Cucumis melo L.

Dinja (Cucumis melo) se ubraja u porodicu Cucurbitaceae te bi se stoga trebala smatrati povrćem. Međutim, općenito se smatra voćem. Spada u red krastavaca, a sa lubenicom je tek u dalekom srodstvu. Zrele dinje su tamno žute do svijetlo zelene, vrlo slatkog ukusa. Uzgajaju se pretežno u Aziji, SAD, Meksiku, ali i u mnogim mediteranskim zemljama.

Karakteristike

Hemijski sastav dinje:

• 85,4% vode
• 0,7% mineralnih vlakana
• 12,4% ugljikohidrata
• 0,9% proteina
• 0,1% biljnih masnoća

Od minerala, dinja sadrži mnogo kalijuma.

Također pogledajte

• Kiwano

Gindor an kelek sernavê famîleya riwekeke bi fêkî ye. Fêkiyê gindoran şîrîn dibe. Cureyên wî pir in.

• Pertêx: gindorekî top yî girniş girnişî ye.
• Qire
• Qomî
• Xerûze
• Gindorê bi bihîn an kelekê îsraîlî: gindorekî biçûk yî pir bi bihîne.
• Gindorê zivistankî: ew gindora siftê yî kesk e paşê zer dibe. Meriv dikane heta demeke drêj veşêre.

Galerî

• Barê gindoran

Tī Tâi-oân me-lóng (tha̍k "mĕ-lóng") chí Cucumis melo L. ê kóe-chí. Me-lóng ê chai-pôe-chéng chin chē, kî-tiong siāng thong-lâng-chai--ê pau-koah 哈密瓜. Phôe jiâu-jiâu bē-su bāng-á--ê kiò chò bāng-á-koe.

Tô·

• Iù châng

• Bāng-á-koe

In melōn^[2] cē xōchihcualli.

Melōn

Tlahtōlcaquiliztilōni

1. ↑ Sinónimos en Tropicos
2. ↑ In tlahtōlli "Melōn" īpan Fray Alonso de Molina ītlahtōltecpantiliz, yeh ōquihcuilo Melon fruta conocida, lo miſmo.

Melon (Cucumis melo L.) wujud jeneng woh uga jeneng tetuwuhan sing ngasilaké woh mau, sing kalebu sajeroning suku labu-labuan utawa Cucurbitaceae.^[1] Wohé racaké dipangan seger minangka woh méja utawa diiris-iris minangka campuran ès woh.^[1] Pérangan sing dipangan ya iku daging wohé (mesokarp).^[1] Teksturé empuk, awerna putih tekan abang, gumantung kultivaré.^[1]

Pamerian

Tetuwuhan sausum, mrambat nanging njalar, ora munggah.^[1] Godhongé wangun ndriji mawa lekuk modherat saéngga kaya bunderan mawa pojok-pojok.^[1] Watangé racaké ora ngandhut kayu.^[1]

Tetuwuhan iki omahé siji kanthi rong tipe kembang: kembang lanang lan hermafrodit.^[1] Kembang lanang muncul racaké nalika tetuwuhan isih enom utawa yèn tuwuhé kurang becik.^[1]

Tipe wohé pepo. Pérangan mesokarp saya kandel dadi daging woh sing ngandhut banyu. pamuliaan diarahaké ing daging woh sing kandel, legi, sarta yèn mungel, wangi. Mélon duwé jeneng latin Cucumis melo.^[1] Mélon kalebu tuwuhan saka famili Cucurbitaceae.^[1] Mélon asalé saka Lembah Panas Pèrsi utawa laladan Mediterania.^[2] Laladan iki manggone ing perbatasa Asia Barat lan Éropah, Afrika.^[1] Mélon nyebar ing Timur tengah lan Éropah.^[1] Ing abad kaping 14, melon digawa ing Amérika.^[1] Déné kang nggawa ya iku Cristoper Columbus.^[1] sawisé iku mélon banjur ditandur ing Colorado, California, lan Texas.^[1] Mélon urip subur ing laladan tropis lan subtropis kalebu ing Indonésia.^[1]

Karagaman genetik

Melon akèh banget ragamé, mligi dideleng saka wangun wohé. Ana wolung ^[3] golongan budidaya ('Group') sajeroning spésies iki.^[3] Telu sing paling populèr ya iku Cantalupensis (ing jeroné kalebu bléwah, true European cantaloupe), Reticulatus (melon sing biyasa ditepungi, kulit wohé racaké "mawa jala"), lan Inodorus (melon 'Honeydew', sing wanguné oval kanthi kulit ngerut).^[3] Ana siji golongan liya sing wohé uga dipangan, Group Dudaim.^[3]

Jinis

Jinis mélon kang misuwur ya iku melon Christianism (1850); melon Sill Hybrid (1870); melon Surprise (1876); mélon Ivondequoit, Miller Cream, Netted Gem, Hacken Sack lan Osage (1881–1890); mélon Honey Rock dan Improved Perfecto (1933); melon Imperial (1935); melon Queen of Colorado dan Honey Gold (1939).^[1]

Jinis mélon kang paling disenengi ya iku jinis melon swing lan sky rocket.^[4] Melon swing asalé saka Jepang.^[4] Melon iki rasané legi lan daginge luwih kandel. Yèn dibandingake karo sky rocket, melon swing duwé jaring kang luwih kasar lan luwih kasar.^[4] Melon swing wujudé bunder lan abote kurang luwih 1,4 kg. Déné melon sky rocket boboté nganti tekan 2 kg.^[4]

Nandur

Nandur melon mbutuhae panas srengéngé.^[4] Melon kang kakéyan kodan marakaké wite kebaceken lan mati.^[4] Yèn mélon kodanan terus nalika wayah panén bisa nggawé woh melon rasané anyep ora legi manèh.^[4] Suhu udara kang diperlokake ya iku antarané 20-30 derajat celcius.^[4]

Asil olahan

Mélon kena dipangan dadi buah yèn rampung mangan.^[5] Mélon uga kena kanggo nggawé sirup rasa mélon. Saliyané iku mélon uga kena digawé jus melon, ès buah, lan uga bubur.^[5] Mélon uga kena digawé bolu utawa pay mélon.^[5] Melon kalebu woh kang ngandhut vitamin C kang akèh.^[1]

Khasiat

Melon ngandhut vitamin C kang akèh mulané mélon kena kanggo tamba sariawan.^[1] Saliyané iki, mélon uga kena kanggo tamba hiperténsi utawa blegudreg.^[1]

Habitat

Sadurungé taun 1980 mélon kalebu woh-wohan kang diimpor ing Indonésia.^[1] Nanging akèh perusahaan agribisnis kang nandur lan mbudidayakaké mélon ing laladan Cisarua (Bogor) lan Kalianda (Lampung).^[1] Mélon kang ditandur iki kalebu mélon variétas saka Amérika, Taiwan, Jepang, Cina, Prancis, Denmark, Walanda lan Jerman.^[6]

Mélon banjur ditandur lan dibudidayakaké ing laladan Ngawi, Madiun, Ponorogo nganti tekan wewengkon ing èks-karesidènan Surakarta (Sragén, Sukaharja, Boyalali, Karanganyar lan Klathèn).^[1] Laladan-laladan iku kalebu laladan kang akèh ngasilaké mélon.^[1]

Gladri

• kulit melon

• wiji melon

• melon ing wit

• melon dikerok isiné

• melon yuhari

• melon diiris

• melon kothak

Cathetan suku

Lo Melon (Cucumis melo) es una planta erbacèa annadièra originària d'Africa intertropicala, de la familha de las Cucurbitacèas e cultivada subretot coma planta d'òrt per son fals fruch comestible. Lo tèrme designa tanben lo fruch qu'a fòrça gost, sucrat e perfumat.

Cal pas lo confondre confondre amb la pastèca).

Botanica

Classificacion

Lo melon cultivat aparten a la sosespècia Cucumis melo L. subsp. melo que lo fals fruch es fòrça polimòrf. Lo fruch salvatge d'origina passava pas lo 30 o 50 g mas foguèt la basa de la definicion de plan fòrça variatats^[1]. Aqueles son tieradas segon los autors en gropes, que los mai importants son:

• D'entre los melons consomits coma fruches (recoltats quand madura):
  • Lo grop cantalupensis, melon cantalop ;
  • Lo grop reticulatus ;
  • Lo grop inodorus, melon d'ivèrn ;
• d'entre los melons consomits coma legums (recoltats abans maduritat) :
  • Le grop flexuosus, melon sèrp ;
  • Le grop momordica, melon phut (Índia).

