Multimedia w Wikimedia Commons Muchołówka żałobna (Ficedula hypoleuca) – gatunek małego ptaka z muchołówkowatych (Muscicapidae).
Wyróżniono trzy podgatunki F. hypoleuca[4]:
Zamieszkuje północną i środkową Europę, od Hiszpanii i Wielkiej Brytanii przez środkową i zachodnią Syberię po góry Ałtaj. W północnej Afryce i na Półwyspie Pirenejskim znajdują się jej izolowane stanowiska. Wędrowny na duże odległości, przeloty w kwietniu i od sierpnia do września. Jesienne migracje trwają dłużej, toteż są łatwiej zauważalne. Zimuje w środkowej Afryce na północ od równika. Nie spotyka się jej we Włoszech, Grecji i Azji Mniejszej. Wyróżnia się 3 podgatunki.
Muchołówki żałobne z Niemiec, Czech i Polski mają nieco inną barwę niż pozostałe populacje – samce są z wierzchu szarobrązowe i przypominają samice. To dodatkowo utrudnia odróżnienie w terenie samca tego gatunku od samicy muchołówki białoszyjej.
Muchołówka żałobna ma krępą, zaokrągloną sylwetkę, mocną budowę i krótki ogon. Wielkością ustępuje wróblowi. Samiec w szacie godowej ma czarny wierzch i biały spód. Ma na czole jedną lub dwie białe plamy, wyraźnie odcinające się od czerni głowy. Dziób i nogi ma czarne, a tęczówkę ciemnobrązową. Na czarnych skrzydłach duże białe plamy (przy nasadzie lotek pierwszorzędowych widać słabo białą kreskę). Ogon czarny, biało obrzeżony. W szacie spoczynkowej ciemne części upierzenia są szarobrązowe. Poza tym samce różnią się ubarwieniem w zależności od położenia geograficznego lęgowiska. Na wschodzie i południu obszaru występowania rzadziej występują czarne samce, a dominują szaro upierzone (te od samic różnią się rozmiarami białej plamy na skrzydłach. Na innych terenach populacje czarno ubarwionych samców przeważają i tylko wyjątkowo pojawiają się szare ptaki. Różnice pomiędzy obiema formami zanikają w szacie spoczynkowej, kiedy to samce przypominają samice. Samica podobna do samców w szacie spoczynkowej, szarobrązowa z białym brzuchem i beżowym nalotem, ale na skrzydłach ma mniej bieli. U obu płci widać białe krawędzie ogona, a ich wielkość ciała jest podobna.
Ptaki w szacie juwenilnej mają nakrapiany beżowo wierzch ciała i ciemnoplamkowany spód.
W porównaniu z muchołówką białoszyją ma mniej białej barwy w upierzeniu. U samców nie ma białej obroży, a u obydwu płci jasne pole na skrzydłach jest mniejsze. Muchołówki żałobne mają biały kolor na zewnętrznych chorągiewek lotek oraz proporcje długości drugiej i piątej lotki pierwszego rzędu są inne – lotka piąta jest dłuższa niż druga. Można to jednak zobaczyć jedynie trzmając osobnika w ręku. Ptak jest mniejszy od wróbla.
ok. 9–15 g
Wabi głośnym "łitt" lub "łi-tik". Śpiew to rytmiczna sekwencja tonów o różnej wysokości, krótkich zwrotek z powtarzanymi melodyjnymi elementami "di wice wice" przechodzącymi w szczebiot z gwiżdżącym "diple diple" (podobnie śpiewa pleszka). Jest znacznie barwniejszy niż w wykonaniu muchołówki szarej, choć ma smutny motyw, od czego wzięła się nazwa gatunkowa. Śpiew samca w pobliżu dziupli trwa do czasu aż samica się pojawi i wybierze partnera oraz miejsce na gniazdo. Wtedy melodia szybko cichnie.
