Аксис (науч. Axis axis),[2] познат и како читал, дамчест елен — елен кој вообичаено ги населува шумите во Индија, Шри Ланка, Непал, Бангладеш, Бутан, и во помал број во Пакистан. Станува збор за најраспостранетиот елен во шумите во Индија. Името шитал потекнува од бенгалскиот збор читрал (চিত্রল)/читра (চিত্রা), што означува „дамчест“ на бенгалски јазик (од санскритскиот збор „читра“, „разнобоен“ или „дамчест“). Аксисот е монотипичен во родот аксис, но вој род вклучува и други три видови кои се вбројуваат во свинските елени според истражувањата на генетските материјали.[3][4]
Крзното на аксисот е розово-кафено, испошарано со бели дамки, додека пак екстѕремитетите се бело обоени. Неговите рогови, кои се менуваат секоја година, вообичаено се на налик на дрво и закривени во облик на лира и можно е да имаат должина од 75 см. Споредени со свинскиот елен, близок роднина, аксисот е со градба на тркач. Тој исто така има поразвиена морологија која со изразено куси подлошки за роговите а и тапанскиот дел на слепоочната коска е доста помал. Тој исто така има големи ноздри. Посечниот мажјак аксис има висина од 90 см. кај рамењата, со вкупна должина од 170 см., вклучувајќи ја тука и опашката со должина од 20 см. Мажјаците, имаат тежина од 30-75 кг., и се поголеми од женките, кои имаат тежина од 25-45 кг.[5] Exceptionally large males can weigh up to 98-110 кг.[6] Нивниот животен век се движи од 8–14 години.
Аксисот има добро развиени предочни жлезди кои пак имаат влакна кои се цврсти како мали гранчиња.[7] Тие исто така имаат добро развиени ножни и копитни жлезди на задните нозе. Мажјаците имаат поголеми предочни жлезди од женките и истите се честопати отворени, реагираат на одредени дразби.[8][9]
Дамчестиот елен може да се забележи во поголеми броеви во густи или ретки шуми како и на отворени пасишта.[10] Најголемиот број на дамчестиот елен може да се забележи во шумите на Индија, каде тие се хранат со високата трева или пак грмушките.[7] Овие елени се забележани и во Резерватот за див свет Фибсо во Бутан, кои се единствените природни шуми кои останале во таа земја. Тие не можат да се забележат во шумите на повисоките надморски висини, каде тие се заменети со други видови како што е на пример индискиот замбар. Тие исто така претпочитаат да се движат во густи шуми бидејќи не трпат изложеност на светлина.[7][10]
Дамчестите елени претежно се хранат со пасење на ниска трева, односно со штотуку никната трева.[7][10] Сепак, тие и брстат, исто така јадат и треви, овошје, гранки на дрвја, особено оние кои се флени од мајмуните на дрвјата.[7][10] Мажјаците, моат да стојат исправени на задните нозе и на тој начин се хранат со младите лисја на гранките.[7][10] Дамчестите елени истот ака ги јадат и отфрлените рогови како начин на добивање на дополнителни хранливи состојки, особено минерали.[7][10] Тие сакаат живеалиштето да биде о близина на вода и тие од ситото ќе пијат наутро и навечер за време на жешките периоди. Грабливци кои се хранат со овој вид на елен се: волци, тигри, лавови (само во Гирската шума), леопарди, тигрести питони, кучиња, диви кучиња и крокодили. Црвените лисици и обичните шакали понекогаш ги ловаат дамкастите елени. Младенчињата се најчестите жртви на грабливците,[7] додека пак дивото азиско чуче е поуспешно во фаќањето на возрасни елени за разлика од леопардите и тигрите.[7] Елените можат да трчаат со брзини од 65 км/ч, во обид да им избегаат на грабливците.[11][12]
Нёбљудувано е интересно однесување мешу стадата на аксисот и хануманскиот лангур (науч. Presbytis entellus), широко распостранет листојаден мајмун кој живее во Јужна Азија. Аксисот има корист од добриот вид на мајмуните кои се високо горе на крошните, и се огласуваат со предупредување кога некол грабливец се приближува.[10] За возврат елените го користат своето добро чуство за мирис да ги предупредат кога се приближуваат грабливци, и во присуство на елените лангурите се симнуваа на земја во потрага на храна.[10] Аксисот исто така има корист и од овошјата кои им паѓаат на мајмуните од дрвја како што се: (науч. Terminalia bellerica) и (науч. Phyllanthus emblica).[13] Предупредувачките повици на двата вида на животни се најчесто знак за присуство на грабливец како што е тигарот.