Existís un melon salvatge nomenat localament « melon tsamma », present dins lo desèrt de Kalahari, que amb los congombres salvatges es l'unica font d'aiga de la region pendent lo periòde de secada annadièra^[2].

Lo tèrme « melon » ven del latin melo, melonis que la racina grèga significa « poma », « fruch » (« poma » se ditz malum en latin).

Descripcion

Lo melon es una planta erbacèa annadièra de cambas rebalaire pro longas amb vrilhas.

Las fuèlhas son sovent entièras o un pauc lobadas.

Las flors, jaunas, son monoïcas (sèxes separats sus de flors distinctas). Las flors masclas apareisson d'en primièr. Lo melon florís tot l'estiu de mai a setembre.

Lo fruch es sovent voluminós, de forma ovala o redonda e pòrta sus la rusca de divisions plan dessenhadas. La rusca es mai o mens lisa, o embotida, costelada, brodada o ronhosa, sa color varia de totes los tons del verd al jaune passant pel blanc. Lo popa de color jauna a iranjat ten fòrça chuc e es fòrça perfumada quand madura. Lo cròs central, fibrós, conten fòrça granas.

Cultura

Lo melon es una planta allogama que se cultiva per semenilhas al mitant de prima. Es melhor semenar en plaça perque las racinas de las cucurbitacèas son plan fragilas. Plantar dos o tres granas (per seleccionar lo melhor plant) cada mètre perque lo melon s'escampa fòrça. Ama un luòc caud, solelhat e un sol ric (de fums). Sense fums e per facilitar lo desvolopament, se pòt apondre d'engrais ric en potassi.

Crestar en dessús de las doas primièras fuèlhas vertadièras. Puèi, sus las doas cambas atal formadas, tornat crestar en dessús de la 4^a fuèlha. Crestar enseguida a tres fuèlhas aprèp cada melon. Conservar sonque tres o quatre fruchs maximum per plant. Cal tanben supprimir las fuèlhas amagant los fruches.

Quand lo melon grandís, se lo pòt pausar sus una teula o una jaça de grava per l'aparar de l'umiditat del sol e qu'aquel supòrt li balhe un maximum de calor propici a la maduretat del fruch.

Lo melon es madur quand las fuèlhas e la rusca començan de venir jaune e sa pèl e son pedoncul a fendilhar.

I a quatre factors que favorizan la qualitat d'un melon: Varietat, ensolelhament, asagatge e maduredat del fruch lo jorn de la culhida. Important: cal culhir lo melon aprèp un bon periòde d'ensolelhament e pluseu lo ser que lo matin (lo matin, los sucres son mai bas amb l'utilizacion del sucre de la planta coma aliment pendent la nuèch que la planta respira sens photosintèsi).

Lo taus de sucre minimal per la comercializacion es de 10 sur l'escala de brix. En dejós de 9, es una cocorda.

Dins qualques cases, lo melon es empeutart^[3]. L'empèut dins cultura del melon a per tòca d'aparar las culturas d'agents patogèns: • Verticillium dalhiae • Phomopsis sclerotioides • Fusarium oxysporum f. sp. melonis. L'empèut permet tanben de cultivar en condicions limitas de sol (temperatura bassa, salinitat nauta, eca.), defavorablas a la cultura del melon. E, dins qualques condicions, l'empèut permet d’augmentar la productivitat de las plantas, veire la qualitat dels fruches.

Malautiás

Lo melon es sensible a l'oïdium. A besonh d'un apond d'aiga regular mas un asagatge al pé en evitant de molhar las fuèlhas e un bon palhatge limitan l'infeccion d'oïdium.

Es tanben sensible al Fusarium oxysporum, al mildió e al virus mosaïca del congombre, de la pastèca e de la corgeta, totes tres transmeses pel meteis pesolh (Aphis gossypii)^[4].

Varietats cultivadas

Melon brodat

Melon cantalop

Melon Honeydew

En 2011, mai de 650 varietats de melons son inscrichas al catalòg europèu de las varietats cultivadas.

Existís mai d'un tipes de melon:

• Melon brodat (Cucumis melo reticulatus): forma redonda, rusca ligiosa de relieu, carn irangada. Sa pèl espessa amb du relieu lo caracteriza.
• Melon cantalop: carn iranjada, forma redonda, rusca lisa. Originari d'Asia minora e introduch en Itàlia a la Renaissença puèi fòrça cultivat en Charanta e d'autras partidas d'Occitània: Agenés, Carcin, Armanhac, Comtat Venaicin e Bocas de Ròse) a partir del sègle XVI. Lo fruch es redons, de rusca lisa verd clar, jaunissant leugièrament quand madura, amb de linha de sutura mai escuras, pèsa prèp d'1 kg. La carn es iranjada, sucrada, chucosa e fòrça perfumada. Las varietats ancianas son de durada de conservacion brèva alara que de varietats recentas n'an una mai longa.
• Melon Galia: forma redonda, rusca bruna iranjada, carn esmeralda.
• Melon hami
• Melon Sucrin
• Melon inodor (Cucumis melo inodorus), caracterizat per una rusca lisa e inodora.
• Melon d'Espanha
• Melon Honeydew: Tanben nomenat melon mèl. Lo fruch es redond, de rusca lissa, blanc gris. Pèsa 2 kg. La carn es verdesca (o iranjada dins qualques varietats novèlas). Aquel tipe amb maduracion non climaterica fa de fruches que se consèrvan plan. Es cultivat als Estats Units d'America, en Austràlia e en Asia. venon de l'anciana varietat "Blanc d'Antíbol d'ivèrn".
• Melon Ogen
• Melon Piel de sapo ("pèl de grapaud" en castelhan). Lo fruch es oval, de rusca verda tascada de jauna e de verd escur. La carn es blanc verdenca, sucrada, chucosa, pauc aromatica. La maduracion es non climaterica. Es lo tipe mai cultivat en Espanha e en Turquia (jol nom de Kirkagac).

De varietats aromaticas e de durada de conservacion brèva son climatericas e d'autres peu aromaticas mas de longa conservacion lo son pas.

En França

Quatre tipes son subretot cultivadas: lo « cantalop charentés », lo « charentés brodat » , le « verd oliva » (de rusca verd oliva, forma ovala) e lo « galia » .

D'autras varietats mai ancianas son encara cultivadas, mas semblan èsser sul punt de desapareisser: sèrp, roge de Pèrsia, picon gris de Rennes, sucrin de Tors e melon de Trets.

Appellacions localas

Voatango es un mot malgash que designa lo melon cultivat a Madagascar. Es odorant mas sa carn es blanca e fada.

En França, doas produccions benefician d'una IGP (indicacion geografica protegida), los melons del Naut-Peitau e aqueles de Carcin. Una autra produccion, lo melon de Guadeloupe, espèra l'IGP dels servicis de la Commission europèa.

Aspèctes economics

La produccion mondiala de melons es de 28 300 000 tonas^[5].

Los principals païses productors son China (que produís mai de 50 % de la produccion mondiala siá 15 100 000 tonas), Turquia e Iran (1 200 000 tonas cadun), Espanha, los Estats Units d'America, Romania, Egipte e Índia.

Lo rendament mejan es de 211 quintals/ha, mas pòt aténher 333 q/ha als Païses Basses (culturas en sèrvas) e 346 als Emirats Arabis Units, païses pasmens de produccion flaca.

En Euròpa, los principals productors son Espanha (1 000 000 tonas), Itàlia (580 000 t), puèi la França.

França ne produtz prèp de 300 000 t (13ⁿ reng mondial, rendament mejan 192 q/ha), mas es pas autosufisenta. Impòrta 90 000 t cada an subretot venet d'Espanha, Marròc e Israèl.

Utilizacion

Melon amb cambajon

Los fruches madurs se manjan cruds, en primièr plat o en dessèrt. Se pòdon los còire per ne far de compòstas e de confituras.

Un bon melon deu èsser pesuc (signa qu'es plen de sucre: lo taus de sucre deu passar 10 gras de Brix per èsser comercializat, en dejós es classificat coma cocorda), sentit una odor tipica qu'es signe de maduretat. Pel melon de Cavalhon la preséncia d'una fendilha o del destacament del pedoncul, es un signe de maduretat, mas aquò es pas de totes los tipes de melons. Un bon melon lis o brodat deu aver 10 tralhons (9 es un signe de non maduretat), plan dessenhada per un trach verd blauenc.

