Multimedia w Wikimedia Commons Czubacz rogaty (Pauxi unicornis) – gatunek dużego ptaka z rodziny czubaczy. Występuje endemicznie w centralnej Boliwii. Krytycznie zagrożony wyginięciem.
Po raz pierwszy gatunek opisali James Bond i Rodolphe Meyer de Schauensee. Opis ukazał się w 1939 na łamach Notulae Naturae of The Academy of Natural Sciences of Philadelphia. Holotyp pochodził z okolic Palmar, znad Bolívar[3] (ekoregion Yungas de Cochabamba, Boliwia[4]). Autorzy nadali nowemu gatunkowi nazwę Pauxi unicornis, akceptowaną obecnie (2016) przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny[5]. Czubacz rogaty jest gatunkiem monotypowym[5][4].
W przeszłości czubacz rogaty był również włączony do czubacza hełmiastego (P. pauxi) jako podgatunek[6], jednak obecnie jest, zgodnie z zamysłem autorów pierwszego opisu, uznawany za odrębny gatunek[7][4][5][8]. Badania, których wyniki opublikowano w 2011, wykazały różnice między ptakami uznawanymi za jeden gatunek, P. unicornis. Wyodrębniono z niego czubacza peruwiańskiego (P. koepckeae). SACC zaakceptował propozycję. Przedstawiciele obydwu gatunków różnią się morfologią – formą „kasku” na głowie, preferowanym środowiskiem i głosem[7].
Długość ciała wynosi 85–95 cm, masa ciała samca 3850 g, samicy około 3600 g[4]. Wymiary szczegółowe holotypu i jednego paratypu (odpowiednio samca i samicy): długość skrzydła 408 i 393 mm, długość ogona 344 i 311 mm, długość dzioba 36 i 38,5 mm (od nasady kasku), długość skoku – 107 i 100,5 mm[3]. Większość upierzenia dla obserwatora zdaje się być jednolicie czarna; okolice kloaki białe. Dziób jaskrawoczerwony, „kask” u nasady dzioba jasnoniebieski[4]; mierzy 55-58,6 mm długości, a w najszerszym miejscu liczy 23-26,3 mm[7]. Nogi mają barwę jasnoczerwoną, jedynie u samca w okresie godowym zmieniają barwę na żółtą. Czubacze rogate są całkowicie allopatryczne w stosunku do czubaczy hełmiastych, które w Boliwii nie występują; przedstawicieli P. unicornis można odróżnić po kształcie kasku, głębszym dziobie i obecności krótkiego, skręconego i połyskliwego czuba[4].
Endemit środkowej Boliwii[8]. Zamieszkuje tam wschodnie stoki Andów w departamentach Cochabamba i Santa Cruz. W 1992 ptaka nieokreślonego gatunku obserwowano w południowym Peru[4]. Czubacze rogate stwierdzono w parkach narodowych Amboró i sąsiadującym Carrasco[8].
Środowiskiem życia czubacza rogatego są wilgotne lasy oraz obrzeża górskich lasów na wysokości 400-1100 m n.p.m. (wg innego źródła do 1300 m n.p.m.[4]; w odróżnieniu od reprezentantów P. koepckeae, który zamieszkuje lasy mgliste na innych wysokościach)[7]). Większość obserwacji ma jednak miejsce od 500 do 900 m n.p.m.[4]; ptaki schodzą na niższe wysokości w porze suchej[8]. Czubacze rogate zjadają owoce, nasiona, miękką materię roślinną. Prawdopodobnie zjadają także opadnięte owoce; wedle lokalnej ludności te ptaki żywią się owocami 3 gatunków Nectandra i wawrzynowatych (Lauraceae). Żerują głównie od wschodu słońca do 8:30 i od 16 do zachodu, jednak są aktywne także w ciągu dnia[4]. Alarmujący ptak wykonuje pionowe ruchy ogonem (w górę i w dół), w odróżnieniu od czubaczy peruwiańskich, które wachlują nim w poziomie. Pieśń składa się z 4 fraz trwających 8–10 s, z przerwami liczącymi 5–7 s (cała pieśń trwa blisko trzy dłużej od pieśni czubaczy peruwiańskich)[7].
Pora lęgowa rozpoczyna się wraz z nadejściem deszczy, w PN Amboró jest to wrzesień. Przypuszczalnie występuje poligynia i system zachowania typu lek, jednak inni obserwatorzy twierdzą, że występuje terytorializm i monogamia. Odkryto tylko jedno gniazdo (stan z początku 2016). Była to licząca około 30 cm średnicy konstrukcja o kształcie miski zbudowana z martwych liści i gałęzi, a umieszczona blisko 5 m nad ziemią na odizolowanym drzewie rosnącym nad wodą. W zniesieni znajdowało się jedno jajo. Prawdopodobnie samica wysiaduje sama. Pisklę ma intensywny, brązowy kolor, z wierzchu czarne znakowanie, a od spodu – płowe i białe. „Kask” na głowie staje się widoczny w wieku 1 miesiąca[4].
IUCN uznaje czubacza rogatego za gatunek krytycznie zagrożony (CR, Critically Endangered). Zasięg gatunku jest niewielki i ma ograniczony przedział wysokości. Do tego czubaczom zagraża wylesianie pod uprawy (w tym krasnodrzewi, z których można pozyskiwać kokainę). Budowa dróg i rozwój wsi również negatywnie odbijają się na czubaczach. We wszystkich częściach zasięgu czubacze są zabijane dla mięsa. Według szacunków z 2014, za 20–30 lat czubacze rogate mogą wyginąć, jeśli nie zostaną podjęte działania ochronne[8].
Czubacz rogaty (Pauxi unicornis) – gatunek dużego ptaka z rodziny czubaczy. Występuje endemicznie w centralnej Boliwii. Krytycznie zagrożony wyginięciem.
