Multimedia w Wikimedia Commons Krzyżówka hawajska (Anas wyvilliana) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kaczkowatych. Endemiczna dla Wysp Hawajskich krzyżówka hawajska występuje na pięciu wyspach archipelagu, ale jej zasięg zmniejszył się znacząco w stosunku do historycznego. Jest uznawana za gatunek zagrożony wyginięciem.
Gatunek został opisany naukowo przez Philipa Sclatera w 1878 roku[3]. Epitet gatunkowy upamiętnia szkockiego przyrodnika Charlesa Wyville Thomsona[4]. W języku hawajskim ptak ten nosi nazwę koloa maloi („rodzima kaczka”) lub po prostu koloa[1][5]. W literaturze polskiej gatunek znany jest pod nazwą: krzyżówka hawajska[6].
Należy do kaczek właściwych, do tego samego kladu co krzyżówka (Anas platyrhynchos), lecz wyróżnia się pod względem behawioralnym i genetycznym. Dawniej sądzono, że krzyżówka hawajska i krzyżówka białooka (A. laysanensis) pochodzą od migrujących kontynentalnych krzyżówek, które trafiły na archipelag Hawajski, ale badania genetyczne wskazują, że ten drugi gatunek jest dużo dalej spokrewniony z krzyżówką niż krzyżówka hawajska. Analizy filogenetyczne oparte o badania DNA mitochondrialnego wskazują, że krzyżówki białookie i krzyżówki wywodzą się od wspólnych przodków, pochodzących z regionu Azji Wschodniej i wysp Pacyfiku[7], natomiast analizy DNA jądrowego sugerują, że krzyżówka hawajska wywodzi się od mieszańców krzyżówki i krzyżówki białookiej[8]. Krzyżowanie miało miejsce na przełomie plejstocenu i holocenu[9].
Krzyżówka hawajska jest ptakiem wielkości europejskiej ogorzałki, długość ciała wynosi od 44 do 51 cm[9]. Pozostałe wymiary: długość skrzydła ♂ 233,2 ± 10,3 mm, ♀ 220,8 ± 6,8 mm, długość ogona ♂ 78,9 ± 5,9 mm, ♀ 74,4 ± 4,4 mm, długość widocznej górnej krawędzi dzioba (culmen) ♂ 46,3 ± 1,6 mm, ♀ 43,8 ± 1,7 mm, długość skoku ♂ 41,7 ± 1,7 mm, ♀ 39,9 ± 1,1 mm[10]. Masa ciała dorosłej kaczki to 568–628 g[9]. Dorosłe są generalnie podobne do samicy krzyżówki (A. platyrhynchos), choć mniejsze. Upierzenie u obu płci jest ciemnobrązowe, pióra są w dwóch kontrastujących odcieniach brązu tworzących cętkowany wzór. Samce występują w dwóch odmianach barwnych: jaśniejsze mają wyraźne zielone plamki na szczycie głowy i karku, a ciemniejsze samce są bardziej podobne do samic. Samice mają czerwonawą pierś. Dziób jest płaski, u samców oliwkowozielony, a u samic pomarańczowy; u obu płci występują na nim ciemne plamy o różnorodnym kształcie i wielkości. Nogi i płetwy są pomarańczowe. Obie płcie mają na skrzydle opalizujące lusterko, szmaragdowozielone do purpurowo–niebieskiego. Samice kontynentalnych krzyżówek różnią się od krzyżówek hawajskich zwykle białymi, a nie płowożółtymi piórami ogona i niebiesko–purpurowym lusterkiem[2].
Krzyżówki hawajskie tworzą hybrydy z krzyżówką (A. platyrhynchos × A. wyvilliana). Takie mieszańce mogą mieć mieszankę cech obu gatunków; zwykle są większe niż ptaki czystej krwi[2].