Per qualques gastronòms, la preséncia d'una larga aureòla a la basa del fruch, es un signe de qualitat, indicant un melon « feme ». Es pas vertadièr, la largor de l'aureòla es pas qu'un indicator de la varietat. A res de veire amb la qualitat gustativa, e los melons son pas sexuats (son de fruches).

Lo melon se consèrva melhor dins un armari o una cava frega qu'al refrigerator.

Apòrt nutricional

En general, lo melon passa pas las 48 calorias pels 100 gramas.

• Lo melon cantalop es una bona font de potassi, de vitamina A e d'acid folic. Es tanben ric en bèta carotèn e en vitamina C.
  Lo potassi es util dins la prevencion dels calculs renal. Lo cantalop es en general un bon laxatiu mercé a sas fibras.

• Lo melon Honeydew es conegut per contenir pauc de nutriments e pauc de potassi e de vitamina A.
  Lo taus en vitamina varia segon lo tipe de cultivar, la talha del fruch, e subretot lo tipe de sol de cultura. Un estudi^[6] portant suls tauses en acid ascorbic total (AAT), en acide ascorbic (AA), e en Acid desidroascorbic (DAA), coma en acid folic (AF) e potassi (K) foguèt determint a plana maduretat dins los fruches de talha comerciala. Lo taus d'acid ascorbic total aumentèt amb la talha dels fruches, fins a un maximum (talha 6 o 5), e diminuissent quand le fruch es mai gros^[7]. L'acid ascorbic total e lo contengut en acid folic èra pauc ligat a la talha, mas mai nauts dins los fruches venent de sols argiloses.

Istòria

La region d'origina del melon es pas coneguda, siá Índia, o Iran o encara quitament d'Africa. Segur qu'èra cultivat en Egipte 2000 ans AbC. 5 sègles AbC, sa produccion de la Bòca de Nil èra celèbre. D'aquí, sa produccion passèt en Grècia, puèi en Itàlia al sègle I ApC. Los grècs nomenavan de cucurbitacèas de carn doça pel nom "pepon" (sens literal: cuèch pel solelh - lo solelh es sosentendu- , madur ) , de "peptein" (còire). Aquò donèt en latin "pepo". D'aquí ven "melopepon" en grèc (literalament poma cocorda cuècha al solelh, de "melo" que vòl dire poma, e "pepon") e doncas "melopepo" en latin.

Fa partit de las plantas d'òrt de la tièra del capitulari De Villis per Carlesmanhe al començament del sègle IX. En 1495, lo rei Carles VIII de França, de retorn de las guèrras d'Itàlia, lo tornèt introduire en França. Pasmens, las varietats d'alara èran pauc sucradas e manjadas en saladas.

Al sègle seguent, de monges menèron a Roma dempuèi Armenia, una varietat redonda de carn iranjada e gostosa, que fuguèt cultivada dins los òrts de la demorança d'estiu dels papas a Cantalupo, a l'entorn de Roma. Es la varietat « Cantalop » e dempuèi lo sègle XVI sa cultura s'espandiguèt en Provença, dins la val du Ròse, dins lo Lengadòc, puèi rejonguèt la Val de Léger, l'Anjau e la Torena. D'aquí, arribèt a la Cort e los mercats de París. Mai tard s'espandiguèt en Charanta, que per seleccion, los celèbres « cantalop charanteses », puèi lo « charentés brodat », foguèron creats.

Al sègle XVIII, la Marquesa de Sévigné en repaus a Grinhan ne venguèt leca e Voltaire, lo qualifiquava de « cap d'òbra de l'estiu ».

Alexandre Dumas qu'amava los melons e subretot aqueles de Cavalhon demandèt, en cambi de la dona de la totalitat de son òbra publicada (prèp de 400 volums) que faguèt en 1864 a la bibliotèca de la vila, una renda viatgèra de 12 melons cada an. Çò qu'acceptèt lo conselh municipal que li serviguèt fins a sa mòrt en 1870. Atal foguèt creada la confrairiá dels Cavalièrs del melon de Cavalhon.

Galariá

Notas e referéncias

1. ↑ (fr)"Histoire et amélioration de cinquante plantes cultivées" de Claire Doré, Fabrice Varoquaux - 840 pages - Editions Quae, 2006 - ISBN 9782738012159}}
2. ↑ "setvkhalagadi" (fr)Parc de Khal-agadi, pas si désert, article dins Science & Vie n° 1130, novembre de 2011, pp. 18-21.
3. ↑ (fr)Le greffage du melon
4. ↑ (fr)"Amélioration des espèces végétales cultivées: objectifs et critères de sélection" de André Gallais, H. Bannerot - Editions Quae, 1992 - 768 pages - ISBN 9782738003836}}
5. ↑ Organizacion de las Nacions unidas per l'alimentacion e l'agricultura en 2005
6. ↑ Honeydew2004 G.E. Lester, K.M. Crosby, 2004, Human wellness compounds in Honeydew fruit : influence of cultivar and environment ; ISHS Acta Horticulturae 639: XXVI International Horticultural Congress: Expanding Roles for Horticulture in Improving Human Well-Being and Life Quality (Resumit, en anglés)
7. ↑ Honeydew2004

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Fruches
• Melon de Leictora

Bibliografia

• (fr) Thierry Delahaye & Pascal Vin, Le melon et la pastèque, illustracions Fabien Seignobos, Coll: Chroniques du potager, ed: Actes Sud, Arles, 2002 ISBN 2742734767
• Cl. Chaux & Cl. Foury, Productions légumières, tome 3, légumineuses potagères, légumes fruits, chap. 7 Melon, Col: Agriculture d'aujourd'hui, ed: Lavoisier Tec & Doc, París, 1994 ISBN 285206975X

Ech Melon (Cucumis melo) ch’est eune plante hérbachée annuelle éq vient d'Afrique intartropicale. Ch’melon il est dins l’ famille des Cucurbitacées (Cucurbitaceae).

Il y o un dicton =

Chés honmes ch’est conme chés melons, i feut in taper un chint pour ène avoèr un boin.

Variétés cultchivées

Melon brodé

Melon cantaloup

Melon Honeydew

Notes pi référinches

• Thierry Delahaye et Pascal Vin, Le melon et la pastèque, illustrations de Fabien Seignobos, Collection Chroniques du potager, éditions Actes Sud, Arles, 2002 ISBN 2-7427-3476-7
• Cl. Chaux et Cl. Foury, Productions légumières, tome 3, légumineuses potagères, légumes fruits, chap. 7 Melon, Collection Agriculture d'aujourd'hui, éditions Lavoisier Tec & Doc, Paris, 1994 ISBN 2-85206-975-X

• wikispecies = Cucumis melo

• Ressources génétiques de l'INRA sur le melon
• eFloras|11|200022613 | Cucumis melo }}
• Tela-métro|75075|Cucumis melo L., 1753 }}
• Tela-antilles|3106|Cucumis melo L. }}
• Tela-réunion|2035|Cucumis melo L. }}
• ITIS|22362|Cucumis melo L. }}
• NCBI|3656|Cucumis melo }}
• GRIN espèce|404410|Cucumis melo L. }}
• Montaigu : Mémoire sur la culture des melons dans le département du Calvados, et particulièrement à Honfleur et aux environs de Lisieux (1828).
• Aprifel - composition nutritionnelle : [1].

Loïens intarnètes

Melon frans se yon plant. Li nan fanmi plant Cucurbitaceæ. Non syantifik li se Cucumis melo L.

Tradiksyon

• Lòt kreyòl:
• Franse: melon
• Angle: muskmelon
• Alman: Dde Zuckermelone, die Melone
• Panyòl: melón

Istwa

Istwa

Referans

Kèk lyen

Merõ

Merõ (karaiñe'ẽ: melón, lasioñe'ẽ: Cucumis melo) yva imata tyryrýva hi'áva hakãme, isa'y sa'yju ha he'ẽmby.

References

• Mabberley, D.J. 1987. The Plant Book. A portable dictionary of the higher plants. Cambridge University Press, Cambridge. 706 pp. ISBN 0-521-34060-8.
• Magness, J.R., G.M. Markle, C.C. Compton. 1971. Food and feed crops of the United States. Interregional Research Project IR-4, IR Bul. 1 (Bul. 828 New Jersey Agr. Expt. Sta.).

