шпаргла

Qulançar, mərəcüyüd, quşqonmaz (lat. Asparagus) - quşqonmazkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Azərbaycanda isə 9 növü bitir:

• Qırıqküncvari qulançar (Asparagus angulofractus)
• Qısayarpaqlı qulançar (Asparagus brachyphyllus)
• Bresler qulançarı (Asparagus breslerianus)
• Xəzər qulançarı (Asparagus caspius)
• Daur qulançarı (Asparagus davuricus)
• Dərman qulançarı (Asparagus officinalis)
• İran qulançarı (Asparagus persicus)
• Çoxyarpaqlı qulançar (Asparagus polyphyllus)
• Topayarpaq qulançar (Asparagus verticillatus)

Onlardan yalnız bir növü Asparaqus officinalis (Dərman qulançarı) mədəni halda geniş surətdə əkilib becərilir. Qulançar və ya Mərəçüyüd cinsi "Azərbaycan florası" -nda (1952, II cild səh. 193) Quşüzümü kimi getmişdir. Azərbaycanda apardığımız çoxillik tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, bu bitkini Qazax-Gəncə bölgəsində və Abşeronda xalq arasında Qulançar, Qarabağda, Naxçıvan MR-nın rayonlarında və ona yaxın digər regionlarda yaşamış azərbaycanlılar isə bu bitkini "Mərəçüyüd", "Mərəçöyüd", "Mərəvçə" və s. adlandırırlar. Bütün bunları nəzərə alaraq 1973-cü ildən başlayaraq bitkinin iki adla adlandırılması qəbul edilmişdir.

AMEA MNB-da 1968-ci ildən aparılan tədqiqatlar bizə bunu deməyə imkan verir ki, Azərbaycan florasında əvvəllər tədqiq olunmuş 6 növ əvəzinə 9 növ müəyyən vardır. Bunlar "Qafqaz geofitlərinin konspekti" (1983) və "Qafqazın geofitləri" (2002) monoqrafiyasında öz əksini tapmışdır. Bitki latın dilində "Asparaqus" adlanır. Bu söz fransızca formakope olub lüğəti mənası "dərman hazırlamaq" deməkdir. Yunan dilində isə "bərk", "bərk yapışan", yaxud "bərk cıran" mənası verir ki, bu ad ona cinsin bir çox növlərinin zoğlarında hər şeyə ilişən iti tikanlarına görə verilib.

Qulançar və ya Mərəçüyüd 4000 il bundan əvvəl qədim Misirdə, daha sonra isə qədim Romada məlum idi. Respublikamızda Qulançar və Mərəçüyüdün 9 növünün yayılmasına baxmayaraq, onların bir neçə növü qidalılıq əhəmiyyətinə malik olub, xalq arasında yeyilir.

Dərman qulançarı Qafqaz xalqları arasında geniş istifadə olunur. Bitkiyə gürcü dilində – "kamamuri", rus dilində "sparja", qırğız dilində -"kumı-sakkızı" deyirlər. Bitki ilk vegetasiyaya başlayan vaxtdan 10-15 gün sonra zoğları inkişaf etməyə başlayır. Elə bu vaxt onun tər, yumşaq, cavan zoğları əksər rayonlarda əhali tərəfindən toplanır və yeyilir. Bundan əlavə onun budaqlarını duzlu suda pörtür, sonra bir balaca sıxıb suyunu çıxarır, yağ-soğanla qızardırlar. Dadına, ləzzətinə və qidalılığına görə çox qiymətlidır. Kökümsovu, kökləri, çiçəkləri, giləmeyvəsi və toxumu bir çox xəstəliklərin-böyrək, ürək, vərəm, və s. müalicəsində geniş istifadə edilir, qandayandırıcı, sidikqovucu xüsusiyyətlərinə malikdir.

Qidalılıq və dərman əhəmiyyətinə görə dərman, topayarpaq Qulançar və ya Mərəçüyüd ən geniş istifadə olunur. Bitki respublikamızda ən çox Naxçıvan MR-nın bütün rayonlarında, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarında, Gəncə-Qazax, Lənkəran-Astara, Quba–Xaçmaz, Şəki-Zaqatala və s. bölgələrdə ən çox quru, daşlı-çınqıllı yamaclarda, qaratikan kollarının ətrafında bitir. Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl və s. rayonlarda yerli əhali Mərəçüyüdü "ağıllı" və "dəli" Mərəçüyüd kimi tanıyır və onları asanlıqla bir-birindən fərqləndirirlər.

"Ağıllı" Mərəçüyüdün zoğları tünd qırmızımtıl, "dəli" Mərəçüyüdünkü isə açıq-yaşıl, solğun-yaşıl rənglidir. Amma uzunmüddətli tədqiqatlar göstərdi ki, bir çox rayonlarda "dəli" Mərəçüyüd də yeyilir. Bitkinin təzə, tər budaq və zoğlarından konserv məhsulları da hazırlanır. Bu bitkidən hazırlanan göy soğanla qulançar və ya mərəçüyüd salatı, pomidor və kələmlə çox dadlı və qidalıdır. Qidalılıq dərəcəsinə görə qulançar və ya mərəçüyüd bir sıra tərəvəz bitkilərini əvəz edir. Onun cavan zoğlarının tərkibində müxtəlif mineral maddələr (kalium, natrium, manqan), fosfor turşusu, 60-80% azot birləşməri vardır.

Azərbaycan MEA Botanika İnstitutunun və Mərkəzi Nəbatat Bağının əməkdaşlarından – S.M.Aslanov, E.N.Novruzov, O.V.İbadlı, L.Ə.Şəmsizadənin apardığı tədqiqatlar əsasında Mərkəzi Nəbatat Bağının kolleksiya sahəsində becərilən Qulançar və ya Mərəçüyüd bitkisindən müxtəlif metodlar əsasında karotinoid maddəsi almışlar. Həmin tədqiqat işi "Müəlliflik şəhadətnaməsinə" layiq görülmüşdür. Tədqiqat işi nəticəsində qulançar və mərəçüyüdün tərkibində insan orqanizmi üçün daha çox xeyirli olan bir çox maddələr, o cümlədən karotinoid (85% Mq) aşkar olunmuşdur. Bu böyük göstərici olub bir çox bitkilərdən alınan karotinoidin miqdarından qat-qat çoxdur.

Korotinoid yüksək bioloji fəallığa (A vitaminin aktivliyinə) malik maddədir. O, orqanizmdə gedən maddələr mübadiləsində mühüm rol oynayır. Onun insan orqanizmində çatışmaması böyümə və inkişafın ləngiməsinə, gözün görmə qabiliyyətinin azalmasına, müxtəlif xəstəliklərə, xüsusən yolxucu xəstəliklərə qarşı müqavimətin zəifləməsinə, mədə-bağırsaq sisteminin selikli qişasının aşınmasına və s. səbəb olur. Karotinoidlər antimutagen, antikonsirogen, antiradiant aktivliyinə malik olmaqla, müxtəlif mənşəli xərçəng xəstəliklərinin müalicəsində və profilaktikasında geniş tətbiq edilir. Onlar orqanizmin qocalmasının qarşısını alır. Karotinoidlər yeyinti, kosmetika və başqa sənaye sahələrində, yüksək bioloji fəallığa malik məhsulların hazırlamasında, onların saxlanma müddətinin artırılmasında, xarici görkəmlərinin yaxşılaşdırılmasında geniş istifadə edilir. Azərbaycan MEA Mərkəzi Nəbatat Bağında 1968-ci ildən başlayaraq Azərbaycan florasında yayılmış Qulançar və Mərəçüyüd növlərinin kolleksiyası toplanmışdır. 1975-ci ildən isə Qafqazda bitən Qulançar və Mərəçüyüdün növlərinin kolleksiyası Mərkəzi Nəbatat Bağının geofit bitkilər sahəsində toplanmışdır. Toplanmış növlərin tibdə, xalq təbabətində istifadə olunma qaydaları, becərilmə, çoxaldılma üsulları və istifadə olunma tədbirləri öyrənilmişdir.

