα αρχέγονο μυϊκό σύστημα κινήσεως των πτερύγων. Οι πτέρυγες δεν κινούνται έμμεσα με την εναλλάξ συστολή των στερνονωτιαίων και των επιμηκών μυών του θώρακα όπως στα Νεόπτερα. Οι πτέρυγες των Οδοντόγναθων κινούνται άμεσα και αυτό επιτρέπει την ανεξάρτητη κίνηση των μπροστινών πτερύγων σε σχέση με τις πίσω πτέρυγες. Αυτό πάλι επιτρέπει στις λιβελλούλες να παραμένουν ακίνητες στον αέρα στο ίδιο σημείο ή και να πετούν προς τα πίσω.
• Τα πόδια είναι εξειδικευμένα για κυνήγι και μπορούν να κρατιούνται μαζί, με τρόπο ώστε να σχηματίζουν κάτι σαν καλάθι για να αρπάζουν τη λεία, που είναι μικρότερα έντομα. Αλλά η μετακίνηση γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με τις πτέρυγες. Σε μερικά είδη στο πόδι διακρίνονται εκτός από το ισχίο, τροχαντήρας, μηρός, κνήμη και ταρσός και ακόμα περισσότερα μέρη πάνω από το ισχίο. Αυτό πάλι αποδείχνει την πρωτόγονη μορφή των Οδοντόγναθων. Ο ταρσός είναι τριμερής.
• Τα εξωτερικά γεννητικά όργανα του αρσενικού, εκτός ενός ζευγαριού αρπαγόνων στο τέλος της κοιλίας, διαθέτουν και άλλο όργανο σύζευξης στον δεύτερο και τρίτο κοιλιακό δακτύλιο.
• Τα Ζυγόπτερα έχουν δύο κέρκους, δηλαδή εξαρτήματα στο τέλος της κοιλίας. Είναι φυλλόμορφοι και μονομερείς.
• Τα περισσότερα θηλυκά, που αποθέτουν τα αυγά τους μέσα σε φυτά, διαθέτουν ωοθέτη.

Νύμφη

Νύμφες Εικόνα 6:Ζυγόπτερα:
Pyrrhosoma nymphula Εικόνα 7:Ανισόπτερα:
Aeshna cyanea

Παρόλο που τα Οδοντόγναθα ανήκουν στα Ημιμετάβολα, οι νύμφες διαφέρουν πολύ από τα ακμαία, έτσι που προκαλούν την εντύπωση, πως είναι ολομετάβολα έντομα. Ο λόγος γι αυτό είναι, πως οι νύμφες είναι υδρόβιες, τα ακμαία έντομα όμως χερσαία. Το λατινικό όνομα «λιβελούλα» που σημαίνει υδροστάθμη, το έντομο το πήρε (1552 από τον Gulielmus Rondeletius) από την ομοιότητα της μορφής της νύμφης με ψάρι αυτού του ονόματος. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα στοματικά μόρια. Διαμορφώθηκαν σε εκτατό αρπακτικό όργανο. Τα δύο μέρη του πιγουνιού (praementum και postmentum) έχουν μετασχηματιστεί σε άκρο για γρήγορη και από μακριά σύλληψη λείας. Μπορούν ξαφνικά να επεκτείνονται προς τα μπρος για να αρπάζουν τη λεία με τις χειλικές προσακτρίδες, που μεταμορφώθηκαν σε τανάλια. Το όργανο αυτό λέγεται μάσκα (Εικόνα 5 ). Η μάσκα είναι ειδικευμένη ανάλογα με τη λεία που κυνηγά το κάθε είδος. Τις μάσκες δεν τις απαντούμε στα ενήλικα, που πιάνουν τη λεία με τα πόδια τους. Και οι νύμφες των Ανισοπτέρων διαφέρουν αρκετά από αυτές των Ζυγόπτέρων. Στα Ανισόπτερα η κοιλία καταλήγει σε μυτερά εξαρτήματα, που σχηματίζουν τη λεγόμενη «εδρική πυραμίδα » (Bild 7). Τα Ζυγόπτερα στο τέλος της κοιλίας έχουν τρία φυλλόφορα όργανα, τα εξωτερικά βράγχια (Bild 6). Αυτά προέρχονται από προεκβολές του ουραίου τμήματος της κοιλιάς.

Οι νύμφες διαθέτουν κλειστό αναπνευστικό σύστημα, όπου τα στίγματα είναι κλειστά και δεν λειτουργούν. Ιδιαίτερα στα πράτα στάδια παίζει ουσιαστικό ρόλο ή πρόσληψη οξυγόνου που είναι διαλυμένο στο νερό για τον εξωσκελετό. Στα Ζευγόπτερα βοηθητικό ρόλο παίζουν τα ουραία βράγχια. Στα Ανισόπτερα με συστολή και διαστολή των εδρικών μυών δημιουργείται ρεύμα νερού στην έδρα προς τα μέσα ή προς τα έξω αντίστοιχα. Το οξυγόνο που είναι διαλυμένο στο νερό εισβάλλει στα βράγχια, που βρίσκονται στο ορθό έντερο. Εξ άλλου με τη γρήγορη συστολή των εδρικών μυών το νερό φεύγει τόσο γρήγορα, που η νύμφη πηδάει μπροστά.

Συμπεριφορά

Η συμπεριφορά των Οδοντόγναθων καθορίζεται από ένστικτα. Αυτό σημαίνει, πως σε μια συγκεκριμένη κατάσταση δεν μπορούν να αποφασίζουν, τι θα κάνουν, αλλά το κάνουν αυτόματα ανάλογα με τα ερεθίσματα που παραλαμβάνουν . Αυτή η απάντηση όμως εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, π.χ. από τις αναλογίες ορμονών στο εσωτερικό του εντόμου. Με τα ένστικτα από μόνα τους ξέρουν, τι μπορούν να φάνε, πως και πότε να ψάχνουν την τροφή τους, πως να βρουν το ταίρι τους, που να βάλουν τα αυγά κτλ.