Footnotes

Template:FootnotesSmall

Galleria

• Milun

• Milun, butul tanaman

• Butul Milun

• Deng milun japon matas ala alaga

Nu muluni di fedda

Lu muluni di fedda (o muluni di mmernu) è un fruttu chi a maturazzioni è di circa un chilu. Stu fruttu cummistìbbili di forma ovuidali, cu scorcia liscia o riticulata, purpa zuccurina e prufumata di culuri speci giarnu o jancu.

Na varità câ purpa aranciuni (talìa la fotu) è puru assai pupulari ntô cuntinenti.

E' puru la chianta ervàcia ànnua ca pruduci tali fruttu (Cucumis melo), a fustu striscianti, larucamenti curtivata ntê riggiuni timpirati.

Mélon (Cucumis melo L.) nyaéta ngaran buah sakaligus ngaran tangkal nu ngahasilkeuna kaasup kulawarga Cucurbitaceae.^[rujukan?] Buahna biasana didahar sagemblengna atawa dijieun sop buah atawa és buah.^[rujukan?] Mélon kawengku kulit, daging jeung siki.^[1]

Ngaran mélon bisa waé béda di sababaraha wewengkon saperti meloen, kanteloep basa Jérman, melon basa Inggris, bléwah, blewek, bloowak, bloowek, garbis, krai balo, semangka londo basa Jawa sarta bhaloongka, bhaloongkak, krai, semangka belanda basa Madura.^[2]

Asal

Sababaraha literatur nyebutkeun yén mélon asalna ti Lembah Panas, Persia.^[rujukan?] Aya nu nyebutkeun ogé ti Turki, sarta aya sababaraha pamadégan nyabutkeun asalna ti India.^[rujukan?] Mélon asup ka Amérika nalika ahir abad ka-14.^[rujukan?] Colombus mawa ka buana anyar sarta dipelak gedé-gedéan di Colorado, California sarta Téxas.^[rujukan?] Satuluyna taun 1535 dipikanyaho dipelak ogé di St. Lawrénce; taun 1565 di Haiti; taun 1584 di Virginia ku Amidos jeung Barlow; taun 1609 di Walungan Hudson; taun 1629 di New England.^[rujukan?] Dina katalog McMahon's taun 1809 kacatet 13 rupa buah mélon. di antarana mélon daging héjo sarta daging oranye. Tuluy kapanggih mélon konéng taun 1846.^[rujukan?] Sarta sababaraha rupa mélon kapanggih dina taun saterusna saperti;^[2]

1. Mélon Christianism taun 1850;
2. Sill Hybrid taun 1870;
3. Surprise 1876;
4. Ivondequoit, Miller Créam, Netted Gem, Hacken Sack jeung Osage di taun 1881-1890;
5. Honey Rock jeung Improved Perfecto taun 1933;
6. Imperial taun 1935 sarta
7. Mélon Queen of Colorado jeung Honey Gold taun 1939.

Nepi ka kapanggih leuwih ti 27 rupa mélon.^[2]

Karakteristik

Sipat Botani

Tangkal mélon sarua saperti samangka, nyaéta boga cabang nu loba tapi bulu watang leuwih halus.^[rujukan?] Watang mélon leuwih pondok ti batan samangka.^[rujukan?] Siki mélon kakumpul di tengah di jero buah sedengkeun siki samangka sumebar dina daging buahna.^[1]

Daun jeung Watang

Daun mélon lega sarta loba cabang, cagakna leuwih pondok.^[rujukan?] Watang mélon boga alat pikeun ngarambat ka tangkal séjén atawa témbok.^[rujukan?] Aya ogé jenis mélon nu daunna loba lekuk jeung teu loba cabang.^[1]

Kembang

Kembang mélon strukturna berumah satu sarta kelamina tunggal.^[rujukan?] Kembang nu muncul kahiji nepi ka lima biasana jalu.^[rujukan?] Nyiruan jeung laleur héjo boga peran dina penyerbukan kembang ieu.^[1]

Buah

Buah mélon umumna buleud sanajan aya ogé panjang sarta teu loba cai.^[rujukan?] Tipé mélon aya sababaraha rupa saperti warna konéng, héjo atawa bodas semu konéng.^[rujukan?] Tapi saenyana tipena lain ditempo tina warna tapi kulitna nu loba jaring, kulit boga jaring tapi teu jelas sarta kulit halus teu boga jaring.^[rujukan?] Mélon nu kulitna boga alur di antarana jenis fastoso jeung durine.^[rujukan?] Sakabéh buah mélon boga siki loba, kakumpul dina lolongkrang buah nu dibarung ku lendir. Lendir biasana amis, kenyel jeung teu loba cai.^[rujukan?] Aya jenis mélon nu kulitna hideung kalawan daging nu warna héjo, misalna tendral verde.^[1]

Akar

Tangkal mélon teu jauh béda jeung samangka, boga akar tunggang jeung akar sisi nu loba sarta jero.^[rujukan?] Akar sisi mangrupa serabut nu jumlahna loba, kuat jeung panjang.^[1]

Agroékologi

Tangkal mélon leuwih resep hirup di dataran tengan kalawan suhu nu tiris nyaéta ka luhuran tempat antara 300-1.000 méter di luhur permukaan laut (mdpl). Di dataran handap nu élévansina kurang ti 300 mdpl, buahna bakal leutik sarta dagingna semu garing (kurang cai).^[rujukan?] Jenis taneuh andosol atawa taneuh keusik leuwih hadé pikeun ngamekarkeun tangkal mélon kalawan pH 6-7.^[1]

Daérah nu tipeu iklimna garing teu dipikaresep ku tangkal mélon.^[rujukan?] Tangkal ieu teu toléran ka taneuh haseum (pH rendah) sakumaha samangka.^[rujukan?] Dina taneuh nu pHna haseum tangkal mélon bakal leutik tangkalna.^[rujukan?] Tangkal mélon leuwih peka ka cai taneuh nu ngaguyumbung atawa kondisi aérasi taneuh kurang alus pikeun tangkal samangka.^[rujukan?] Di tempat lembab nu udarana rendah (garing) jeung ka tutup ku tangkal séjén, biasana tangkal mélon teu daék kembang bikangan. Tangkal ieu leuwih resep di daérah kabuka tapi cahya panon poé teu pati panas, kalawan cahya 70%.^[1]

Mélon Konéng nu geus dikeureut.

Pembudidayaan

Tangkal mélon dibudidayakeun ku siki nu geus diseléksi.^[rujukan?] Binih ieu diproduksi sacara husus ku cara isolasi tangkal.^[rujukan?] Tujuana sangkan nyingkahan penyerbukan silang jeung tangkal jalu nu teu dipikahayang sarta nyegah panyakit ti luar kebon.^[rujukan?] Sakabéh binih mélon umumna mangrupa binih hibrida nu diimpor ti Jepang jeung Taiwan.^[rujukan?] Cara ngahasilkeun binih mélon sarua jeung samangka ngan mélon leuwih gampang sabab sikina geus ngumpul di tengah.^[1]

Hama jeung Panyakit

Hama nu ngancam tangkal mélon nyaéta kutu konéng (Myzus persicae).^[rujukan?] Kutu ieu nyerang daun mélon nepi ka ngagulung ka handap utamana usum halodo. Kutu konéng mangrupa véktor virus mosaik nu dipikasieun ku patani.^[rujukan?] Kutu héjo (Aphis gossypii), tungau beureum (Tetranychus sp.), jeung oténg-oténg (Epilachma sp.) jadi hama mélon saperti dins samangka.^[rujukan?] Hama-hama ieu bisa disingkahan ku semprotam Temaron 0,2%.^[1]

Panyakit nu jadi panghambat usaha tani mélon nu penting nyaéta panyakit layu (Erwinia tracheiphila) sarta buruk di bagéan beuheung akar (Fusarium oxysporum).^[rujukan?] Dua panyakit ieu nyerang upama kondisi aérasi di sakuriling tangkal teu hadé (cai ngaguyumbung).^[rujukan?] Panyakit mildu tepung (Erysiphe cichoracearum), mildu embun (Pseudoperospora cubensis), sarta bercak buah (Colletrotrichum lagenarium) nyerang tangkan dina suhu tiris jeung lembap. Di usum hujan panyakit daun bisa beuki jadi ancaman panggedéna.^[rujukan?] Ku kituna, dina usum halodo tangkal mélon kudu dirawat kalawan inténsif.^[rujukan?] Panyakit bisa disingkahan kalawan nyemprot Benlate 0,2%. Panyakit virus mosaik (CMV, Cucumber mozaic virus) nyerang tangkal samangka ogé mélon.^[rujukan?] Virus ieu hésé dileungitkeuna.^[1]