Botaniki təsviri

Bu cins Qulançar və ya Mərəçüyüd – Asparaqaceae Juss. fəsiləsinə aiddir. Çiçəkləri bircinsli, ikievli olub, əsasən qoltuqda qınşəkilli yarpaqların (kladodi) qoltuğunda yerləşir. Çiçəkyanlığı düz olub, sərbəstdir. Yumurtalıq üçyuvalıdır. Meyvəsi giləmeyvədir. Gövdəsi çoxsaylı budaqlıdır. Budaqlar üzərində sap və ya iynəvarı nazik yarpaqlar (kladodilər) yerləşir. Çoxillik ot bitkisi olub qısa, ətli kökümsovlara malikdir. Qulançar və ya Mərəçüyüdün xalq arasında ən çox istifadə edilən növləri Topayarpaq Q. və ya M. -A. verticillatus L., Dərman Q. və ya M.-Asparaqus officinalis L. növüdür. Topayarpaq Qulançar və ya Məvəçüyüd çoxillik bitkidir. Yeraltı orqanı güçlü kökümsovlara malikdir. Gövdəsi çox hündür olub, becərmə şəraitindən asılı olaraq 1,5-2 metrə qədər olur. Gövdəsi çoxlu sayda budaqlarla zəngin olub, dırmaşandır. Yarpaqları şəkilini dəyişmiş formada olur ki, buna kladodi deyilir. Kladodilərin uzunluğu 2 sm olub gövdənin qoltuğunda dəstələrlə yerləşir. Sap və ya iynə formalıdır. Çiçəklər əksərən budaqların yuxarı hissələrində yerləşirlər. Meyvələri giləmeyvə olub, qırmızı və ya qırmızımtıl-qara rənglidir. Bu növün əkin materialları 1972-ci ildə Füzuli rayonunun Dövlətkarlı, Dilağarda kəndləri ətrafında yerləşən Yelli -dədikdən, Daş yellidən, Torpaq yellinin aşağı , orta yamaclarından, ən çox qaratikan kollarının ətrafından toplanmışdır. Təbii sahələrlə ən çox çiriş, qaratikan, qozqurab, yemlik, danaayağı və s. bitkilərlə birlikdə təsadüf edilir. Gövdəsi çoxlu hamar budaqlardan ibarət çoxillikdir. Gövdəsinin hündürlüyü 160 sm-dir. Kökümsovları dəstə şəklində olmaqla hər il təzələnir. Təzə kökümsovları ağımtıl rəngdə olur. Keçən ildən qalan köklər isə qaralmış və nisbətən yoğunlaşaraq ehtiyat qida maddəsinə çevirilir. Ehtiyat qida maddələri sərf olunub qurtardıqdan sonra köhnə köklər təbii gübrəyə çevrilir. Növün bu xüsusiyyəti onu 50-100 il yaşamasına imkan verir. İynəşəkilli yarpaqlar və yaxud kladodilər xeyli uzun, nazik yumşaq və sapşəkilli olub, uzunluğu 10–14 mm-dir. Topayarpaq Qulançar və ya Mərəçüyüd ilə təbii şəraitdə aparılan müşahidələr göstərdi ki, bitkidə vegetasiyaya fevralın əvvəllərində, qönçələmə aprelin başlanğıcında, çiçəkləmə isə maym ortalarında başlayır və 14-16 gün davam edir. Çiçəklər açıq–sarı rəngli, uzunluğu 3–7 mm-dir. Çiçəkləmə dövründə bitkidə 200-230-a qədər çiçək əmələ gəlir. Toxumları iyunun axırı və iyulun əvvəllərində yetişməyə başlayır. Giləmeyvələrin rəngi parlaq-qırmızı olub, içərisində 3-4 hamar, qara rəngli toxumlar əmələ gəlir. Bitkinin gövdəsi iynəşəkilli, yarpaqları, giləmeyvələri bəzək bağçılıqda çox qiymətlidir. Təbii şəraitdən toplanmış toxumları bioloji cəhətdən sağlam olub, 85% cücərti verir. Toxumlarının 1000 ədədinin quru çəkisi 12,3 qramdır.

Təbabətdə

Hazırda dünya miqyasında Qulançar və ya Mərəçüyüddən fitoterapiya sahəsində bir çox xəstəliklərin müalicəsində uğurla istifadə olunur. Belə ki, bitkinin kökü, kökümsovu, təzə-tər zoğları, gövdəsi, iynə və ya sapşəkilli yarpaqları (kladodiləri) və toxumları müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində — sidikqovucu, sidik kisəsinin ağrıları, qan təzyiqi, vərəm, ürək ağrıları, yel, şəkər, sonsuzluğa qarşı və s. istifadə olunur.

Vərəm xəstəliyi

Vərəm xəstəliyinə düçar olan xəstələr yemək rasionunda Qulançar və ya Mərəçüyüddən istifadə etsələr daha faydalı olar. Çin təbabatində bitkinin köklərinin dəmləməsindən sidikqovucu, orqanizmin tonusunun yaxşılaşdırılması, hərarətin salınması, qan dövranının tənzimlənməsi, yel, şəkər və vərəm xəstəliyinin müalicəsində istifadə olunur. Dərman Qulançar və ya Mərəçüyüdün qurudulmuş köklərindən 3 xörək qaşığı götürüb xırda-xırda doğrayır, ilıq suda yuyub təmizləyir və onun üzərinə 3 stəkan qaynar su əlavə edib vam odun üzərində 5-7 dəqiqə dəmləyərək onu süzüb təmiz şüşə qaba qoyurlar. Yeməkdən 15 dəqiqiə əvvəl səhər və axşam 1 xörək qaşığı qəbul edilir. Qəbul vaxtı 1 ay davam edir.

Böyrək xəstəlikləri

Böyrək orqanizmdə ən həssas orqan olub, hər insanın öz yumruğu boyda olmaqla, ümumi çəkinin 200 qramını təşkil edir. Tez xəstələnir və tez də müalicə oluna bilir. Hələ lap qədimdən bir çox ölkələrdə – Çində, Bolqarıstanda, Fransada Qulançar və ya Mərəçüyüdün tər zoğlarından, köklərindən böyrək xəstəliklərinin müalicəsində istifadə etmişlər. Azərbaycanın bir çox bölgələrində xalq arasında bitkidən bir çox xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə olunur. Böyrəklərdə ağrılar, iltihabı proseslər, sancılar olarsa, Qulançar və ya Mərəçüyüdün qurumuş köklərindən 3 qr, gicitkan yarpağından 1 qr, əvəlik kökündən 1 qr, itburnu meyvələri və bağayarpağından hərəsindən 2 qr və qatırquyruğundan 5 qr götürüb qarışdırırlar. Qarışıqdan 1 xörək qaşığı 200 ml qaynar suya tökür və 30 dəqiqə dəmləyirlər. Sonra onu süzüb təmiz şüşə qaba tökürlər. Yeməkdən 10 dəqiqə əvvəl bir xörək qaşığı ilıq halda qəbul edilir. Qəbul müddəti 30 gündür. Yaxşı olar ki, bu müalicə payız və yaz aylarında qəbul aparılsın.