Głos ostrzegawczy omawianej muchołówki różni się od wykonania muchołówki białoszyjej – ta pierwsza wydaje krótkie "bit bit", a druga przeciągłe "siip siip".
Poza okresem lęgowym skryta, przebywa w koronach drzew. Często kiwa ogonem i strzepuje skrzydłami. Zwinnie lata.
To ptak typowo leśny. Zasiedla otwarte nasłonecznione stare lasy liściaste i mieszane ze skąpą warstwą ziół, a także zadrzewienia, stare parki, zagajniki, ogrody i sady owocowe (choć jest tam rzadsza). Północne populacje coraz częściej wybierają lasy iglaste. Unika wilgotnych stanowisk, preferując za to te cieplejsze z rosnącymi dziuplastymi drzewami. Nie odwiedza karmników, ale latem spotkać ją można przy wodopoju. Lokalną populację może zwiększyć wywieszanie budek lęgowych. W czasie przelotów licznie może się pojawiać w różnych środowiskach, choć najczęściej w lasach.
Owady (i ich larwy), które chwyta w locie lub ewentualnie zbiera z ziemi. Najchętniej wybiera pasikoniki i motyle. W przeciwieństwie do muchołówki szarej, po chwyceniu owada nie powraca na to samo miejsce aby tam go zjeść. Jesienią chwyta też dżdżownice i jagody.
Na łów wyrusza z punktów obserwacyjnych na których przesiaduje i wypatruje zdobyczy. Nagle podrywa się i pikuje na nią z góry. Inne stawonogi i drobne bezkręgowce zbiera z ziemi, gałęzi i drzew. Późnym latem, gdy na lęgowisku jest mało pokarmu lub w trakcie migracji na zimowiska, może też jeść nasiona i owoce, np. jagody.
W ciągu roku wyprowadza jeden, rzadziej dwa lęgi, od kwietnia do czerwca. Samce pojawiają się pod koniec kwietnia, a samice tydzień później – pierwsze powracają na lęgowiska te silniejsze i bardziej doświadczone, przez co zajmują bardziej atrakcyjne dziuple czekając na przylot samiczek. Następuje to parę dni później. Te kiedy wrócą dokonują inspekcji kolejnych dziupli wokół których roztacza się śpiew samców.
Zaloty muchołówki żałobnej i białoszyjej są podobne (stąd krzyżówki), a ich głównym punktem jest śpiew. Samiec oblatuje wtedy wybraną dziuplę lub budkę lęgową starając się zainteresować samicę swoim ubarwieniem. Samiec niekiedy zwabia do swojego rewiru więcej (do trzech) partnerek, zwłaszcza gdy zdążył zająć najlepsze terytorium do wydania potomstwa. W takim przypadku każdej wybiera gniazdo, gdzie ta znosi jaja i wychowuje pisklęta. Takie wielożeństwo u wróblowatych jest zjawiskiem wyjątkowym.
W dziupli drzewa lub otworach w ścianach, zwykle na wysokości kilku metrów. Wykorzystuje również skrzynki lęgowe (typu A1 2,5 metra zawieszone nad ziemią). Gniazdo o luźnej konstrukcji, zbudowane z mchu, włókien, liści, łyka, suchej trawy, korzonków i pasków kory drzew iglastych, wyściełane piórami i sierścią. Pomimo, że samiec wybiera miejsce na gniazdo to samica zajmuje się jego budową, a potem wysiadywaniem.
Samica składa zwykle 6–7 jaj, bladoniebieskich (czasem białawych) z czerwonawymi plamkami, o średnich wymiarach 17x13 mm.
Samica wysiaduje jaja przez 14–16 dni.
Młode, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 14–16 dniach. Wcześniej są karmione latającymi owadami i gąsiennicami przez obojga rodziców.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[6].
Muchołówka żałobna (Ficedula hypoleuca) – gatunek małego ptaka z muchołówkowatych (Muscicapidae).