Rujukan

Qovun — qovoqdoshlar oilasi bodring turkumiga mansub bir yillik oʻt oʻsimliklar turi; poliz ekini. Ayrim hollarda mustaqil turkumga ajratiladi. Yovvoyi holda Jan.-Gʻarbiy Osiyo va Afrikada uchraydi. Madaniy navlarining vatani — Kichik va Oʻrta Osiyo (2 ming y. dan beri ekiladi). Qovun Jan. Yevropada, Osiyoning koʻpgina r-nlarida, Shim. Amerika (AQSH) va boshqalarda yetishtiriladi. Markaziy Osiyoda q. ekiladigan maydoni jihatidan poliz ekinlari orasida 1-oʻrinda turadi. Q.ning madaniy kenja turlari: Oʻrta Osiyo Q.i, Kichik Osiyo Q.i, Yevropa Q.i; yarim madaniy kenja turlari: ilonsimon Q., xitoy Q.i; yovvoyi hamda itqovunlar bor. Ildizi oʻqildiz. uz. 1 m gacha boradi. Palagi ingichka, yotib oʻsadi. Juda koʻplab yon shoxlar chiqaradi. Barglari uzun bandli, palakda ketma-ket joylashgan. Gultoji sariq, odatda, besh tojbargli, otaliklari beshta, changdonlari ikki uyali, bir uyli, ayrim jinsli. q. mevasining shakli turlicha (yumaloq, ovalsimon, choʻzinchoq va b.). Poʻsti qalin (1,5—2 sm), oʻrtacha (1 — 1,5 sm), yupqa (0,5— 1,4 sm), qattiq; eti juda yumshoq, yumshoq, kuvrak, sersuv, sershira, qumoq, baʼzilariniki tolali, rangi oq, qizil, sargʻish, yashilroq. Urugʻi oq, och sariq va sariq. 1000 dona urugʻi vazni 30—45 g . Naviga qarab Q. vaznida eti 63—84, poʻsti 10—30. urugʻi va urugʻtutarlari 3,1—7,7% ni tashkil etadi. Mevasi garkibida 8—20% quruq modda, 18% qand (saxaroza), 0,1—0,7% kletchatka, 0,2—35,2 mg% S, RR vitaminlari, folat kislota, kaliy, natriy, kaltsiy, magniy, temir, fosfor, oltingugurt va boshqa mikroelementlar bor.

Q. issiqsevar, yorugʻsevar oʻsimlik, qurgʻoqchilikka va tuproq shoʻrlanishiga chidamli. Jahonda eng yaxshi Q.lar Oʻzbekistonda yetishtiriladi. Xalq seleksiyasida uning 150 dan ortiq navi yaratilgan. Oʻzbekiston sabzavot, poliz ekinlari va kartoshkachilik institutida ilmiy seleksiya asosida chiqarilgan va yaxshilangan 50 dan ortiq nav r-nlashtirilgan. Oʻzbekistonda ekiladigan qovun navlari toʻrt botanik turga mansub: handalak, amiri, kassaba va zard. Handalak turiga deyarli barcha ertapishar Q. navlari — Koʻkcha, Handalak, sariq handalak, Zamcha va boshqa kiradi. Amiri turiga barcha yozda pishadigan Q. navlari — Davlatboy, Toshloqi, Dahbedi, kassaba turiga Boʻrikalla, Gurvak, zard turiga qishki Q. navlari (Umrboqiy, Koʻybosh, Gulobi) va boshqa kiradi. Urugʻi tuproq harorati 14— 15° ga yetganda una boshlaydi (13° dan past haroratda urugʻ chiriydi). Ekilgandan keyin 5—7 kunda maysa unib chiqadi. Q.ning ertapishar, oʻrtapi-shar, kechpishar navlari bor. Ertapishar navlari 55—65, oʻrtapisharlari 67—70, kechpishar navlari 80— 90 kunda yetiladi. Q. yangiligida yey-iladi, qoqi solinadi. Shinni, murabbolar qilinadi. Tibbiyotda bod, belangi, sil, kamqonlik, ziqnafas, jigar va buyrak kasalliklarini davolashda tavsiya etiladi. Sepkil, dogʻ va boshdagi qazgʻoqni yoʻqotishda foyda qiladi. Xalq tabobatida podagra (niqriz) ga davo, peshob haydovchi, qabziyatdan xoli qiluvchi, asabni tinchlantiruvchi omil sifatida qoʻllaniladi. Q. Oʻzbekistonda 3 muddatda: ertapishar navlari 10—30 aprelda, oʻrtapishar navlari 20 aprel — 15 mayda, kechpishar navlari 10— 30 mayda, pushta kengligi 2,8 – 3 m, tuplar oraligʻi 70x90 sm qilib, dorilab 2—3 kun ivitilgan urugʻlar 3—4 tadan 3—6 sm chuqurlikka (ayrim xoʻjaliklarda xanjuvar qilinib) ekiladi. Chopiq paytida yagana qilib bittadan oʻsimlik qoldiriladi. Oʻsuv davrida qator oralari 2—3 marta yumshatiladi (chopiq qilinadi). Tuproq sharoitiga qarab 5—6 marta sugʻoriladi. Hosildorligi 250—300 s/ga. Oʻzbekistonda Q.ning 36 dan ortiq navi r-nlashtirilib, davlat reyestriga kiritilgan (2004). Eng koʻp ekiladigan navlari: Oqurugʻ, Asati, Boʻrikalla, Koʻktinna, Koʻkcha, Choʻgari, Qizilurugʻ, mahalliy sariq handalak, Obi novvot, Shakarpalak va boshqa

Erta hosil olish uchun issiqxonalarda yoki ochiq dalada plyonka ostida koʻchatidan ekib yetishtiriladi.

Zararkunandalari: poliz biti, oʻrgimchakkana, qovun pashshasi, koʻk qurt tunlami va boshqa

Kasalliklari: oqpalak, qovun bakteriozi, makrosporioz va boshqa

Adabiyot

• Oʻzbekiston qovunlari, T., 1962; Yermoxin V.N., Karimov A.K., Oʻzbekiston qovunlari, T., 1969; Ostonaqulov T.E., Sabzavot ekinlari biologiyasi va oʻstirish texnologiyasi, T., 1997; Boʻriyev X.Ch.. Ashurmatov O.A., Poliz ekinlari biologiyasi va yetishtirish texnologiyasi. T.. 2001; Hakimov R.A., Hakimov A.S.. Toshmuhamedov A., Sabzavot va poliz ekinlari urugʻchiligi, T., 2003.

Manbalar

At sokermeloon (Cucumis melo) of uk hönangmeloon as en plaant faan a troopen an subtroopen, hör frücht smääkt swet an woort hal eden.

Hat hiart tu a gurken (Cucumis), an as sodenang naier mä't gurk üs mä't weedermeloon. Aaltumaal hiar oober tu det plaantenfamile faan a kürbisen (Cucurbitaceae). Faan't sokermeloon jaft at en hialer rä suurten.

Enkelt suurten

• Yubari

• Kakumelo

• Cantaloupe

• Canary

• Honeydew

• Ajiuri

Unukhachun icha Quylu (Cucumis melo) nisqaqa huk chakra yuram. Rurunkunatam mikhunchik.

Дыня

Дыня, мэлён (Cucumis melo) — расьліна сямейства гарбузовыя (Cucurbitaceae), від роду Агурок, бахчавых культур, ілжыва-ягада.

Радзімай дыні лічыцца Афрыка і Ост-Індыя. Дыня цепла-і сьветлалюбівая расьліна, устойлівая да засаленьня глебы і засухі, дрэнна пераносіць падвышаную вільготнасьць паветра. На адной расьліне ў залежнасьці ад гатунку і месца вырошчваньня можа сфармавацца ад двух да васьмі пладоў, масай ад 1,5 да 10 кг. Плады дыні маюць шарападобную або цыліндрычную форму, зялёнай, жоўтай, карычневай або белай афарбоўкі, як правіла зь зялёнымі палоскамі. Пэрыяд высьпяваньня ад двух да шасьці месяцаў.

Гатункі

• Хамійская дыня

Вонкавыя спасылкі

— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Коон.

Коон.

Коон (Cucumis melo) — коон ашкабактар тукумуна кирүүчү өкүл болуп саналат. Ал илгертен бери эле мыкты десерт иретинде гана эмес, буга кошумча диетикалык жана дарылык касиетке ээ жашылча катары белгилүү.