Στην περίοδο, ωρίμανσης τους τα ενήλικα, κατά κανόνα ζουν μακριά από το νερό όπου έγινε η τελευταία έκδυση. Μερικά είδη σχηματίζουν μεγάλα σμήνη και μεταναστεύουν μακριά.

Τα Οδοντόγναθα είναι κυνηγοί. Υπάρχουν δυο είδη εκστρατειών. Μερικά είδη τριγυρίζουν ψάχνοντας για λεία, άλλα είδη κάθονται σε ένα μέρος με καλή θέα, περιμένοντας για λεία που περνάει. Μετά ορμούν πάνω της. Αρπάζουν ή κοσκινίζουν τη λεία με τα πόδια και την τρώνε ή πετώντας στον αέρα ή καθισμένα σε κάποιο φύλλο.

Αναπαραγωγή

Τα αρσενικά πολλών ειδών αποκτούν μια περιοχή και μετά την ελέγχουν με συνεχείς πτήσεις και διώχνουν άλλα αρσενικά του ίδιου είδος. Τα θηλυκά περιπλανώνται στην αναζήτηση κατάλληλων τόπων για ωοτοκία.

Η σύζευξη γίνεται με μοναδικό τρόπο. Μπορεί να παρατηρούνται διάφορες φάσεις. Επίσης υπάρχουν διαφορές μεταξύ Ανισοπτέρων και Ζυγοπτέρων. Πρώτον το αρσενικό μεταφέρει το σπέρμα του από το γονοπόρο στο ένατο ουρομερές στο σπερματοδόχο που βρίσκεται στο δεύτερο με τρίτο ουρομερές. Μετά με τους κέρκους αρπάζει το θηλυκό πίσω από το κεφάλι (Ανισόπτερα) ή στο μπροστινό μέρος του θώρακα (Ζυγόπτερα). Το ζευγάρι μπορεί να παραμείνει πολύ σε αυτήν την στάση και να πετούν μαζί, το αρσενικό μπροστά. Μετά το θηλυκό λυγίζει την κοιλιά του ώστε τα γεννητικά όργανα του στο τέλος της κοιλιάς του να φτάνουν τον αρσενικό σπερματοδόχο. Έτσι η κοιλία του αρσενικού και του θηλυκού σχηματίζουν τροχό (Εικόνα 8). Η σύζευξη μπορεί να απαιτεί σχετικά λίγο χρόνο, κατά κανόνα όμως πραγματοποιείται μέχρι και σε 30 λεπτά. Στο μεγάλο μέρος αυτού του διαστήματος το αρσενικό αδειάζει τη σπερματοθήκη του θηλυκού από το σπέρμα που περιέχει από προηγούμενες συζεύξεις με άλλα αρσενικά. Αυτή η δραστηριότητα είναι αρκετά αποτελεσματική και ανάλογα με τα είδη μπορεί να φτάνει στο 100 τοις εκατό απορρόφησης του παλιού σπέρματος.

Μετά τη σύζευξη το αρσενικό παραμένει κοντά στο θηλυκό για να εμποδίσει άλλη σύζευξη μέχρι το τέλος της ωοτοκίας. Στα Ζυγόπτερα μπορεί να κρατάει το θηλυκό στο κεφάλι. Υπάρχουν όμως ανάλογα με το είδος και την περιοχή πολλές παραλλαγές στη συμπεριφορά ανταγωνιστικών αρσενικών.

Εικόνα 9: Έκδυση στα Ανισόπτερα Aeshna cyanea Aeshna cyanea Libellula quadrimaculata

Η ωοτοκία στην πιο εύκολη περίπτωση γίνεται πάνω από το νερό ή υγρότοπο. Τα αυγά πέφτουν στο νερό ή στη λάσπη. Επίσης τα αυγά μπορεί και να τοποθετούνται προσεκτικά στα φυτά ή στον έδαφος σε κατάλληλο σημείο. Μεγάλο μέρος των ειδών έχει οωθέτη και με αυτό σκαλίζει ένα φυτό και βάζει τα αυγά μέσα στον φυτικό ιστό. Ο αριθμός των αυγών ανάλογα με το είδος κυμαίνεται μεταξύ 80 και 2.000. Στα είδη που ωοθετούν σε φυτά, αρκούν λιγότερα αυγά για την εξασφάλιση της αναπαραγωγής.

Ο αριθμός των σταδίων νύμφης εξαρτάται από διάφορους παράγοντες (είδος, θερμοκρασία, διαθέσιμη τροφή). Συνήθως υπάρχουν περισσότερα από δέκα στάδια, που δύσκολα διακρίνονται. Η μεταμόρφωσή μπορεί να συμπληρωθεί σε δύο μήνες, αλλά σε μερικά είδη μέχρι σε πέντε έτη. Η τελευταία έκδυση στα Ανισόπτερα είναι πιο πολύπλοκη από ότι στα Ζευγόπτερα (Εικόνα 9)

Τα ενήλικα στα εύκρατα κλίματα ζουν περίπου 2 μήνες, τα είδη στις τροπικές ζώνες μέχρι ένα χρόνο.

Εξέλιξη και ταξινόμηση

Τα Οδοντόγναθα εμφανίζονται πια στην κατώτερη Πέρμια, Από τις τρεις υποτάξεις, που ζουν μέχρι σήμερα, τα Ζυγόπτερα και τα Ανισοζυγόπτερα αφθονούσαν στην Τριασική περίοδος, τα Ανισόπτερα στην Ιουρασική.