Дамчестиот елен најчесто се сретнува во стада од по 10 до 50 единки од двата пола. Поголемите доминантни мажјаци се во центарот на стадото и се обиколени со женки и нивните младенчиња.[7] Помалите мажјаци се на надворешните граници на стадото. Мажјаците внимаваат кога во стадото ќе влезе мажјак со подеднаква големина во групата.[7] Тие ќе го следат, ќе пасат, и ќе се движат заееедно со тој елен. Борбите се почести меѓу младите мажјаците, постарите, поголеми мажјаци претпочитаат да гребат со роговите или пак копитата трева и да ја одбележуваат територијата.[7] Поголемите мажјаци со цврсти рогови се на распостранети на соодветни растојанија едени од други. Познато е мажјаците да сртојат на задните нозе и да ја бележат својата територија на гранките кои се на одредена висина.[7][10]
Овој вид на елен има долготрајна сезона на размножување поради тропската клима, примшто раѓањата на младенчињата може да бидат низ целата година. Од оваа причина, мажјаците не ги имаат синхронизирано промените на роговите и некои женки можно е да бида тплодни во секој период од годината. Мажјаците кои имаат големи рогови се доминантни над оние мажјаци кои имаат влакнести или пак воопшто немаат рогови, независно од нивната големина и останатите фактори. Мажјаците четопати за време на размножувањето бревтаат и рикаат.[10] Женките пак имаат тринеделние циклуси. Додворувањето кај овие елени се заснова на долготрајни врски.[7][10] Мсжјак ќе ја следи и чува женката која е во сезона на парење.[7] За време на овој период, мажјакот не се храни. Парот во неколку наврати ќе се бркаат меѓусебно и меѓусебно ќе го лижат крзното пред да дојде до парење.[7][10] Женките обично раѓаат едно младо но ретко можат да родат и две млади.[7] Помладите циццат подолг период од постарите младенчиња кои цицаат само 55 секунди. Женките и младенчињата се послободни па неретко се случува младенчето да биде одвоено од својата мајка.[7] Сепак, бидејќи овие елени се во групи близу едни до други, без особени тешкотии женката ќе го најде своето младо.[7] Младите може да се собираат и во групи.
Дамчестите елени се тивки кога пасат заедно.[7] Но сепак, испуштаат високофреквентни звуци додека се движат. Додека пасат,овие елени си оддаваат меѓусебна почит со одредена гестикулација кога се раминуваат еден со друг.[7] Рикањето на мажјаците е многу сллабо и примитивно развиено за разлика од оние на црвениот елен или вапитите. Повиците се состојат од еден или повеќе следствени рикови и ’ржења, кои најверојатно послаби рикови.[7] Рикањето е следствено со сезоната на парење.[10][14] Мажјаците кои ги чуваат женките кои се во сезона на парење ќе испушатаат високфреквентни звуци кн помалите мажјаци кои се во непосредна близина.[7] Мажјаците исто така ќе брефтаат кога се агресивни или пак кога одмараат.[15] Кога се вознемирени, овие елени лајат. Овие лаежи се карактеристични за женките и нивните младенчиња, и се разменува меѓу истите. Младенчињата кои се одвоиле од својата мајка ќе цвилат. Кога се во опасност тие трчаат во групи. Вообичаено тие имаат наплив на брзина по што изморени се упатуваат кон густи шуми или грмушки во кои се засолнуваат.[7]
Дамчестиот елен се движи од 8 – 30º СГШ во Индија, Непал, Бутан, Бангладеш и Шри Ланка.[16] Западната граница на распостранетоста е источен Раџастан и Гуџарат. Северната граница е по должина со Бабар-терајскиот попис на подножјето на Химелаите и од Утар Прадеш и Утаранчел низ Непал, во северниот дел на Западен Бенгал и Сиким понатамошно низ западен Асам и зашумените области и долини на Бутан кои се под 1.100 м.[1] Источната граница на распостранетоста е низ западен Асам[17][18] до Сундербанс во западен Бенгал Индија и Бангладеш.[1] Шри Ланка е јужната граница.[10] Дамчестиот елен се сретнува спорадично во зашумените области во остатокот на Индискиот подконтинент.[19] Сепак, денес може да се забележи само во Сундербанс во Бангладеш, но е истребен во останатите делови на Бангладеш.[1]
Дамчестиот елен бил првиот вид на елен кој бил донесен во Австралија на почетокот на 1800-ите од страна на Др. Џон Харис, хирург во војската на Нов Јужен Велс, и тој самиот држел во заробеништво 400 единки до 1813 година. Овие не преживеале во првичната распределба и сега се само на неколку бачила во Северен Квинсленд во близина на Чатерс Таверс и неколку диви стада по крајбрежјето на Нов Јужен Велс. Дел од животните се со потекло од Шри Ланка, но најверојатно има и примероци од Индија.