Коонду кантип жеш керек?

“Коонду кантип жана эмне менен айкалыштырып жеш керек?” деген суроо өтө маанилүү. Себеби, туура эмес жеп алган шартта ал ашказан үчүн оордук жаратат жана анын иштешин бузуп коюшу толук мүмкүн:

• Негизи коонду эртең мененки жана түшкү же түшкү жана кечки деген негизги тамактануулардын ортосунда жеген жакшы

• Колдон келсе аны башка азыктар менен аралаштырбай эле жеш керек

• Коонду ачкарын жегенге болбойт

• Жаңы бышкан абалында гана эмес, кургатылган коон дагы пайдалуу болуп саналат. Ал дагы кадимки коон сыяктуу организмди тазалоочу касиетке ээ

• Тоңдурулган коонду болсо муздаткычта 3 ай сактаса болот. Тоңдурууга жакшы бышкан коон гана жарайт, аны коктейль же шире катары ичсе жакшы.

• Коонду кыям, джем, мармелад катары даярдап жегенгеда болот.

Коонду кантип тандоо керек?

Коонду автомобилдер жүрүүчү жолдун жээгинен сатып алуу эң коркунучтуу. Анткени, ал зыяндуу болгон оор металлдарды өзүнө тез сиңирип алат. Андыктан, коонду үстү жабык, алдына сөзсүз бир нерсе төшөлгөн жерден сатып алуу керек:

• Дарбыздыкынан айырмаланып, коондун кабыгы жука болот. Ошон үчүн анын сырты бүтүн, урулбаган, согулбаган, сыйрылбаганын тандоо кажет

• Коондун сизге чейин кесилгенин албай, бышкан-бышпаганын көзүңүзчө кестирип тандаңыз

• Бышкан коонду аңкыган жагымдуу жытынан билсе болот

• Сатуучунун коон сатууга уруксат кагазы бар-жогуна кызыгып коюу да ашыктык кылбайт.

Витаминдүүлүгү

Коон фолий кислотасына, С витаминине жана бета-каротинге бай. Буларды алуу үчүн аны шире катары ичүү эмес, табигый абалында жеш керек. Фолий кислотасы аялдарга кош бойлуу маалда жана климактериялык мезгилде өтө пайдалуу болуп саналат. Мындан тышкары, эске тутуусун жакшыртууну жана депрессиядан арылууну каалагандар үчүн да ал жакшы жардам берет. Ал эми С витаминин көп жеген адамдын организми кышкы суукка чыдамдуу келет. Бета-каротин болсо терини жана чачты сулуу, жылмакай кылат. Көл жээгинде эс алган маалда коон жеп турган адамдын денеси бирдей тегиз болуп күйөт. Ошол эле маалда анын курамындагы витаминдердин топтому биригип келип иммунитетти чыңдоого жана күзгү депрессияны жок кылууга көптөн көп жардамын берет.

Сапаттуулугу

Өнөкөт чарчоону жазууда, уйкусуздукту жоюуда, көңүлдү көтөрүүдө коон табылгыс каражат. Анын маңызындагы кремний элементи нервдин, теринин жана чачтын ткандарын бекемдөөгө да салымын кошот. Ал эми андагы темир адамды аз кандуулуктан арылтат.

Калориялуулугу

100 г коондун курамында анын сортуна жараша 30-38 килокалорий бар. Аны жеп туруу менен оор күндөрдү жагымдуу кылууга болот. Бирок, бир эле коонду үч күндөн ашык сактап жегенге болбойт.

Пайдалуулугу

Коон аялдар үчүн гана эмес, эркектер үчүн да пайдалуу болуп саналат. Тагыраагы, күн сайын коондун семичкесинен бир аздан жеп турган эркек күчтүү жана сексуалдуу болот. Ошондой эле коондун клетчаткага бай болушу да анын жеңиши катары саналып, ал заманбап медицинада организмди жана ичегини тазалоочу катары колдонулат. Коонду “организмдин санитары” деп мына ушундан улам атап коюшкан.

Зыяндуулугу

• Сүт жана алкоголь ичимдиктери менен аралаштырып жесе, коон тамак сиңирүүнү бузат
• Эмчек эмизген энелер жесе, баласынын тамак сиңирүү системасы жабыркайт
• Курамы шекерге бай болгондуктан, кант диабетин күчөтөт
• Ашказан-ичеги жолдорунун инфекциялык ооруларынан жабыркагандарга болбойт
• Ашказан жарасы жана гастритти күчөтүшү мүмкүн

Коондон жасалган маскалар

1. Кургак тери үчүн: 2 аш кашык коондун маңызына 1 аш кашык өсүмдүк майын жана 1 жумуртканын сарысын аралаштырып, пайда болгон массаны бетиңизге тегиз сүйкөйсүз. 15 мүнөттөн соң жылуу сууга жууп саласыз.
2. Азыктандыруучу маска: Идишке коондун маңызынан 2 аш кашык салып, ага 1 аш кашык каймакмай менен 1 чай кашык балды кошуп аралаштырасыз. Пайда болгон массаны бетиңизге сүйкөп, 10-15 мүнөттөн соң бөлмө температурасындагы сууга жууйсуз.
3. Кургак, кесиле берүүчү тери үчүн: 2 аш кашык коондун ширесин жарым чай кашык туз, 1 аш кашык жылуу манка боткосу жана 1 жумуртканын сарысына кошуу керек. Аралашмага дагы 2 чай кашык өсүмдүк майы менен 1 чай кашык бал кошуп, жакшылап аралаштырасыз. Андан кийин масканы 25 мүнөткө бетке коюп, жылуу сууга жууп таштайсыз
4. Жылмакай кылуучу маска: Коонду жука жана узун кесиндилерге бөлүп, аларды бетке тегиз кылып 15-20 мүнөт коюп отурса жана кургагандан кийин жылуу сууга жууп салса, тери жылмакай болуп калат.

Интеренеттеги шилтемелер

• http://lady.kg/node/993

Ҡауын (лат. Cucumis melo) — Ҡабаҡ һымаҡтар (Cucurbitaceae) ғаиләһендәге үҫемлек, төрө Ҡыяр (Cucumis)ырыуынан булған баҡса культураһы. Ҡабаҡтар ғаиләһенә ҡараған эре йәшелсә бирә торған еле һабаҡлы баҡса үҫемлеге һәм шуның татлы емеше^[1].

Тыуған ере булып Урта Азия һәм Кесе Азия иҫәпләнә. Ҡауын йылы һәм яҡтылыҡ яратыусы үҫемлек. Татырлы тупраҡҡа һәм ҡоролоҡҡа тотороҡло. Һауаның артыҡ дымлылығына бирешә. Бер төптән сортына һәм тәрбиәләүгә ҡарап икенән алып һигеҙгәсә емеш булырға мөмкин. Ауырлыҡтары 1,5 до 10 кг-са. Емеше м ҡабаҡсыҡ, шар һымаҡ йәки цилиндрға оҡшаш формала. Төҫө буйынса йәшел, һары, көрән йәки аҡ төҫтә булыуы мөмкин. Өлгөрөү осоро икенән алып алты айғаса.

Этимология

Ҡауын, икенсе төрлө өрөлгән тигән мәғәнәлә йөрөй. Бында өрөлгән емеш. Икенсе мәғәнәһе ҡау синонимы^[2].

Тарихы

Ҡауын тураһында иң боронғо яҙма Библияла (Числа 11:5). Ҡырағай ҡауын хәҙерге ваҡытта осрамай. Тик азиялағы төрҙәрҙең килеп сығышы буйынса сүп үләне булараҡ үҫкән төрҙәрҙенән культуралашҡан төрҙәре әлеге ваҡытта ла үҫтерелә. Культуралаштырыу беҙҙең эраға тиклем үк башлыса Төньяҡ Һиндостанда һәм уға сиктәш Иран биләмәһендә, Урта Азияла килтереп сығарылған. Яйлап ҡына ул күрше биләмәләргә күсә барған һәм Урта Азиянан Кесе Азияға Ҡытайға таралған. Уны Боронғо Мысырда үҫтергәндәре билдәле. Квропала уның тураһында урта быуаттарҙа билдәле була. Рәсәйгә, Түбәнге Волга буйына Урта Азия аша XV—XVI йөҙ йыллыҡтарҙа килеп ингән.