Sidikqovucu xüsusiyyəti

Bitkinin giləmeyvələri seçilir, yuyularaq toxumdan təmizlənir. Toxumlarından 30 ədəd götürüb həvəngdəstədə əzib toz halına salırlar. Əzilmiş tozdan və qatırquyruğundan hərəsindən 1 çay qaşığı götürüb 100 ml qaynar suya tökür və qarışdırıb vam odun üzərinə qoyurlar. Qaynamağa imkan vermədən 50 dəqiqə dəmləyirlər. Sonra süzüb təmiz şüşə qaba tökürlər. Səhər, axşam yeməkdən 30 dəqiqə qabaq 1 xörək qaşığı qəbul edilir. Giləmeyvələri də sidikqovucu xassəyə malikdir. 1 xörək qaşığı giləmeyvəsini 1 stəkan qaynar suda dəmləyib 50 qr içmək məsləhətdir.

Sidik kisəsi daşının tökülməsi

Qurudulmuş kökümsovların köklərini yuyub təmizləyir və xırda-xırda doğrayaraq qaynar suda yaxalayırlar, 100 qr. götürüb 200 qr. qaynar suda 30 dəqiqə dəmləyir və süzüb təmiz şüşə qaba yığırlar. Yeməkdən 30 dəqiqə qabaq ilıq halda səhər-axşam 50 qr. qəbul edirlər. Yaxşı olar ki, qəbuldan 1 gün sonra isti vanna qəbul edilsin. Vanna qəbul edərkən vannanın içində dizdən bükməklə qarına doğru 20 dəfə aram-aram dartmaq lazımdır. Sidiyə gedən zaman daşın düşməsini yoxlamaq üçün bankadan istifadə etmək məsləhətdir.

Şəkər xəstəliyinə qarşı

Bitkinin cavan zoğları yuyulub təmizlənir, xırda-xırda doğranır və ondan 3 çay qaşığı götürərək üzərinə 1 stəkan qaynar su əlavə edir, qarışdırılır, dəm almaq üçün ağzını nəlbəki ilə örtürlər. Yaxşı dəm almaq üçün stəkanı yun parçaya bükmək məsləhətdir. 2 saatdan sonra onu süzüb təmiz şüşə qaba tökür və ilıq halda səhər, axşam ac qarnına 1 xörək qaşığı qəbul edirlər. Təcrübələrlə sübut edilmişdir ki, bitkinin toxumu və giləmeyvələri də şəkər xəstəliyinin müalicəsində əhəmiyyətli kömək edir.

Qan təzyiqi xəstəliyinə qarşı

Qulançar və ya Mərəçüyüdün tərkibində asparaqin, koniferin qlikozidi, saponin, xelidon turşusu, karotin B və C vitaminləri vardır. Sınaqdan keçirilmiş təcrübələrin nəticələri göstərir ki, vena qan damarına asparagin və qulançar və ya mərəçüyüd cövhəri vurulduqda qan təzyiqini aşağı salır. Bitkinin kökündən, kökümsovundan götürüb yaxşı-yaxşı yuyub təmizləyir, xırda-xırda doğrayır, 3 çay qaşığı götürüb, 3 çay qaşığı cavan zoğları ilə birlikdə 2 stəkan qaynar suda 30 dəqiqə dəmləyirlər. Sonra onu süzür və təmiz yuyulmuş şüşə bankalara tökürlər. Səhər- axşam ac qarına 2 xörək qaşığı qəbul edilir.

Sonsuzluğa qarşı

Giləmeyvələr tam yetişən vaxt (payızda oktyabr-noyabrda) yuyulur və içərisindəki toxumları təmizləyərək sərib qurudurlar. Qurudulmuş toxumlar işığı keçirməyən tünd rəngli kimyəvi bankalara yığıb ağzını örtür və soyuducuda saxlayırlar. İlk yazda (qan qaynayan vaxt) 30 ədəd toxumu əzilərək un halına salınır. Əzintidən 2 xörək qaşığı götürüb 2 xörək qaşığı təmiz balla qarışdırılır. Səhər, günorta və axşam yeməkdən 20 dəqiqə qabaq 3 çay qaşığı qəbul edilir. Qəbul vaxtı 21 gündür. Qəbul zamanı içki içmək və siqaret çəkmək qadağandır. İlk yazda Qulançar və ya Mərəçüyüdün vegetasiyaya başlanması vaxtıdır. Bu vaxtlarda o 2, 3 və ya 4 illik zoğlar əmələ gətirir. O zoğları bişirib yemək sonsuzluğa qarşı çox xeyirlidir.

Yel xəstəliyi

Qurudulmuş kökümsovları, kökləri isti su ilə yuyub təmizləyir, sonra xırda-xırda doğrayıb 3 xörək qaşığı götürüb 200 qr. suda dəmləyirlər. Bu dəmləməni səhərlər yeməkdən 30 dəqiqə qabaq 1 xörək qaşığı qəbul edilir. Oynaqlarda (topuqda, dizdə) ağrılar baş verərsə qulançar və ya mərəçüyüdün qurudulmuş kökümsovlarından 5 xörək qaşığı götürüb xırda-xırda doğrayır, 1 stəkan qaynar suda dəmləyir və süzürlər. Həmin dəmdən 3 xörək qaşığı, meymun çörəyi meyvəsinin şirəsindən 1 xörək qaşığı, kəvər (yerqulağı) kökünün şirəsindən 1 çay qaşığı götürüb qarışdırırlar. Ağrı olan yerləri spirtli pambıqla yaxşı -yaxşı silir, sonra silinmiş yerə qatışıqdan azacıq yaxıb əlin içi ilə yaxşı-yaxşı ovurlar. Əməliyyat qurtardıqdan sonra həmin masaj edilmiş yeri yun əski və ya yun şərflə bağlayırlar. Sarğı 24 saatdan sonra açılır və yenisi ilə əvəz edilir. Müalicə 5-7 gün davam etdirilir.

Baş tükünün tökülməsi

Qurudulmuş kökünü isti suda yuyub təmizləyir, xırda -xırda doğrayır və ondan 2 xörək qaşığı götürüb 200 qr qaynar suda dəmləyirlər. Dəmi süzüb təmiz stəkana tökürlər. Sonra təmizlənmiş giləmeyvəsindən 2 xörək qaşığı, qurumuş gicitkan yarpağmdan 3 xörək qaşığı və gülxətmi çiçəyinin qurusundan 2 xörək qaşığı götürüb, Qulançar və ya Mərəçüyüdün dəminin üzərinə əlavə edib təkrar dəmləyirlər. Dəm hazır olanda başı ilıq su ilə yaxalayır və dəmlənmiş davacatı pambığa hopdurub yaxşı–yaxşı başın tükünün diblərinə yaxırlar. Sonra başı isti dəsmalla bağlayırlar, 30 dəqiqədən sonra ilıq su ilə yuyurlar. Yaxşı olar ki, bu əməliyyat payız və yaz aylarında başın tükü tökülməyə başlayanda aparılsın. Müalicə kursunu 10 gün davam etmək məsləhətdir.

Ürək–damar xəstəlikləri

Bitkinin qurudulmuş köklərindən 150 qr. götürüb qaynar suda yaxşı–yaxşı yuyur, xırda-xırda doğrayıb 200 qr. qaynar suda dəmləyirlər. Sonra onu süzüb səhər-axşam ac qarına 1 xörək qaşığı qəbul edirlər. Bu damarların kirəcləşməsinin qarşısını almaqla, ürək ağrılarına kömək edir. İlk yazda təzə-tər zoğlarından hazırlanmış müxtəlif yeməklər də ürək–damar ağrılarına çox köməklik göstərir.

Qulançar və ya mərəçüyüddən hazırlanan yemək və salatlar

1. Qulançar və ya Mərəçüyüd çığırtması hazırlamaq üçün 500 qram Qulançar və ya Mərəçüyüd zoğu götürüb, təmizləyir və qaynar suda 2-4 dəqiqə pörtürlər. Sonra onu xırda–xırda doğrayır, yağ-soğanla qızardırlar. Hər kəs zövqünə uyğun olaraq hazırlanmış yeməyin üzərinə yumurta, pomidor və xırda-xırda doğranmış ətirli göyərtilər (şüyüd, keşniş və s.) əlavə edə bilər.

