Qırışıqmeyvəli itburnu (lat. Rosa rugosa)[1] - itburnu cinsinə aid bitki növü.[2]
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Planhigyn blodeuol sy'n frodorol o Hemisffer y Gogledd yw Rhosyn Japan sy'n enw gwrywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Rosaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Rosa rugosa a'r enw Saesneg yw Japanese rose.[1] Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Rhosyn Japan.
Mae'r teulu Rosaceae yn perthyn i'r genws Rosa (rhosyn) fel ag y mae'r cotoneaster a'r eirinen. Prif nodwedd y teulu yw ei ffrwythau amrywiol a phwysig i economi gwledydd.[2] Ceir 5 sepal, 5 petal ac mae'r briger wedi'u gosod mewn sbeiral sy'n ffurfio llestr tebyg i gwpan o'r enw hypanthiwm.
Planhigyn blodeuol sy'n frodorol o Hemisffer y Gogledd yw Rhosyn Japan sy'n enw gwrywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Rosaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Rosa rugosa a'r enw Saesneg yw Japanese rose. Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Rhosyn Japan.
Mae'r teulu Rosaceae yn perthyn i'r genws Rosa (rhosyn) fel ag y mae'r cotoneaster a'r eirinen. Prif nodwedd y teulu yw ei ffrwythau amrywiol a phwysig i economi gwledydd. Ceir 5 sepal, 5 petal ac mae'r briger wedi'u gosod mewn sbeiral sy'n ffurfio llestr tebyg i gwpan o'r enw hypanthiwm.
Růže svraskalá (Rosa rugosa) je vytrvalá, opadavá dřevina, která pod lidskou kontrolou je okrasnou rostlinou a po vymknutí se kontrole je invazním plevelem. Druh pochází z mírných a chladných pobřežních oblastí východní Asie, odkud byla roku 1854 dovezena do Evropy a postupně šířena po zámeckých parcích. Na rozhraní 19. a 20. století začala být pěstována i na území dnešní České republiky. V roce 1950 byla v Česku poprvé nalezena ve volné přírodě, kde pravděpodobně vyrostla ze semen roznesených ptáky nebo ze zbytků rostlin vyhozených lidmi. V české přírodě je považována za příležitostně se vyskytující neofyt, který se invazně nešíří. Jiná situace je v přímořských státech západní Evropy i Severní Ameriky, kde je na mnoha místech hodnocená jako problematický invazní plevel. Vyskytuje se i na několika místech v Austrálii.[1][2]
Rostlina pochází ze severovýchodní Asie, z japonských ostrovů Hokkaidó a Honšú, Korejského poloostrova, severovýchodních oblastí Číny a ruského Dálného východu (Kamčatka, Sachalin, Kurilské ostrovy), kde většinou roste v úzkém pobřežním pásu nebo kolem větších řek.
Lidmi byla rozšířena, mimo nejjižnějších oblastí, skoro po celé Evropě, do jižních oblastí Kanady a hlavně na východ a jihovýchod Spojených států.[2][3]
Dobře roste na pastvinách i na písčité, kamenité a málo úrodné půdě, je odolná vůči suchu i znečištění vzduchu. Toleruje letní vedra i zimní mrazy, když je během růstu nejhůře shodí listy a na jaře opět vyraší. Odolává slunečním paprskům, ale stejně dobře roste i v polostínu. Vadí ji však dlouhodobé přemokření a nepropustná půda. Obvykle se vyskytuje do nadmořské výšky 100 m. Preferuje mírné až chladné klima, vydrží teploty hluboko pod 0 °C.
Snáší příležitostné zasolení, ke kterému dochází ve vnitrozemí při solení silnic při zimní údržbě a v pobřežní zóně dopadem slaných kapének a průsakem mořské vody. Toho se využívá při jejím vysazování na dálniční náspy a pobřežní písčiny za účelem zpevnění svahů. Kvete poměrně dlouho, od června až do prvních mrazíků. Rostlina dostala své české druhové jméno "svraskalá" podle listů, které jsou nápadně vrasčité, svraskalé. Ploidie druhu je 2n = 14.
Růže svraskalá se lehce kříží s jinými druhy, např. s růži daurskou, růží Marrettovou, růží jehličkovitou, růží mnohokvětou, růží májovou, růží lesklou, růží měkkou, růží karolínskou, růží bahenní a růží něžnou.[1][2][4][5][6]
Nízké, prutnaté keře vysoké do 1,5 až 2 metrů vytvářející husté a neprostupné polykormony. Rostou z hlavního kůlovitého kořene s mnoha odbočnými a mělčeji kořenícími postranními výběžky, z kterých vyrostou nové větve, stejně jako z adventivních pupenů na kořenech. Stonky a větve jsou tuhé, málo ohebné, v mládí hustě chlupaté a porostlé ostny vyrůstajícími obvykle ve dvojicích u báze palistů. Ostny bývají početné, přímé, štíhlé a stejně zelené jako větve, které ve stáří tmavnou. Listy s asi 1 cm dlouhými řapíky vyrůstají střídavě a jejich lichozpeřené čepele s pěti až devíti lístky jsou dlouhé 7 až 11 cm. Lístky bývají široce eliptické až podlouhlé, velké 3 až 5 × 2 až 3 cm, na bázi klínovité a na konci zašpičatělé. Jsou přisedlé, kožovité, nápadně svraskalé, mají vyniklou žilnatinu, na svrchní straně jsou leskle zelené a na spodní poněkud světlejší a matné.
Květy jsou voňavé, nejčastěji červené nebo purpurové, velké 8 až 10 cm, pětičetné, oboupohlavné a vyrůstají jednotlivě nebo v málo početných květenstvích. Kališní lístky dlouhé 2 až 3 cm jsou jednoduché, celistvé, chlupaté, vytrvalé a po odkvětu vztyčené. Korunní lístky jsou obvejčité a u báze klínovité, většinou jednoduché, u kultivarů bývají četnější a vyrůstají ve více kruzích, barvu mají červenou, purpurově červenou, tmavě růžovou a ojediněle i bílou. Češule je polokulovitá a lysá. V květu je vícero dlouhých tyčinek s intorzními prašníky a z mnoha plodolistů vzniklé pestíky s volnými čnělkami. Protandrické květy (nejprve dozrávají prašníky a teprve později blizny) jsou opylovány hmyzem, který přenáší pyl z jiného květů. Včelám a vosám poskytují hlavně pyl, nektaru mají málo.
Po opylení vzniká z češule, květního lůžka a jednotlivých plodů složené souplodí šípek, který má krátkou, silnou stopku, jež může být lysá nebo krátce chlupatá či jemně ostnitá. Je kulovitý, někdy mírně stlačený, asi 4 cm velký, dužnatý, lysý, ve zralosti je oranžově červený a na vrcholu má plochý prstencovitý límeček, tzv. disk, se široký ústím (otvorem) uprostřed. Šípek obsahuje silnou, masitou dužinu s více než 20 plody, světle hnědými, 5 mm velkými nažkami, obklopenými jemnými chloupky; na keři šípky dozrávají postupně.[1][2][4][5][6][7]
Na větší vzdálenosti se šíří semeny rozsévanými tažnými ptáky, např. brkoslavy, čížky nebo drozdy, kteří se při svých cestách šípky krmí a nepoškozená, nestrávená semena vyměšují, stejně tak činí místní holubi, bažanti nebo tetřevi. Roznášejí je také savci živící se šípky v tuhé zimě, např. zajíci, nebo myši a hraboši vytvářející si zimní zásoby.
Na kratší vzdálenosti se rozšiřují pomalu, ale jistě rozrůstáním kořenů a nadzemními, plazivými stolony které dobře zakořeňují. Dřevina se postupně promění v rozlehlý polykormon, ve kterém se časem přeruší propojení a vzniknou samostatní jedinci, kteří jsou klony původní rostliny. V blízkosti vodních toků se může při záplavě odlomit kus kořene a je odnesen na nové, pro další růst příhodné místo, kde vytvoří novou rostlinu.
Není příliš známo, že šípky dokážou dlouho plavat ve sladké i mořské vodě, pak se rozpadnou a semena se dále mohou vznášet po několik týdnů. Toto extempore nikterak nenarušuje jejich schopnost vyklíčit. Na rozšíření ze severovýchodní Asie do volné přírody Evropy a Ameriky se však podílel člověk, který je i nyní ve vhodných klimatických podmínkách pěstuje po celém světě. Uměle se snadno množí polovyzrálými lodyžními nebo kořenovými řízky, které se řežou a sázejí do vlhké půdy od konce podzimu do začátku jara.[5][6]
Zprvu byla růže svraskalá pěstována hlavně v parcích, v současné době je masově užívána pro zpevňování svahů i pobřežních písčin a jako doprovodná zeleň podél komunikací, dokáže plnit funkci živého plotu i v místech s ovzduším zamořeným výfukovými plyny a je odolná vůči běžným chorobám i predátorům. Šípky obsahují mnoho vitamínu C a pěstují se na plantážích pro konzervárenský průmysl, vyrábějí se z nich džemy, sirupy a suší se do ovocných čajů. V okrasném zahradnictví byla vyšlechtěná řada úspěšných kultivarů lišících se barvou květů (různé odstíny červené, bílé) nebo vzrůstem, stejně jako rostliny plnokvěté s více řadami korunních lístků. Slouží k hybridizaci s jinými druhy a bývají používané jako podnožové růže pro očkování.
Od poloviny 20. století zplaňuje do volné přírody a místy se samovolně šíří tak, že může mít v některých oblastech až invazní charakter. Znehodnocuje pastviny a ztěžuje přístupnost na pláže, neboť vytváří neprostupné houštiny pokryté ostrými ostny a suché, pichlavé větve jsou velmi odolné a leží na zemi po mnoho let. V blízkém okolí klesá druhová bohatost bylinných rostlin.
Jejich výskyt v přírodě jsou schopné přirozeně regulovat jedině kozy, které při nedostatku vhodnější stravy spasou listy a mladé výhonky větví. Vypalování keřů nepomáhá, neboť z hlubokých kořenů rychle regenerují a oheň urychluje klíčení semen, stejně tak je málo účinné vykopávání. K vymýcení dobře zakořeněné a rozrostlé růže svraskalé je účinný jen opakovaný postřik herbicidy.[1][2][6][8]
Květní pupen
Přirozený květ
Plnokvětý kultivar
Bílý kultivar
Obrázky, zvuky či videa k tématu růže svraskalá ve Wikimedia Commons
Růže svraskalá (Rosa rugosa) je vytrvalá, opadavá dřevina, která pod lidskou kontrolou je okrasnou rostlinou a po vymknutí se kontrole je invazním plevelem. Druh pochází z mírných a chladných pobřežních oblastí východní Asie, odkud byla roku 1854 dovezena do Evropy a postupně šířena po zámeckých parcích. Na rozhraní 19. a 20. století začala být pěstována i na území dnešní České republiky. V roce 1950 byla v Česku poprvé nalezena ve volné přírodě, kde pravděpodobně vyrostla ze semen roznesených ptáky nebo ze zbytků rostlin vyhozených lidmi. V české přírodě je považována za příležitostně se vyskytující neofyt, který se invazně nešíří. Jiná situace je v přímořských státech západní Evropy i Severní Ameriky, kde je na mnoha místech hodnocená jako problematický invazní plevel. Vyskytuje se i na několika místech v Austrálii.
Rynket rose (Rosa rugosa) eller hybenrose er en 0,5 til 1,5 meter høj busk, der i Danmark er indført og nu er naturaliseret i kystegne i hele landet. De unge skud er filthårede. Senere bliver de tæt besat med børster og helt rette torne. Blomsterne er usædvanligt store for en vildrose og dufter godt og stærkt. Hybenet er stort og fladtrykt kugleformet. Rynket rose er på Naturstyrelsens liste over landskabsukrudt sammen med f.eks. kæmpebjørneklo. Det anbefales at bekæmpe planten.
Rynket rose er en løvfældende busk med en opret, riset vækstform. De unge skud er filthårede og lysegrønne i barken. Senere bliver de tæt besat med børster og helt rette torne. Samtidig bliver barken grålig. Knopperne er spredte, kegleformede (senere udspærrede), små og rødbrune (senere lysegrønne).
Bladene er uligefinnede med elliptiske småblade og spidse akselblade. Bladrandene er savtakkede og oversiden er læderagtig og rynket, men blank og skinnende mørkegrøn. Undersiden er lysegrøn med tornagtige hår på ribberne. Blomstringen sker i juni-juli. Blomsterne sidder enkeltvis eller få sammen ved skudspidserne. De er usædvanligt store for en vildrose, rosenrøde og dufter godt og stærkt. Hybenet er stort og kuglerundt, måske lidt fladtrykt, og orangerødt. Frøene modner godt og spirer villigt.
Rodnettet er højtliggende og vidtstrakt, men kun svagt forgrenet. Planten sætter rigtigt mange rodskud.
Højde x bredde og årlig tilvækst: 2 x 1,5 m (30 x 20 cm/år), men hvis udløbernes rodskud regnes med, er busken langt større i bredden!
Rynket Rose hører hjemme på den magreste sandbund langs Sibiriens, Kamtjatkas, Sakhalins, Koreas og det nordlige Japans (Hokkaidos) kyster.
Den tåler salt, både i luften ("havgus") og i jorden. Planten er særdeles overlevelsesdygtig og vokser hurtigt. Den overlever hård frost.[1]
Planten er invasiv i Danmark, hvor den er naturaliseret på sandet bund ved strande og klitter og udkonkurrerer de øvrige (hjemmehørende) arter .
Hyben af rynket rose kan laves til saft, te, suppe eller gelé. Frugterne fra alle roser indeholder store mængder C-vitamin og A-vitamin og kalcium, men det er først og fremmest hyben fra rynket rose eller "hybenrose", der anvendes til syltning.
