Melissa officinalis L.

Melisa lekarska (Melissa officinalis L.) – gatunek byliny z rodziny jasnotowatych. Ludowe nazwy: rojownik, pszczelnik, matecznik, starzyszek, cytrynowe ziele. Rośnie dziko w Afryce Północnej (Maroko, Tunezja, Madera, Wyspy Kanaryjskie), Europie Południowej i w Azji (Azja Zachodnia i Środkowa, Kaukaz, Pakistan), rozprzestrzenia się także gdzieniegdzie poza tymi obszarami^[2]. Obecnie jest znana i uprawiana na całym świecie, również w Polsce.

Morfologia

Młoda melisa lekarska

Kwiaty

Pokrój

Roślina dorastająca do 60 cm wysokości.

Liście^[3]

Liście mają ogonek różnej długości. Blaszka jest szerokojajowata do ok. 8 cm długości i 5 cm szerokości, ostra na szczycie, w nasadzie okrągława do sercowatej. Brzegi blaszki są karbowane do ząbkowanych. Powierzchnia górna jest intensywnie zielona, powierzchnia dolna jest zielona, jaśniejsza, z wyraźnie widocznym nerwem głównym i wypukłym, siateczkowatym unerwieniem. Rozproszone włoski występują na powierzchni górnej i wzdłuż nerwów na powierzchni dolnej, która wykazuje także delikatne punktowanie.

Kwiaty

Na wiosnę i w lecie kiście małych, jasnożółtych kwiatków rozkwitają w miejscach połączeń liści z łodygą.

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski

Liść melisy (Melissae folium) – wysuszony liść o zawartości nie mniej niż 1,0% kwasu rozmarynowego. Surowiec posiada zapach przypominający cytrynę^[3].

Działanie

Uspokajające i poprawiające tempo wykonywania obliczeń^[4][5], zmniejszające bezsenność i stany lękowe^[6], pomagające w depresji oraz nerwicy^[7]. Jest też stosowana w bólach głowy, bólach menstruacyjnych i zespole przewlekłego zmęczenia. Zmniejsza wzdęcia i gazy, pomaga przy rozstrojach żołądka i przewodu pokarmowego. Zmniejsza napięcie jelita grubego, rozkurcza mięśnie gładkie jelit, działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo. Pomaga w wywołaniu menstruacji. Zwalnia napięcie obwodowych naczyń krwionośnych, odpręża i regeneruje system nerwowy. Kompresy likwidują bolesne obrzęki. inhalacje pomagają przy atakach alergii i kaszlu. Stosuje się ją również do płukania jasnych włosów przy wypadaniu i łupieżu.^{[potrzebny przypis]}

Napar z melisy

Roślina uprawna

Uprawiana jest od dawna w wielu rejonach Europy i na całym świecie.

Sztuka kulinarna

• Najczęściej spożywana jest w formie naparu.
• Ze względu na walory smakowe świeże liście doskonale pasują do sałatek, nadając im cytrynowy smak. Dobrze zastępuje trawę cytrynową. Suszona melisa traci cytrynowy aromat.
• Wykorzystywana jest do produkcji likierów.

Roślina miododajna

Roślina bardzo miododajna, ulubiona przez pszczoły, co zostało odzwierciedlone w nazwach (po grecku melitta to pszczoła, po łacinie mel to miód). Polskie nazwy ludowe rojownik i pszczelnik wywodzą się z tradycji nakazującej natrzeć wnętrze nowego ula świeżym zielem, co gwarantowało, że zagnieżdżały się w nim pszczoły zaraz po wyrojeniu.

Roślina kosmetyczna

Stosowana w ziołowych mieszankach wykorzystywanych do tonizujących kąpieli i w kosmetykach do przetłuszczającej się cery i włosów^[8].

Rozmnażanie

• Melisę lekarską rozmnaża się poprzez wysiew nasion do inspektów ogrodniczych w marcu. Uzyskaną rozsadę sadzi się w docelowym miejscu w okolicach maja, (po ustaniu przymrozków).
• Rozstawa powinna wynosić ok. 20 - 40 cm. Melisę można również rozsadzać wegetatywnie, dzieląc starsze, rozrośnięte rośliny^[9].

Ciekawostki

• W mitologii greckiej imię Melisa nosiła jedna z nimf, która tak się naprzykrzała swoją miłością Zeusowi, że zniecierpliwiony zamienił ją w pszczołę. Gdy zmarła, z pszczelego ciała wyrosła roślina o urzekającym zapachu, wabiąca do siebie wszelkie owady.

• Inna wersja mitu opowiada, że Melisa nauczyła ludzi zbierać miód, a żeby był aromatyczny, przy ulach sadziła ziele o cytrynowej woni, nazywane melissophyllon – czyli miodowy liść.

• W greckiej medycynie używano jej już 2 tysiące lat temu. Nazywano ją "radością dla serca", a Paracelsus nazwał ją "eliksirem życia" wierząc, że może ona całkowicie przywrócić człowiekowi nadwątlone siły.
• Starożytni chętnie kąpali się w naparze z melisy, by nadać ciału miły zapach, aromatyzowali jej liśćmi wino, a także pocierano miejsca ukąszone przez pszczoły i osy.

• W X wieku wraz z Arabami przywędrowała do Hiszpanii. Używano jej jako dodatku do napojów, potraw oraz do praktyk magicznych. Produkowane z niej medykamenty miały usuwać troski, tęsknoty, rozweselać strapionych, tchórzom dodawać odwagi, a wrogów zmieniać w przyjaciół.

• Ziele chętnie hodowano w przyklasztornych ogrodach, a mnisi masowo produkowali z niego nalewki winne i spirytusowe. Melisę zalecano przy chorobach serca, żołądka, głowy, oczu i macicy.

• W XVII wieku słynna stała się "karmelitańska dusza" – korzenna wódka z melisy, wytwarzana w tajemnicy przez paryskich karmelitów. Ufano, że pomoże na wszystko – od złych uroków, migren, podagry, katarów, bólów brzucha do histerii, dusznicy, krzywicy, kołatania serca i przywracania młodości.

Przypisy