Amomum

Hil (lat. Amomum)^[1] - zəncəfilkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.^[2] Hilin vətəni Hindistandır. Ancaq Hindistanla yanaşı, Şri-Lankada, Çində, Afrikada və Amerikada da becərilir. Hilin istifadə edilən əsas hissəsi onun toxumudur. Ancaq toxumları qabığından ayrıldıqdan sonra ətrini tez itirdiyi üçün qabığı ilə bir yerdə yığılır. Hilin toxumunda olan efir yağlarının əsasını alfa terpineol, delta limonen, sineol, terpenilasetat təşkil edir. Hil meyvəsinin qabığında efir yağı az (təqribən 0,1-0,7 %), sellüloza isə çoxdur (təqribən 28-31 %).

Məlumat

Hil zəncəfil fəsiləsindən olan çoxillik bitki cinsidir. Gövdəsinin uzunluğu 4-5 metr, meyvəsinin uzunluğu isə 1-4 santimetrdir. Qabığının rəngi sarımtıl yaşıl, toxumunun rəngi qırmızımtıl-qəhvəyidir. İyi kəskin, dadı yandırıcıdır. Qurudulmuş meyvənin 20-53 %-ni qabığı, 47-80 %-ni toxumu təşkil edir. Hil toxumunun tərkibi faizlə aşağıdakı kimidir:

• Azotlu maddələr 11-15 %,
• Yağ 1-2 %,
• Efir yağları 3,5 %,
• Karbohidratlar 35-60 %,

O cümlədən:

• Şəkər 0,5-0,8 %,
• Nişasta 30-50 %,
• Pentozanlar 4-7 %,
• Pektinli maddələr 0,5 %,
• Sellüloza 11-19 %,
• Mineral maddələr 2-10 %.

Üyüdülmüş toxumundan həm yeyinti sənayesində, həm də tibbdə geniş istifadə olunur. Hil həm də zəfəran və vanildən sonra üçüncü ən qiymətli ədviyyatdır.

Faydaları

• Antiseptik təsirə malikdir
• İştahanı açır
• Həzmi asanlaşdırır
• Mədə və Bağırsaqların fəaliyyətini nizamlayır
• Mədə bulanmasına qarşı faydalıdır
• Sidikqovucu və qazqovucudur
• İshala (həmçinin dizenteriyaya) qarşı faydalıdır
• Ürək xəstəliklərinin qarşısını alır
• Başağrısını aradan qaldırır
• Miqrenin müalicəsinə kömək edir
• Bronxitə qarşı faydalıdır
• Ağciyərləri təmizləyir
• Ağız iyini aradan qaldırır
• Ağıza dad verir
• Yaraların sağalmasına kömək edir
• Tüpürcək axınını sürətləndirir
• Xərçəngə qarşı faydalıdır
• İltihabları aradan qaldırır
• Zökəmə və qripə qarşı faydalıdır
• Ən yaxşı ağrıkəsicidir
• Revmatizma ağrılarını aradan qaldırır
• Böyrəkləri təmizləyir
• Yaddaşı möhkəmləndirir
• Yuxusuzluğu aradan qaldırır
• Sakitləşdirici təsirə malikdir

Növləri

Azərbaycanın dərman bitkləri

• Ətirli hil, Benqal hili (Amomum aromaticum Roxb.)
• Girdə hil (Amomum globosum Lour. ) (=Amomum villosum Blume)
• Meleqet hili (Amomum meleguete Rosc.)
• Aptek hili (Amomum officinale Willd.)
• Əsl hil (Amomum repens Son.) (=Elettaria cardamomum Wh. et Max.)
• Bizvari hil, Nepal hili (Amomum subulatum Roxb.) (=Amomum costatum)

Digər növləri

• Amomum compactum

Mənbə