Πιστεύεται πως τα Παλαιόπτερα και τα Νεόπτερα χωρίστηκαν στις αρχές της Λιθανθρακοφόρου Τα Παλαιόπτερα, κατά τη διάρκεια της Λιθανθρακοφόρου έδωσαν γένεση στα Πρωτοοδοντόγναθα, από τα οποία έμειναν μέχρι σήμερα τα Οδοντόγναθα και τα Εφημερόπτερα.

Οι ειδικοί ακόμα δεν συμφωνούν για την εξωτερική ταξινόμηση των Οδοντόγναθων. Ανάλογα με την παραδοσιακή άποψη τα Παλαεόπτερα είναι μονοφυλετικά, δηλαδή έχουν κοινό πρόγονο και τα Οδοντόγναθα και τα Εφημερόπτερα είναι οι μόνες τάξεις Παλαιοπτέρων, που ζουν ακόμα σήμερα. Υπάρχουν όμως και ενδείξεις, πως τα Εφημερόπτερα χωρίστηκαν νωρίς από τα άλλα Πτερυγωμάτων και μετά αυτά χωρίστηκαν σε Οδοντόγναθα και Νεόπτερα, έτσι που τα Οδοντόγναθα είναι πιο συγγενικά με τα Νεόπτερα παρά με τα Εφημερόπτερα:

Έντομα

Αρχαιόγναθα (Archaeognatha)

Ζευγέντομα (Zygentoma)
=Θυσάνουρα (Thysanura) στη στενή έννοια

Πτερυγωτά

Εφημερόπτερα (Ephemeroptera)

Οδοντόγναθα (Odonata)

Νεόπτερα (Neoptera)

Πίνακας: Εξωτερική ταξινομία

Σχετικά με την εσωτερική ταξινόμηση τα Ζυγόπτερα με 18 οικογένειες και τα Ανισόπτερα με τέσσερις οικογένειες δεν παρουσιάζουν πρόβλημα. Αλλά τα Ανισοζυγόπτερα με μόνο λίγα είδη που ζουν στη Ιαπωνία φαίνεται πως δεν είναι μονοφυλετικά. Ένα μέρος είναι πιο συγγενικά με τα Ζυγόπτερα και άλλο μέρος πιο συγγενικά με τα Ανισόπτερα. Υπάρχουν διάφορα ανταγωνιστικά μοντέλα για τις σχέσεις των διάφορων υποτάξεων.

Διαμονή

Συναντούμε τα Οδοντόγναθα σε όλο τον κόσμο με εξαίρεση μόνο τις πολικές περιοχές. Τη μεγαλύτερη ποικιλία τη βρίσκουμε στις τροπικές ζώνες.

Τις νύμφες τις βρίσκουμε σε ποικιλία υγρών βιότοπων. Πολλά είδη είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στο περιβάλλον τους. Ζουν π.χ. μόνο σε πολύ καθαρό νερό με καθορισμένη θερμοκρασία και αλμυρότητα. Μπορούν να χρησιμοποιούνται ως βιολογικοί δείκτες της ποιότητας του νερού. Άλλα είδη βρίσκονται σε ποικιλία υδάτων, μερικά και σε υγρές κοιλότητες στο έδαφος του δάσους ή σε κοιλότητες γεμάτες υγρό μέσα σε ιδιαίτερα φυτά. Τα περισσότερα είδη τα συναντούμε σε γλυκά νερά, μόνο λίγα είδη ζουν σε υφάλμυρα νερά.

Τα ενήλικα ζουν από μερικές εβδομάδες έως και μερικούς μήνες. Κατά κανόνα απομακρύνονται πολύ από τον τόπο της εξέλιξής τους . Μπορεί να τα συναντούμε σε μεγάλο ύψος.

Άνθρωπος και Οδοντόγναθα

Από παλιά η μεταμόρφωση από νύμφη σε ενήλικο, που κοντά στα νερά παρατηρείται εύκολα, απασχολούσε την φαντασία του Ανθρώπου σχεδόν όπως η μεταμόρφωσή κάμπιας σε πεταλούδα. Στην καλλιτεχνία πολλές φορές Ζευγόπτερα παριστάνονται με ανθρώπινο πρόσωπο. Στην άλλη η απίστευτες ικανότητες πτήσεως μάλλον ξύπνησαν υποψίες στους ανθρώπους.

Για τους αυτοχθόνους Navaho στη Βόρεια Αμερική τα Οδοντόγναθα συμβολίζουν το αγνό νερό και για τους πολεμιστές της Ιαπωνίας τα Οδοντόγναθα ήταν σύμβολο του αήττητου εντόμου. Το παλιό όνομα της Ιαπωνίας (Akitsushima) σημαίνει Νησί των Οδοντόγναθων.

Μόνο με τη σύγχρονη επιστήμη αναγνωρίστηκε, πως τα αυγά και οι προνύμφες πολλών κουνουπιών θηρεύονται πολλές φορές από Οδοντόγναθα. Η βιολογική καταπολέμηση των κουνουπιών με τη διαμόρφωση των υδάτων έτσι που να είναι κατάλληλα για την αναπαραγωγή Οδοντογνάθων αποδείχτηκε σχετικά αποτελεσματική.

Οι παρουσία ορισμένων ειδών αποδείχνει την ποιότητα του νερού και χρησιμοποιείται στην ταξινόμηση της ποιότητας βιοτόπων.

Οι σημερινές ανάγκες νερού προκαλούν μια διαμόρφωση των φυσικών υδάτων, για καλύτερη εκμετάλλευση, και με αυτήν οι βιότοποι, που μερικά είδη χρειάζονται για την αναπαραγωγή γίνονται όλο και σπανιότεροι. Συντελεί και η μόλυνση προκαλούμενη από τις καλλιέργειες και τη βιομηχανία. Σε παγκόσμια κλίμακα δύο είδη εξαφανίστηκαν πλέον, 13 είναι βαρέως διακινδυνευμένα και 55 διακινδυνευμένα. Η Ιαπωνία διακρίνεται στην προστασία των Οδοντόγναθων.