Во 1860-ите, дамчестите елени се воведени на островот Молокај, Хаваи, како подарок од Хонг Конг до кралот Камеамеха V. Денес, овој вид на елени е распостранет на Ланај, друг остров од Хавајските острови. Панилосите (каубои) започнале да ги фаќаат со ласо елените на островот Молокај И д ги носат на островот Ланај. Припадниците на друштвото за заштита на дивиот свет веруваат дека некој луѓе ги пренеле елените со хеликоптери или пак со бродови на островот. Во август 2012 година, пилот на еден хиликоптер се изјаснил за виновен за пренесување на елени од Мауи до големиот остров.[20]
Елените биле донесени на островот Мауи во 1950-ите како дел од повените обиди за создавање на можности за лов на ветераните кои живееле на островот. Бидејќи еленот нема граблици кои се хранат со него на островите, нивниот број се зголемува за 20 до 30% секоја година.[21] Денес хавајските закони забрануваат пренос и ослободување на диви елени на островите на кои идтите ги нема.[22]
Во 1932 година, дамчестите елени биле донесени во Тексас. Во 1988 година, самоопстојувачки стада биле забележани во 27 области во централен и јужен Тексас.[23] Елените најбројни се на Едвардовото плато, каде климата е слична со онаа на Индија.[24]
Дамчестиот елен според МСЗП се класифицира како вид со најмала загрозеност „може да се сретне на поголеми простори каде живеат големи популации на животни“.[1] Моментално, не постојат закани од големи размери, и тие живеат во многу области кои се заштитени. Сепак, густината на популациите се под еколошкиот минимум во многу области поради претераниот лов и натпреварувањето со домашните животни. Ловот на елените како извор на исхрана довеле до значително намалување на месните популации и до месни истребувања.[1] Дамчестиот елен е заштитен според статутот III од индискиот закон за заштита на дивиот свет од 1972 година,[19] и според законот за зачувување на дивиот свет од 1974 година во Бангладеш.[1] Две првични причини за добриот статус се законската заштита и мрежа на заштитни центри.[1]
Дамчестиот елен е присутен и во Андаманските Острови, Австралија, Мексико, Чиле, Аргентина, Уругвај, Бразил, Парагвај, крајбрежен резерват во близина на Сан Франциско, Калифорнија, Тексас, Флорида, Мисисипи, Алабама, и Хаваи во САД и Хрватска.[25][26][27]
Аксис (науч. Axis axis), познат и како читал, дамчест елен — елен кој вообичаено ги населува шумите во Индија, Шри Ланка, Непал, Бангладеш, Бутан, и во помал број во Пакистан. Станува збор за најраспостранетиот елен во шумите во Индија. Името шитал потекнува од бенгалскиот збор читрал (চিত্রল)/читра (চিত্রা), што означува „дамчест“ на бенгалски јазик (од санскритскиот збор „читра“, „разнобоен“ или „дамчест“). Аксисот е монотипичен во родот аксис, но вој род вклучува и други три видови кои се вбројуваат во свинските елени според истражувањата на генетските материјали.
(Видео запис од аксис кој се храни во зоолошка градина во Јапонија.
.jpg)