Rynket rose (Rosa rugosa) eller hybenrose er en 0,5 til 1,5 meter høj busk, der i Danmark er indført og nu er naturaliseret i kystegne i hele landet. De unge skud er filthårede. Senere bliver de tæt besat med børster og helt rette torne. Blomsterne er usædvanligt store for en vildrose og dufter godt og stærkt. Hybenet er stort og fladtrykt kugleformet. Rynket rose er på Naturstyrelsens liste over landskabsukrudt sammen med f.eks. kæmpebjørneklo. Det anbefales at bekæmpe planten.
Die Kartoffel-Rose (Rosa rugosa),[1] auch Apfel-Rose, Japan-Rose, Sylter Rose oder Kamtschatka-Rose genannt, ist eine Pflanzenart aus der Gattung Rosen (Rosa) innerhalb der Familie der Rosengewächse (Rosaceae). Sie ist ursprünglich in Ostasien verbreitet und in vielen Gebieten der Welt ein Neophyt.
Rosa rugosa wächst als sommergrüner Strauch, der Wuchshöhen von etwa 1,50 Metern erreicht. Er breitet sich oft durch unterirdische Ausläufer rasenartig aus. Die Kartoffelrose besitzt kurze, starke Stacheln. Die wechselständig angeordneten Laubblätter sind 8 bis 15 Zentimeter lang und unpaarig gefiedert mit fünf bis neun Fiederblättchen. Mit ihrer runzeligen Oberfläche erinnern die Laubblätter an Blätter der Kartoffel.
Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 14.[2]
Die Blütezeit reicht von Juni bis September. Die leicht duftenden Blüten besitzen einen Durchmesser von 6 bis 8 Zentimetern. Die fünf freien Kronblätter sind dunkelrosafarben bis weiß. Ihre relativ großen, bis über 2 Zentimeter dicken Hagebutten färben sich bei Reife ziegelrot.
Die vegetative Vermehrung geschieht durch die unterirdischen Ausläufer, wodurch schnell großflächige, dichte Bestände entstehen können.
Die Bestäubung erfolgt beispielsweise durch Hummeln, Bienen und durch Käfer. Bienen können die Düfte von Pollen der Arten Rosa rugosa und Rosa canina unterscheiden.
Die Diasporen sind die Hagebutten, die der Verdauungsausbreitung und der Schwimmausbreitung beispielsweise durch Meerwasser unterliegen. Die Früchte werden von einer Reihe von Vögeln, darunter der Silbermöwe, gefressen; die Samen werden ausgeschieden. Die Keimung gelingt in allen Vegetationstypen der Dünenlandschaft.[3]
Sprossachsen, die vom Sand einer Düne bedeckt werden, bewurzeln sich und wachsen mit der Düne nach oben. Ebenso können aus Wurzelfragmenten ab einer Länge von 4 Zentimeter neue Pflanzen entstehen. Spross- und Wurzelteile werden ebenso wie die Früchte gelegentlich auch mit starkem Küstenwind oder Wasser über weite Strecken entlang der Küste transportiert.[3]
Das ursprüngliche Verbreitungsgebiet von Rosa rugosa reicht von den chinesischen Provinzen östliches Jilin, Liaoning sowie nordöstliches Shandong über Korea und Russlands Fernen Osten bis Japan.[4] Sie wird in vielen Gebieten der Welt angepflanzt und gilt in weiten Bereichen als invasive Pflanze.
Die Kartoffel-Rose ist in Mitteleuropa eine frostharte Zierpflanze, die in Hecken und als Solitärstrauch kultiviert wird, seltener auch in Wildhecken an Straßen und in der Feldflur angepflanzt wird; gelegentlich ist sie ortsnah verwildert, aber kaum eingebürgert und über die Jahre örtlich einigermaßen beständig. In Südeuropa ist sie eine beständige Kulturpflanze.
Die Erstveröffentlichung von Rosa rugosa erfolgte 1784 durch Carl Peter Thunberg.[4] Das Artepitheton rugosa leitet sich vom lateinischen Wort rugosus für faltig, runzelig ab und bezieht sich auf das runzlige Aussehen der Laubblätter. Synonyme von Rosa rugosa Thunb. sind Rosa ferox Lawrence und Rosa pubescens Baker.[4]
Das Fruchtfleisch der Hagebutten der Kartoffel-Rose ist ergiebiger als das der kleineren Hunds-Hagebutten. Es liefert Marmelade, die in Deutschland regional auch „Hägenmark“, „Hiefenmus“ oder „Hetschepetsche“ genannt wird.
Die zurückbleibenden Fruchtschalen und Samen werden getrocknet und zu einem aromatischen Tee aufgebrüht, der regional auch „Buttetee“ oder „Kernlestee“ genannt wird.
Da die Kartoffel-Rose sehr wenig Ansprüche an ihren Standort stellt, wurde und wird sie zum Teil gezielt angepflanzt. Aufgrund ihres Ausbreitungsverhaltens gilt die Kartoffel-Rose mittlerweile jedoch als invasiver Neophyt, dessen Anpflanzung aus Gründen des Arten- und Biotopschutzes zumindest in Landschaftstypen wie Dünen und Küstenheiden kritisch gewertet wird. Ihr hohes Regenerationspotenzial erschwert die maschinelle Bekämpfung der Kartoffel-Rose. Durch fortwährenden Verbiss von Weidetieren, auf Weiden mit längerer Beweidungsperiode, konnte die Art im Stiftungsland Schäferhaus effektiv zurückgedrängt werden.[5]
Die Kartoffel-Rose kennzeichnet sich durch gute Wuchseigenschaften auf extremen, auch salzbeeinflussten Standorten. Wegen ihrer auffallenden, stark duftenden Blüten und ihrer Fähigkeit, auch auf extremeren Standorten zu gedeihen, wird sie zum Teil noch häufig in Gärten und im Außenbereich gepflanzt. Dabei werden unter dem Namen Rosa rugosa verschiedene Varietäten und Hybriden eingesetzt. Typische Anpflanzungsorte sind beispielsweise Mittelstreifen an Autobahnen. Sie ist außerdem häufig in Windschutzhecken an der Küste, aber auch in Heckenanpflanzungen im Binnenland zu finden. Auch zur Begrünung von Kalirückstandshalden wird die Kartoffel-Rose eingesetzt. An der Ost- und Nordseeküste sowie auf den Inseln im Küstenbereich, etwa auf der der Insel Helgoland vorgelagerten Düne, ist sie teilweise landschaftsprägend. Vor dem Zweiten Weltkrieg wurde sie auch in großem Umfang auf den Ostfriesischen Inseln angepflanzt, wo sie zur Tarnung der Bunker eingesetzt wurde.
Die Rosa rugosa ist winterhart, salzverträglich und anspruchslos. Sie wächst auch auf sandigen, armen Böden, auch in windigen Lagen. Auf Kalkböden vergilben die Blätter häufig durch Eisenmangel, da die Rose dort Eisen nur erschwert aufnehmen kann. Die Kartoffelrose ist gegen Krankheiten wie Rosen-Rost und Sternrußtau weitgehend unempfindlich. Diese Eigenschaften wurden im Rahmen der Rosenzüchtung auf ihre Gartenformen, die Rosa-Rugosa-Hybriden, übertragen.
Die Kartoffel-Rose und vor allem die neuen Gartensorten wie die Sorte 'Dagmar Hastrup' werden häufig für sogenannte pflegeleichte Hausgärten empfohlen, da sie kaum geschnitten werden muss und keines Winterschutzes bedarf. Mittlerweile gibt es auch Sorten, die zur Flächenbegrünung geeignet sind, wie zum Beispiel die weiße, stark duftende Sorte 'White Roadrunner'. Diese wird lediglich 0,3 Meter hoch und bildet aufrechte Äste, die nicht überhängen; sie ist weniger pflegeintensiv als die meisten Bodendeckerrosen. Auch im Garten kann sich die Kartoffelrose durch Ausläufer seitlich verbreitern. Häufig wird deshalb eine Wurzelsperre empfohlen, um den Ausbreitungsdrang der Rose einzudämmen.
Die Kartoffel-Rose ist insbesondere in großen Abschnitten der Nordseeküste landschaftsprägend. Luftbildaufnahmen belegen, dass sich das Verbreitungsgebiet der Kartoffelrose in Dänemark seit über 50 Jahren kontinuierlich erweitert, es gibt keine Hinweise darauf, dass die Bestände überaltern und wieder verschwinden. Der wichtigste Ausbreitungsmechanismus ist dabei das klonale Wachstum.
Die Kartoffel-Rose verändert das Landschaftsbild sowie die Lebensgemeinschaften von Dünen und Küstenheiden.[6] Sie verdrängt vor allem kleine und lichtbedürftige Küstenarten und kann auch in die deutlich artenreicheren Sanddornbestände eindringen und diese zurückdrängen. Von den Arten, die generell selten und schützenswert sind, wird besonders häufig Stranddistel, Krähenbeerheide, Sand-Lieschgras und Bibernellrose verdrängt.[3] Aus Gründen des Arten- und des Biotopschutzes sind Vorkommen von Kartoffel-Rosen in Dünen und Küstenheiden daher unerwünscht und seit Januar ist der Kauf und der Austausch der Pflanze in Dänemark verboten.
Die Bekämpfung der Kartoffel-Rose ist schwierig, weil sie sowohl nach Mahd, Beweidung und selbst nach einer Bekämpfung mit Feuer aus Wurzelresten immer wieder austreibt. Bestände von Kartoffelrosen erholen sich auf Grund ihres hohen Regenerationspotentials selbst nach mehrfachem Mähen wieder. Eine Dauerbeweidung mit Schafen kann nach einer Abmahd ein Wiederaufkommen der Kartoffel-Rose mindern. In Dünen und steilen Küstenabschnitten ist eine solche Beweidung mit Schafen jedoch nicht durchführbar.
Erfolgreich erprobt wurde ein Vorgehen, bei dem im Winter durch einen Bagger die Kartoffel-Rosen entnommen werden. Das von den Pflanzen entfernte Substrat wird durch Sieben von Wurzelresten getrennt. Dort, wo sich nach solch einer Maßnahme Pflanzen wieder regenerieren, werden sie ausgegraben. In Dänemark, wo die Ausbreitung der Kartoffel-Rose besonders kritisch gesehen wird, werden nach einer Rodung die gerodeten Stellen mindestens mit fünfzig Zentimeter Sand überdeckt, um einen Wiederaustrieb der Pflanzen zu verhindern.[7]
Die duftende und reizvoll blühende Kartoffel-Rose wird insbesondere von Touristen als prägender Bestandteil der Küstenlandschaft angesehen. Da mit der Rosenblüte zum Teil auch um Touristen geworben wird, trifft die Bekämpfung nicht immer auf das Wohlwollen der lokalen Kurverwaltungen oder des Fremdenverkehrsamtes. Ihre Beliebtheit hat auch ihre Entfernung in Dänemark erschwert.[7]
Grundsätzlich ist die Bekämpfung der Kartoffel-Rose sehr aufwändig und meist mit einer massiven Störung der Dünen verbunden, wenn Bestände gerodet oder übersandet werden. Bekämpfungsmaßnahmen können Dünen und Kliffe destabilisieren. Aus diesem Grund traf beispielsweise die Bekämpfung der Kartoffel-Rose in der Region der Duhner Heide, die zum Schutz der dortigen Krähenbeerheiden durchgeführt wurde, auf Kritik unter den Anwohnern.[7] Nicht immer ist klar, wie hoch die Möglichkeit ist, dass vorhandene Bestände von Kartoffel-Rosen in noch unbesiedelte Bereiche vordringen können. In den Küsten- und Dünenabschnitten, in denen die Möglichkeit gering ist, ist es unter Abwägung von Aufwand und Nutzen gegebenenfalls effektiver, die noch nicht besiedelten Bereiche regelmäßig zu kontrollieren und gegebenenfalls neu etablierte Jungpflanzen wieder auszugraben.
Anpflanzungen der Kartoffel-Rose werden gelegentlich auch verwendet, um Besucherströme zu lenken und sie aus schützenswerten Dünenbereichen fernzuhalten. Auch dieser Vorteil ist gegenüber den möglichen Nachteilen einer Entfernung abzuwägen. Für die Lenkung von Besucherströmen eignet sich aber auch die einheimische Bibernell-Rose, es gibt außerdem weitere Lenkungsmöglichkeiten.
Diese öfterblühende Wildrose ist seit 1845 aus Ostasien[8] in Europa eingeführt.
Sorten (Auswahl):
Die Kartoffel-Rose (Rosa rugosa), auch Apfel-Rose, Japan-Rose, Sylter Rose oder Kamtschatka-Rose genannt, ist eine Pflanzenart aus der Gattung Rosen (Rosa) innerhalb der Familie der Rosengewächse (Rosaceae). Sie ist ursprünglich in Ostasien verbreitet und in vielen Gebieten der Welt ein Neophyt.
Japòńskô róża (Rosa rugosa L.) – to je czerz z rodzëznë różowatëch (Rosaceae). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach.
Vameizgveiq dwg cungj va ndeu.
Rosa rugosa (rugosa rose, beach rose, Japanese rose, Ramanas rose, or letchberry) is a species of rose native to eastern Asia, in northeastern China, Japan, Korea and southeastern Siberia, where it grows on beach coasts, often on sand dunes.[1] It should not be confused with Rosa multiflora, which is also known as "Japanese rose". The Latin word "rugosa" means "wrinkled", referring to the wrinkled leaves.[2][3] Often used as an ornamental plant, it has become invasive in parts of Europe, North America and South America.[4][5]
Rosa rugosa is a suckering shrub which develops new plants from the roots and forms dense thickets 1–1.50 m tall with stems densely covered in numerous short, straight prickles 3–10 mm long. The leaves are 8–15 cm long, pinnate with 5–9 leaflets, most often 7, each leaflet 3–4 cm long, with a distinctly corrugated (rugose, hence the species' name) surface. The leaf is elliptical in shape with a rounded base or broadly cuneate with a leather feel, dark green top. The back of the leaf is composed of a green-grey colour with hair along the veins. The leaf margin is composed of teeth along the edges and is crenate-serrate. The flower has five petals that are usually 6–9 cm in width. The flower is composed of 200–250 stamens per flow and vary in style. [6] The flowers are pleasantly scented, dark pink to white (on R. rugosa f. alba (Ware) Rehder), 6–9 cm across, with somewhat wrinkled petals; flowering occurs in spring.[1]
The edible hips, which resemble cherry tomatoes, are large, 2–3 cm diameter, and often shorter than their diameter, not elongated; in late summer and early autumn the plants often bear fruit and flowers at the same time. The leaves typically turn bright yellow before falling in autumn.
