Cucumis melo L.

Beşila (be Latinki: Cucumis melo) jû sebzeyo. Umumi zêde welatan de reseno. Ercê pH'ê beşila 7,0'o

Galeriye

• Galia melon

• Japanese "crown melon" intended as a high-priced gift: The pictured crown melon is 6300 yen, or about US$58).

• 'Squared melon' grown in Atsumi District, Aichi Japan, known as kakumero

• The Armenian cucumber, despite the name, is actually a type of muskmelon.

• Melon vendor in Samarkand (between 1905 and 1915)

• Oriental pickling melon

Gawun — Türkmen gawunlarynyň şan-şöhraty barada dünýäniň belli jahankeşdeleri we taryhçylary gyzykly maglumatlary galdyryp gidipdirler. XII asyrda ýaşap geçen fransuz syýahatçysy „Men hiç ýerde şeýle datly tagam datmandym“ diýse, on ikinji asyryň meşhur taryhçysy Al-Makdisi: „Merwiň kösükli ösümliklerine hem-de gawunlaryna taý geljek zat ýokdur“ diýipdir. Merw we Horezm gawunlaryny arap halyflary Mamunyň we Wasihiň köşklerine daşy buz bilen gurşalan gurşun gaplarda eltipdirler. Olar eltilmeli ýerine zaýalanman eltilen halatynda her gawun üçin 700 dirhem töläpdirler.

Fransua Bernýe on ýedinji asyrda gyş paslynda Delide Orta Aziýadan getirilen gawunlaryň gymmat bahadan satylýandygy hakynda ýazypdyr. Ol gawunlary pagta dolap eltýän ekenler. Türkmen gawunlary hytaý imperatorlarynyň, hindi şalarynyň we arap halifleriniň desterhanlaryny bezese, şirin-şeker türkmen gawunlary Soltan Sanjaryň, Baýram han Türkmeniň we beýleki türkmen hökümdarlarynyň söýer aşy bolupdyr.

Orta Aziýaly täjirler gawunlary Ýewropa hem äkidipdirler. Ýöne gawuny barjamly, baý adamlar satyn alyp bilipdir. Umuman, gawun şa desterhanyna mynasyp ýokumly iýmit hasaplanypdyr. Ýewropa patyşalary dabaraly gawun iýişlige öz golastyndakylaryň diňe golaýlaryny çagyrypdyrlar. Gawuny ýewropalylar diýseň gowy görüpdirler. Mysal üçin, Rim imperatory Klawdiý Albin ertirlik naharynda gawun iýmegi gowy görýän eken.

Lukman Hekim diýlip tanalýan meşhur Ibn Sina hem türkmen gawunlarynyň dürli kesellere dermandygyny aýdyp, olary öz tebipçilik işinde giňden ulanypdyr. Sebäbi gawunlaryň düzüminde gant, karotin, S,R witaminleri, adam organizmi üçin gymmatly minerallar köp. Gawun peşew halta, öt halta, bagra, az-azdan iýilse aşgazana, içegelere oňat täsir edýär. Ol nerw rahatlygyny döredip, keýpiňi çag edýär. Gün şöhlesiniň ýakymsyz täsirini aýyrýar. Waharman gawunynyň ternesi inçekeseliň, öýken keselleriniň, demgysmanyň dermanydyr.

Türkmenistanda gawunyň haýsy döwürlerden bäri ösdürilip ýetişdirilýändigi barada taryhyň saralan sahypalarynda maglumatlar bar. Muňa Merwde gazuw-agtaryş işleri geçirilen wagty gadymy Gäwürgaladan tapylan gawun çigitleri hem şaýatlyk edýär. Biziň eýýamymyzyň VI asyrynda Türkmenistanda bakja ekinlerini, esasanam gawundyr garpyz ekýän daýhanlar ýer üçin tölenýän salgytdan boşadylýan eken.

