Triticum monococcum L.

El Triticum monococcum (far pesèn) l'è 'na spéce botànica de la famìa de le Poaceae che fa part del zèner Triticum, che l'è chèl endóche gh'è dét el formét e 'l far. El nòm de la spéce (monococcum) el fa riferimènt al fat che la spighèta de chèsta piànta la pòrta 'n granì sùl.

le spighète del T. monococcum

En pràtica l'è 'na spéce primitìva de formét, difàti l'è stat, ensèma al far, giü dei prim cereài a véser demestegàcc de l'òm, presapóc 7500 prìma de Crìsto endèl Medio Oriènt. L'è derivàt de la fùrma salvàdega che l'è 'l Triticum boeoticum. Endèi tép de l'antichità l'ìa 'na spéce de 'mportànsa primària per l'alimentasiù de l'òm, ma al dé d'encö l'è cultiàt apéna per en mercàt de nìchia.

Endèle bödèle del Ötzi — l'òm del sècol XXXII prìma de Crìsto ritroàt sö le Àlpi al cunfì 'ntra l'Austria e l'Itàlia — gh'è stat troàt rèscc de la somésa de chèsto cereàl.

Triticum monococcum

Tosicità per i celìaci

A diferènsa de le fùrme modèrne de formét, par che la proteìna gliadina del T. monococcum la sàpe mìa isé tòsica per i celìaci.^[1] e per chèsto pödarès véser indicàda per le diéte sènsa glùtine.

Riferimèncc

1. ↑ Pizzuti D, Buda A, D'Odorico A, D'Incà R, Chiarelli S, Curioni A, Martines D (November 2006). "Lack of intestinal mucosal toxicity of Triticum monococcum in celiac disease patients". Scand. J. Gastroenterol. 41 (11): 1305–11. DOI:10.1080/00365520600699983. PMID 17060124.

L'Espèuta pichona (Triticum monococcum) es una especia de plantas monocotiledonas de la familha de las Poaceae (graminadas), sos-familha de las Pooideae, originaria dau Creissent fertile. Qu'es, emb l'òrgi e l'amidonier (triticum turgidum), la prumiera cereala domesticada per l'òme, vers – 7500, au Pròche-Orient^[1].

Aspècte generau

Triticum monococcum

Referencias

1. ↑ Mazoyer et Roudart (2002), p. 105.

Μονόκοκκο σιτάρι

Triticum monococcum

Tο μονόκοκκο σιτάρι (Triticum monococcum ssp. monococcum), είναι γνωστό διεθνώς σαν einkorn ή engrain. Σε αντίθεση με τα άλλα είδη σιταριού, συχνά επιβιώνει σε φτωχά εδάφη.^[1]

Ιστορία

Τα πρώτα σιτάρια που άρχισαν να καλλιεργούνται μετά το 7.500 π.Χ. ήταν μονόκοκκα. Στον ελλαδικό χώρο εμφανίστηκαν μετά το 6.200 π.Χ.^[2]. Στην Ελλάδα, συνεχίζει να καλλιεργείται μέχρι τις μέρες μας η ποικιλία «Καπλουτζάς», τον οποίο περιγράφει το 1929 ο Ιωάννης Παπαδάκης.^[3]

Πρόγονός του είναι το άγριο μονόκοκκο σιτάρι T. monococcum ssp. aegilopoides (T. boeoticum), το οποίο βρέθηκε στην Τουρκία, στην Ελλάδα, στη Βουλγαρία, στη νότια Σερβία, στη νοτιοδυτική Συρία, στο νοτιοανατολικό Λίβανο, στο βόρειο Ιράκ, στο δυτικό Ιράν και στην Αρμενία. Στην Ελλάδα το άγριο μονόκοκκο απαντάται αυτοφυές στη Βοιωτία, στην Αργολίδα, στην Αχαΐα και σε μερικά μέρη της Θεσσαλίας.^[4]