2. Qulançarın zoğlarının oduncaqlaşmış hissələri təmizlənir. Təmizlənmiş zoğlar azacıq qaynar duzlu suda pörtülür. Sonra onu xırda-xırda doğrayıb sarımsaqlı qatıqla yeyirlər.

3. Bitkinin iri, yoğun zoğları seçilir, nazik şişlərə taxılaraq vam kömür üzərində bişirilir. Sonra pomidor kababı ilə qatılır, üzərinə göyərti əlavə edilərək yeyilir.

4. Qulançarın təzə-tər zoğları seçilir, xırda-xırda doğranır, yuyulur və ani olaraq qaynar suda pörtülür. Mis qazan götürülür, divarları və dibi kərə yağla yağlanır və pörtülmüş qulançar və ya mərəçüyüd ora keçirilir. Sonra qazan təndirin və ya ocağın isti külünə basdırılır. 20-25 dəqiqədən sonra qazan çıxarılır və yemək çini qablara çəkilərək üzərinə xama tökülür və süfrəyə verilir. Ləzzətini yeyənlər bilir.

5. Qulançarın yumurta ilə çığırtması - təzə tər zoğları təmizlənir, duzlu suda pörtülür, aşsüzəndən keçirilir. Süzülüb hazırlanmış məmulatın kənarlarına və dibinə 30 qram kərə yağı yaxılmış tavada yığılır. 3 ədəd yumurta götürüb sındırır və boşqaba tökür, üzərinə 1 stəkan süd əlavə edib qarışdırırlar. Hazırlanmış qarışığın üzərinə Qulançarı töküb, duxovkada bişirirlər. Hazırlanmış yemək kükü kimi ləzətli olur.

6. Qulançar salatı - 500 qram qulançarı duzlu suda pörtüb təmizləyir və xırda-xırda doğrayırlar. Sonra bir ədəd qaynadılmış yumurtanın sarısı xırda-xırda doğranılır, üzərinə 1 xörək qaşığı qarğıdalı yağı, xırda doğranmış cəfəri, zövqə uyğun sirkə əlavə edilir. Sonra hazırlanmış qulançarı onların üzərinə əlavə edib qarışdırırlar. Hazır salatı süfrəyə vermək olar.

7. Qulançar və ya Mərəçüyüdlə göy soğan salatı üçün bir dəstə Qulançarı qaynar duzlu suda pörtüb təmizləyir, xırda-xırda doğrayır, üzərinə 1 ədəd bərk bişirilmiş və xırda-xırda doğranmış yumurta, bir neçə ədəd xırda doğranmış göy soğan əlavə edilir. Sonra hazırlanmış salatın üzərinə bitki yağı, döyülmüş qara istiot tozu, sirkə və yaxud narşərab tökülür. Salatı süfrəyə vermək olar.

8. Qulançar suxari sous salatı hazırlamaq üçün bitkinin təzə-tər zoğları təmizlənir, yuyulur, qaynar duzlu suda pörtülüb aşsüzəndən keçirilir. Təmiz çini qabın altına salfet qoyulur və süzülmüş qulançar və ya mərəçüyüdü qaba tökür və salfet ilə örtülür. Üzərinə isti suxari sousu əlavə edilərək süfrəyə qoyulur. İsti suxari sousu hazırlamaq üçün südü qızdırır və üzərinə suxari tozu tökülərək qovrulur və ya qızardılır.

9. Qulançarın püre şorbasını hazırlayarkən bitkinin təzə-tər zoğlarını təmizləyir, yuyur və xırda-xırda doğrayırlar. Tavaya töküb üzərinə 2 stəkan duzlu su əlavə edir və 10-15 dəqiqə qaynadırlar. Sonra 2 xörək qaşığı unu 2 xörək qaşığı yağda qızardıb üzərinə 3 stəkan süd əlavə edir və üzərinə qaynadılmış Qulançar və ya Mərəçüyüdü töküb, 10-12 dəqiqə bişirirlər. Bişmişə zövqə uyğun duz əlavə edilərək süfrəyə verilir.

Növləri

Azərbaycanın dərman bitkiləri

• Xəzər qulançarı (Asparagus caspius Schult. et Schult. fil.)
• Koxinxin qulançarı (Asparagus cochinchinensis (Lour.) Merr.)
• Dərman qulançarı (Asparagus officinalis L.)

Digər növləri

• Asparagus acutifolius
• Asparagus albus
• Asparagus arborescens
• Asparagus asparagoides
• Asparagus densiflorus
• Asparagus fallax
• Asparagus horridus
• Asparagus pastonianus
• Asparagus plocamoides
• Asparagus racemosus
• Asparagus setaceus
• Asparagus sprengeri
• Asparagus umbellatus

İstinadlar

Xarici keçidlər

Qulançar

Həmçinin bax

İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

Asparagus (ca: esparreguera, espàrrec) és un gènere de plantes dins la família Asparagaceae amb unes 300 espècies entre les quals l'esparreguera d'hort (= esparreguera cultivada) que produeix l'espàrrec cultivat o comercial i l'esparreguera boscana (= esparreguera borda, esparreguera de bosc) que produeix l'espàrrec de marge (espárrago de monte o triguero en castellà). La majoria de les espècies del gènere són de fulles persistents i són plantes perennes de llarga vida que creixen al sotabosc com lianes, arbusts o plantes enfiladisses. Hi ha espècies del gènere que són utilitzades com a planta ornamental.

Ecologia

Adopten diverses formes vitals i es troben des de la selva plujosa als semideserts. La majoria són dispersats pels ocells que se'n mengen els fruits.

Algunes de les espècies ornamentals més conegudes són Asparagus aethiopicus (= A. sprengeri, A. "densiflorus"; esparreguera de Sprenger, esparreguera de jardí) i Asparagus plumosus (= A. "setaceus"; espareguera plomosa, esparreguera fina, esparreguera de jardí) assignades sovint de manera incorrecta (vegeu la taula de més avall) i que poden recordar a les falgueres però Asparagus són plantes amb flors.

A la Macaronèsia es troben ben adaptats a l'aridesa, també diverses espècies com Asparagus umbellatus, Asparagus scoparius, etc. que pertanyen a la laurisilva preserven la seva forma original de planta enfiladissa foliosa. En el clima mediterrani aquest gènere ha evolucionat des del Terciari a espècies amb punxes.

A l'Àfrica s'havien considerat gèneres diferents com Protasparagus i Myrsiphyllum però actualment s'han unit a Asparagus.^[1] La majoria d'espècies tenen tiges anomenades fil·locladis fotosíntètics en lloc d'autèntiques fulles. Asparagus officinalis, Asparagus schoberioides, i Asparagus cochinchinensis són plantes dioiques.

Espècies invasores

A. asparagoides, problemàtica a Austràlia.^[2][3]

A. asparagoides, Asparagus aethiopicus (= A. sprengeri, A. "densiflorus") i A. scandens, problemàtiques a Nova Zelanda.

Espècies

Tàxons sinònims (i subtàxons inclosos) nom català Distribució (WGSRPD) Forma vital (f. v.); Alçària Asparagus _Tourn. ex L. Asparagopsis (Kunth) Kunth, Protasparagus Oberm. esparreguera [pr], espareguer, espareguera, espargolera, esparreguer, espàrrec [aspg], espàrec [aspg], espàrgol [aspg] Asparagus acutifolius L. Asparagus corruda Scop. esparreguera boscana [pr], esparreguera [pr2], esparreguera d'ombra, esparreguera borda 2, esparreguera de bosc, esparreguera de ca, esparreguera de garriga, esparreguera de menjar, esparreguera fonollera, espàrrec de marge [aspg], espàrrec [aspg], espàrrec bord [aspg], espàrrec silvestre [aspg], espàrrec boscà [aspg] 12 Eur-SW (Fra, ICor, ISar, PCat, PVal, IBal, Esp, Por), 13 Eur-SE, 20 Afr-N, 34 As-W, NPhan, Cham, -sc; 0,5-2 m Asparagus adscendens Roxb. esparreguera ascendent, esparreguera de l'Índia 2 40 SubcInd, Cham Asparagus aethiopicus L. Asparagopsis aethiopica (L.) Kunth, Asparagus densiflorus auct. nonn., Asparagus sprengeri Regel, Protasparagus aethiopicus (L.) Oberm.