Βιβλιογραφία

• Γερμανικά: K. Sternberg, R. Buchwald: Libellen Baden-Württembergs. Band 1 Eugen Ulmer, Stuttgart 2000. ISBN 3-8001-3508-6
• Αγγλικά:Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol. 3 Thomson Gale ISBN 0-7876-5779-4
• Αγγλικά:Cedric Gillott Entomology Springer Verlag 2005 ISBN 1-4020-3812-3

Σημειώσεις και παραπομπές

Вилинско коњче (Anisoptera) (грчки: ανισος (anisos), "нерамен" + πτερος (pteros), "крилја", бидејќи задното крило е пошироко од предното крило) е инсект кој му припаѓа на редот Odonata и на подвидот Epipocta ^[1] Се карактеризира со големи повеќеслојни очи, два пара силни проѕирни крилја,и издолжено тело. Вилинските коњчиња имаат шест нозе (како и секој друг инсект), но повеќето од нив не можат да чекорат добро. Вилинските коњчиња се меѓу едни од најбрзите летачки инсекти во светот.

Опис

Вилинските коњчиња се предатори кои јадат комарци, и други мали инсекти како муви, пчели, мравки, оси и многу ретки перутки. Често тие се наоѓаат околу млачишта, езера, бари, потоци и мочуришта затоа што нивните ларви, познати како "нимфи", се водни. Околу 5,900 различни видови вилински коњчиња (Odonata) се познати денес во светот од кои околу 3000 припаѓаат на Anisoptera.^[2][3]

Иако вилинските коњчиња се грабливци, тие самите се објект на грабливците како што се птици, гуштери, жаби, пајаци, риби, водни бубачкии дури и од други вилински коњчиња.

Однесување

Вилинското коњче ја предвидува идната позиција на пленот

Кога луѓето играат со топка, имаат капацитет да го пресметаат патот на топката, за да ја фатат на време. Долго време, научниците веруваа дека способноста да се пресмета растојанието, правецот и брзината на топката или пленот во неколку милисекунди е многу сложена мозочна активност. Дури и софистицираните предатори како лавовите го следат пленот и не се во можност да ја предвидат насоката. Кога научниците ги следеле вилинските коњчиња со камера, се покажало дека инсектите можат да го пресретнат патот на својот пленот, наместо да го следат. Откритието дека вилинските коњчиња имаат ваква способност било направено од страна на научниците од Универзитетот во Аделаида во 2012 година. Со помош на мала стаклена сонда од 60 нанометри, 1500 пати потенка од човечко влакно, научниците ја измериле нервната активност во мозокот на вилинското коњче, што покажува дека има капацитет за селективно внимание. Истовремено, тие откриле дека вилинските коњчиња, кои се воведени во две можни жртви во исто време, се во состојба да се насочат на една и да ја игнорираат другата. Со оглед на тоа дека нивните пленови често летаат во роеви, оваа способност е голема предност. Научниците се надеваат дека ова откритие ќе ги инспирира инженерите да развијат интелигентни роботи по примерот на овој извонреден нервен систем^[4].

Очите му обезбедуваат панорамска визија

Како и кај другите инсекти, очите на вилинското коњче се направени од многу индивидуални очи, или „ommatidia“, со по една сензорна клетка кај секое. Мувата има само 6000 „ommatidia“, додека вилинско коњче 30.000. Ова му овозможува со еден поглед да ја опфати околината и да се фокусира на една единствена жртва. Покрај тоа, очите на вилинското коњче имаат 4-5 т.н. опсини (opsins) – протеини чувствителни на светлина, додека луѓето имаат само три. Вилинските коњчиња, исто така, може да откријат УВ светлина, која е невидлива за луѓето. Во горниот дел на окото, има опсини кои детектираат сина и УВ светлина, а во долниот дел зелена и портокалова.

Нема слепи точки

Големите очи во форма две полутопки резултираат со поглед од 360 степени.За разлика од повеќето други инсекти, кои не можат да видат што се случува зад или под нив, вилинското коњче може да ги види своите непријатели и да им избега без оглед на аголот на напад^[5].

Совршен биолошки хеликоптер

Крилјата на вилинското коњче се толку исклучителни што американската војска и НАСА работат на беспилотни летала инспирирани од нив^[6]. Крилјата се лесни, вкочанети и флексибилни истовремено. Згора на тоа, вилинското коњче може да ги движи четирите крилја независно еднo од другo, што му овозможува да го смени правецот на летање многу брзо. Mожат да летаат наопаку, ако е потребно.

Вилиците го кршат пленот

Блиска средба дури и со помало вилинско коњче значи смрт. Тие систематски го уништуваат пленот. Прво, го држат пленот со предните нозе. Потоа, му ги отсекуваат крилјата за да не може да избега и ако се уште се обидува, тогаш го гризаат за главата. Најпосле, го јадат, почнувајќи од главата. Вилиците на вилинското коњче се толку силни и се отвораат широко што може да јаде дури и поголеми инсекти. Не мора ни да слета, може да јаде дури лета. Дури и кога вилинско коњче се соочува со смртта, тоа не престанува да јаде. Научниците посочуваат примери на вилински коњчиња кои се заплеткале во пајажина и го изеле пајакот.

Класификација

Некогаш на видот Anisoptera им бил даден ранг на подвид покрај "древните вилински коњчиња" Anisozygoptera,за кои се верува дека ги содржат двата живи видови поткласи Epiophlebia и бројни фосили. Од понеодамна излезе дека анисозигоптерите создаваат парафилетска збирка од морфолошки примитивни роднини на анизоптерите. Па така, вистинските вилински коњчињ (Aаnisoptera) се сведуваат на подред во новиод подвид Epiprocta (главно вилински коњчиња)^[7]. Вештачкото групирање Anisozygoptera е растурено, нејзините членови се препознаваат како истребени гранки на различни нивоа на еволуција на вилински коњчиња.