Bud
In bloom
_-_Oslo,_Norway_2020-08-04.jpg)
White flower of R. rugosa f. alba
Rose hips can resemble tomatoes
Rosa rugosa buds on Grape Island, Massachusetts
Flowers and fruit on plant at same time
This rose species was introduced to America from Japan in the mid-19th century; it was valued because it can tolerate salt water spray.[2]
Rosa rugosa is widely used as an ornamental plant. It has been introduced to numerous areas of Europe and North America. It has many common names, several of which refer to the fruit's resemblance to a tomato, including beach tomato or sea tomato; others include saltspray rose, beach rose, potato rose and Turkestan rose.[4] In parts of the US the fruits are also occasionally called beach plums, causing confusion with the plant properly bearing that name, Prunus maritima.[7]
The sweetly scented flowers are traditionally used to make flower jam and dessert in China.[8] They are also used to make pot-pourri in Japan and China. It is used in traditional Chinese medicine to treat irregular menstruation and gastritis.[9] Beach rose hips, like those of other rose species, are edible and can be used to make jams, syrups, tea, or eaten raw. [10]
This species hybridises readily with many other roses,[4] and is valued by rose breeders for its considerable resistance to the diseases rose rust and rose black spot. It is also extremely tolerant of seaside salt spray and storms, commonly being the first shrub in from the coast. It is widely used in landscaping, being relatively tough and trouble-free. Needing little maintenance due to its being very disease resistant, it is suitable for planting in large numbers; its salt-tolerance makes it useful for planting beside roads which need deicing with salt regularly.[11] It can control erosion.[12]
Numerous cultivars have been selected for garden use, with flower colour varying from white to dark red-purple, and with semi-double to double flowers where some or all of the stamens are replaced by extra petals. Popular examples include 'Rubra Plena' (semi-double variant, with strong clove scented dark pink petals and dark green wrinkled leaves and large round orange-red hips),[2] 'Hansa' (very fragrant, red-purple double),[3] 'Fru Dagmar Hastrup' (pink, single), 'Pink Grootendorst' (pink, semi-double), 'Blanc Double de Coubert' (white, double) and the more common 'Roseraie de L'Haÿ' (pink, double),[13] which is often used for its very successful rootstock and its ornamental rose hips.[14]
.jpg)
In it is native China, Rosa rugosa has been labeled as an endangered species due to a noticeable high decline in population rates of the flower, but in other continents where introduced it has become naturalized and is considered invasive.[5] It can outcompete native flora and form dense thickets that completely cover large areas, thereby threatening biological diversity.[11] Because of its robustness, sprouting ability, and seeds that are easily spread and may survive for years, eradication is very difficult and in countries where well-established, full eradication is considered unlikely.[15] The species can also be spread by birds and mammals that eat the berries.[16]
It is naturalized in many parts of Europe, particularly in coastal areas of northern Europe. It was first introduced into England from Japan in 1796, and then in Germany in 1845. This was the first presence of the flower within the European continent. In 1875, Rosa rugosa was found in Denmark and then in Sweden in 1918. By 2001, the flower species had become well established within 16 European countries.[5] Because of its invasiveness, it is illegal to sell the plant in some countries, including Denmark and Finland.[17][18] On Sylt, an island in the north of Germany, it is sufficiently abundant to have become known as the "Sylt rose".[4]
It is considered noxious in some states of the US.[19] R. rugosa was first introduced into North America in 1845. The first report of it being naturalized far from the location in which it was planted occurred on Nantucket in 1899 and was spreading rapidly by 1911. By 1920, the rose had been well established in Nantucket and in Connecticut.[16] Ten years later it was said to be "straying rapidly" and today it is naturalized on the entire coast of New England and in scattered locations around the Northeast and Pacific Northwest.[20] R. rugosa has also become naturalized in Argentina, Australia and New Zealand.[4][5]
Pollen or fragrance of rose may cause an allergic reaction.[12]
In Japanese, it is called hamanasu (浜茄子) "beach aubergine", hamanashi (浜梨) "beach pear", or simply "bara" (玫瑰) "rose".[21] In Mandarin Chinese, it is called méiguì huā (玫瑰花) "rose" or cì méiguì (刺玫瑰) "thorned rose". In Korean, the species is called haedanghwa (Hangul: 해당화, 海棠花), literally "flowers near the seashore".[22]
Rosa rugosa (rugosa rose, beach rose, Japanese rose, Ramanas rose, or letchberry) is a species of rose native to eastern Asia, in northeastern China, Japan, Korea and southeastern Siberia, where it grows on beach coasts, often on sand dunes. It should not be confused with Rosa multiflora, which is also known as "Japanese rose". The Latin word "rugosa" means "wrinkled", referring to the wrinkled leaves. Often used as an ornamental plant, it has become invasive in parts of Europe, North America and South America.
La sulka rozo (Rosa rugosa)[1], ankaŭ nomata kamĉatka rozo aŭ terpomrozo estas plantspecio el la genro Rozoj (Rosa) ene de la Rozacoj (Rosaceae). Ĝi originas el Orientazio kaj nun kreskas kiel neofito en multaj regionoj de la mondo.
Rosa rugosa kreskas kiel somerverda arbusto, kiu atingas kreskoalton de ĉ. 1,50 metrojn. Ĝi disvastiĝas razensimile pere de subgrundaj stolonoj. Ĝi havas mallongajn kaj dikajn pikilojn. La alternesidantaj folioj estas 8 ĝis 15 cm longaj kaj nepare plumaj kun kvin ĝis naŭ folietoj. La folioj estas tipe sulkaj kaj similas al tiuj de terpomoj.
Ĝi floras de junio ĝis septembro. La malforte odorantaj, duseksaj floroj havas diametron de 6 ĝis 8 cm. La floroj estas radiosimetriaj kaj kvinnombraj kun duobla involukro. La kvin petaloj estas malhelrosea ĝis blanka. La rozfrukto estas kun diametro de du centimetroj relative granda kaj havas brikruĝan koloron.
La vegetativa multigado okazas per subgrundaj stolonoj. Per tio la planto povas gajni rapide grandan areon. La polenigado okazas per burdoj, abeloj kaj per skaraboj.
La origina kreskoregiono de Rosa rugosa etendiĝas de la ĉinaj provincoj Ĝilinio, Liaoning, Ŝandongo trans Koreio kaj la rusa fora oriento ĝis Japanio.[2] En multaj regionoj de la mondo plantita ĝi apartenas ofte al invadaj plantoj.
La sulka rozo estas en Mezeŭropo frostrezista ornamplanto, kiu estas kultivataj kiel heĝoj kaj kiel solulplanto.
La unua priskribo de Rosa rugosa okazis 1784 fare de Carl Peter Thunberg.[2] La specia epiteto rugosa estas latine kaj signifas „sulka“ kaj rilatas al la sulka aspekto de la folioj. Sinonimo de Rosa rugosa THUNB. estas Rosa ferox LAWRENCE kaj Rosa pubescens BAKER.[2]
La plurfoje floranta sovaĝrozo estis kulitivaa ekde 1845 en Eŭropo [3] . Intertempe ekzistas pluraj kulturvario. Ekzemple:
La sulka rozo (Rosa rugosa), ankaŭ nomata kamĉatka rozo aŭ terpomrozo estas plantspecio el la genro Rozoj (Rosa) ene de la Rozacoj (Rosaceae). Ĝi originas el Orientazio kaj nun kreskas kiel neofito en multaj regionoj de la mondo.
Rosa rugosa (también conocida como rosa japonesa, rosa hamanasu o rosa Ramanas) es una especie de rosa nativa del este asiático, noreste de China, Japón, Corea, sudeste de Siberia, donde crece en la costa, frecuentemente en dunas. En japonés su nombre es ハマナス (hamanasu), que significa "pera de playa".
Es un arbusto con renovales que se desarrolla desde nuevas plantas de raíces, formando densas matas de 1–1,5 m de altura con tallos densamente cubiertos de numerosas espinas cortas, rectas de 3-10 mm de larg. Hojas de 8–15 cm de largo, pinnadas con 5–9 foliolos, más frecuentemente 7, y cada folíolo de 3–4 cm de largo, con un distintivo corrugado (rugoso, de allí el nombre de la especie) en la superficie. Flores agradablemente aromatizadas, rosadas oscuras a blancas, 6–9 cm en cruz, con bonitos pétalos; la floración es del verano al otoño (junio a septiembre en el Hemisferio Norte).
Los escaramujos son grandes, 2–3 cm de diámetro, y frecuentemente más cortos que su diámetro, no elongadas como la mayoría de los otros escaramujos; a fines del estío y otoños tempranos, las plantas sacan frutos y flores al unísono. Las hojas pasan típicamente a amarillo brillante antes de caer en otoño.
La Rosa rugosa es ampliamente usada como planta ornamental. Fue introducida a numerosas áreas de Europa, Norteamérica.
Esta rosa es compatible con suelos pobres y arenosos. Se híbrida fácilmente con muchas otras rosas y es muy popular entre los criadores por su excelente resistencia al frío(USDA Hardiness Zones 2b a 8b) y a las enfermedades tal como la roya y el punto negro.
También es muy tolerante a la niebla salina y las tormentas costeras, y es a menudo el primer arbusto junto al mar; su tolerancia a la sal lo hace muy útil para la siembra a lo largo de los caminos que se someten regularmente a salazón contra el hielo.
Es ampliamente utilizada en paisajes por su robustez y no tener problemas de desarrollo. Por su bajo mantenimiento es adecuado para plantaciones en masa pues toda la planta crece bien en sus propias raíces (plantando o corte) y, por tanto, no necesariamente necesitan ser injertadas.
Su alta resistencia al frío puede hacer que el tamaño tradicional anual opcional.
Rosa rugosa se utiliza ampliamente como planta ornamental.
En Japón y China, donde se cultiva desde hace más de cinco mil años, se utilizan sus flores dulcemente perfumadas para hacer guisos de olla.
Sus escaramujos son comestibles y ricos en vitamina D (una cucharadita de pulpa de escaramujo contiene tanta vitamina C como cinco naranjas). Los pétalos de rosa o los cinorrodones se utilizan a veces para hacer mermeladas y jaleas.[1]
La rosa rugosa debe su nombre a sus hojas ásperas y muchas espinas que cubren sus tallos.
Hojas y frutos de rosa rugosa.
El cinorrodón contiene unos aquenios que se pueden sembrar después de vernalización
Fruto de Rosa rugosa
Rosa rugosa.
Muchos cultivares fueron seleccionados para la horticultura, color de la flor varía del blanco al rojo oscuro púrpura con flores semi-dobles o dobles, en el que todo o parte de estambres se han transformado en pétalos supernumerarios.
Rosa rugosa (también conocida como rosa japonesa, rosa hamanasu o rosa Ramanas) es una especie de rosa nativa del este asiático, noreste de China, Japón, Corea, sudeste de Siberia, donde crece en la costa, frecuentemente en dunas. En japonés su nombre es ハマナス (hamanasu), que significa "pera de playa".
Es un arbusto con renovales que se desarrolla desde nuevas plantas de raíces, formando densas matas de 1–1,5 m de altura con tallos densamente cubiertos de numerosas espinas cortas, rectas de 3-10 mm de larg. Hojas de 8–15 cm de largo, pinnadas con 5–9 foliolos, más frecuentemente 7, y cada folíolo de 3–4 cm de largo, con un distintivo corrugado (rugoso, de allí el nombre de la especie) en la superficie. Flores agradablemente aromatizadas, rosadas oscuras a blancas, 6–9 cm en cruz, con bonitos pétalos; la floración es del verano al otoño (junio a septiembre en el Hemisferio Norte).
Los escaramujos son grandes, 2–3 cm de diámetro, y frecuentemente más cortos que su diámetro, no elongadas como la mayoría de los otros escaramujos; a fines del estío y otoños tempranos, las plantas sacan frutos y flores al unísono. Las hojas pasan típicamente a amarillo brillante antes de caer en otoño.
Japoniar arrosa (japonieraz: ハマナス, hamamasu?) (Rosa rugosa) Rosa generoko eta Rosaceae familiako landarea da.
Jatorriz Asia ekialdekoa da. Txina ipar-ekialdea, Japonia, Korea eta Siberia hego-ekialdean hazten da, kostaldeko dunetan bereziki.
Zuhaixka honek 1-15 metrotako altuera hartzen duen itxura trinkoko landarea da. Zurtoinak 3-10 mm-ko luzera duten arantzaz josita daude. Hostoak latzak ditu, hortik bere rugosa izena, 8-15 cm luze, pinnatuak eta 5-9 foliolodunak. Udazkenean erori aurretik hori bizikoak bihurtzen dira.
Lore usaintsuak ditu, arrosa ilunetik zurira doazenak, 6-9 cm ingurukoak eta petalo politak dituztenak. Ekainetik irailera loratzen da.
Arkakaratsak (fruituak) handiak dira, 2-3 cm-ko diametrodunak eta loreekin batera ateratzen dira.
Ornamentazio landare gisa erabiltzen da. Japoniatik ekarri eta Europa eta Ipar Amerikan asko zabaldu zuten.
Bestalde lurzoru pobre eta hareatsuetan hazten da eta gatzarekiko tolerantzia handia duenez izotzaren kontra gatza botatzen den errepideen ertzetan landatzen da.
Arkaratsak jangarriak edira eta D bitamina ugari daukate gainera. Arrosaren pelatoekin mermeladak eta jaleak egiten dira.
Rosa rugosa (Thunb.)
Japoniar arrosa (japonieraz: ハマナス, hamamasu?) (Rosa rugosa) Rosa generoko eta Rosaceae familiako landarea da.