Krzyżówka hawajska jest hawajskim endemitem. W przeszłości zamieszkiwały one wszystkie główne wyspy archipelagu oprócz Lānaʻi i Kahoʻolawe, które są dla nich zbyt suche; w XIX wieku były pospolite i polowano na nie dla sportu. Na początku XX wieku ornitolodzy zaczęli zwracać uwagę, że ptaki te stają się coraz rzadsze. Do 1962 roku przetrwały jedynie na Kauaʻi i Niʻihau[11]. W tym samym roku World Wildlife Fund i stan Hawaje rozpoczęły program ochrony i reintrodukcji tych ptaków. Do 1979 roku na wyspach Oʻahu i Hawaiʻi wypuszczono 350 krzyżówek hawajskich. W 2002 r. biolodzy szacowali, że na Kaua‘i i Ni‘ihau żyje około 2000 kaczek tego gatunku, a ok. 200 na Hawaiʻi[5]. W 1997 r. 5 do 11 osobników widziano na Maui (ptaki reintrodukowano tam w 1989 roku). Czystej krwi krzyżówki hawajskie stanowią pewien odsetek z 300 podobnych ptaków żyjących na Oʻahu i 50 żyjących na Maui; większość jednak to mieszańce krzyżówki i krzyżówki hawajskiej (A. platyrhynchos × A. wyvilliana). Hybrydyzacja stanowi zasadniczy problem w ocenie zasięgu tego gatunku[2].
Krzyżówka hawajska zamieszkuje tereny podmokłe, w tym stawy, przybrzeżne jeziora, okresowo zalewane łąki, sztuczne zbiorniki i okazjonalnie podmokłe lasy, nawet do wysokości 3300 m n.p.m. Preferuje mokradła o powierzchni większej niż 0,23 hektara, położone dalej niż 600 m od siedzib ludzkich. W ramach Wetlands Reserve Program odtwarzano lub przystosowywano tereny podmokłe specjalnie dla tego gatunku; stwierdzono, że krzyżówki hawajskie są spotykane w takich miejscach dwukrotnie częściej, niż na stawach na obszarach rolniczych[2].
Krzyżówka hawajska jest wszystkożerna, jada bezkręgowce i pokarm roślinny[2]. Zjada glony, ryż, trawy, nasiona i liście roślin wodnych, a z bezkręgowców dżdżownice, owady takie jak ważki[9] i mięczaki[5].
Ptaki te są generalnie osiadłe, chociaż stwierdzono przeloty między wyspami Kaua‘i i Ni‘ihau[9]. Kaczki te są ostrożne, podróżują w parach[5]. Głos krzyżówki hawajskiej jest podobny do głosu krzyżówki, ale miększy i rzadziej słyszany[2].
Ptaki te mogą zacząć rozród mając rok[5]. Szczyt sezonu lęgowego przypada między marcem a czerwcem, ale mogą wyprowadzać lęgi przez cały rok[2]. Samica składa od 2 do 10 jaj w zamaskowanym gnieździe umieszczonym na ziemi, które jest wysłane puchem i piórami. Inkubacja jaj trwa 30 dni. Lęgom zagrażają mangusty, koty, dzikie świnie i psy. Pisklęta mogą pożreć także żaby ryczące i duże okoniokształtne[5]. Nowe pokolenie rodzi się średnio co 6,9 roku[2].
Współcześnie krzyżówka hawajska jest uznawana za gatunek zagrożony wyginięciem[2]. Historycznie głównymi przyczynami spadku jej liczebności była utrata i degradacja środowiska oraz drapieżnictwo ze strony szczurów, psów i kotów, a także ludzkie polowania. Mokradła zarastały inwazyjne gatunki obcych roślin, populację krzyżówek zmniejszały choroby, a czasem również skażenie środowiska. Współcześnie gatunek jest objęty ochroną[5].
Krzyżówka hawajska (Anas wyvilliana) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kaczkowatych. Endemiczna dla Wysp Hawajskich krzyżówka hawajska występuje na pięciu wyspach archipelagu, ale jej zasięg zmniejszył się znacząco w stosunku do historycznego. Jest uznawana za gatunek zagrożony wyginięciem.