Постојат 4 поголеми семејства вилински коњчиња:

семејство Calopterygoidea

• Amphipterygidae

• Argiolestidae
• Calopterygidae
• Chlorocyphidae
• Devadattidae
• Dicteriadidae
• Euphaeidae
• Heteragrionidae
• Pentaphlebiidae
• Philogangidae
• Polythoridae
• Rimanellidae
• Thaumatoneuridae

семејство Lestoidea

• Lestidae
• Lestoideidae
• Hypolestidae
• Megapodagrionidae
• Perilestidae
• Philogeniidae
• Philosinidae
• Pseudolestidae
• Synlestidae

семејство Coenagrionoidea

• Coenagrionidae
• Isostictidae
• Platycnemididae
• famille des Platystictidae
• Protoneuridae

Семејство Hemiphlebioidea

• Hemiphlebiidae

Регистрирани видови во Македонија

Фауната на вилински коњчиња за Македонија брои 64 вида, што претставува скоро половина од европската фауна од оваа група. Теренските истражувања опфатиле неистражени подрачја во централна Македонија околу кавадаречкиот и прилепскиот регион, Демиркаписката Клисура, Пелагонија и Мариово. Видовите Caliaeshna microstigma и Lindenia tetraphylla се покарактеристични за јужниот дел од земјата. Во Белчишко Блато биле регистрирани 11 вида. За време на петтата Балканска одонатолошка средба во Македонија беа регистрирани 43 видoви.^[8].

Животен циклус

Женското вилинско коњчe положува јајца во или блиску вода, често на растенија кои лебдат или кои излегуваат на површина. Кога положуваат јајца, некои видови ќе се потонат целосно со цел да ги положат нивните јајца на добра површина. Тогаш јајцата се изведуваат под водата. Поголемиот дел од животот на вилинското коњче се поминува во форма на подводница, под водната површина, користејќи проширени вилици за да го фатат другиот без`рбетник (често ларва на комарец) или дури `рбетник како што се полноглавци и риби.^[9] Тие дишат низ жабри во нивниот ректумот и можат брзо да се движат со одеднаш исфрлање на вода низ анусот.^[10] Некои подводници дури ловат на копно,^[11]сколоност која лесно можела да биде многу честа во древно време кога земјените грабливци биле нетактички.

Стадиумот на ларва на големи вилински коњчиња може да трае најдолго до пет години. Кај помалите видови, овој стадиум може да трае помеѓу два месеци и три години. Кога подводницата е спремна да се преобрази во возрасна, се искачува на трска или друго растение што излегува на површина. Изложувањето на воздух причинува подводницата да започне да дише. Кожата се дели на слабиот дел зад главата и возрасниото вилинско коњче исползува надвор од неговата ларвина кожа, ги пушта крилјата и одлетува да се храни со мушички и муви. Во борба возрасното вилинско коњче може да се исфрли во шест правци; нагоре, надолу, напред, назад и од страна во страна.^[12] Возрасниот стадиум на големите видови вилински коњчиња може да трае долго од пет или шест месеци.

Брзина на летање

Роберт Џон Тилијард тврди дека видот Austrophlebia costalis може да лета со брзина од скоро 97 км/час.^[13] Сепак, најголемите сигурни белешки за брзина на летање се за други видови на инсекти.^[14] Општо земено, големите вилински коњчиња имаат максимална брзина од 10-15 метри во секунда со просечна пловна брзина од околу 4.5 метри во секунда.^[15]

Вилински коњчиња и хеликоптерчиња

Хеликоптерчињата (подвидот Zygoptera) се помали од вилинските коњчиња иако понекогаш личат на нив. Сепак, постојат разлики меѓу овие два вида, на пример, повеќето хеликоптерчиња своите крилја ги држат во одмарање над трупот или лесно отворени над него (како кај семејството Lestidae), додека повеќето вилински коњчиња кога ги одмараат крилјата ги држат вертикално на нивното тело, хоризонтално или повремено лесно долу и напред. Исто така, задното крило на вилинското коњче се проширува блиску основата, опашан за сврзната точка на телото, додека задното крило на хеликоптерчето е слично со предното крило. Очите на хеликоптерчето се разделени; кај повеќето вилински коњчиња очите се допираат. Познати исклучоци се Petaluridae (Petaltails) и Gomphidae (Clubtails).

Најголемиот жив членконог инсект со распон на крилја е хеликоптерчето од Јужна Америка, Megaloprepus caerulatus (Drury, 1782) додека вторите најголеми се женките на вилинското коњче Tetracanthagyna plagiata (Wilson, 2009). Женката T. plagiata е најверојатно најтешкиот жив членконог инсект.^[16]

Галерија

• Широкотелестиот ловец (Libellula depressa)

• Хемикордулија тау (Hemicordulia tau)

• Жолтото царско вилинско коњче (Hemianax papuensis)

• Тритемис кирби (Trithemis kirbyi) во Намибија

• Пацифик Спајктел (Cordulegaster dorsalis), Канада

• Дартер (Sympetrum striolatum) воВелика Британија

• Тритемис монарди (Trithemis monardi) во Боцвана

Вилинските коњчиња во културата

Во Европа, вилинските коњчиња често се гледани како злокобни. Некои Англиски народни имиња, како што се "ѓаволова игла за крпење" и "ушен катер", ги поврзува со зло или повреда.^[17] Една романска народна приказна вели дека вилинското коњче некогаш било коњ кој го поседувал ѓаволот^[18]. Шведска народна приказна се држи до тоа дека ѓаволот ги користи вилинските коњчиња за да ги измери душите на луѓето.^[19]:25–27 Норвешкото име за вилинско коњче е Øyenstikker ("око-маша") а во Португалија понекогаш се нарекуваат tira-olhos ("грабнувач на око"). Често се поврзуваат со змии, како и на велшки јазик се именуваат gwas-y-neidr, "слугата на змијата".^[17] Поимот на Јужноамериканските држави за "змија- доктор" се однесува на едно народно верување дека вилинските коњчиња ги следат змиите наоколу и се сошиваат заедно ако се повредени.^[20]