Kurtturuusu (Rosa rugosa), joka tunnetaan myös nimellä kurttulehtiruusu, on alun perin Japanista kotoisin oleva ruusukasveihin kuuluva ruusulaji. Määritelmä rugosa tulee latinan kielen sanasta rugosus, joka tarkoittaa kurttuista ja jolla viitataan lehtien kurttuiseen pintaan.[1]
Kurtturuusu on tiheä, noin metrin korkuinen pensas, jossa on piikikkäät oksat, tummanvihreät lehdet ja punaiset tai valkoiset kukat. Se kasvaa luonnonvaraisena rannikoilla Aasiassa, mutta sitä käytetään laajasti koristekasvina ja se on levinnyt viljelyksiltä luontoon. Kasvi on kestävä ja helppohoitoinen, ja nämä ominaisuudet ovat tehneet siitä sekä suositun koristekasvin että haitallisen vieraslajin.
Kurtturuusu on monivuotinen pensas. Siitä tulee tiheäkasvuinen ja yleensä 1–1,5 metriä korkea.[2] Lehdet ovat yksi lajin parhaista tuntomerkeistä. Ne ovat kiiltäviä, kurttuisia, karheita ja väriltään tummahkon vihreitä. Syksyisin väri vaihtuu keltaiseksi.[3] Oksat ovat paksuja ja niissä on piikkejä tiheässä, tiheämmin kuin monilla muilla ruusulajeilla.
Kurtturuusu kukkii tummanpunaisin, vaaleanpunaisin tai valkoisin kukin heinä-elokuussa. Alkuperäisissä luonnossa kasvavissa pensaissa kukat ovat yleensä vaaleanpunaisia.[4] Kukkia on pensaissa paljon, mutta ne eivät ole pitkäikäisiä. Uusia kukkia avautuu kuitenkin aina myöhäissyksyyn asti.[5] Harva ruusulaji kukkii yhtä hyvin.[4] Kukat ovat leveydeltään yleensä 6–9 cm, keltaheteisiä ja voimakastuoksuisia.[2] Terälehtiä on peruskurtturuusun kukissa yleensä viisi ja monilla jalostetuilla lajikkeilla on enemmän. Myös muilla ruusulajeilla terälehtien määrä vaihtelee lajista tai lajikkeesta riippuen. Kukat tulevat aina uusiin versoihin. Kiulukat ovat suuria ja punaisia, tomaatin muotoisia. Orjanruusu muistuttaa ulkonäöltään paljon kurtturuusua, mutta sillä on vähemmän piikkejä, eikä se leviä juurivesoista.[6]
Kurtturuusu on erittäin kestävä laji: se kestää paahdetta, kuivuutta, suurempiakin lumimääriä, ja voimakasta leikkausta.[3] Myöskään sade ja pakkanen eivät ole sille ongelma[5] eivätkä kova tuuli ja tiesuola. Monilla muilla ruusuilla erityisesti talvenkestävyys on huono, ja ne ovat usein muutenkin olosuhdeherkempiä. Useimmille kasveille ei suositella merivedellä kastelua muutoin kuin hätätilanteessa, mutta kurtturuusu kestää merivettä hyvin.[7]
Kurtturuusu leviää uusille alueille siemenistä. Sen kiulukat kelluvat sekä suolaisessa että makeassa vedessä ja voivat siksi kulkeutua vedessä rannalta toiselle. Linnut ja jyrsijät syövät kiulukoita ja kuljettavat siemeniä uusille alueille. Kun kasvusto on syntynyt siementaimista johonkin, se leviää juurivesoista laajaksi tiheiköksi.[8]
Alkuperäisiä kasvuympäristöjä kurtturuusulle ovat hiekkaisten merenrantojen lisäksi esimerkiksi rannikkojen vuorenrinteet.[9] Luonnonvaraisena kurtturuusu kasvaa Japanissa, Kiinassa, Koreassa ja Venäjän Kaukoidässä. Kiinan maakunnista Jilinissä, Liaoningissä ja Shandongissa laji kasvaa luonnonvaraisena, muualla maassa lajia tavataan viljeltynä.[9] Eri puolilla maailmaa kurtturuusu on villiytynyt istutuksista luontoon lähinnä viileillä ja lauhkeilla ilmastovyöhykkeillä.[4]
Kurtturuusun peruslajia ja sen valkoista muunnosta voi kasvattaa koko Suomessa (vyöhykkeet I-VIII[2]) koristepensaana.[10] Suomen luonnossa laji on lähtenyt leviämään voimakkaasti merenrannoilla ja saaristoissa, etelärannikon lisäksi jo Oulun korkeudella.[6] Hiekkarannoilla se voi levittäytyä pahimmillaan jopa hehtaarien kokoisiksi tiheiköiksi ja siten syrjäyttää alkuperäistä rantakasvillisuutta ja aiheuttaa haittaa virkistyskäytölle.[6] Myös teiden varsilla leviäminen on ollut hallitsematonta.
Parhaiten kurtturuusut viihtyvät rannikolla, mutta selviävät kuitenkin melkein missä vain.[2] Alkuperäisellä levinneisyysalueellaan se kasvaa hiekkaisilla ja soraisilla rannikoilla.[6]
Kasvupaikan pitää mieluiten olla aurinkoinen.[3] Maaperäksi sopii tavallinen multamaa,[3] mutta laji menestyy myös kuivassa hiekkamaassa. Laji on vahvakasvuinen ja tilaa vievä, joten se ei sovi pieniin puutarhoihin, varsinkin kun pensaat voivat levitessään tukahduttaa muun kasvillisuuden.[5] Laji leviää tehokkaasti juurivesoilla, joita tulee useimmiten taimimyymälöistä hankittuihin omajuurisiin taimiin.[4] Kauemmas lajia levittävät ilmeisesti linnut.[6] Muista ruusuista poiketen myös vesilevintä onnistuu kurtturuusuilta erittäin hyvin: kiulukat ja siemenet kelluvat vedessä ja siten voivat ajelehtia veden mukana.[6]
Rannikolla viihtyvä kasvi on jo ainakin Tanskassa onnistunut valtaamaan rantoja kestävyytensä ja leviämistapansa vuoksi hehtaarien kokoisiksi ”ruusupelloiksi”. Kurtturuusu on tuhonnut alkuperäiskasvillisuutta ja tehnyt rantojen virkistyskäytön mahdottomaksi. Suomen ympäristökeskus luokittelee kasvin haitalliseksi vieraslajiksi, jonka hävittäminen ainakin rannikon seudulta on välttämätöntä. Suomen luonnonsuojelulaki (LSL 43§) kieltää vierasperäisten lajien levittämisen luontoon, jos on olemassa vaara, että niistä voi syntyä pysyvä kanta. Hiekkarannat ja merenrantaniityt ovat luonnonsuojelulain mukaan suojeltuja luontotyyppejä, joten kurtturuusu uhkaa jopa kokonaisia eliöyhteisöjä rannikkoseudulla.
Kurtturuusua käytetään usein puutarhoissa pensasaitana, koska siihen se sopii tuuheutensa ja pystykasvuisuutensa vuoksi.[2][11] Osa lajikkeista puolestaan sopii istutettavaksi erityisesti puistoihin ja taustaistutuksiin.[5] Alun perin kurtturuusua käytettiin rannikolla sitomassa hiekkaa.[5] Ainakin Suomessa lajia on istutettu paljon teiden varsille ja erityisesti moottoriteiden keskikaistoille juuri suolankestävyytensä takia.[6]
Kiinassa ja Japanissa lajia on viljelty hajuveden raaka-aineeksi,[2] käytetty teen hajustamiseen ja erilaisiin lääkintätarkoituksiin.[4] Myös kiulukoita voidaan käyttää hyödyksi, koska ne ovat ravitsevia ja vitamiinipitoisia.[2] Lisäksi niitä on helppo perata.[5] Kiulukoita voi käyttää esimerkiksi teessä.[12] Pensaat ovat tiheytensä takia hyviä pesäpaikkoja linnuille.[5]
Kurtturuusu on yleisesti hyvin helppohoitoinen laji. Paljasjuuriset taimet voidaan istuttaa joko keväällä tai syksyllä. Aidanteeksi taimet istutetaan puolen metrin välein, muuten metrin välein. Isommille alueille ne voidaan myös istuttaa siemeninä syksyllä, jos lajikkeella ja samanlaatuisuudella ei ole väliä.[4] Maan ojituksesta pitäisi huolehtia, koska jatkuva märkyys on lajille ongelma.[4] Monivuotiset rikkaruohot pitää poimia pensaiden juurilta vuosittain pois, koska edes kurtturuusu ei kestä voimakaskasvuisia rikkaruohoja omasta voimakaskasvuisuudestaan huolimatta.[4]
Uusien versojen leikkaaminen virkistää kasvua ja kukintaa, mutta leikkaamista ei usein ole edes tarpeen tehdä.[5] Kuivuneet ja huonokuntoiset oksat voi poistaa kevättalvella, 5–10 vuoden välein kaikki oksat voidaan leikata 10–20 cm:n pituisiksi. Kurtturuusut ovat raudalle herkkiä, joten on vältettävä rautapitoisia nestemäisiä lannoitteita.[5] Keväisin voi lannoittaa vähän kompostilla tai pieniä määriä typpeä sisältävää lannoitetta.[4]
Kurtturuusu on yleensä melko terve kasvilaji,[5] joten siihen ei yleensä tule tauteja tai tuhohyönteisiä, mutta lajikekohtaisia eroja löytyy.[13] Erilaiset taudit, virukset ja tuhohyönteiset ovat kuitenkin mahdollisia, kuten muillakin ruusuilla.[14] Esimerkiksi kirvat, punkit ja eräs koppakuoriaislaji (Popillia japonica) ovat todennäköisimpiä tuhohyönteisiä.[14] Lisäksi mahdollisia ovat muutamat tyypilliset sienitaudit, yhtenä yleisimpänä mustia pilkkuja lehtiin aiheuttava mustalaikku.[14] Ruusuruostetta taas ei olla tavattu lajilla.[15]
Tehokkaasti leviävä kurtturuusu uhkaa syrjäytää alkuperäislajistoa etenkin saariston merenrannoilla. Tiheät kasvistot haittaavat myös rantojen virkistyskäyttöä.[8]
EU:n rahoittamassa hankkeessa kurtturuusu arvioitiin yhdeksi sadasta pahimmasta vieraslajista.[16] Yhdysvaltojen Connecticutin osavaltiossa se on listattu mahdollisesti haitalliseksi eikä sen käyttöä ole rajoitettu.[17]
Suomessa kurtturuusu on kestävyytensä ja tehokkaan leviämisensä vuoksi luokiteltu erittäin haitalliseksi vieraslajiksi. Alueellisilla ympäristökeskuksilla on useita paikallisia ja/tai alueellisia projekteja, joissa haitallisten vieraslajien esiintymiä kartoitetaan ja pyritään hävittämään. Kurtturuusu on vuonna 2009 ilmestyneen Suomen kansallisen vieraslajistrategian mukaan luokiteltu kaikkein haitallisimpien lajien ryhmään. Sen hallitsematon leviäminen on välillinen uhkatekijä myös rantahietikoilla eläviile hyönteisille.[18]
Kurtturuusun leviäminen on ollut pahinta Suomen lounais- ja länsirannikolla, missä se on vallannut hiekkarantoja useiden hehtaarien laajuisina, läpitunkemattomina ryteikköinä. Sitä on istutettu myös tienvarsille ja moottoriteiden välikaistoille sen suolankestävyyden vuoksi, minkä vuoksi kurtturuusu leviää paikoin hallitsemattomasti myös tienvarsilla.[19][20]
Kurtturuusujen hävittäminen onnistuu helpoiten vetämällä taimet pois niiden ollessa pieniä, mutta laajojen kasvustojen hävittäminen onnistuu parhaiten traktorilla.[6] Yleensä hävittäminen ei onnistu kerralla, kun juurakon palasia jää usein vielä maaperään.[6] Myös torjunta-aineita on kokeiltu.[20]
Kurtturuusun sijaan kannattaakin vakavasti harkita istutettavaksi jotakin muuta ruusulajia, esimerkiksi hansaruusua, joka ei siemennä lainkaan.[20] Helppohoitoisuutensa takia kurtturuusua istutetaan usein kohteille, joilla sitä ei erityisesti hoideta. Tällöin se pääsee myös helposti leviämään luontoon.