(cf.: Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop)

esparreguera de Sprenger [pr], espàrrec falguera 2, esparreguera de jardí [21 Macar, [24 AfrTrop-NE, 27 Afr-S, [29 OcInd-W, [50 Aus, [60 Pac-SW, [62 Pac-NW, [78-EUA-SE, [79 Mex, [81 Carib, [85 AmSud-S, cult-orn, Hemicr-sc;

2 m

Asparagus africanus Lam. Asparagus asiaticus auct., Asparagus cooperi Baker, Protasparagus africanus (Lam.) Oberm. esparreguera d'Àfrica 22 AfrTrop-W, 23 AfrTrop-CW, 24 AfrTrop-NE, 25 AfrTrop-E, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, 35 PenArab, 40 SubcInd, [50 Aus, NPhan-sc Asparagus albus L. esparreguera de gat [pr], esparreguera borda, esparreguera de ca, esparreguera de moix, esparreguera de secà 12 Eur-SW (Fra, ICor, ISar, PVal, IBal, Esp, Por), 13 Eur-SE, 20 Afr-N, Hemicr-sc; 0,5-1 m Asparagus altissimus Munby esparreguera alta 20 Afr-N, 22 AfrTrop-W, Hemicr Asparagus aphyllus L. esparreguera punxosa 12 Eur-SW (ISar, Esp, Por), 13 Eur-SE, 20 Afr-N, 34 As-W, 35 PenArab, Hemicr; 0,5-1 m Asparagus arborescens Willd. ex Schult. & Schult.f. esparreguera arborescent 21 Macar, NPhan Asparagus asparagoides (L.) Druce Asparagus medeoloides (L.f.) Thunb., Myrsiphyllum asparagoides (L.) Willd. esparreguera liana [12 Eur-SW (IBal, Esp, Por), [13 Eur-SE, [21 Macar, 24 AfrTrop-NE, 25 AfrTrop-E, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, [50 Aus, [51 NZel, [76-EUA-SW, [85 AmSud-S, cult. orn, natz, Hemicr-sc;

1,5 m

Asparagus capensis L. esparreguera del Cap, esparreguera espina de gat, "katdoring" 27 Afr-S, Hemicr Asparagus cochinchinensis (Lour.) Merr. Asparagus lucidus Lindl., Asparagus sinicus (Miq.) C. H. Wright esparreguera de la Xina 36 Xina, 38 As-E, 41 Indox, 42 Malesia, Hemicr; 1-2 m Asparagus declinatus L. Asparagus crispus Lam. esparreguera inclinada 27 Afr-S, 29 OcInd-W, [50 Aus, [79 Mex, Geoph; 1-1,5 m Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop Asparagus myriocladus Baker

(cf.: Asparagus aethiopicus L.)

esparreguera de flors denses [13 Eur-SE, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, [28 OcAtl-C, [40 SubcInd, [50 Aus, Hemicr; 1 m Asparagus falcatus L. esparreguera falciforme, esparreguera enfiladissa 23 AfrTrop-CW, 24 AfrTrop-NE, 25 AfrTrop-E, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, 29 OcInd-W, 35 PenArab, 40 SubcInd, [79 Mex, [81 Carib, Hemicr-sc, NPhan; 7 m Asparagus filicinus Buch.-Ham. ex D.Don esparreguera de falguera 36 Xina, 40 SubcInd, 41 Indox, Hemicr;

0,5-0,7m

Asparagus gobicus N.A.Ivanova ex Grubov esparreguera del Gobi 36 Xina, 37 Mong, Hemicr; 0,15-0,45 m Asparagus horridus L. Asparagus stipularis Forssk. esparreguera marina [pr], esparreguera borda 1, esparreguera de punxa, esparreguera de secà, esparreguera punxosa 1, espàrrec bord [aspg] 12 Eur-SW (ISar, PCat, PVal, IBal, Esp, Por), 13 Eur-SE, 20 Afr-N, 21 Macar, 34 As-W, 35 PenArab, Cham, NPhan-sc;

0,5-1 m

Asparagus macrorrhizus Pedrol, J.J.Regalado & López Encina Asparagus maritimus auct., non (L.) Mill. esparreguera del Mar Menor 12 Eur-SW (Esp), Hemicr; (0,6)-1 m Asparagus maritimus (L.) Mill. esparreguera de sorral, espàrrec de sorral [aspg] 12 Eur-SW (Fra, ICor, ISar, PCat, PVal?), 13 Eur-SE, 14 Eur-E, Hemicr, Geoph-rh;

0,3-1 m

Asparagus officinalis L. Asparagus altilis (L.) Asch., Asparagus esculentus Salisb., Asparagus tenuifolius auct., Asparagus sativus Mill. esparreguera d'hort [pr], esparreguera cultivada [pr], esparreguera comercial, esparreguera vera, espàrrec [aspg], espàrrec blanc [aspg], espàrrec morat [aspg], espàrrec verd [aspg], espàrec [aspg], espàrgol [aspg], urpa [rhiz] 10 Eur-N, 11 Eur-C, 12 Eur-SW (Fra, ICor, [ISar, PCat, PVal, Esp, Por), 13 Eur-SE, 14 Eur-E, 20 Afr-N, [24 AfrTrop-NE, [29 OcInd-W, 30 Sib, 32 As-C, 33 Cauc, 34 As-W, 36 Xina, 37 Mong, 40 SubcInd, [43 Papuasia, [50 Aus, [51 NZel, [62 Pac-NW, [71 Can-W, [72 Can-E, [73 EUA-NW, [74 EUA-CN, [75 EUA-NE, [76-EUA-SW, [77-EUA-CS, [78-EUA-SE, [79 Mex, [80 Am-C, [83 AmSud-W, [85 AmSud-S, cult, Hemicr, Geoph-rh;

0,5-2 m

Asparagus plumosus Baker Asparagus setaceus auct. nonn.,

(cf.: Asparagus setaceus (Kunth) Jessop),

espareguera plomosa [pr], esparreguera fina, esparreguera de jardí [13 Eur-SE, [21 Macar, 25 AfrTrop-E, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, [50 Aus, [51 NZel, [60 Pac-SW, [61 Pac-CS, [63 Pac-CN, [76 EUA-SW, [78 EUA-SE, [81 Carib, [83 AmSud-W, [85 AmSud-S, cult-orn, natz, Hemicr-sc Asparagus prostratus Dumort Asparagus officinalis subsp. prostratus (Dumort.) Corb. esparreguera prostrada 10 Eur-N, 11 Eur-C, 12 Eur-SW (Fra, PCat, PVal, Esp), 13 Eur-SE, 14 Eur-E, Hemicr; 0,7 m Asparagus pseudoscaber Grecescu Asparagus officinalis var. pseudoscaber (Grecescu) Asch. & Graebn. esparreguera pseudoescabra 13 Eur-SE, 14 Eur-E, Hemicr. Asparagus racemosus Willd. Asparagus acerosus Roxb., nom. illeg. esparreguera de l'Índia, esparreguera shatavari 22 AfrTrop-W, 23 AfrTrop-CW, 24 AfrTrop-NE, 25 AfrTrop-E, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, [29 OcInd-W, 35 PenArab, 36 Xina, 40 SubcInd, 41 Indox, 42 Malesia, 50 Aus, [81 Carib, sc;

2 m

Asparagus sarmentosus L. esparreguera sarmentosa 41 SubcInd, Hemicr Asparagus scandens Thunb. esparreguera enfiladissa 27 Afr-S, [50 Aus, [51 NZel, Hemicr-sc;

2 m

Asparagus setaceus (Kunth) Jessop Protasparagus setaceus (Kunth) Oberm.