За некои домородни американски племиња тие претставуваат брзина и движење, а за Навахо симболизираат чиста вода. Вилинските коњчиња се чест мотив во Зуни грнчаријата; стилизирани како двоен крст, се појавуваат во Хопи камената уметност и на Пуебло ѓерданите.^[19]:20–26

Тие исто така се користеле во традиционалната медицина во Јапонија и Кина. Во некои делови на светот тие се извор на храна, конзумирани било како возрасни или ларви; во Индонезија, на пример, се фаќаат на лепливи прачки, и потоа се пржат во масло како деликатес.^[17]

Во САД вилинските коњчиња и хеликоптерчињата се бараат од хоби слично како одгледување птици и пеперутки, познато како одинг, збор кој доаѓа од латинското име на редот Одонати (вилински коњчиња). Одингот особено е популарно во Тексас, каде 225 различни видови одонати се набљудувани.^[21]

Слики од вилинкси коњчиња се чести во Арт нуво, особено кај дизајните за накит.^[22] Тие исто така се појавуваат на постери од современите уметници како што се Маев Харис.^[23] Исто така се користат и како украсен мотив на ткаенината и покуќнина.^[24] Даглас, британскиот производител на мотори, основан во Бристол, својот иновативно дизајниран повоен 350cc флат твин модел го именувал вилинско коњче - Даглас драгонфлај.

Јапонија

Како сезонски симбол во Јапонија, вилинското коњче се поврзува со лето и рана есен.^[25] Општо, вилинските коњчиња се симболи на храброст, сила и среќа и често се појавуваат во уметноста и литературата, особено во хаику. Љубовта за вилински коњчиња се отсликува со традиционалните (едноставни) имиња за речиси сите од 200 видови вилински коњчиња кои се наоѓаат во или околу Јапонија.^[26] Јапонските деца играјќи си фаќаат големи вилински коњчиња со користење на жица со мало каменче врзано за секој крај, кои ги фрлаат во воздух. Вилинските коњчиња мислат дека каменчињата се нивниот плен, се заплеткуваат во жицата и поради тежината паѓаат долу.^[19]:38 Освен ова, едно од јапонските историски имиња – Акитсушима (Кањи: 秋津島 Хирагана: あきつしま) – на старојапонски значи "Острови вилинско коњче".^[27] Ова се припишува на легендата во која јапонскиот митски основач, Императорот Џинму, бил каснат од комарец, кој пак комарец бил веднаш изеден од вилинско коњче.^[28][29]

Литература

• Џ. Гулан, Инсекти: преглед на ентомологијата (2010)^[30]

Горийдуарг е Йилбазговр (лат: Odonata, эрс: Стрекоза) — дика гӀетта лела могаш акха садоалла хIамай тоаба я. Дуне тӀа сурт оттадаьд 6650 йилбазговрий кепа^[1].

Сурт оттадар

Наха юкъе цу тайпара садоалла хIамаш шайтIанна (йилбаза) хий кхохьаш да аьнна дуккха оаламаш хиларах «йилбазговр» аьнна цӀи тилла хиннай цунна.

ТIатовжамаш

1. ↑ Zhang, Z.-Q. «Phylum Athropoda». — In: Zhang, Z.-Q. (Ed.) «Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness (Addenda 2013)» // (Chief Editor & Founder) Zootaxa, Magnolia Press, Auckland. 2013 3703, №1. С. 17–26

Ийнеликтер (лат. Odonata) – курт-кумурскалардын түркүмү. Ийнеликтердин денеси баш-көкүрөк, курсак бөлүктөн турат. Азыркы ийнеликтердин дене узундугу 1,4 120 мм. Башынын көп бөлүгүн фасеттүү чоң көздөрү ээлейт. Муруттары кыска. Тунук, торчолуу, кош жаргак канаттарынын узундугу 10-95 мм, 3 жуп буту көкүрөгүндө жайгашкан. Башка курт-кумурскалардан айырмаланып, жонунан курсагын карай кеткен канат булчуңу жана эркегинин экинчилик кошулуу (копуляциялык) аппараты болот. Жумурткасын суунун түбүндөгү топуракка жана өсүмдүккө таштайт, личинкалары сууда өөрчүйт, сырткы бакалоору же арткы ичегисиндеги өсүндүсү менен дем алат. Жетилген ийнеликтер жакшы учат, жырткычтар, азыгын учуп баратып кармап жейт. Ийнеликтер курт-кумурска жана алардын личинкалары менен азыктанып, пайда келтирет, ошондой эле балыктарга жем. Жер бетинде ийнеликтердин 3 түркүмчөсү, 4500дөй түрү көбүнчө нымдуу тропикте жана субтропикте таралган. Кыргызстанда 60тан ашуун түрү белгилүү.

Колдонулган адабияттар

• “Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы: 3-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2011. 784 бет, илл. ISBN 978 9967-14-074 -5

Йĕп вăррисем (лат. Odonata) — çăткăн кайăксен отрячĕ, лайăх вĕçекен хурт-кăпшанкăсем.

