Actinidiaceae

Aktinidiowate (Actinidiaceae Hutch.) – rodzina pnączy z rzędu wrzosowców. Należy do niej około 355 gatunków z trzech rodzajów^[1]. Rośliny te występują w Ameryce subtropikalnej, wschodniej i południowo-wschodniej Azji oraz wyspach Oceanii, sięgając na południu po wyspy Fidżi i Queensland w Australii. Szeroko rozpowszechniony jest rodzaj Saurauia, do którego należy najwięcej, bo aż ok. 300 gatunków. Rodzaj aktinidia Actinidia (36 gatunków) pochodzi z umiarkowanej i subtropikalnej wschodniej Azji, a rośliny z rodzaju Clematoclethra (25 gatunków) są endemitami Chin^[2]. Duże znaczenie ekonomiczne ma aktinidia chińska, której owoce pod komercyjną nazwą kiwi uprawiane są w różnych regionach świata (rozpowszechnione zostały przez hodowców z Nowej Zelandii – stąd nazwa nawiązująca do ptaka kiwi)^[3]. Uprawiane i jadalne są także inne gatunki aktinidii^[2].

Morfologia

Pokrój

Drzewa, krzewy i pnącza, z młodymi pędami często owłosionymi^[3].

Liście

Skrętoległe, pojedyncze, na brzegach piłkowane lub całobrzegie^[3], bez przylistków^[2].

Kwiaty

Zebrane w kwiatostany wyrastające w kątach liści, u niektórych przedstawicieli rodzaju Saurauia liczące do pół tysiąca kwiatów. Kwiaty są obupłciowe lub rozdzielnopłciowe, promieniste i zazwyczaj pięciokrotne. Działki kielicha i płatki korony są wolne (czasem płatki są zrosłe), zazwyczaj w liczbie 5, czasem od 3 do 9. Płatki są zazwyczaj białe, rzadziej czerwone lub brązowo-żółte. Pręcików jest 10, 15 lub wiele (do ok. 240^[2]). Zalążnia jest górna, składa się z 3 do 5, rzadziej wielu owocolistków^[3]. Szyjek słupka jest tyle, ile owocolistków lub wszystkie zrośnięte są w jedną^[2].

Owoce

Jagody, rzadziej podzielona na komory, skórzasta torebka^[2]. Zwykle zawierają liczne nasiona^[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Aktinidiowate stanowią jedną z wielu rodzin zaliczanych do rzędu wrzosowców wchodzącego w skład grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)^[1]. Umieszczane są w relacji filogenetycznej z rodzinami obejmującymi rośliny mięsożerne – tuliłezkowatymi i kapturnicowatymi, chociaż dowody dla takiej pozycji nie są mocne^[2]. Dawniej rodzina uznawana była na podstawie samych kryteriów morfologicznych za spokrewnioną z ukęślowatymi Dilleniaceae i herbatowatymi Theaceae^[2].

wrzosowce

Marcgraviaceae

Balsaminaceae – niecierpkowate

Tetrameristaceae

Polemoniaceae – wielosiłowate

Fouquieriaceae – okotijowate

Lecythidaceae – czaszniowate

Sladeniaceae

Pentaphylacaceae

Sapotaceae – sączyńcowate

Ebenaceae – hebankowate

Primulaceae – pierwiosnkowate

?

Mitrastemonaceae

Theaceae – herbatowate

Symplocaceae – symplokowate

Styracaceae – styrakowate

Diapensiaceae – zimnicowate

Sarraceniaceae – kapturnicowate

Actinidiaceae – aktinidiowate

Roridulaceae – tuliłezkowate

Clethraceae – orszelinowate

Cyrillaceae – zwichrotowate

Ericaceae – wrzosowate

Wykaz rodzajów^[1]

• rodzaj: Actinidia Lindl. – aktinidia
• rodzaj: Clematoclethra (Franch.) Maxim.
• rodzaj: Saurauia Willd.

Przypisy