(cf.: Asparagus plumosus Baker)

esparreguera setàcia 24 AfrTrop-NE, 25 AfrTrop-E, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, Hemicr-sc;

2-3 m

Asparagus tenuifolius Lam. esparreguera de la reina 11 Eur-C, 12 Eur-SW (Fra), 13 Eur-SE, 14 Eur-E, 34 As-W, Hemicr;

0,4-0,8 m

Asparagus umbellatus esparreguera d'umbel·la de les Canàries (subsp. umbellatus); esparreguera d'umbel·la de Madeira (subsp. lowei) 21 Macar, NPhan; 5 m Asparagus umbellulatus Bresler esparreguera de les Mascarenyes 29 OcInd-W, NPhan-sc;

1 m

Asparagus verticillatus L. esparreguera verticil·lada 13 Eur-SE, 14 Eur-E, 32 As-C, 33 Cauc, 34 As-W, Hemicr Asparagus virgatus Baker 25 AfrTrop-E, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, [29 OcInd-W, 35 PenArab, [50 Aus, Hemicr, NPhan; 0,2-1 m Asparagus fallax Svent. esparreguera de monteverde 21 Macar, NPhan; 2 m Asparagus flagellaris (Kunth) Baker Asparagus pauli-guilelmi Solms 22 AfrTrop-W, 23 AfrTrop-CW, 24 AfrTrop-NE, 25 AfrTrop-E, 26 AfrTrop-S, 27 Afr-S, 35 PenArab, NPhan-sc Asparagus macowanii Baker Protasparagus macowanii (Baker) Oberm. 26 AfrTr-S, 27 Afr-S, NPhan Asparagus nesiotes Svent. esparreguera de Lanzarote, "esparraguera majorera" (subsp. purpureiensis); esparreguera de les Selvagens (subsp. nesiotes) 21 Macar, Hemicr Asparagus pastorianus Webb & Berthel. esparreguera espina blanca, esparreguera de Pastor 13 Eur-SE, 20 Afr-N, 21 Macar, NPhan-sc Asparagus plocamoides Webb ex Svent. Asparagus scoparius var. plocamoides Bolle ex Pit. & Proust, nom. nud. "esparragón colgante" 21 Macar, NPhan Asparagus schoberioides Kunth 30 Sib, 31 ExtOrRus, 36 Xina, 37 Mong, 38 As-E, Hemicr; 1 m Asparagus scoparius Lowe "esparragón raboburro" 21 Macar, [85 AmSud-S, NPhan Asparagus vaginellatus Bojer ex Baker 29 OcInd-W, Hemicr-sc

^{Forma vital (g = alçària de les gemmes persistents) Forma vital de Raunkiær, WCSP, Flora dels Països Catalans, ...}.}

^{NPhan= Nanophanerophyta (nanofaneròfits; 2-3> g> 0,2-0,5 m); Cham= Chamaephyta (caméfits; 0,2-0,5> g> 0 m); Hemicr= Hemicryptophyta (hemicriptòfits; g ~ 0 m, gemmes arran de terra);}

^{Geoph= Geophyta (geòfits; g < 0 m, gemmes subterrànies); -rh= rhizomata (rizomatosos); -sc= scandentia (enfiladissos, lianes).}

^{Alçària de la planta (h)}

^{WGSRPD = World Geographical Scheme for Recording Plant Distributions - Sistema geogràfic mundial per al registre de la distribució de les plantes.}

^{[... = natz = naturalitzada, subespontània; introd = introduïda, al·lòctona, exòtica; incert = origen incert; ign = origen desconegut;}

^{dist-× = distribució dels progenitors; cult = cultivada; cult-orn = cultivada ornamental}

^{[pr]: nom preferent; [aspg]: nom de l'espàrrec, turió o brot tendre comestible; [rhiz]: urpa de les esparregueres, rizoma suport dels borrons o gemmes}

Bibliografia

• MMPND - Multilingual Multiscript Plant Name Database> Lists of names> Asparagus
• WCSP - World Checklist of Selected Plant Families [in Wikipedia]> Asparagus (Distribution, Synonyms)
• Tropicos. Missouri Botanical Garden [a la Viquipèdia]> Asparagus (Synonyms, Distribution)
• IPNI - The International Plant Names Index [in Wikipedia] (> Search Plant Names,> Search Authors)
• GRIN-Global Project (U.S. National Plant Germplasm System) [in Wikipedia]> Advanced Query of Species Data> Genus or species name: Asparagus (Distribution, Synonyms)
• efloras.org (FOC - Flora of China, Flora of North America, ...)> Asparagus - All Floras (Synonyms, Distribution)
• Mansfeld's Word Database> Asparagus [Search] (Synonyms, Distribution, ...)
• The Euro+Med PlantBase> Asparagus (Synonyms, Common names, Occurrence)
• Tela Botanica. Botanique: eFlore - Fiches plantes [a la Viquipèdia]> Asparagus> Ethnobota> Noms communs /> Nomenclature
• Flora iberica [in Wikipedia]> Descripción del género (pdf)> Asparagus
• Anthos [in Wikipedia]. Sistema de información de las plantas de España> Búsquedas> género> Asparagus
• Flora dels Països Catalans. Bolòs, O. de & Vigo, J., 1984-2001 [in Wikipedia]. Volum 4> Asparagus [llibre]
• IEC. DIEC2 - Diccionari de la llengua catalana [in Wikipedia]> esparraguera, espàrrec, ...;> Consulta avançada> Definició (Que contingui el mot): Asparagus
• Termcat. Noms de plantes. Corpus de fitonímia catalana> Asparagus
• WGSRPD - World Geographical Scheme for Recording Plant Distributions (R. K. Brummitt). The Continental and Regional Scheme. [in Wikipedia] [pdf]
• Wikispecies> Asparagus
• Mabberley, D. J., 2008. [a la Viquipèdia] Mabberley's Plant-book, a portable dictionary of plants, their classification and uses. 3a. ed. corrections 2009. Cambridge: Cambridge University Press.
• Masclans, F., 1981 Els noms de les plantes als Països Catalans. Granollers, Barcelona: Ed. Montblanc-Martí-CEC.
• EPPO Global Database (European and Mediterranean Plant Protection Organization - Organisation Européenne et Méditerranéenne pour la Protection des Plantes (en, es, fr, de, it, nl, ca, ja, pt, sv) [a la Viquipèdia] < Search < Asparagus
• López González, G., 2001 (2a ed. 2006). Los árboles y arbustos de la Península Ibérica e Islas Baleares: especies silvestres y las principales cultivadas. vol. 1-2. Madrid: Ed. Mundi-Prensa. [visualització parcial]
• Sánchez-Monge, E., 2001. Diccionario de plantas de interés agrícola. (es, ca, eu, gl, de, fr, en, it, pt). Madrid: Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación.
• Laboratori de Botànica, Departament de Biologia, Universitat de les Illes Balears, Herbari virtual del Mediterrani Occidental (abans Herbari virtual de les Illes Balears).
• Ministerio de Agricultura, Alimentación y Medio Ambiente (Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino). Atlas y Libro Rojo de la Flora Vascular Amenazada de España> Indice de Taxones
• South African National Biodiversity Institute (SANBI). PlantZAfrica. Plants of SA, Trees.> Asparagus
• South African National Biodiversity Institute (SANBI). Red List of South African Plants> Asparagus
• Alain, A., A la decouverte des vegetaux.> Asparagus aethiopicus Sprengeri
• Genere Asparagus L. http://francescofiume.altervista.org/taxa/genasparagus.pdf
• India Biodiversity Portal (IBP)> Species> Search.
• Henriette Kress, 1995-2007. Henriette's Herbal Homepage, Herbal medicine and culinary herbs

Referències

Enllaços externs

A Wikimedia Commons hi ha contingut multimèdia relatiu a: Asparagus

• Fellingham, A.C. i Meyer, N.L. 1995. New combinations and a complete list of Asparagus species in southern Africa (Asparagaceae). Bothalia 25: 205-209.
• Sorting Asparagus names - multilingual listing of the Asparagus species
• Photo of Asparagus Beetle

Chřest (Asparagus) je rod jednoděložných rostlin z čeledi chřestovité (Asparagaceae). V některých starších taxonomických systémech byl řazen do čeledi liliovité v širším pojetí (Liliaceae s.l.).