Классификаци

Йĕп вăррисене 3 кĕçĕн отряда пайлаççĕ —

• Zygoptera — Пĕр тан çунатлисем,
• Anisoptera — Тĕрлĕ çунатлисем,
• Anisozygoptera,

Апатлану

Куру

Ӗрчени, аталанни

Асăрхавсем

Çавăн пекех пăхăр

• Чĕнтĕрлĕ йĕп вăрри
• Лаптăк йĕп вăрри
• Меганевра
• Хуралçă-император
• Ялкăш йĕп вăрри

Каçăсем

• Определители стрекоз по имаго и личинкам на odonata.su

Салмуксоньзалыйть (лат. Odonata) — те кезерень амфибионтонь отряд вадрясто ливтниця сукс-унжат, конань масторлангонь фаунасо 6650 видэнь седе ламо.

Те пек покшт сукс-унжат, шаштовиця пря марто, покш сельме марто, нурькине муюкт марто, кувакине ёлганя пекекедь марто ды ниле валдо (пачк невтиця) сёлмонь марто. Салмуксоньзалыйть — те идем ракшат, ярсыть сукс-унжадо, конань кундсить ливтемстэ. Вастневить весэ мастор модатнева, ансяк Антарктидань нардазь.

Ракшатнень лемтне

Отряд Odonata — Салмуксоньзалыйть

Литературась

• Белышев Б. Ф. Стрекозы Сибири, т. I, часть 1. — Новосибирск, 1973. — 336 с. — 1100 экз.
• Белышев Б. Ф. Стрекозы Сибири, т. I, часть 2. — Новосибирск, 1973. — С. 337—620.
• Белышев Б. Ф. Стрекоз Сибири, т. 2, часть 3. — Новосибирск, 1974. — 351 с.
• Белышев Б. Ф., Харитонов А. Ю. Определитель стрекоз по крыльям. — Новосибирск: Наука, 1977. — 397 с.
• Белышев Б. Ф. Харитонов А. Ю. География стрекоз (Odonata) Бореального фаунистического царства. — Новосибирск: Наука, 1981. — 388 с.
• Белышев Б. Ф., Харитонов, А. Ю. Харитонова И. Н., Борисов С. Н. Фауна и экология стрекоз. — Новосибирск: Наука, 1989. — 207 с.
• Кетенчиев Х. А., Харитонов А. Ю. Определитель стрекоз Кавказа. — Нальчик, 1998. — 118 с.
• Кетенчиев Х. А., Харитонов А. Ю. Стрекозы Средиземноморья. — Нальчик, 1999. — 115 с.
• Мордкович В. М. Фауна и экология стрекоз. — Новосибирск: Наука, 1989. — 207 с. — ISBN 5-02-028931-0.
• Скворцов В. Э. Стрекозы Восточной Европы и Кавказа: Атлас-определитель. — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2010. — 624 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-87317-657-1.
• Татаринов А. Г., Кулакова О. И. Стрекозы (Фауна европейского Северо-Востока России. т. Х). — ЛопаПарцун:Спб.: Наука, 2009. — 213 с. — ISBN 978-5-02-026352-9.
• Corbet Ph. S. Dragonflies: Behavior and ecology of Odonata. — Colchester, Ithaca, New York: Harley Books, 1999. — 829 p.(англ.)
• Heckman, Charles W. Encyclopedia of South American Aquatic Insects: Odonata - Anisoptera. Illustrated Keys to Known Families, Genera, and Species in South America. — Dordrecht, The Netherlands: Springer, 2006. — 725 p. — ISBN 978-1-4020-4801-2.
• Heckman, Charles W. Encyclopedia of South American Aquatic Insects: Odonata - Zygoptera. Illustrated Keys to Known Families, Genera, and Species in South America. — Olympia, Washington, USA: Springer Science + Business Media B.V., 2008. — 688 p. — ISBN 978-1-4020-8175-0.
• Needham J. G., M. J. Westfall, Jr. and M. L. May. Dragonflies of North America. — Gainesville, Florida: Scientific Publishers, 2000. — 939 p.

Лисьмапрят

Энә караклары (лат. Odonata, рус. Стрекозы) — ерткычлар отрядыннан булган яхшы очучы бөҗәк. Башы да, күзләре дә зур. Яңакларында мыеклары бар. Дүрт үтәкүренмәле канаты куе җепләр челтәре белән тоташкан. Корсагы озынча.

Энә каракларын өйрәнүче энтомология бүлеге одонтология дип атала. 5600 дән артык төре билгеле (февраль 2008 ел). Күпчелеге тропикларда һәм дымлы субтропикларда үрчи. Русиядә энә караклары бөтен биләмәдә таралган. Фауна исәпләве буенча 150 төре исәпләнә.

Этимологиясе

Башкорт телендә Энәғараҡтар сүзе кулланыла. Көнбатыш башкортларда Энәгараклар версиясе кулланыла.

Татарча Энә караклар.

Башка төрки телләрдә: каз. Инеліктер, кырг. Ийнелик әзери. İynəcələr, Ийнәджәләр, үзб. ниначи, төр. Kızböcekleri.

Искәрмәләр

Энәғараҡтар (лат. Odonata) — йыртҡыстар отряды нан булған яҡшы осоусы бөжәк. Башы ла күҙҙәре лә ҙур. Яңаҡтарында мыйыҡтары бар. Дүрт үтә күренмәле ҡанаттары ҡуйы ептәр селтәре менән тоташҡан. Ҡорһағы оҙонса. Энәғараҡтарҙы өйрәнеү энтомология бүлеге, одонатология тип атала. 5600 ашыу төрө билдәле.(февраль 2008 йыл)^[1]), Күпселеге тропикла һәм дымлы субтропикала үрсей. Рәсәйҙә энәғараҡтар бөтә биләмәлә таралған.), фауна иҫәпләүе буйынса 150 төр иҫәпләнә^{[2] [3]}.