Biziň günlerimizde ýurdumyzyň babadaýhanlary gawunlaryň dürli görnüşlerini ösdürip ýetişdirýärler. Sahawatly topragyň nury çaýylan bereketli gawunyň ösdürilip ýetişdirilişine ünsüň güýçlenmegi ýöne ýerden däldir. Merhemetli Prezidentimiziň gawun baýramyny bellemek hakynda Perman çykaryp, şol baýramyň döwlet derejesinde bellenip geçilmegi türkmen gawunlaryny döreden ata-baba daýhanlarymyza uly hormatymyz bolup, beýleki bir tarapdan bolsa bu datly bakja önümiň ýurdumyzda ösdürilip ýetişdirilýändigine buýsanjymyzdyr.

Ulanylan çeşmeler

EÝHO - http://www.eyho.8m.net

Gvehom

Gvehom dwg cungj mak ndeu.

Hiông-kôa (香瓜, Mê-lóng, Ho̍k-miàng: Cucumis melo) he yit-chúng tién-hîn ke thèn-màn-lui chhó-pún chhṳ̍t-vu̍t, chui-chó 4000 tô-ngièn chhièn chhai Pô-sṳ̂ lâu Fî-chû châi-phì.

Melone (Cucumis melo). Appàrtenet a sa Familia Cucurbitacee. Pianta ervosa. Sos ramos istrisciant subra su terrinu. Est cultivadu in sos campos e si nde consumat meda in s'istiu. Su fruttu est mannu, unu pagu allongadu, ma si nde agatat puru tundu; sa pulpa si mandigat, est bastente druche e de colore grogu giaru. Tenet semenes meda, biancos. Sa buccia est birde.

Xaalu tubaab garab la gu bàyyikoo ca Afrig gu naaje ga, ci njabootu "curcurbitacées" la bokk. Bul ko jaawale ak xaal.

Xaalu tubaab gi (Cucumis melo)

Melo wi

Xaalu tubaab xeetu ñax la guy caram di law lool bay àgg 3i met. Yenn xeet yi day law cig raam yeneen yi di law cig yéeg.

Xob yu góor ak yu jigeen lay meññandoo.

Doom bi day wërmbalu mbaa mu muluŋ teg ci dijj. Day saf suukar lool bu ñoree.

Njariñ li

Doom bi dees na ko nal defar ci njar. Maneef na ko lekk nim bindoo it.

Nataal yi

• Xaalu tubaab gi (garab gi)

• Xaalu tubaab bi (doom bi)

• Jiwu/xoox

• Tóor-tóor bi

Turu xam-xam wi

Cucumis melo

Tur wi ci yeneenI làkk

Araab: بطيخ/شمّام Farañse: melon

Дыня

Дыня (тыва: кагын) - чаңгыс чылдыг бакча (огород) үнүштеринге хамааржыр үнүш болур. Тывада кагынны кады ажыл-агый (колхоз), чөвүлелдиг (совет) ажыл-агыйның (совхозтуң) хову-шөлдеринде болгаш бакчаларда (огородтарда) хөйү-биле тарып, өстүрүп турар.

Кагынның чеминиң тургузуунда, чигир — 13%, азоттуг бүдүмел, үстер, щагжылык (клетчатка), таарымчалыг чыттыг, дүрген чиде бээр бүдүмелдер бар. Оон ыңай РР, С витаминнер, фолий ажымалы (кислотазы) болгаш каротин бар.

Кагынны баш бурунгаар кырыыр чорукту болдурбазынга, чүректиң, баарның, бүүректиң болгаш хан эвээжээр аарыглар үезинде ажыглап болур. Ол ышкаш нерви доктаалчазын (системазын) оожуктурарынга, секпилдиг болгаш арны калдарарар улуска сүмелеп турар.

Дөзү

1. Доржу Көк-оолович Куулар, Тана Моңгушевна Куулар - "ЛЕКАРСТВЕННЫЕ РАСТЕНИЯ В ТУВЕ"