Popis

Jedná se o vytrvalé byliny, normálně rostoucí nebo popínavé, s oddenky, někdy i s vřetenovitými hlízami. Jsou to rostliny dvoudomé či jednodomé s jednopohlavnými květy nebo oboupohlavnými květy. Fotosyntetickou funkci přebírá hlavně stonek, tedy jeho části napodobující listy, zvané fylokladia, která vyrůstají ve svazečcích nebo jednotlivě v uzlinách a jsou většinou čárkovitého tvaru. Listy jsou zpravidla velmi redukované, šupinovité, tedy jednoduché, přisedlé, střídavé, víceméně s listovými pochvami. Květy jsou jednotlivé nebo v chudokvětých hroznech či okolících. Okvětí se skládá zpravidla z 6 okvětních lístků, ve 2 přeslenech, okvětní lístky jsou na bázi nebo volné, jsou bílé, zelené, nebo žlutavé. Tyčinek je 6, ve 2 přeslenech. V samičích květech jsou tyčinky často přeměněny na staminodia. Gyneceum je složeno ze 3 plodolistů, je synkarpní, semeník je svrchní. Plod je dužnatý, převážně bobule, často červená.

Rozšíření ve světě

Je známo asi 170-300 druhů, jsou rozšířeny hlavně v Evropě, Asii a Africe, ale adventivně i jinde, např. Severní Americe.

Rozšíření v ČR

V Česku roste ve volné přírodě pouze jediný druh: chřest lékařský (Asparagus officinalis). Najdeme ho jen v teplejších oblastech, kde roste na suchých stráních a ve světlých křovinách. Je i pěstován a často zplaňuje.

Význam

Mladé výhonky chřestu lékařského jsou v mnoha zemích (například v Německu a Nizozemsku) používány jako oblíbená zelenina, ale druh je pěstován i jako okrasná rostlina. Jiné druhy jsou často pěstovány jako pokojové rostliny a přidávají se i do kytic.

Celkový seznam druhů

• Asparagus acicularis – Asie
• Asparagus acutifolius L. – jižní Evropa aj.
• Asparagus aethiopicus
• Asparagus albus L. – jižní Evropa aj.
• Asparagus angulofractus – Asie
• Asparagus aphyllus L.– jižní Evropa aj.
• Asparagus asparagoides –
• Asparagus aymoninii M. Pignal & Phillipson – Afrika
• Asparagus brachyphyllus – Asie, východní Evropa
• Asparagus breslerianus – Asie, východní Evropa
• Asparagus calcicolus H. Perrier – Afrika
• Asparagus cochinchinensis – Asie
• Asparagus dauricus – Asie
• Asparagus declinatus L.
• Asparagus densiflorus – Asie
• Asparagus filicinus – Asie
• Asparagus greveanus H. Perrier – Afrika
• Asparagus gobicus – Asie
• Asparagus kansuensis – Asie
• Asparagus kasakstanicus Iljin – Asie, východní Evropa
• Asparagus litoralis Steven – Asie, východní Evropa
• Asparagus longiflorus – Asie
• Asparagus lycopodineus – Asie
• Asparagus mairei – Asie
• Asparagus madecassus H. Perrier – Afrika
• Asparagus maritimus (L.) Mill. – jižní Evropa aj.
• Asparagus meioclados – Asie
• Asparagus munitus – Asie
• Asparagus myriacanthus – Asie
• Asparagus neglectus – Asie
• Asparagus officinalis – Asie, Evropa, adventivně Severní Amerika
• Asparagus oligoclonos – Asie
• Asparagus persicus Baker – Asie, východní Evropa
• Asparagus plumosus Baker
• Asparagus poissonii H. Perrier – Afrika
• Asparagus przewalskyi – Asie
• Asparagus pseudoscaber Grecescu – východní Evropa
• Asparagus racemosus – Asie, Afrika
• Asparagus scandens Thunb.
• Asparagus schoberioides – Asie
• Asparagus setaceus – Asie, adventivně Severní Amerika
• Asparagus sichuanicus – Asie
• Asparagus simulans Baker – Afrika
• Asparagus stipularis Forssk. – jižní Evropa aj.
• Asparagus subscandens – Asie
• Asparagus taliensis – Asie
• Asparagus tenuifolius Lam.
• Asparagus tibeticus – Asie
• Asparagus trichoclados – Asie
• Asparagus trichophyllus – Asie
• Asparagus vaginellatus Bojer ex Baker – Afrika
• Asparagus verticillatus L. – Asie, východní Evropa
• Asparagus yanbianensis – Asie
• a četné další

Galerie

• Asparagus acutifolius

• Asparagus aethiopicus

• Asparagus asparagoides

• Asparagus densiflorus

• Asparagus falcatus

• Asparagus fallax

• Asparagus officinalis

• Asparagus setaceus

• Asparagus stipularis

• Asparagus tenuifolius

• Asparagus umbellatus

• Asparagus verticillatus

Odkazy

Literatura

Květena ČR: 8 nebo 9 díl

• Klíč ke Květeně České republiky, Kubát K. et al. (eds.), Academia, Praha
• Nová Květena ČSSR, vol. 2, Dostál J. (1989), Academia, Praha

Externí odkazy

• Obrázky, zvuky či videa k tématu chřest ve Wikimedia Commons
• Slovníkové heslo chřest ve Wikislovníku
• http://delta-intkey.com/angio/www/index.htm
• http://www.efloras.org/
• http://linnaeus.nrm.se/flora/
• http://rbg-web2.rbge.org.uk/FE/fe.html
• http://florabase.calm.wa.gov.au/search/advanced

Asparges (Asparagus) er en slægt med 59 arter, som findes i Europa, Asien og Afrika samt (nogle få) i Mellemamerika og det nordlige Australien. Det er stauder med vandrette jordstængler og oprette til overhængende skud. Flere af arterne er tornede. Bladene er bitte små og nåleagtige. Blomsterne er 6-tallige med grønne eller hvide, sammenvoksede blosterblade. Frugterne er bær. Her omtales kun de arter, som er vildtvoksende i Danmark, eller som dyrkes her.

Flere arter af denne slægt bliver angrebet kraftigt af gulplettet aspargesbille og tolvplettet aspargesbille.

