Pierwiosnek maleńki, pierwiosnka maleńka[3] (Primula minima L.) – gatunek rośliny z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje w górach Europy – w Alpach, Pirenejach, Apeninach, Karpatach oraz w Bośni. W Polsce występuje głównie w Tatrach, gdzie jest dosyć częsty. Oprócz tego spotyka się go jeszcze w Karkonoszach, gdzie został po raz pierwszy rozpoznany jako nowy gatunek przez Josephine Kablick[4], brak go natomiast na Babiej Górze[5].
Morfologia
- Łodyga
- Bardzo krótki (1 cm) głąbik[6].
- Liście
- Zimozielone liście odziomkowe o klinowatym, rozszerzonym na zewnątrz kształcie mają na szczycie wycięte 3 ząbki. Liście są mięsiste i lśniące, gdyż pokryte są woskiem, chroniącym je przed nadmierną utratą wody w czasie upałów[6][7].
- Kwiaty
- Na krótkiej łodyżce wyrastają pojedyncze kwiaty, o purpurowym kolorze. Kwiaty mają średnicę ok. 3 cm. Ich dzwonkowaty, pięcioząbkowy kielich ma zrośnięte działki. Korona ma 5 głęboko wciętych płatków, a wewnątrz pierścień białych włosków. Słupek o długiej szyjce zakończony jest kulistym znamieniem[6][7].
- Owoc
-
Torebka pękająca 5 klapkami. Nasiona liczne i bardzo drobne[6].
-
Korzeń
- Bardzo duży w porównaniu do niewielkiej części nadziemnej. Z nasady korzenia odchodzi jedna, lub więcej odnóg, z których wyrastają różyczki pędów nadziemnych[6].
Biologia
Bylina. Kwiaty wytwarzające nektar, zapylane są przez trzmiele i pszczoły. Są bardzo duże w stosunku do niewielkich rozmiarów pędu – to przystosowanie do zwabienia owadów, które w wysokich górach rzadko latają ze względu na często niesprzyjająca pogodę. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Duże korzenie to przystosowanie umożliwiające roślinie przetrwanie w bardzo niesprzyjających warunkach wysokogórskich. Dzięki takiemu systemowi korzeniowemu roślina ta jest odporna na zimno, wysuszający wiatr, a także na długo zalegającą pokrywę śniegową[6].
Ekologia
-
Siedlisko: rośnie głównie na granitowym, kwaśnym podłożu, na różnych nawet malutkich półkach skalnych i wśród skał, na piargach, na trawiastych zboczach. W niektórych miejscach można spotkać całe łany tej roślinki. Jedna z najbardziej wysokogórskich roślin, oreofit. Rośnie głównie w górnych partiach gór, bardzo rzadko można go spotkać poniżej 1300 m n.p.m. W Tatrach rośnie nawet na najwyższych szczytach (Gerlach 2655 m n.p.m.)[6].
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy Juncetea trifidi[8].
Zagrożenia i ochrona
W Polsce gatunek objęty od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową. Wszystkie jego stanowiska znajdują się na terenie parków narodowych: Karkonoskiego i Tatrzańskiego. Zagrożone są tylko miejsca przy ścieżkach turystycznych, gdzie ulega on wydeptywaniu[9].
Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-12].
-
↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-26].
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ Pejzaż karkonoski. „BoxNet Kulturalnie”. 15 (20), s. 4, 9 listopada 2012. ISSN 2299-2456.
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
-
↑ a b c d e f g Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
-
↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
-
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
-
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