Ҡауындың Мәскәүҙә XVI быуатта үҫтерелеүе тураһында^[3]. С. Герберштейн һәм Дж. Флетчер хәбәр итә, Жак Маржерет 1606 йылда мәскәүҙең һәм уның тирә-яғындағы биләмәләрҙә эре ҡауындарҙы ашауы тураһында яҙа^[4].

Алексей Михайлович батша ваҡытында ҡауын һәм ҡарбуҙ Мәскәү тирәһендә теплицаларҙа үҫтерелгән. XIX быуат урталарында венгер сәйәхәтсеһе һәм этнографы Вамберн үҙенең яҙмаларында түбәндәгеләрҙе билдәләп киткән: « Ҡауын өсөн Хивала һәм бар Азияла һәм бар донъяла уға тиң юҡ. Европалылар уның тураһында, уның хуш еҫ бөркөүен бер ваҡытта ла белә алмаясаҡ. Ә уны иткмәк ашау иң ҡөҙрәтле һәм иҫ киткес серле, мөҡҡәдәс ризыҡ…»^[5].

Төрөкмәнстанда августың һәр икенсе йәкшәмбеһе «Төрөкмән ҡауыны көнө» тип билдәләп үтелә^[6]. Бөтә ил буйынса ғалим-баҡсасыларҙың конференциялары уҙа, күргәҙмәләр, йәрминкәләр, концерттар һәм театрлаштырылған сәхнәләштереүҙәр ойошторола ^[7][8].

Ҡулланылышы

Ҡауындар һатыусы. Сәмәрҡәнд, 1915 йылдар тирәһе.

Ҡауын аш булараҡ тәбиғи рәүештә биологик эшкәртеүһеҙ ашала. Уны тышынан һәм эсенән таҙартып, ваҡ киҫәктәргә телеп киптерәләр, шулай уҡ бал менән ҡушып эшкәртәләр повидло, цукат яһайҙар.

Ҡауын составы: шәкәр, А, Р, С витаминдары, фолий һәм аскорбин кислоталары, майҙар, минераль тоҙҙар, калий, натрий, күҙәнәк (клетчатка). Ул һыуһынды ҡандыра.

Төрҙәре

Ҡауындың ҡайһы ерҙә үҫеүенә ҡарап төрлө төрҙәре һәм формалары бик күп. Улар төрлө төбәктәрҙә традициялар буйынса үҫтерелә һәм культуралаштырыла.

• Cucumis melo subsp. agrestis
• Cucumis melo subsp. melo
• Cucumis melo subsp. melo var. cantalupensis — Канталуп
• Cucumis melo subsp. melo var. chito
• Cucumis melo subsp. melo var. conomon
• Cucumis melo subsp. melo var. flexuosus — Дыня змеевидная
• Cucumis melo subsp. melo var. inodorus
• Cucumis melo subsp. melo var. momordica
• Cucumis melo subsp. melo var. texanus

Иҫкәрмәләр

Һылтанмалар

• Дыня // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Ҡауын GRIN сайтында мәғлүмәт (инг.)
• Ҡауын: «Тормош энциклопедияһы» сайтында мәғлүмәт(EOL) (инг.)
• Арбуз и дыня: как правильно выбирать бахчевые.
• Сорта дыни украинской селекции.

ककड़ी (वैज्ञानिक नाम: कुकुमिस मेलो वैराइटी यूटिलिसिमय / Cucumis melo var. utilissimus) ज़ायद की एक प्रमुख फसल है। इसको संस्कृत में 'कर्कटी' तथा मारवाडी भाषा में वालम काकरी कहा जाता है। यह "कुकुरबिटेसी" (Cucurbitaceae) वंश के अंतर्गत आती है।

विश्वास किया जाता है कि ककड़ी की उत्पत्ति भारत से हुई। इसकी खेती की रीति बिलकुल तरोई के समान है, केवल उसके बोने के समय में अंतर है। यदि भूमि पूर्वी जिलों में हो, जहाँ शीत ऋतु अधिक कड़ी नहीं होती, तो अक्टूबर के मध्य में बीज बोए जा सकते हैं, नहीं तो इसे जनवरी में बोना चाहिए। ऐसे स्थानों में जहाँ सर्दी अधिक पड़ती हैं, इसे फरवरी और मार्च के महीनों में लगाना चाहिए। इसकी फसल बलुई दुमट भूमियों से अच्छी होती है। इस फसल की सिंचाई सप्ताह में दो बार करनी चाहिए। ककड़ी में सबसे अच्छी सुगंध गरम शुष्क जलवायु में आती है। इसमें दो मुख्य जातियाँ होती हैं - एक में हलके हरे रंग के फल होते हैं तथा दूसरी में गहरे हरे रंग के। इनमें पहली को ही लोग पसंद करते हैं। ग्राहकों की पसंद के अनुसार फलों की चुनाई तरुणावस्था में अथवा इसके बाद करनी चाहिए। इसकी माध्य उपज लगभग ७५ मन प्रति एकड़ है।

चित्रावली

• खरबूजा

• जापानी खरबूज

• 'चौकोर खरबूज'

• अमेरिकी ककड़ी

• समरकन्द का एक खरबूज विक्रेता( 1905 तथा 1915 के मध्य का चित्र)

• Oriental pickling melon

इन्हें भी देखें

• खीरा
• खरबूजा
• तरबूज
• रबी की फसल
• खरीफ की फसल
• ज़ायद की फसल

முலாம் பழம் அல்லது திரினிப்பழம் மாந்தர் உண்ணும் பழங்களில் ஒன்று. வெள்ளரிப்பழம் போன்ற உள்ளீடும் சுவையும் இதற்கு உள்ளது. விதை வெள்ளரி விதை போலவே இருக்கும். வெள்ளரிப்பழத்தின் விதைகளை நீக்கிவிட்டு உண்பது போல இதன் விதைகளையும் ஒதுக்கிவிட்டு உண்பர். வெள்ளரியில் வெள்ளரிக்காயையும் உண்பர். வெள்ளரிப் பழத்தையும் உண்பர். திரினிப்பழத்தில் பழத்தை மட்டுமே உண்பர். வெள்ளரிப் பழத்தின் தோல் மெலிதாக இருக்கும். திரினிப் பழத்தின் தோல் வன்மையாக, தடிப்பாக இருக்கும். இரண்டுமே கோடைகாலத்தில் பலன் தரும் கொடிப்பயிர்.

உசாத்துணை

ఉపోద్ఘాతం

కర్బూజ దోస జాతికి చెందిన పండు. దీని శాస్త్రీయ నామం కుకుమిస్ మెలో. మరొక పేరు కుకుర్బిట మాక్సిమా.

ఇది దోస రకానికి చెందింది కాబట్టి దీన్ని కూరగాయ అనికొద్ది మంది వర్గీకరిస్తుంటారు.

దీని పై తోలు మందంగా, గరుకుగా వుంటుంది. కానీ మాలోపల మాత్రం అంతా మెత్తగా ఉంటుంది. కొన్ని రకాల్లో తోలు కూడా పలుచగానే ఉంటుంది. ఇవి పక్వానికి వచ్చే తరుణంలో ఒక రకమైన వాసనను వెలువరిస్తాయి. మస్క్‌ డీర్అ నే ఒక రకమైన జింక నుండి కూడా ఒక అద్భుతమైన సువాసన వెలువడుతుంది. ఆ సువాసన గుర్తుకు తెచ్చేలా వుంటుంది కాబట్టి, ఈ వాసనను బట్టి వీటికి మస్క్‌ మెలన్‌ (muskmelon) అనే పేరు కూడా ఉంది. అయితే ఇవి మగ్గితేనే ఆ వాసన విడుదల చేస్తాయి.

కర్బూజ యొక్క జన్మ స్థలాలు ఇరాన్, అనటోలియా, అర్మీనియా ప్రాంతాలు అయిఉండవచ్చని భావిస్తారు. వాయవ్య భరత ఖండంలో, ప్రత్యేకించి కాశ్మీర్‌, ఆఫ్ఘనిస్తాన్లు ద్వితీయ కేంద్రాలు. అక్కడి నుండి చైనా, పర్షియా ప్రాంతాలకు వ్యాపించాము. వీటిలో అడవి రకాలు ఎన్నో ఆ ప్రాంతాలలో కనిపించేవి. ఇవి క్రీస్తు పూర్వం రెండవ శతాబ్దంలోనే గ్రీకు దేశంలో సాగులో ఉండేవిట. వీటిలోని ఔషధ గుణాల గురించి క్రీస్తు పూర్వం రెండవ శతాబ్దంలోనే గ్రీకు వైద్యుడు గాలెన్‌ వివరించాడు. రోమన్లు కూడా సాగు చేసేవారు.

