Asperula cynanchica L.

Marzanka pagórkowa^[4] (Asperula cynanchica L.) – gatunek rośliny z rodziny marzanowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje głównie nad Morzem Śródziemnym oraz w zachodniej i środkowej Europie. W Polsce występuje głównie w pasie wyżyn, dość często też na prawym brzegu Odry pomiędzy Opolem a Kędzierzynem-Koźle, mniej licznie na Przedgórzu Sudeckim. W północnych regionach kraju podawana była tylko z okolic Grudziądza. Na wyżynach występuje nierównomiernie. np. na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej najliczniejsze stanowiska znajdują się w południowej części, na Wyżynie Małopolskiej w dorzeczu Nidy oraz w okolicach Sandomierza, na Wyżynie Lubelskiej na Wierzchowinie Grabowieckiej i na Pagórach Chełmskich. W Karpatach gatunek ten jest bardzo rzadki, znany obecnie tylko z kilku stanowisk: Cisowce, Sromowce-Kąty i Sromowce Wyżne w Pieninach, Maniowy w Gorcach. Notowany również na słowackich stokach Bystrzyka w Pieninach, blisko polskiej granicy^[5].

Morfologia

Łodyga

Leżąca lub podnosząca się, o długości 10-50 cm. Jest gładka (bez zadziorków). Pod ziemią kłącze, z którego oprócz licznych pędów kwitnących wyrastają również liczne pędy płonne^[6].

Liście

Dolne zebrane po 4-6 w okółkach, górne naprzeciwlegle. Mają szerokość 1-1,5 mm i nierówną długość. W czasie kwitnienia dolne liście są już zeschłe. Najwyższe przysadki i podkwiatki lancetowate^[6].

Kwiaty

Drobne, zebrane w widlasto rozgałęzione wierzchotki. Są różowawe lub białe, zwykle 3-krotne. Korona ma długość 3-9 mm, a jej rurka jest mniej więcej tak samo długa, jak płatki, lub nieco tylko dłuższa. Z zewnątrz często pokryta krótkimi szczecinkami^[6].

Owoc

Pokryty gęsto drobnymi brodawkami. Ma długość ok. 3 mm^[6].

Pokrój

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Jest owadopylna lub samopylna. Nasiona rozsiewane przez epizoochorię. Występuje na suchych i płytkich glebach, głównie na podłożu wapiennym. Preferuje stanowiska słoneczne, zwykle rośnie na miedzach, skałach, i skarpach o ekspozycji południowej lub południowo-zachodniej. Liczba chromosomów 2n = 44^[5]. Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Seslerio-Scorzoneretum^[7].

Oprócz typowej formy gatunku występują dwa podgatunki^[2]

• Asperula cynanchica subsp. occidentalis (Rouy) Stace – rośnie w Hiszpanii, Francji i na Wyspach Brytyjskich^[8]:
• Asperula cynanchica subsp. pyrenaica (L.) Nyman – występuje w Pirenejach^[8].

Zagrożenia

Gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[9]. W Karpatach gatunek zagrożony (kategoria EN). Stanowisko w Maniowach zostało zniszczone podczas napełniania Zbiornika Czorsztyńskiego, stanowiska nad brzegami Jeziora Czorsztyńskiego zniknęły wskutek obsadzenia jego brzegów wierzbami. Dla pozostałych głównym zagrożeniem jest zarastanie kserotermicznych muraw w których ten gatunek występuje. Aby temu przeciwdziałać na Cisowcu pracownicy parku usunęli krzewiaste zarośla^[5].

Przypisy