Классификация

Энәғараҡтарҙы өс аҫҡы отрядҡа бүлеп йөрөтәләр: тигеҙ ҡанатлыларға (Zygoptera), төрлө ҡанатлылар (Anisoptera) һәм Anisozygoptera (2 хәҙерге төрҙәре Японияла, Һиндостанда).

Яҙма

Осҡан ваҡытта энәғараҡтар артҡы һәм алғы ҡанаттарын сиратлаштырып елпей алалар. Улар ошо рәүешле төрлө хәрәкәттәр яһай, йә тиҙлектәрен арттыра. Тигеҙ ҡанатлы энәғараҡтарҙың артҡы һәм алғы ҡанаттары бер тигеҙ тиерлек, улар ҡыҫҡа. Осмаған саҡта өҫкә күтәрелеп бер-береһенә ҡыҫылып тора. Төрлө оҙонлоҡтағы энәғараҡтарҙың ҡанаттары формаһы менән алғылары артҡыларынан айырыла. Осмаған саҡта ҡанаттары ян-яҡҡа ҡарап торалар.

Кәүҙә оҙонлоғо 7 см-ға етә, ҡанат ҡоласы 10 см ҡәҙәр, төҫө ҡыҙыл көрән. Күҙҙәре ҙур, ялтырап тора, баш артында тоташалар. Аҡмай торған һыулыҡтарҙа янында йәшәйҙәр. Бер көсәйеп, бер әкренләп, тиҙ осалар. Йыртҡыстар. Энәғарағы бөжәктәр менән туҡлана, ҡорбанын осҡчканда тота. Инә заттар йоморҡаларҙы һыуға, һыу үҫентеләре туҡымаларына, һирәк кенә дымлы яр буйы тупрағына һала. Личинкалары үҫемлектәр менән ҡапланған аҡмай торған йәки аҡрын аҡҡан һыуҙа үҫә; сүмесбаштарға һәм балыҡ маймыстарына һөжүм итәләр.

Ҡанаттарының оҙонлоҡтары 10—94 мм, ҡорһағы 14—120 мм. Максималь осоу тиҙлеге сәғәтенә 50 км-ғаса етергә мөмкин^[4]. Ҡанаттарының алғы өлөшөндә, осо яғында, ҡалынайыуы беленә. Ул — птеростигма, бар булған һелкенеүҙәрҙе баҫа, сөнки ныҡ елпенеүҙән, тиҙлекте арттырыуҙан ҡанаттарға зыян килергә мөмкин.^[5].

Туҡланыуы

Өлкән энәғараҡтар бөжәктәр менән туҡдана, улар ҡорбандарын осҡан саҡта тота. Серәкәйҙәр, ләпәкәйҙәр, башҡа зарарлы бөжәктәргә һөжүм итә. Энәғараҡтарҙың эре личинкалары балыҡ ыуылдырыҡтары менән туҡланып, зыян килтерә. Шулай уҡ йорт ҡоштарына протогонимоз тигән зарарлы ауырыу йоҡторорға мөмкин.

Күҙҙәре һәм күреүе

Башҡа күп кенә бөжәктәрҙеке шикелле, энәғараҡтарҙың ҡүҙҙәре лә күп күҙәнәкле (фасеточные). Энәғараҡтың һәр күҙе 30 000 айырым күҙәнәктәрҙән(бәләкәс кенә күҙҙәр) тора. Күҙҙәренең аҫҡы өлөшө төҫтәрҙе айырһа, өҫкө яғы предметтың формаһын ғына күрә. Күҙҙәренең үҙенсәлеге бар: улар иефраҡыҙыл төҫтәрҙе күрә ала, һәм температураһына ҡарап, предметтарҙы һәм хайуандарҙы айыра. Был уларға аҙыҡ табыуҙа ныҡ ярҙам итә.

Үрсеүе һәм үҫеше

Энәғараҡтар осҡан саҡта аталана. Йомортҡаларын һыуға йәки һыу үҫемлектәре өҫтөнә һала. Бик һирәк осраҡта дымлы ергә лә һалалар. Аталанған осорҙа, күп кенә инә энәғараҡтар, ата бөжәк ҡиәфәтенә күсә, сөнки ул аталаныуҙан туҡтаә, һәм башҡаса ата энәғараҡтарҙы үҙенә ылыҡтырыу ваҡыты сыға. Һәм ул йомортҡа һалырға керешә.^[6]. Ҡурсаҡтары һыуҙа үҫешә һәм айғолаҡтары менән һулайҙар. Айғолаҡтары тигеҙ ҡанатлыларҙың ҡойроҡ осонда булһа, тигеҙ булмаған ҡанатлыларҙа туры эсәктә урынлашҡан.

Энәғараҡтар ҡурсаҡтары ла шулай уҡ йыртҡыстар. Улар һыуҙа йәшәгән бөжәктәрҙең ҡурсаҡтарын ашай. Ҡайһы саҡта сүмесбаштарға, балыҡ селбәрәләренә ла һөжүм итә. Үҫешенең аҙағында һыуҙан сыға һәм үҫемлектәргә, ҡоро ергә йәбешеп ҡала. Һуңғы төләүе һыу ятҡылыҡтары эргәһендәге ҡоро ерҙә үтә.

Энәғараҡтарҙың ҡайһы бер төрҙәре һыу ятҡылыҡтарынан алыҫтарға ла осоп китә. Дүрт төҫтәге энәғараҡтар Libellula quadrimaculata күмәкләп күсенгән саҡта ун километрҙарғаса һуҙылған һыҙат барлыҡҡа килтерә.

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• Мордкович В. М. Фауна и экология стрекоз. — Наука, 1989. — ISBN 5-02-028931-0

Һылтанмалар

• Определители стрекоз по имаго и личинкам на атая добычу на лету. Истребляют комаров, мошек и др. вредных насекомых. Могут распространятьodonata.su