Каранфил

Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: miejscowość o tej nazwie, działo samobieżne Goździk, Lechosław Goździk oraz artykuł o przyprawie noszącej nazwę goździki. Zobacz hasło goździk w Wikisłowniku

Goździk (Dianthus L.) – rodzaj roślin z rodziny goździkowatych. Obejmuje ok. 300 gatunków z terenu Eurazji i północnej Afryki. W Polsce rośnie dziko 11 gatunków, dość zmiennych morfologicznie. Tworzą mieszańce, niektóre występują w kilku odmianach. Nazwy dianthus używano od starożytności. Wywodzi się ją od Dios anthos – kwiat Zeusa.

Morfologia

Pokrój

Byliny, tylko D. armeria jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią. Korzenie są zwykle tęgie. Łodygi prosto wzniesione lub podnoszące się, pojedyncze lub rozgałęzione^[3].

Liście

Naprzeciwległe, u nasady połączone w pochwę liściową. Dolne ogonkowe, górne siedzące. Blaszka jest zawsze jednożyłkowa, równowąska do jajowatej, o końcu zaostrzonym^[3].

Kwiaty

Pojedyncze lub zebrane w szczytowe wierzchotki, w niektórych gatunków mocno skupione. Przysadki nieobecne lub wyrastające parami, zielone lub błoniaste. Działki kielicha zrośnięte w zieloną lub czerwonawą rurkę o 20–60 żyłkach. Szczytowe ząbki trójkątne lub lancetowate, zawsze krótsze od rurki, na brzegach błoniaste, białe lub czerwonawe, poza tym zielone lub czerwonawe, z 3–8 żyłkami. Płatki korony zwykle czerwone lub różowe, u niektórych gatunków białe, z wyraźnym paznokciem. Łatka płatka zwykle ząbkowana lub frędzlowato postrzępiona do połowy długości. Pręcików 10, z miodnikami u nasady nitek. Słupek z jednokomorową zalążnią i dwiema nitkowatymi szyjkami, zakończonymi wąskimi znamionami^[3].

Owoce

Torebki jajowate lub cylindryczne, otwierające się 4 ząbkami. Zawierają ponad 40 brązowo-czarnych nasion, spłaszczonych jednostronnie^[3].

Systematyka

Synonimy taksonomiczne^[2]

Caryophyllus P. Miller, Cylichnanthus Dulac, Tunica Ludwig

Pozycja według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Należy do rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae), rzędu goździkowców (Caryophyllales) w obrębie dwuliściennych właściwych. W obrębie goździkowatych należy do podrodziny Caryophylloideae plemienia Caryophylleae^[4].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), podrząd Caryophyllineae Bessey in C.K. Adams, rodzina goździkowate (Caryophyllaceae Juss.), plemię Diantheae Dumort., podplemię Dianthinae (Rchb.) Kitt. in A. Rich., rodzaj goździk (Dianthus L.)^[5].

Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju goździk.

Gatunki flory Polski^[6]

• goździk brodaty (Dianthus barbatus L.)
• goździk kartuzek (Dianthus carthusianorum L.)
• goździk kosmaty (Dianthus armeria L.)
• goździk kropkowany (Dianthus deltoides L.)
• goździk lodowcowy, g. lodnikowy (Dianthus glacialis Haenke ex Jacq.)
• goździk lśniący (Dianthus nitidus Waldst. & Kit.) – gatunek w Polsce wymarły
• goździk łysy (D. collinus Waldst. & Kit., syn. D. glabriusculus (Kit.) Borbás) – gatunek w Polsce wymarły
• goździk okazały (Dianthus speciosus Rchb. syn. D. superbus L. ssp. alpestris)
• goździk piaskowy (Dianthus arenarius L., syn. D. serotinus Waldst. & Kit.)
• goździk polny (Dianthus campestris Bieb.)^[7]
• goździk postrzępiony, g. pierzasty (Dianthus plumarius L.)
• goździk pyszny (Dianthus superbus L.)
• goździk siny (Dianthus gratianopolitanus Vill. syn. D. caesius Sm.)
• goździk skupiony (Dianthus compactus Kit, syn. D. barbatus L.)

Gatunki uprawiane w Polsce^[6][8]

• goździk alpejski (Dianthus alpinus L.)
• goździk amurski (Dianthus amurensis Jacq.)
• goździk chiński (Dianthus chinensis L.)
• goździk delikatny (Dianthus gracilis Sibth. et Sm.)
• goździk drobnołuskowy (Dianthus microlepis Boiss.)
• goździk Fischera (Dianthus fischeri Spreng.)
• goździk gallicki (Dianthus gallicus Pers.)
• goździk główkowy (Dianthus capitatus Balb.)
• goździk gruczołkowaty (Dianthus ferrugineus Mill.)
• goździk Hentera (Dianthus henteri Heuff.)
• goździk iberyjski (Dianthus cintranus Boiss. et Reut.)
• goździk igłowaty (Dianthus pinifolius Sibth. et Sm.)
• goździk Knappa (Dianthus knappii Asch. et Kanitz.)
• goździk krwisty (Dianthus cruentus Griseb.)
• goździk leśny (Dianthus sylvestris Wulf.)
• goździk łąkowy (Dianthus pratensis Bieb.)
• goździk montpeliański (Dianthus monspessulanus L.)
• goździk najeżony (Dianthus squarrosus Bieb.)
• goździk niskołodygowy (Dianthus subcaulis Vill.)
• goździk ogrodowy (Dianthus caryophyllus L.)
• goździk olbrzymi (Dianthus giganteus D'Urv.)
• goździk pagórkowaty (Dianthus collinus W. et K.)
• goździk Pontedery (Dianthus pontederae Kern.)
• goździk portugalski (Dianthus lusitanus Brot.)
• goździk późny (Dianthus serotinus W. et K.)
• goździk pstry (Dianthus versicolor Fisch.)
• goździk Seguiera (Dianthus seguieri Vill.)
• goździk siedmiogrodzki (Dianthus callizonus Schott et Kotschy)
• goździk skalny (Dianthus petraeus W. et K.)
• goździk szydlasty (Dianthus acicularis Fisch.)
• goździk trójpęczkowy (Dianthus trifasciculatus Kit.)
• goździk wąskolistny (Dianthus tenuifolius Schur.)
• goździk wąskopłatkowy (Dianthus leptopetalus Willd.)
• goździk widełkowaty (Dianthus furcatus Balb.)
• goździk wonny (Dianthus fragrans Adams)
• goździk wschodni (Dianthus orientalis Adams)
• goździk zaniedbany (Dianthus neglectus Loisel.)
• goździk zmienny (Dianthus polymorphus Bieb.)

Zastosowanie

Dzięki efektownym kwiatom i stosunkowo łatwej uprawie wiele gatunków jest uprawiane jako popularne rośliny ozdobne.

Zobacz też

• goździcznik
• goździeniec
• Rewolucja goździków

Przypisy