Kiinassa ja Japanissa kurtturuusua on kasvatettu eri tarkoituksiin ainakin jo 1000-luvulta asti,[2] mahdollisesti aikaisemminkin. Kiinalaisia maalauksia, joissa laji esiintyy, on säilynyt juuri 1000-luvulta.[4] Carl von Linnén oppilas Carl Peter Thunberg toi ensimmäiset kurtturuusut Ruotsiin vuonna 1784[2] Japanista, mutta ei tiedetä, että toiko hän näytteiden lisäksi myös taimia tai siemeniä.[5] Tosin laji on saattanut löytää tiensä Eurooppaan myös merimiesten mukana. Englantilaisen Lee & Kennedy -taimitarhan valikoimassa kurtturuusu oli vuonna 1794, mutta kesti kuitenkin melkein sata vuotta, ennen kuin lajista tuli suosittu.[5] Syynä saattoi olla se, ettei laji sopinut kukkakimppuihin, ja myös villiruusumainen ulkonäkö.[5] Britanniassa asiaan saattoi vaikuttaa se, että siellä selviää leudossa mereisessä ilmastossa arempiakin jaloruusuja, ja siksi siellä huonoksi tuomittua kurtturuusua ei huolittu yleiseen käyttöön.[4]
1800-luvulla laji alkoi yleistyä Euroopassa koristeistutuksissa.[6] Vanhimmat Euroopassa kauppoihin tulleet kurtturuusut olivat mahdollisesti luonnonkannoista valittuja.[4] Vuonna 1887 laji otettiin Ranskassa mukaan jalostustyöhön.[10] 1900-luvun alussa jalostustyötä tehtiin myös Saksassa, Yhdysvalloissa ja Kanadassa.[4] Ruotsissa kurtturuusuja löydettiin 1920-luvulla luonnosta villiintyneinä ja sen jälkeen laji on levinnyt niin, että siellä se lasketaan jo kuuluvaksi paikalliseen lajistoon.[1] Siellä on myös yritetty vaatia lajin istutusten rajoittamista.[4] Suomessa laji alkoi levitä 1900-luvun alkupuolella, ja leviäminen nopeutui tienvarsille tehtyjen istutusten takia.[6]
Rosa Rugosa -ryhmään eli tarhakurtturuusuihin kuuluu useita kurtturuusun muunnoksia ja risteymiä. Kurtturuusua risteytettiin kauniimpana pidettyjen ruusujen kanssa 1800- ja 1900-lukujen vaihteessa. Tarkoituksena oli hyödyntää lajin parhaita puolia ja päästä eroon huonommista ominaisuuksista.[4] Tuloksena oli koko kesän kukkivia ruusuja, mutta useista lajikkeista tuli myös kylmänarkoja, eli ne vaativat huolellisempaa hoitoa.[4] Yhteensä ryhmään kuuluvia lajikkeita on useita kymmeniä.[4] Monet kestävät pakkasta, mutta niiden kukat eivät siltikään pidä viileydestä ja sateesta.[21] Osaa lajikkeista ei siis suositella Pohjois-Suomeen, osan kestävyydestä taas ei ole tarkkaa tietoa, mutta ne saattavat pärjätä pohjoisessakin.[22] Omajuuriset taimet kestävät paremmin suolaa kuin vartetut.[21] Monet lajikkeet, esimerkiksi ’Hansa’, on kuitenkin vartettu toisen ruusun perusrunkoon.[4]
Lajike ’Hansa’ eli hansaruusu on todella yleinen ja sillä on karmiininpunaiset kerrannaiset kukat.[10] Venäjältä kotoisin oleva ’Kaiserin des Nordens’, josta käytetään myös nimeä ’Tsaritsa Severa’ eli ’Pohjolan kuningatar’,[23] muistuttaa hansaruusua muuten, mutta kukat ovat vain pienemmät.[10] Lajike ’Fru Dagmar Hastrup’ on kotoisin Tanskasta, ja sillä on yksinkertaiset vaaleanpunaiset kukat.[10] Monien tarhakurtturuusujen kukat ovat tuttuun tapaan erilaisia punaisia tai valkoisia. Parin lajikkeen kukat ovat keltaiset,[5] joka ei ole yleinen ruusujen väri. Jalostetut lajikkeet kasvavat usein korkeammiksi kuin tavalliset kurtturuusut.[5]
Myöskään tarhakurtturuusut eivät ole herkkiä sairauksille.[21] Tarhakurtturuusut tarvitsevat jokavuotista leikkausta, ettei niistä tule liian pusikkomaisia.[21] Kaikenlaiset pikkueläimet ja mehiläiset viihtyvät pensaissa,[21] samoin kirvoja syövät ampiaiset.[24] Isoruusukirvat ovatkin yleisiä tuholaisia monissa lajikkeissa.[25]
Kuvia tai muita tiedostoja aiheesta Kurtturuusu Wikimedia Commonsissa
Kurtturuusu (Rosa rugosa), joka tunnetaan myös nimellä kurttulehtiruusu, on alun perin Japanista kotoisin oleva ruusukasveihin kuuluva ruusulaji. Määritelmä rugosa tulee latinan kielen sanasta rugosus, joka tarkoittaa kurttuista ja jolla viitataan lehtien kurttuiseen pintaan.
Kurtturuusu on tiheä, noin metrin korkuinen pensas, jossa on piikikkäät oksat, tummanvihreät lehdet ja punaiset tai valkoiset kukat. Se kasvaa luonnonvaraisena rannikoilla Aasiassa, mutta sitä käytetään laajasti koristekasvina ja se on levinnyt viljelyksiltä luontoon. Kasvi on kestävä ja helppohoitoinen, ja nämä ominaisuudet ovat tehneet siitä sekä suositun koristekasvin että haitallisen vieraslajin.
Le Rosier rugueux, ou Rosier du Japon (Rosa rugosa Thunb., 1784), en japonais hamanasu (ハマナス, 浜茄子, ou 浜梨?, littéralement « aubergine de rivage » ou « poire de rivage »), est une espèce de rosiers classée dans la section des Cinnamomeae, originaire d'Extrême-Orient (nord-est de la Chine, Japon, Corée et sud-est de la Sibérie), où il croît sur les côtes, souvent dans les dunes.
Ce rosier botanique a de très nombreux noms vernaculaires, plusieurs d'entre eux font référence la ressemblance du fruit à une tomate, par exemple « tomate de mer » ou « tomate de plage » ; on rencontre aussi « rosier d'embruns » « rosier de plage ».
Ce rosier botanique est un arbuste drageonnant qui émet de nouvelles tiges à partir de la souche et forme des fourrés denses de 1 à 1,5 mètre de haut.
Les tiges sont densément recouvertes de nombreux aiguillons droits et courts (3 à 10 mm de longs). Les feuilles, de 8 à 15 cm de long, sont imparipennées composées de 5 à 9 folioles (le plus souvent sept), chaque foliole a 3 à 4 cm de long et des faces nettement ondulées et rugueuses, d'où le nom de l'espèce.
Les fleurs sont agréablement parfumées, de couleur blanche à rose foncé, d'un diamètre de 6 à 9 cm, aux pétales un peu froissés ; la floraison s'étale de l'été à l'automne (de juin à septembre dans l'hémisphère nord). Le rosier rugueux est donc l'un des rares rosiers sauvages remontants.
Les fruits sont assez grands (2 à 3 cm de diamètre) et souvent d'une longueur inférieure au diamètre, et non pas allongés comme la plupart des autres cynorrhodons. Ils sont comestibles et remplis d'une centaine d'akènes. Vers la fin de l'été et le début de l'automne, il arrive souvent que la plante porte en même temps des fruits et des fleurs. Les feuilles virent généralement au jaune brillant en automne avant de tomber.
Rosa rugosa a été introduit dans nombre de régions d'Europe et d'Amérique du Nord.
Ce rosier supporte les sols pauvres et sablonneux. Il s'hybride facilement avec de nombreux autres rosiers et est très apprécié des sélectionneurs pour sa très grande résistance au froid (zone USDA 2 à 8) et aux maladies de la rouille et des taches noires.
Il est également extrêmement tolérant aux embruns salés du littoral et aux orages, et c'est souvent le premier arbuste en bord de mer ; sa tolérance au sel le rend très utile pour les plantations le long des routes qui sont soumises régulièrement au salage contre le verglas.
Il est largement utilisé dans les aménagements paysagers pour sa robustesse et son absence de problèmes. Nécessitant peu d'entretien, c'est une plante adaptée pour les plantations en masse d'autant qu'elle pousse très bien sur ses propres racines (semis ou bouture) et n'a donc pas impérativement besoin d'être greffée.
Sa grande résistance au froid permet de rendre la traditionnelle taille annuelle optionnelle.
Rosa rugosa est largement employé comme plante ornementale notamment sur le bord des routes (voire autoroutes) car il ne demande quasiment aucun entretien et supporte le salage d'hiver.
Au Japon et en Chine, où il est cultivé depuis un millier d'années, on se sert des fleurs suavement odorantes pour faire des pots-pourris.
Ses cynorrhodons comestibles sont très riches en vitamine C (1 cuillère à café de pulpe de cynorrhodons contient autant de vitamine C que 5 oranges). On utilise parfois les pétales ou les cynorrhodons pour faire des confitures et des gelées[2].
De nombreux cultivars ont été sélectionnés pour un usage horticole, la couleur des fleurs variant du blanc au rouge-pourpre foncé, avec des fleurs semi-doubles ou doubles dans lesquelles tout ou partie des étamines sont transformées en pétales surnuméraires.
Parmi les cultivars les plus populaires, on peut citer :
Rosa rugosa simple rose, semblable au type sauvage
Rosa rugosa simple blanche
Un spécimen observé au Québec, sur la rive du Saint-Laurent
Aujourd'hui, la belle étrangère venue d'Asie est considérée comme une plante invasive dans certaines régions. Elle figure sur la liste des « cent pires » espèces végétales invasives du répertoire européen DAISIE. Finlandais, Belges et Danois ne la recommandent plus en climat océanique où elle peut facilement supplanter les espèces indigènes et proliférer jusqu'à bloquer l'accès aux dunes aux baigneurs.
Rosa rugosa a pour synonymes :
Le Rosier rugueux, ou Rosier du Japon (Rosa rugosa Thunb., 1784), en japonais hamanasu (ハマナス, 浜茄子, ou 浜梨?, littéralement « aubergine de rivage » ou « poire de rivage »), est une espèce de rosiers classée dans la section des Cinnamomeae, originaire d'Extrême-Orient (nord-est de la Chine, Japon, Corée et sud-est de la Sibérie), où il croît sur les côtes, souvent dans les dunes.
Ce rosier botanique a de très nombreux noms vernaculaires, plusieurs d'entre eux font référence la ressemblance du fruit à une tomate, par exemple « tomate de mer » ou « tomate de plage » ; on rencontre aussi « rosier d'embruns » « rosier de plage ».
Ígulrós (fræðiheiti: Rosa rugosa) eða garðarós er seltuþolin og vindþolin rósategund. Ígulrós er 0,5 til 1,5 m. hár runni.
Rosa rugosa Thunb. è una pianta appartenente alla famiglia delle Rosaceae.[1]
L'arbusto può raggiungere un'altezza di 1.6 m ed una larghezza di 2.5 m.
Le foglie di questa specie presentano delle venature caratteristiche, da cui deriva L'epiteto specifico rugosa. La lamina è oblunga e seghettata. In autunno assumono sfumature rossastre.
La pianta è rifiorente. I fiori, relativamente piuttosto grandi, sono bianchi, rossi o rosa, con gli stami gialli, e possono presentarsi a gruppi, anche se più frequentemente sono singoli. I petali sono nettamente aperti e generalmente non racchiusi a calice.
La rosa rugosa produce dei cinorrodi lucidi, a maturazione rosso-arancioni, di 2-2,5 cm di diametro, molto dolci e di forma globosa-oblata, al cui interno è presente una considerevole quantità di polpa. I sepali permangono, rigidi ed eretti, sul frutto.
Questa pianta è particolarmente resistente al gelo: infatti è originaria delle zone fredde dell'emisfero boreale, quali la Corea, il Giappone, la Cina e la Siberia. Importata in Europa nel 1796, questa rosa è oggi una delle specie più diffuse nel continente. In coltivazione, la Rosa rugosa è resistente e viene utilizzata per l'ibridazione.[2]
.JPG)
_1.jpg)
De rimpelroos (Rosa rugosa) is een roos die van oorsprong afkomstig is uit Noordoost-China, Japan, Korea en Zuidoost-Siberië, waar de soort langs de kusten groeit, veelal in de duinen. Ook in België en Nederland komt deze roos in de duinen voor. Ook elders komt hij aangeplant en verwilderd voor. Het aantal chromosomen is 2n = 14.
De 1–2 m hoge struiken vermenigvuldigen zich behalve door zaadvorming ook vanuit de wortelopslag. Hierdoor vormen ze vaak dichte groepen struiken. De jonge takken zijn viltig behaard. De niet met klieren bezette takken zijn zeer dicht bezet met grote, rechte, behaarde stekels en kleine, onbehaarde, naaldvormige stekels. De stekels zijn 0,3 - 1 cm lang.
De bladeren zijn geveerd met vijf tot negen, elliptische, niet met klieren bezette deelblaadjes. Ze hebben een licht afgeronde bladvoet en een enkelvoudig gezaagde bladrand. Ieder deelblaadje is 2 – 5 cm lang en 1,5 – 3 cm breed. De nerven zijn duidelijk ingevallen ten opzichte van de rest van het blad. De niet behaarde bovenzijde van een deelblaadje is donker groen en de dicht behaarde onderzijde blauwgroen. De met klieren bezette steunblaadjes hebben een gezaagde rand, zijn vlak en niet opgerold en hebben opgerichte en iets afstaande oortjes. De met klieren bezette bladsteel en bladspil zijn dicht behaard en hebben vaak naaldvormige borstels. De bladeren worden lichtgeel voor ze in de herfst afvallen.
Op het noordelijk halfrond loopt de bloeiperiode van de rimpelroos van juni tot september. De witte tot donkerroze, 6 - 8 cm grote bloemen staan alleen of met enkele bijeen en geuren opvallend. De kroonbladen zijn 2,5 – 5 cm lang en meestal iets gegolfd. De bloemsteel is kaal of viltig behaard en heeft borstels en gesteelde klieren. De ongedeelde Kelkbladen zijn gaafrandig en met haren en klieren bezet. De wollig behaarde stijlen staan vrij.
De rode, spaarzaam met klieren bezette, eetbare rozenbottels zijn 1,5 – 2 cm lang en 2 – 2,5 cm breed. De kale of met klieren bezette rozenbottelsteel is 1,5 – 2 cm lang. Ze zijn in tegenstelling tot die van de meeste andere rozensoorten enigszins afgeplat en vaak zitten de rechtopstaande kelkbladen er nog aan. Het stijlkanaal is 2,5 – 4 mm groot. De rozenbottel is een vlezige bloembodem met daarin de nootjesachtige vruchten.
In de nazomer en herfst kan de plant tegelijkertijd bloeien en vruchten dragen.
Struiken
Wortelopslag
Wortels
Kelk
Behaarde stekels
Stekels
Voorkant blad
Rozenbottel
Vruchten
Nootjes
De rimpelroos wordt wereldwijd als sierplant gebruikt.
De zoet ruikende bloemen worden in Japan en China als potpourri gebruikt. De roos wordt in deze landen al duizenden jaren gekweekt.
De rimpelroos laat zich vrij gemakkelijk met andere rozen kruisen. Kwekers waarderen deze soort vanwege haar goede weerstand tegen schimmels als sterroetsdauw.
Bossen en struwelen op droge voedselarme, basische en op droge voedselrijke bodem.