Μορφολογικά χαρακτηριστικά

Το μονόκοκκο σιτάρι είναι το μοναδικό διπλοειδές (γονιδίωμα ΑΑ) καλλιεργούμενο είδος και ανήκει στο Section Monococca. Έχει βραχύ και λεπτό στέλεχος, με τρίχες στα γόνατα, αδελφώνει πολύ και μοιάζει με αγριόχορτο. Τα φύλλα του γίνονται στενά και έχουν χρώμα κιτρινοπράσινο ή κυανοπράσινο. Τα στάχυα είναι με άγανα και στέκονται πάντοτε όρθια, ακόμα και όταν ωριμάσουν εντελώς και έχουν μήκος περί τα 5 εκατοστά. Η ράχη τους θραύεται κατά τον αλωνισμό, όπως και του δίκοκκου. Σε κάθε άρθρωση υπάρχει ένα σταχύδιο, που παρά τα τρία του άνθη, παράγει έναν σπόρο (γιά αυτό και η ονομασία μονόκοκκο). Ο σπόρος είναι «ντυμένος», δηλ. τα λέπυρα δεν αποχωρίζονται κατά τον αλωνισμό και έχουν χρώμα κίτρινο προς ανοιχτό κόκκινο. Ο σπόρος είναι πιεσμένος πλευρικά (ώστε το αυλάκι να γίνεται δυσδιάκριτο), μυτερός στις δυο άκρες, κοντός και με ελαφριά κοιλότητα. Το μονόκοκκο έχει υψηλό εκατολιτρικό βάρος και μαλακούς αλευρώδεις κόκκους που είναι εύθραυστοι στο στάδιο της αποφλοίωσης.^[5] Παρουσιάζει ενδιαφέρον για βελτιωτικούς σκοπούς, επειδή έχει αντοχή στις σκωριάσεις και στις αντιξοότητες του περιβάλλοντος (ψύχος, ξηρασία). Σπέρνεται και την άνοιξη και λόγω της μεγάλης του αντοχής εμφανίζει ικανοποιητικές αποδόσεις.^[3][6][7]

Περαιτέρω ανάγνωση

• Σιτάρι
• Δίκοκκο σιτάρι

Παραπομπές

Βιβλιογραφία

• Abdel-Aal E.-S., Sosulski F.W. and Hucl P. (1998). Origins, characteristics and potentials of ancient wheats. Cereal Food World 43, 708-715.
• Hopf, M.; Zohary, D. (2000). Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley (3η έκδοση). Oxford, Oxfordshire: Oxford University Press. σελ. 38. ISBN 0-19-850356-3.
• Jaradat A.A., Kanbertay M., Peña-Chocarro L., Hammer K., Stavropoulos N. and Perrino P. (1996). Ex situ conservation of hulled wheats. In Padulosi, S., K. Hammer and J. Heller, editors. 1996. Hulled wheats. Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 4. Proceedings of the First International Workshop on Hulled Wheats, 21-22 July 1995, Castelvecchio Pascoli, Tuscany, Italy. International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy, pp. 120-127.
• Παπαδάκης Σ. Ιωάννης (1929). Ελληνικοί τύποι σίτου. Επιστημονικό Δελτίο του «Ειδικού Σταθμού Καλλιτερεύσεως Φυτών εν Θεσσαλονίκη». Θεσσαλονίκη. Έκδοση με δαπάνη της Γενικής Διεύθυνσης Εποικισμού της Μακεδονίας.
• Perrino P., G. Laghetti, L.F. D’Antuono, M. Al Ajlouni, M. Kanbertay, A.T. Szabó and K. Hammer. (1996). Ecogeographical distribution of hulled wheat species. In Padulosi, S., K. Hammer and J. Heller, editors. 1996. Hulled wheats. Promoting the conservation and use of underutilized and neglected crops. 4. Proceedings of the First International Workshop on Hulled Wheats, 21-22 July 1995, Castelvecchio Pascoli, Tuscany, Italy. International Plant Genetic Resources Institute, Rome, Italy, pp. 100-118.
• Σφήκας Α. Γ. (1984). Ειδική Γεωργία. Τόμος πρώτος. Σιτηρά, ψυχανθή και χορτοδοτικά φυτά. Έκδοση Τρίτη, Θεσσαλονίκη 1984, 248 σελ.
• Χρηστίδης, Βασίλειος (1963). Χειμωνιάτικα σιτηρά (2η έκδοση). Θεσσαλονίκη.