ఈ మొక్క అనేక సాగురకాలు (cultivars) గా అభివృద్ధి చెందింది. వీటిలో సున్నితమైన చర్మం రకాలు ఉన్నాయి. అమెరికా దొసకాయ కూడా కర్బూజ లోని ఒక రకము. కానీ దాని ఆకారం, రుచి, ఉపయోగాలు చాలా వరకు దోసకాయను పోలి ఉంటాయి. ఇది "పెపో" అనే రకం పండు.

జాతులవారీగా సాగురకాలు

• జల కర్బూజ (Watermelon, Citrullus. lanatus) 4000 సంవత్సరాల క్రితమే ఆఫ్రికాలో సాగు చేసేవారనడానికి ఆధారాలు ఉన్నాయి [1]. ఎండా కాలంలో ఈ పండుకి ఎంతో ఆదరణ ఉంది [2]
  • కస్తూరి కర్బూజ (Muskmelon, Cucumis melo)
  • కసాబ కర్బూజ (Casaba, Cucumis melo casabas), పచ్చటి రంగు. నున్నటి తొక్క మీద చారికలు ఉంటాయి. ఇతర కర్బూజలతో పోల్చితే షాడబం (flavor) తక్కువ. కాని ఎక్కువ కాలం నిల్వ ఉంటుంది.[3]
  • మధురపు కర్బూజ (Honeydew, Cucumis melo honeydew), ఆకుపచ్చ రంగులో ఉన్న గుజ్జు ఎంతో తియ్యగా, రసాలూరుతూ ఉంటుంది.
  • అమెరికా కేంటలూప్ (North American cantaloupe, C. melo reticulatus). తొక్క మీద వలయాకారపు చారికలు ఉంటాయి. లోపల గుజ్జు పసుపు పచ్చగా ఉంటుంది. [4]

ఉపయొగాలు

వీటిని కొన్నిసార్లు తాజాగా, మరికొన్నిసార్లు ఎండబెట్టి వినయోగిస్తారు. ఖర్బుజ విత్తనాలు ఎండబెటి వాటితొ దోస నూనె ఉత్పత్తికి ప్రక్రియ చేస్తారు. ఇంకొన్ని రకాలను వాటి సువాసన కొఱకే పెంచుతారు. జపనీయ మద్యం మిదోరిలో రుచి కొఱకు దీనిని వాడుతారు.

ఈ పండు వేసవిలో మంచి చలువ చేయడమే కాకుండా, క్యాలరీలు లేని తీపిదనాన్ని ప్రసాదిస్తాయి. లేత నారింజ రంగులో వుండే గుజ్జు రుచిగా వుంటుంది. ఈ గింజల్ని కూడా ఎండబెట్టిన తర్వాత ఒలుచుకుని తింటారు. రకరకాల పంటల్లో వాడతారు.

ఆయుర్వేదంలో కూడా ఈ రసాన్ని చాలా రకాల సమస్యల నివారణకు సూచిస్తారు. ఆకలి మందగించడం, బరువు తగ్గడం, మలబద్దకం, మూత్రనాళ సమస్యలు, ఎసిడిటి, అల్సర్‌ వంటి పరిస్థితుల్లో మా గుజ్జుని తగినంత నీటిలో కలిపి తాగితే మంచి మేలు. మేము శరీరంలో వేడిని గణనీయంగా తగ్గిస్తాయి. ఆకలి పెంచుతాము. అలసట తగ్గిస్తాయి. అంత త్వరగా జీర్ణం కావు కానీ మంచి శక్తిని ఇస్తాయి. కొంతమంది లైంగిక శక్తి పెరుగుదలకు కూడా సూచిస్తారు. బరువు తగ్గాలనుకునేవారికి ఈ పండు శ్రేష్ఠమైనది.

అరగడానికి కొద్దిగా ఎక్కువ సమయం పడుతుంది కాబట్టి కడుపు నిండినట్టు వుంటుంది. క్యాలరీలు రావు. పైగా ఇందులోని పీచు పదార్థాలు మలబద్దకాన్ని తగ్గిస్తాయి. వీటిలో పొటాషియం అధికంగా వుంటుంది. అందువల్ల రక్తపోటునీ, గుండె పనితనాన్ని మెరుగు పరుస్తాయి. అంతే కాదు, కిడ్నీలలో రాళ్లు రాకుండా నివారిస్తూ, వృద్ధాప్యంలో ఎముకల బలానికి తోడ్పడతాయి. ఇక విటమిన్‌ 'సి' పుష్కలంగా వుంటుంది. విటమిన్‌ 'ఎ' కూడా బాగానే వుంటుంది. దాని వల్ల చర్మం మెరుగుపడుతుంది. ఫోలిక్‌ఆమ్లం వల్ల గర్భిణీ స్త్రీలు లాభపడతారు.

మెలన్ డే

భారతదేశంలో ఇవి అధికంగా పండినా, తుర్కమేనిస్తాన్‌లో మాత్రం విరివిగా పండుతాయి. అక్కడ వీటి గౌరవ సూచకంగా ఒక రోజును మెలన్‌డేగా పాటించబడే ఆరోజు అక్కడ సెలవుదినం కూడా. తుర్కమేనిస్తాన్‌లో పండే కర్బూజాలు వేరెక్కడా లేని విధంగా అద్భుతమైన సువాసన, మధురమైన రుచితో వుంటాయి. వీటిని అక్కడ స్వర్గ ఫలాలని అంటారు. ఏటా ఆగస్టు మాసంలోని రెండవ ఆదివారాన్ని మెలన్‌డేగా పాటిస్తారు. ఆ అలవాటు 1944 నుండి వస్తోంది. అప్పుడు ఆ దేశ అధ్యక్షుడు సాపర్‌మురత్‌ నియాజోన్‌ తనని తాను తురుష్కుల నాయకుడిగా (తురుష్క్మ్‌న్‌ భాషి) పిలిపించుకునే వాడు. ఆ పేరు మీద ఒక సంకర జాతి కర్బూజాని కూడా రూపొందించారు.

పోషక విలువలు

100 గ్రాములకు, కర్బూజాలు 34 కేలరీలు ఉంటాయి. విటమిన్ ఎ, విటమిన్-సి అందించడనికి సహాయపడతాయి.

పోషక విలువలు: ప్రతి వంద గ్రాములకు

• నీరు; 95.2 గ్రా.
• ప్రొటీన్: 0.3 గ్రా.
• క్రొవ్వు: 0.2 గ్రామ్ ..
• పీచు: 0.4 గ్రా.
• కెరోటిన్ 169 మైక్రో గ్రాం:
• సి. విటమిన్: 26 మి.గ్రా:
• కాల్షియం: 32 మి.గ్రా.
• ఫాస్పరస్: 14 మి.గ్రా.
• ఇనుము: 1.4 మి.గ్రా.
• సోడియం: 204.8 మి.గ్రా.
• పొటాషియం: 341 మి.గ్రా.
• శక్తి: 17 కిలో కాలరీలు.

• Watermelon and melon in India

• Street vendors in Russia

• Honeydew

• కకుమేరో అని పిలవబడే జపాన్లో పెరిగిన చదరపు దోస

మూలాలు

1. Daniel Zohary & Maria Hopf (2000). Domestication of Plants in the Old World (3 ed.). Oxford University Press. p. 193.

2. "Citrullus lanatus (Thunb.) Matsum. & Nakai". Grassland Species Profiles. FAO.

3. "What is a casaba melon?". WiseGeek. Retrieved 2014-10-20.

4. Linda Ziedrich (2010). The Joy of Jams, Jellies and Other Sweet Preserves: 200 Classic and Contemporary Recipes Showcasing the Fabulous Flavors of Fresh Fruits (Easyread Large Edition). ReadHowYouWant.com. p. 116. ISBN 1-4587-6483-4. Retrieved 2014-10-20.

• Mabberley, D.J. (1987). The Plant Book. A portable dictionary of the higher plants. Cambridge University Press. p. 706. ISBN 0-521-34060-8. Retrieved 2014-10-20.
• Magness, J.R., G.M. Markle, C.C. Compton (1971). "Food and feed crops of the United States". IR Bulletin. New Jersey Agricultural Experiment Station. 1 (828). OL 14117370M. Interregional Research Project IR-4

మూస:Melons