De struik is behoorlijk tolerant tegen zoutspray, en is in de duinen dan ook samen met de duindoorn (Hippophae rhamnoides) een van de eerste struiken achter de zeereep. In landen waar 's winters veel pekel gestrooid wordt, wordt de struik wel vanwege zijn zouttolerantie langs deze wegen aangeplant.
De rimpelroos (Rosa rugosa) is een roos die van oorsprong afkomstig is uit Noordoost-China, Japan, Korea en Zuidoost-Siberië, waar de soort langs de kusten groeit, veelal in de duinen. Ook in België en Nederland komt deze roos in de duinen voor. Ook elders komt hij aangeplant en verwilderd voor. Het aantal chromosomen is 2n = 14.
Rynkerose (Rosa rugosa) er en vakker plante med velluktende blomster, store og kjøttfulle nyper. Den er også en av de roseartene som er lettest å kjenne igjen. Rynkerose er i dag ansett til å være en av de største problemartene vi har, da den konkurrerer ut arter i den naturlig flora og fauna, der noen er truet fra før.[trenger referanse]
Rynkerose er en busk, som kan bli fra 0,4 til 2 m høy. Den kan vokse krypende, eller ha en opprett vekst, alt ettersom klima og andre værforhold. Den brer seg meget lett med underjordiske utløpere (vegetativt). Den danner mange rotskudd, når den har fått etablert seg.
Skuddene er tjukke, hårete og har tett med torner. Disse tornene er rette, der de fleste er små, med noen litt lange innimellom. Tornene har også hår ved grunnen av dem.
Bladene er ulikefinnede med 2-4 par avrundete småblad. Disse er blanke, grønne, tykke, sagtaggete og skrukkete, noe som har gitt arten dets navn. Oversiden av bladene er snau, mens undersiden er hårete med noen blanke kjertler uten lukt. Bladene kan også med litt fantasi ligne på en potetplante, dette er grunnen til artens tyske navn Kartoffel-Rose[1] , noe som oversatt betyr potetrose.
Cellekjerna har 14 kromosomer som diploid.
Blomstene er store, og sitter i grupper på noen få eller enkeltvis. Begerbladene har ikke fliker, de peker oppover fra nypa, og sitter på nypa til den er moden. Kronbladene er store og mørkerøde med et preg av rosa, men kan også være hvite.
Nypa er stor, kjøttfull og kulerund men den er også ofte litt breiere enn lang. Den får en teglrød farge som moden, og sitter fote på en litt krokete nypestilk, som har tett med torner og hår.
Rynkerose ble innført i Norge en gang på 1800-tallet. Men det var ikke før rundt 1940, at det ble beskrevet den spredte seg på Malmøya i Larvik i Vestfold.[2] Den er idag funnet i nesten hele Norge, unntatt Finnmark fylke.[3] Men det er fryktet, at den vil spre seg dit også med tiden. Den har tidligere blitt plantet på sanddyner ved kysten, for å binde sanden. Der har den utsatt et stort konkurransetrykk på de stedegne artene. Det er da spesielt de i gyldenslekta og strandtorn som er truet av rynkerose, men der også fler.
Den er også blitt mye plantet i hager, parker, midtrabatter, rundkjøringer og andre beplantningssteder. Fra her blir den mye spredd igjennom hageavfall og fugler som spiser nypene. Det flyter også mange frø inn på våre strender. Disse kommer stort sett fra andre steder i Europa, da Danmark, Storbritannia og Sverige er størst problem.
Den har også havnet på topp 100 listen over de mest spredningsvillige, og utgjør en størst trussel for de naturlige artene i Europa, dette gjelder alle organismetyper som er funnet i Europa[2]. Det er da ikke uten grunn, at denne har fått status SE (svært høy risiko) på den nasjonale Svartelista[død lenke][død lenke][død lenke][2] (pdf). Og det blir idag brukt store summer penger til å fjerne denne årlig. Og det er bevilget 5 millioner kroner frem t.o.m. år 2016.[4] Og hvis rynkerose observeres i naturen, bør dette rapporteres inn på Artsobservasjoner, eller evt spørre kommunen eller grunneier om du får lov til å fjerne den. Og idag er alle hageeiere o.l., ifølge naturmangfoldloven, pliktig til å hindre fremmede arter og andre hage planter i å spre seg.[5] Og det er ikke umulig det kommer totalforbud mot rynkerose heller.
Hvis en skal fjerne veletablert rynkerose, må man si at kjemisk og mekanisk er best og mest hensiktsmessig. Da sprøyter man med glyfosat, og venter til busken eller buskene er døde. Dette er noe som tar flere uker, opptil over en måned. Deretter kan man kutte dem ned, og brenne opp det oppsamlede materialet på et egnet sted. I stedet for å dusje på bladene, kan man også f.eks, bruke en svamp å gni det på blader. Dette er ofte bedre, da det er mindre middel, som går til spille. Det blir da brukt mindre også. Hvis rynkerosene skal bekjempes kun mekanisk, må man belage seg på å først grave opp røttene, og så dra opp skudd som kommer etterpå. En annen mulighet er å kutte dem ned mange ganger pr. år over flere år. Ellers kan jo unge skudd og spirer lett draes opp med rot. Ved alle metodene må man gjøre dette i flere år etterpå, da frøene kan overleve lenge i jorden.
Rynkerose er mest blitt brukt til beplantning i hager, parker, veikanter, sanddyner midtrabatter og rundkjøringer hos oss. Dette er for at busken tåler mye tørke, væske, veisalt, kulde, varme og den binder vekstmediumet bra. Blomstene er velduftende, varer lenge og kronbladene kan med brukes i salater og desserter, men den har for lite eterisk olje for oljeproduksjon. Ellers er nypene mye brukt til nypemarmelade og supper. Nypedyrking blir mest gjort i utlandet. Nypene er meget vitaminrike, og de inneholder A-, B1-, B2-, C- (1-2%) og K-vitaminer, de har også en svakt avførende virkning.
Rynkerose (Rosa rugosa) er en vakker plante med velluktende blomster, store og kjøttfulle nyper. Den er også en av de roseartene som er lettest å kjenne igjen. Rynkerose er i dag ansett til å være en av de største problemartene vi har, da den konkurrerer ut arter i den naturlig flora og fauna, der noen er truet fra før.[trenger referanse]
Róża pomarszczona, róża fałdzistolistna, róża japońska (Rosa rugosa Thunb.) – gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Jest rozpowszechniony w strefie ciepłego i chłodnego klimatu umiarkowanego na półkuli północnej. Pochodzi ze wschodniej Azji. Gatunek sprowadzony został do Europy i Ameryki Północnej przez ogrodników i rozprzestrzenił się w środowisku naturalnym jako uciekinier z upraw (agriofit). Obecnie występuje prawie w całej Europie, także na terenie Polski. Na obszarach, gdzie dokonuje inwazji, zwłaszcza na wybrzeżach, stanowi problem dla różnorodności biologicznej i ogranicza dostępność terenu. Róża pomarszczona jest łatwa w uprawie i jest wykorzystywana jako roślina ozdobna, jadalna, lecznicza i do nasadzeń biotechnicznych. Liczne odmiany ozdobne pochodzące od tego gatunku tworzą grupę róż ozdobnych określanych mianem mieszańców Rugosa.
Naturalny zasięg gatunku ograniczony jest do wschodniej Azji. Róża pomarszczona występuje w Japonii na wyspach Hokkaido oraz Honsiu (35°N), na Półwyspie Koreańskim, na Wyspach Kurylskich, Sachalinie i na Kamczatce do 55°N, w Kraju Nadmorskim i w Kraju Chabarowskim. W Chinach rośnie w południowej części prowincji Liaoning, rzadko w północno-wschodniej części Szantungu[3] oraz na wschodzie prowincji Jilin[4]. Z powodu pozyskiwania roślin ze stanowisk naturalnych gatunek wymieniony został w chińskiej Czerwonej Księdze Roślin jako zagrożony[4].
Jako gatunek introdukowany i zadomowiony spotykany jest w Europie północnej (do 68°N), środkowej i południowej. Jest inwazyjny na wybrzeżach atlantyckich, wzdłuż brzegów Morza Bałtyckiego i Północnego[3], wzdłuż wybrzeży Wielkiej Brytanii i Irlandii. Uznawany za jeden ze 100 najbardziej inwazyjnych gatunków w Europie[5]. Zawleczony występuje także w Ameryce Północnej na rozległych obszarach Stanów Zjednoczonych i Kanady[3] oraz w Nowej Zelandii[2].
Liść
Kolczasty pęd
Kwitnący pęd
Hypancjum
Odsłonięte owoce po rozerwaniu hypancjum
Owoce (niełupki)
Gatunek został po raz pierwszy opisany naukowo przez Carla Petera Thunberga w jego dziele z 1784 pt. Flora Japonica i jeszcze w tym samym roku został uwzględniony w publikacji Systema Vegetabilium Karola Linneusza[3]. Mianem Rosa rugosa określa się grupę róż, na którą składa się gatunek botaniczny, mieszaniec R. × hollandica oraz wiele kultywarów o różnym pochodzeniu, dla których przynajmniej jednym rodzicem jest gatunek R. rugosa. Gatunek typowy jest bardzo zmienny – potomstwo jednej rośliny potrafi być zróżnicowane, tworzy też wiele mieszańców. Stałą ich cechą są silnie kolczaste pędy[8].
Gatunek należy do sekcji Cinnamomeae (DC) Rehder w obrębie podrodzaju Eurosa Focke. Prawdopodobnie należy wraz z innymi diploidalnymi gatunkami do grupy bazalnej w obrębie sekcji. Najbliżej spokrewnionym gatunkiem współczesnym jest Rosa marretii Lév.[3]
W obrębie gatunku nie wyróżnia się podgatunków. Rośliny o kwiatach białych opisywane są jako forma R. rugosa f. alba (Ware) Rehder[3]. Wyróżniane są także dwie odmiany botaniczne[9]:
W obrębie zasięgu naturalnego, na Dalekim Wschodzie, gatunek tworzy mieszańce z: Rosa davurica Pall. (=R. × kamtchatica Vent.), Rosa marretii Lév., Rosa acicularis Lindl. i Rosa multiflora Thunb. (= R. × iwara Sieber ex Regel, syn. R. × yesoensis (Fr. & Sav.) Makino)[3].
W Europie miesza się w naturze z następującymi gatunkami: Rosa canina L. (= R. × praegeri Wolley-Dod), Rosa mollis Sm. (= R. × mangii) i Rosa caesia Sm. Z Ameryki Północnej podano mieszańce z Rosa carolina L. (= R. × koehneana Rehder) i Rosa palustris Marsh. (= R. × spaethiana Graebner)[3].
W wyniku zabiegów hodowlanych uzyskano liczne sterylne mieszańce, spośród których kilka stwierdzonych zostało w Europie na siedliskach zdziczałych, na które trafiły wraz z odpadami z ogrodów. W Finlandii i Rosji odnaleziono w ten sposób mieszańca z Rosa majalis Herrm. (= R. × majorugosa Palmén & Hämet-Ahti), w Szwecji mieszańca z Rosa nitida Willd. (= R. × rugotida Darthuis), w Niemczech – z Rosa multiflora[3]. Na ekstremalne warunki siedliskowe nadaje się do upraw mieszańcowa róża paulińska (R. × paulii) będąca mieszańcem z różą pnącą (R. arvensis)[10].
Niejasne pochodzenie ma mieszaniec róży pomarszczonej spotykany w Europie i określany jako R. × hollandica. Utożsamiany bywał z R. × kamtchatica Vent., ale stwierdzono różnice między mieszańcem europejskim i kamczackim. Przypuszcza się, że takson powstał w końcu XIX wieku w Holandii, przy czym kwestia drugiego obok róży pomarszczonej taksonu rodzicielskiego pozostaje nierozstrzygnięta[3].
Róża pomarszczona jest od końca XIX wieku chętnie wykorzystywana w hodowli róż i do uzyskiwania różnych odmian uprawnych z powodu swej mrozoodporności, odporności na patogeny oraz zmienności. W końcu XIX wieku kilkadziesiąt odmian pochodzących od R. rugosa uzyskał niemiecki lekarz i hodowca róż – Hermann Müller (1828–1914), wiele odmian jest też dziełem amerykańskiego ogrodnika – Ralpha S. Moore'a (1907–2009)[6]. Odmiany uzyskane z udziałem róży pomarszczonej nazywane są mieszańcami Rugosa[11], zaliczane są do róż parkowych i piennych, od końca XX wieku uzyskano także odmiany okrywowe[12]. Cechują się silnym wzrostem, bujnym ulistnieniem, odpornością na choroby i cięcie[11]. W sumie w Europie i Ameryce Północnej uprawia się ponad 50 odmian z grupy Rugosa[13]. W Chinach opisano blisko 40 odmian uprawnych pochodzących od tego gatunku[14].
Odmiany uprawne dzieli się na dwie główne grupy – jedną podobną do formy typowej R. rugosa pod względem sposobu wzrostu, ulistnienia oraz liczby i kształtu kolców oraz grupę o cechach odmiennych[12]. Do odmian zachowujących cechy róży pomarszczonej należą m.in.: 'Belle Poitevine', 'Blanc Double de Coubert', 'Frau Dagmar Hastrup', 'Hansa', 'Moje Hammarberg'. Z kolei przykłady mieszańcowych odmian o odmiennych cechach to: 'Agnes', 'F.J. Grootendorst', 'Kaiserin des Nordens', 'Max Graf', 'Mrs Anthony Waterer', 'Pink Grootendorst', 'Rugeaux du Japon'. Do starych odmian uzyskanych jeszcze w XIX wieku należą: 'Belle Poitevine', 'Blanc Double de Coubert', 'Kaiserin des Nordens', 'Mrs Anthony Waterer', 'Rugeaux du Japon'[12].
Róże o kwiatach białych:
Róże o kwiatach żółtych:
Róże o kwiatach różowych i czerwonych:
Nanofanerofit. Około 90% normalnie rozwiniętych nasion ma zdolność do kiełkowania (te poniżej masy 5 mg są w większości płonne). Do wybudzenia ze spoczynku wymagają co najmniej 5-tygodniowej stratyfikacji. Hipokotyl siewki ma od 1,5 do 3 cm długości, jest purpurowo nabiegły i pokryty wznoszącymi się, gruczołowatymi włoskami. Liścienie są podłużnie lancetowate z zaokrąglonym wierzchołkiem, o długości 5–6 mm, osadzone są na ogonku o długości 1–2 mm. Liście młodociane są trójlistkowe. W pierwszym roku siewki osiągają do ok. 30 cm wysokości i tworzą do 10 węzłów. Poszczególne pędy nadziemne osiągają zwykle ok. 5 lat, po czym zamierają i zastępowane są przez kolejne rozwijające się jako odrośla z kłączy i korzeni. Co roku ok. 20% pędów zamiera i podobna ich część kwitnie i owocuje. Kwiaty rozwijają się zwykle na najsilniej rosnących pędach. Najbardziej intensywny wzrost stwierdzony został na obrzeżach krzewu, dzięki czemu gatunek ten szybko opanowuje rozległe przestrzenie. Kilka roślin w ciągu 50 lat może pokryć 3,5 ha. Terminy rozwijania się pąków i kwitnienia zależne są od szerokości geograficznej i warunków klimatycznych. W Europie Środkowej pąki rozwijają się stosunkowo wcześnie, już w kwietniu. W maju wyrastają nowe pędy, szybko rosnąc przez ok. 10 dni, po czym ich tempo wzrostu słabnie. Kwitnienie następuje w czerwcu i lipcu, przy czym intensywne trwa przez 1–2 tygodnie, pojedyncze kwiaty rozwijają się do jesieni. Poszczególne kwiaty rozwinięte są przez 2 dni, a owady zapylające, wabione pachnącym pyłkiem, przylatują do nich najchętniej podczas pierwszego dnia. Zapylaczami są pszczoły, głównie z rodzajów Bombus, Lasioglossum i Apis[3].
Nasiona rozprzestrzeniane są za pośrednictwem ptaków i wód morskich. Przebywanie ich w wodzie morskiej nie ogranicza zdolności do kiełkowania, przy czym mogą się w niej unosić przez kilka tygodni (owoce zawierają gąbczasty mezokarp, dzięki czemu mogą unosić się na powierzchni wody), a hypancjum w całości nawet ponad 40 tygodni[3]. Rośliny rozrastają się wegetatywnie za pomocą silnie rosnących, długich kłączy. Ich fragmenty dobrze znoszą transport wodny i mogą przyczyniać się do rozprzestrzeniania tej róży także na większe odległości[7].
W obrębie pierwotnego zasięgu róża pomarszczona występuje na różnych siedliskach – na wydmach, terenach skalistych i łąkach – zawsze jednak w wąskim pasie wzdłuż wybrzeży. Na obszarach, gdzie rośnie jako gatunek inwazyjny, także zwykle zasiedla suche siedliska związane z brzegiem morskim, zwłaszcza wydmy i klify[3]. Jako uciekinier z upraw z dala od wybrzeży rośnie zwykle słabiej na siedliskach ruderalnych, na skarpach wzdłuż linii kolejowych i dróg, na obrzeżach lasów i pól[7].
Występuje na glebach przepuszczalnych utworzonych z piasków i żwirów, w szerokim zakresie kwasowości – od ok. 5 do 8 pH. Gatunek cechuje się dużą odpornością na niskie temperatury (do −35 °C), zanieczyszczenie powietrza, suszę i zasolenie[12]. Zasypywanie piaskiem znosi dobrze, a nawet stwierdzono silniejszy wzrost i większą odporność na suszę roślin przysypywanych. Róża pomarszczona nie toleruje natomiast stałego, wysokiego poziomu wody, a zwłaszcza jej stagnowania na powierzchni. Młode rośliny są także wrażliwe na zgryzanie, jednak roślinożercy unikają starszych roślin[3].
Warunki siedliskowe mają istotny wpływ na sposób wzrostu róży pomarszczonej. Najsilniej rośnie na podłożu przepuszczalnym o odczynie lekko kwaśnym, stosunkowo żyznym, osłoniętym od wiatrów. Krzewy mają wyraźnie słabszy wzrost (do 0,5 m wysokości) na stokach południowych, suchych, na glebie silniej zakwaszonej lub nieco zasadowej. Nie stwierdzono natomiast istotnej zależności między warunkami siedliskowymi i intensywnością kwitnienia i owocowania[3]. Gatunek jest odporny na okresowe susze, jednak niedostatek wody w okresie owocowania powoduje tworzenie mniejszych owoców rzekomych[18].
W obrębie swego pierwotnego zasięgu róża pomarszczona rośnie w bogatych florystycznie zbiorowiskach zaroślowych wykształcających się pomiędzy murawami wydmowymi i lasami porastającymi wydmy[7].
W Europie rozprzestrzeniając się w obrębie wydm róża ta wkracza na siedliska zajmowane przez zbiorowiska z klasy Ammophiletea, zwłaszcza w miejscach, gdzie akumulacja piasku jest ograniczona. W początkowych fazach inwazji towarzyszy więc najczęściej takim gatunkom jak: piaskownica zwyczajna, szczotlicha siwa, turzyca piaskowa. Z czasem rozwija się tak silnie, że wypiera inne gatunki i samodzielnie tworzy zwarte agregacje. Często jedynym gatunkiem, który współtowarzyszy róży pomarszczonej i rozprzestrzenia się w jej płatach jest mech – Hypnum lacunosum[3]. W ujęciach włączających zbiorowiska gatunków inwazyjnych do klasyfikacji syntaksonomicznej zarośla róży pomarszczonej zaliczane są do związku Salicion arenariae[19]. Z południowej Szwecji opisano także zbiorowisko Agropyro-Rosetum rugosae, w którym róży towarzyszą perz właściwy i wierzbówka kiprzyca. Róża pomarszczona rozprzestrzenia się także w kwietnych murawach napiaskowych ze związku Armerion elongatae, w murawach kserotermicznych oraz w rozmaitych innych zbiorowiskach w jakich bywa sadzona, zwłaszcza na piaskach[3]. Na wybrzeżach skalistych tworzy niewielkie płaty zarośli lub spotykana jest w postaci pojedynczych, niewielkich krzewów[7].
Hypancja w całości lub tylko ich miękka tkanka spożywane są przez liczne gatunki ptaków. W Europie Środkowej całe owoce właściwe znajdowane były w odchodach i wypluwkach takich gatunków jak: dzwoniec zwyczajny, drozd śpiewak, paszkot, droździk, kos, grzywacz, jemiołuszka zwyczajna, orzechówka zwyczajna, sójka zwyczajna, liczni przedstawiciele krukowatych. Mniejsze ptaki z rzędu wróblowych żywią się owocami rzekomymi, ale nie są w stanie brać udziału w rozprzestrzenianiu nasion. Owoce tego gatunku spożywają też gryzonie oraz zając szarak i lisy[3]. Młode pędy zgryzane są przez jelenie i króliki[18].
Róża ta ma negatywny wpływ na florę wydm na obszarach, gdzie dokonuje inwazji. W miarę zwiększania areału przez jej zarośla, z powodu wzrostu zacieniania ustępują wszystkie gatunki rodzime dla tych siedlisk. Zmniejszanie różnorodności gatunkowej flory wydmowej skutkuje także ustępowaniem gatunków zwierząt (np. motyli) przywiązanych do określonych roślin pokarmowych[7].
Róża pomarszczona uprawiana jest od dawna – jej kwiaty były motywem ozdobnym w Chinach już około 1000 r. n.e.[8] Uprawiana jest zarówno w postaci typowego gatunku, jak i w licznych odmianach i krzyżówkach międzygatunkowych. Uzyskano odmiany o pełnych kwiatach, płatkach białych, żółtych, różowych i czerwonych[20]. Gatunek i uzyskiwane z niego odmiany cenione są z powodu swej mrozoodporności, soczystej zieleni liści, odporności na choroby, silnemu aromatowi kwiatów, ozdobnych hypancjów, odporności na suszę i zasolenie[17]. Gatunek oraz jego odmiany rekomendowane są do nasadzeń parkowych, w roli roślin okrywowych[12].
Owoce rzekome (hypancja) róży pomarszczonej należą do najłatwiejszych do zbierania i zastosowania jadalnego z powodu ich znacznej wielkości[21]. Są niezwykle bogatym źródłem witaminy C – zawierają ok. 275 mg%[22] (w suchej masie do 6800 mg%[23]). Już 1–3 owoce rzekome w zupełności wystarczą do pokrycia dziennego zapotrzebowania człowieka na tę witaminę[24]. Witaminy są stabilizowane przez flawonoidy, dzięki czemu zachowują się w dużym stopniu nawet podczas obróbki[25]. Zawierają poza tym ok. 10–14 mg% karotenu[23], olejek eteryczny, kwasy organiczne, związki mineralne[22]. Także płatki tego gatunku są cenionym produktem żywnościowym i wyróżniają się silnym aromatem. Jadalne są także młode pędy i liście róż[21].
W końcu XX wieku róża pomarszczona zaczęła być na szeroką skalę stosowana w Europie przy tworzeniu zieleni przy drogach[7]. Do jej zalet należy bowiem odporność na sól używaną zimą do roztapiania śniegu i lodu na drogach[29]. Sadzona jest w żywopłotach oraz jako osłona przed wiatrem. Ze względu na tworzenie gęstych zarośli i małe wymagania siedliskowe wykorzystywana jest przy tworzeniu nasadzeń chroniących powierzchnię terenu przed erozją[7]. Zalecana jest do umacniania hałd i wydm. Zastrzega się jednocześnie, że z powodu inwazyjności nie powinna być używana w obszarach chronionych i w ich otulinach[12].
Róże te, a zwłaszcza mieszaniec R. × hollandica, wykorzystywane są jako podkładki dla odmian szlachetnych róż[8].
W krajach, gdzie gatunek rozprzestrzenia się inwazyjnie, z powodu negatywnego oddziaływania na środowisko i pogarszanie dostępności wybrzeży, zaleca się powstrzymanie jego sadzenia w pasie nadmorskim (do 50 km od brzegów morskich)[7]. W Polsce postulowana jest kontrola róży pomarszczonej i jej zwalczanie na obszarach chronionych[32]. Nie została ona jednak ujęta w rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie listy roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym[33].
Gatunek jest odporny na działanie ognia, koszenie i często także na działanie herbicydów. Mimo zniszczenia organów nadziemnych, łatwo odrasta z kłączy i korzeni, często tworząc bardziej gęste i wyższe zarośla niż przed próbami zwalczania. Skuteczne, choć kosztowne i wymagające konsekwentnego działania przez długi czas, jest wykopywanie pędów wraz z kłączami i korzeniami. Rośliny wraz z organami podziemnymi niszczy zastosowanie herbicydów zawierających glifosat, najlepiej w sierpniu[3][7]. Koszenie może ograniczyć rozwój róży, jeśli jest konsekwentnie powtarzane. Jednorazowe skoszenie może tylko odmłodzić zarośla. Zgryzanie przez zwierzęta ograniczać może ekspansję róż jedynie na nowe tereny, bowiem roślinożercy unikają starych roślin. Stosunkowo najbardziej wytrwałe w zgryzaniu tego gatunku są kozy[7].
Róża pomarszczona, róża fałdzistolistna, róża japońska (Rosa rugosa Thunb.) – gatunek krzewu należący do rodziny różowatych. Jest rozpowszechniony w strefie ciepłego i chłodnego klimatu umiarkowanego na półkuli północnej. Pochodzi ze wschodniej Azji. Gatunek sprowadzony został do Europy i Ameryki Północnej przez ogrodników i rozprzestrzenił się w środowisku naturalnym jako uciekinier z upraw (agriofit). Obecnie występuje prawie w całej Europie, także na terenie Polski. Na obszarach, gdzie dokonuje inwazji, zwłaszcza na wybrzeżach, stanowi problem dla różnorodności biologicznej i ogranicza dostępność terenu. Róża pomarszczona jest łatwa w uprawie i jest wykorzystywana jako roślina ozdobna, jadalna, lecznicza i do nasadzeń biotechnicznych. Liczne odmiany ozdobne pochodzące od tego gatunku tworzą grupę róż ozdobnych określanych mianem mieszańców Rugosa.
Vresros (Rosa rugosa) är en art av rosor från nordöstra Asien med stora mörkt rosenröda blommor, som är vanlig i trädgårdar och parker. Den är populär på grund av sin härdighet, men räknas som en invasiv främmande art då den sprider sig snabbt och slår ut andra arter.
Vresrosen kom till Sverige cirka 1780 med Linnés lärjunge Carl Peter Thunberg som varit i Japan där den växer vilt.
I Danmark och runt Nordsjön har den odlats som sandbindare i dynområden, och har med havsströmmarna spritts längs de svenska kusterna. Den påträffas bland annat på sandstränder från Bohuslän till Gästrikland, och även på moränstränder på västkustens kobbar och skär.
Vresrosen är en 1-2 m hög rosbuske med ett utbrett och starkt förgrenat växtsätt. Den sprider sig genom jordiska utlöpare och bildar kompakta mattor i sandiga kustlandskap. Grenarna är täckta av vassa, borstliknande taggar, som unga och oförvedade är de filthåriga. Bladen är mörkgröna och blanka, med en rynkig ovansida, undersidan är gråaktig och filthårig. Varje blad har 7-9 småblad.
Blomningstiden är lång, blommorna är stora (6–8 cm i diameter), väldoftande, med mörkt ceriseröda kronblad. Frukterna, nyponen, är stora, C-vitaminrika, tillplattade runda och mjuka i fruktköttet. I Japan kallas de för sjö- eller strandaubergine.
Vresrosor räknas till de mest lättskötta rosorna och kan odlas i hela Sverige då de klarar köldknäppar på −45 °C. De kräver dock stort utrymme då de är bredväxande, och blir något högre än Gallicarosorna.
Ett användningsområde är till häckar.
Fylldblommiga exemplar kallas ibland R. rugosa f. plena, men det är bättre att använda sig av sortnamnet 'Plena' när det rör sig om trädgårdsformer.
Många vresrosor som säljs på den svenska marknaden är hybrider med andra rosor och förs till rugosarosorna (Rosa Rugosa-gruppen). De finns i de flesta färger, sorterna 'Agnes' och 'Dr Eckener' i gult sedan början av 1900-talet genom korsningar med persisk gulros (R. (Foetida-Gruppen) 'Persiana') och tehybridrosor (R. Tehybrid-Gruppen).
Vresros har korsats med andra rena arter och en del av dem har fått vetenskapliga namn:
var. rugosa
var. chamissoniana C.A.Mey.
Wikimedia Commons har media som rör Vresros.
Vresros (Rosa rugosa) är en art av rosor från nordöstra Asien med stora mörkt rosenröda blommor, som är vanlig i trädgårdar och parker. Den är populär på grund av sin härdighet, men räknas som en invasiv främmande art då den sprider sig snabbt och slår ut andra arter.
Чагарник до 2 м заввишки. Стебла розташовані в пучку, міцні; гілочки шерстисті; колючки щільні, жовтуваті, прямі, сильно варіюються за розміром, до 5 мм. Прилистки в основному прилягають до черешка. Листки включно з черешком 5–15 см. Листки великі, майже шкірясті, сильно зморшкуваті, перисті з 5–7(9) листочками, еліптичними або еліптично-оберненояйцюватими, 1.5–4.5 × 1–2.5 см; нижня поверхня сітчаста, щільно шерстиста, верхня — безволоса, блискуча; поля гострозубчаті; верхівка гостра або округло-тупа[3][2].
Квітки до 6–7 см в діаметрі, поодинокі або по кілька в кластері. Чашолистки 5, яйцювато-ланцетні, часто листоподібні, знизу опушені й залозисті, зверху розріджено опушені, перисто-лопатеві, верхівки хвостато-загострені. Пелюстки 5, подвійні або напів-подвійні, пурпурно-червоні, темно-рожеві або білі, оберненояйцюваті, основи клиновидні, верхівки вищерблені. Ягода шипшини темно-червона, вдавлено-куляста, 2–2.5 см діаметром, гладка, зі стійкими випростаними чашолистками. 2n = 14[4][2].
Батьківщина — Далекий Схід, Японія, Корейський п-ів, Китай. Натуралізований: Нова Зеландія, Канада, США, Данія, Фінляндія, Ірландія, Норвегія, Швеція, Велика Британія, Австрія, Німеччина, Угорщина, Нідерланди, Румунія, Франція. Також широко культивується[2][4][5][6].
В Україні вельми поширена, дичавіє; лікарська, декоративна, харчова рослина[2].
біло-квіткова форма
стигла шипшина
ілюстрація
Це незавершена стаття про Розові.Rosa rugosa (tên tiếng Anh là rugosa rose, beach rose, Japanese rose, và Ramanas rose) là một loài hoa hồng bản địa miền đông châu Á, gồm đông bắc Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và đông nam Siberia. Nó mọc ở vùng ven biển, thường trên những đụn cát.[1] Trong tiếng Anh loài Rosa multiflora (tường vi), cũng được gọi là "Japanese rose". Từ "rugosa" trong tiếng Latinh có nghĩa là "nhăn nheo."
Bài viết liên quan đến phân họ Hoa hồng này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. Rosa rugosa (tên tiếng Anh là rugosa rose, beach rose, Japanese rose, và Ramanas rose) là một loài hoa hồng bản địa miền đông châu Á, gồm đông bắc Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và đông nam Siberia. Nó mọc ở vùng ven biển, thường trên những đụn cát. Trong tiếng Anh loài Rosa multiflora (tường vi), cũng được gọi là "Japanese rose". Từ "rugosa" trong tiếng Latinh có nghĩa là "nhăn nheo."
Rosa rugosa Thunb.
Шипо́вник морщи́нистый (лат. Rósa rugósa) — вид рода Шиповник семейства Розовые[2][3][4][5].
Шиповник морщинистый встречается на Дальнем Востоке России (Камчатка, Приморье, Сахалин), а также в Китае, Японии и Корее[6].
Натурализован в Европе (Дания, Финляндия, Ирландия, Норвегия, Швеция, Соединённое Королевство, Австрия, Германия, Венгрия, Нидерланды, Румыния, Франция), в Северной Америке в США в штатах Аляска, Коннектикут, Делавэр, Иллинойс, Массачусетс, Мэриленд, Мэн, Мичиган, Миннесота, Миссури, Нью-Гэмпшир, Нью-Джерси, Нью-Йорк, Огайо, Пенсильвания, Род-Айленд, Виргиния, Вермонт, Вашингтон, Висконсин и Западная Вирджиния, а также в Канаде[4][6] и в Австралазии в Новой Зеландии[6].
Растёт на песчаных, глинистых и суглинистых почвах в прибрежной полосе моря, также по разным причинам переносится и хорошо приживается в более континентальных районах Дальнего Востока.
Культивируется местным населением как декоративное растение, живые изгороди и как источник ягод, из которых готовят варенье и джемы[7].
Кустарник с прямостоячими толстыми ветвями от 2 до 6 м[3][5], по другим данным, от 0,8 до 1 (1,5) м в высоту[7], при благоприятных условиях образует густые непроходимые заросли.
Старые ветви одревесневшие, коричневые и голые[3], в то время как молодые побеги светло-зёленые и густо опушённые[3][5]. Цветоносные побеги обильно покрыты шипами двух типов: 1) крепкими, с широким основанием, немного серповидно-изогнутыми или почти совершенно прямыми, едва опушёнными, со временем голыми и 2) мелкими, игловидными шипиками[7].
Листорасположение очерёдное[3], черешчатые. Средние листья цветоносных побегов 6—12 см длины; рахис всегда покрыт мягкими беловатыми волосками с примесью сидячих или стебельчатых желёзок. Прилистники широкие, сросшиеся с черешком, на вершине заострённые[5], сверху голые, снизу бело-волосистые. Листочки в числе семи, реже пяти или девяти, от округло-эллиптических до удлинённо-эллиптических, преимущественно 2,5—3 см длины и 1,5—2 см ширины, сверху отчётливо-морщинистые, блестящие, снизу обильно опушённые, нередко почти серо-войлочные, с примесью желёзок, по краю просто-зубчатые[7].
Цветки одиночные или по два — три, крупные, до 6—7 см в диаметре, на цветоножках 1,5—2 см длиной (в среднем равными длине плода), покрытых желёзками, реже желёзисто-щетинистых или голых; прицветники яйцевидные, на вершине заострённые[5]. Чашелистиков пять, лепестков пять; чашелистики яйцевидно-ланцетные или линейно-ланцетные, часто листовидные, от светло-зелёного до красно-зелёного цвета[3][5], 2,5—3 см длины, снизу усеяны волосками с примесью желёзок, реже без них; лепестки двойные или полумахровые, цвет от насыщенного тёмно-розового до почти белого, обратнояйцевидные, в основании клиновидные, на вершине выемчатые[5]. Головка столбиков крупная, почти сидячая, бело-войлочная. Цветёт в июне — июле, при благоприятных условиях может снова зацвести в сентябре — октябре (ремонтантный вид)[7].
Плоды сплюснуто-шаровидные, мясистые[7], изначально светло-зелёные, но затем они становятся ярко-оранжево-красного или красного цвета[3]. Плоды содержат около 3 % витамина C[8].
Шиповник морщинистый имеет несколько садовых форм и широко культивируется в зоне умеренного климата[9].
提示：本条目的主题不是杂交玫瑰。玫瑰（Rosa rugosa）是一种蔷薇科蔷薇属植物。在古时的汉语，“玫瑰”一词原意是指红色的美玉。
在欧洲诸语言中，所有蔷薇属植物都是使用同一个词，如英语、法文都是rose，德语是die Rose。中国原产的蔷薇属物种以蔷薇（R. multiflora）、月季（R. chinensis）和玫瑰（R. rugosa）最为常见，因此rose一词常翻译成“蔷薇”、“月季”或“玫瑰”，造成名称使用混乱。
今天在中文日常用语中，“玫瑰”已成為多種薔薇屬植物的俗称，也包括品种繁多的杂交蔷薇（亦稱杂交月季或杂交玫瑰），特別是來自月季和香水月季親緣的長花期品种，具有四季開花，枝條主要向上生長與花序突出開放於植株頂部等特性。[1]
但在生物学上，以及中国古代典籍如《广群芳谱》《花镜》《植物名实图考》中，玫瑰指的是原产东北亚的玫瑰（Rosa rugosa）。其枝條較為柔弱軟垂且多密刺，加上每年花期只有一次，因此較少用於育種，近來其主要被重視的特性為抗病性與耐寒性[2][3][4]
玫瑰为落叶灌木，枝杆多针刺，奇数羽状复叶，小叶5-9片，椭圆形，有边刺。花瓣倒卵形，单瓣或重瓣，花有紫红色、白色，花期5-6月,果期8-9月，扁球形。[5]
粉红单瓣玫瑰（Rosa rugosa f. rosea），与野生品种类似
白花单瓣玫瑰（Rosa rugosa f. alba）
玫瑰的蔷薇果
重瓣品种
原产东北亚地区，包括中国东北、华北、朝鲜半岛、日本和俄罗斯远东地区。在欧洲一些地区已成为入侵物种。
虽然广泛栽培，玫瑰在中国的野生种群已经濒危。[6]
蟲害：毛蟲、紅蜘蛛、蚜蟲、捲葉蜂、牧草蟲、天牛、椿象、葉螨、粉蝨、薊馬、介殼蟲、金龜子。
各國各地傳統利用的是當地原生薔薇屬物種，因此並不見得是使用原生分布於東北亞洲濱海地區的玫瑰Rosa rugosa.作為農作物。
玫瑰的花朵主要用於提煉香精玫瑰油，或者将花瓣直接腌制为食品，作调味料使用。目前部分省分亦有制定食用玫瑰相關地方標準。
玫瑰的一个重要用途是提製香精油，例如
根据《中國藥典》，玫瑰亦可入药：[13] 玫瑰Rosa rugosa Thunb.的干燥花蕾。
但須注意的是因為其列於中國藥典中，但未出現於食品相關名錄例如既是食品又是药品的物品名单[14]因此在作為食品的的情況，法規上可能僅限於具有玫瑰食品地方標準的地區。但其中一種玫瑰花（重瓣紅玫瑰Rose rugosa cv. Plena）已經2010年第3號公告作為普通食品生產經營[15]
この項目では、植物のハマナスについて説明しています。他の曖昧さ回避の「はまなす」については「はまなす」をご覧ください。 
ハマナス（浜茄子、浜梨、玫瑰、学名：Rosa rugosa）は、バラ科バラ属の落葉低木。夏に赤い花（まれに白花）を咲かせる。根は染料などに、花はお茶などに、果実はローズヒップとして食用になる。晩夏の季語。
皇太子徳仁親王妃雅子のお印である[2]。
東アジアの温帯から冷帯にかけて分布する[1]。日本では北海道に多く、南は茨城県、鳥取県まで分布する。主に海岸の砂地に自生する。
1-1.5mに成長する低木。5-8月に開花し、8-10月に結実する。
茎は枝分かれして立ち上がり、奇数羽状複葉で小葉は5から9枚、茎には細かい棘がある[1]。
現在では浜に自生する野生のものは少なくなり、園芸用に品種改良されたものが育てられている。
果実は、親指ほどの大きさで赤く、弱い甘みと酸味がある。芳香は乏しい。ビタミンCが豊富に含まれることから、健康茶などの健康食品として市販される。のど飴など菓子に配合されることも多いが、どういう理由によるものかその場合、緑色の色付けがされることが多い。中国茶には、花のつぼみを乾燥させてお茶として飲む玫瑰茶もある。
「ハマナス」の名は、浜（海岸の砂地）に生え、果実がナシに似た形をしていることから「ハマナシ」という名が付けられ、それが訛ったものである。ナス（茄子）に由来するものではない。アイヌ語では果実をマウ（maw）、木の部分をマウニ（mawni）と呼ぶ。
バラの一種であり、多くの品種が存在する。北米では観賞用に栽培される他、ニューイングランド地方沿岸に帰化している。イザヨイと呼ばれる園芸品種は八重化（雄蕊、雌蕊ともに花弁化）したものである。
このほかシロバナハマナス、ヤエハマナス、シロバナヤエハマナスなどの品種がある。
バラの品種改良に使用された原種の一つで、ハマナスを交配の親に使用した品種群を「ルゴザ系」と謂う。
漢方では花蕾は「玫瑰花（まいかいか・メイグイファ）」と呼ばれ、イライラを鎮めたり気の流れや血の流れを良くする作用があると言われる。ストレスによる腹痛や下痢、月経不順に良く使われ、通常はお茶として飲まれる。アイヌの間では腎臓の薬として知られ、むくみの解消に根や実を煎じたものを飲んでいた[3]。
また、ビタミンCの豊富さから、美容面での効果も期待される。
ハマナスの花を石油エーテルで抽出し、アルコール処理して得られる精油はフェネチルアルコール、ゲラニオール、シトロネロール、リナロール、ベンジルアルコール、シトラールなどを含み、芳香を持つ[4]。ハマナス油はダマスクローズオイルの代用品として化粧品などに用いられるが、ハマナス自体から感じる芳香は、葉から生じるセスキテルペンアルコールも寄与する[5]。
日本においては、ハマナスは北海道襟裳岬や東北地方の海岸部、天橋立などが名所として知られる。
鳥取県（鳥取市[6]、西伯郡大山町[7]）には「ハマナス自生南限地帯」がある。
ピンクのハマナスの花
白いハマナスの花
八重咲き種
ハマナスの花と実
ハマナス（浜茄子、浜梨、玫瑰、学名：Rosa rugosa）は、バラ科バラ属の落葉低木。夏に赤い花（まれに白花）を咲かせる。根は染料などに、花はお茶などに、果実はローズヒップとして食用になる。晩夏の季語。
皇太子徳仁親王妃雅子のお印である。
.jpg)
.JPG)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(cropped).jpg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_flower.JPG)
.JPG)
.jpg)