Beskrevne arter

• Skarpbladet asparges (Asparagus acutifolius)
• Hængeasparges (Asparagus aethiopicus)
• Asparges (Asparagus officinalis)
• Slørasparges (Asparagus setaceus)

Andre arter

• Asparagus acicularis
• Asparagus acoksii
• Asparagus adscendens
• Asparagus africanus
• Asparagus albus
• Asparagus altissimus
• Asparagus amarus
• Asparagus angulofractus
• Asparagus aphyllus
• Asparagus arborescens
• Asparagus asiaticus
• Asparagus asiaticus
• Asparagus asparagoides
• Asparagus benguellensis
• Asparagus brachyphyllus
• Asparagus breslerianus
• Asparagus buchananii
• Asparagus bucharicus
• Asparagus burchellii
• Asparagus burjaticus
• Asparagus capensis
• Asparagus capitatus
• Asparagus caspius
• Asparagus cochinchinensis
• Asparagus comorensis
• Asparagus compactus
• Asparagus coodei
• Asparagus cooperi
• Asparagus crassicladus
• Asparagus crispus
• Asparagus curillus
• Asparagus dauricus
• Asparagus declinatus
• Asparagus decumbens
• Asparagus densiflorus
• Asparagus densiflorus
• Asparagus denudatus
• Asparagus draco
• Asparagus drepanophyllus
• Asparagus duchesnei
• Asparagus exuvialis
• Asparagus falcatus
• Asparagus fallax
• Asparagus filicinus
• Asparagus flagellaris

• Asparagus fysonii
• Asparagus glaucus
• Asparagus gobicus
• Asparagus gonoclados
• Asparagus gracilis
• Asparagus greveanus
• Asparagus griffithii
• Asparagus horridus
• Asparagus horridus
• Asparagus inderiensis
• Asparagus intricatus
• Asparagus juniperoides
• Asparagus kansuensis
• Asparagus kasakstanicus
• Asparagus kiusianus
• Asparagus laevissimus
• Asparagus laricinus
• Asparagus ledebourii
• Asparagus lignosus
• Asparagus litoralis
• Asparagus longiflorus
• Asparagus lowei
• Asparagus lucidus
• Asparagus lutzii
• Asparagus lycaonicus
• Asparagus lycicus
• Asparagus lycopodineus
• Asparagus macowanii
• Asparagus madagascariensis
• Asparagus mairei
• Asparagus maritimus
• Asparagus medioloides
• Asparagus meioclados
• Asparagus merkeri
• Asparagus minutiflorus
• Asparagus monophyllus
• Asparagus mucronatus
• Asparagus multiflorus
• Asparagus munitus
• Asparagus myriacanthus
• Asparagus myriocladus
• Asparagus natalensis
• Asparagus neglectus
• Asparagus nelsii
• Asparagus nesiotes
• Asparagus nodulosus
• Asparagus oligoclonos
• Asparagus pachyrrhizus
• Asparagus palaestinus
• Asparagus pallasii
• Asparagus pastorianus
• Asparagus persicus

• Asparagus plocamoides
• Asparagus plumosus
• Asparagus polyphyllus
• Asparagus popovii
• Asparagus prostratus
• Asparagus przewalskyi
• Asparagus pseudoscaber
• Asparagus psilurus
• Asparagus pygmaeus
• Asparagus racemosus
• Asparagus ramosissimus
• Asparagus retrofractus
• Asparagus rigidulus
• Asparagus rubicundus
• Asparagus sarmentosus
• Asparagus scaber
• Asparagus scandens
• Asparagus schoberioides
• Asparagus scoparius
• Asparagus sichuanicus
• Asparagus sprengeri
• Asparagus stipulaceus
• Asparagus stipularis
• Asparagus subalatus
• Asparagus subscandens
• Asparagus subulatus
• Asparagus taliensis
• Asparagus tenuifolius
• Asparagus terminalis
• Asparagus thunbergianus
• Asparagus tibeticus
• Asparagus trichoclados
• Asparagus trichophyllus
• Asparagus turkestanicus
• Asparagus umbellatus
• Asparagus verticillatus
• Asparagus virgatus
• Asparagus warneckei
• Asparagus yanbianensis
• Asparagus yanyuanensis

Wikimedia Commons har medier relateret til:

Spargel (Asparagus), von lateinisch asparagus (Spargel: insbesondere Gemüsespargel, auch Spitzblättriger Spargel^[1]), ist eine Pflanzengattung in der Familie der Spargelgewächse (Asparagaceae). Asparagus-Arten sind in der Alten Welt in Eurasien und Afrika weitverbreitet. Es gibt einige Arten und Kulturformen, die als Zierpflanzen verwendet werden.^[2] Die wirtschaftlich wichtigste Art dieser Gattung ist der Gemüsespargel (Asparagus officinalis).

Beschreibung

Vegetative Merkmale

Asparagus-Arten wachsen als ausdauernde krautige Pflanzen oder Halbsträucher. Sie bilden meist kurze Rhizome als Überdauerungsorgane. Die aufrechten oder oft kletternden Stängel sind verzweigt; in den Achseln der Stängel und Verzweigungen werden laubblattähnliche, grüne Sprossachsen, sogenannte Phyllokladien gebildet. Diese stehen selten einzeln, sondern meist in Büscheln und sind flach und dreikantig bis fast stielrund. Die angedrückt am Stängel angeordneten Blätter sind nicht grün, meist relativ klein, schuppenförmig und fleischig bis häutig; ihre Basis ist zu harten Dornen umgebildet.

Generative Merkmale

Die Blüten stehen selten einzeln, meist zu mehreren in den Blattachseln oder manchmal in traubigen oder doldigen Blütenständen zusammen. Über jeweils einem häutigen Deckblatt steht ein gegliederter Blütenstiel.

Die relativ kleinen, dreizähligen Blüten sind meist zwittrig, seltener eingeschlechtig. Sind die Blüten eingeschlechtig, dann sind die Arten zweihäusig getrenntgeschlechtig (diözisch). Die sechs gleichgestaltigen, glockig bis fast kugelig zusammenstehenden Blütenhüllblätter sind frei oder manchmal an ihrer Basis verwachsen. Es sind zwei Kreise mit je drei Staubblättern vorhanden. Die Staubfäden sind meist mit den Blütenhüllblättern mehr oder weniger lang verwachsen. Drei Fruchtblätter sind zu einem oberständigen, dreikammerigen Fruchtknoten verwachsen. Jede Fruchtknotenkammer enthält einige Samenanlagen.

Die kugeligen Beeren enthalten einige oder häufig nur einen Samen. Die Beeren einiger Arten sind giftig.

Verbreitung

Die Gattung Asparagus besitzt ein weites Verbreitungsgebiet in Eurasien und Afrika. Spargelpflanzen gedeihen von gemäßigten bis tropischen Gebieten. Das Zentrum der Artenvielfalt liegt an der Südspitze Afrikas im Florenreich der Capensis. In China kommen etwa 31 Arten, davon 15 nur dort vor, etwa 15 Arten davon kommen in Europa vor.

Mehrere Arten werden in Australien als invasive Neophyten bewertet. Dazu bekannt sind: Asparagus aethiopicus, Asparagus africanus, Asparagus asparagoides, Asparagus declinatus, Asparagus plumosus, Asparagus scandens.^[3]

Systematik

Die Gattung Asparagus gehört zur Unterfamilie Asparagoideae innerhalb der Familie der Asparagaceae.^[4]

Die Gattung Asparagus wurde 1753 durch Carl von Linné in Species Plantarum, Tomus I, Seite 313 aufgestellt.^[5] Der Gemüsespargel (Asparagus officinalis) wurde 1978 als Lectotypus von Marais & Coode in Liliacees, in Fl. Mascareignes, 183, S. 8 festgelegt.^[6] Synonyme für Asparagus L. sind: Asparagopsis (Kunth) Kunth, Elachanthera F.Muell. Ob die Arten der Gattungen Myrsiphyllum Willd. und Protasparagus Oberm. in die Gattung Asparagus eingegliedert sind wird diskutiert, auch dies führt zu der großen Schwankung der Artenzahlen in der Literatur.

Unter Einbeziehung der Gattungen Myrsiphyllum Willd. und Protasparagus Oberm. umfasst die Gattung Asparagus L. je nach Autor 160 bis 300 Arten (Auswahl):^[7]

• Asparagus acicularis F.T.Wang & S.C.Chen
• Asparagus acocksii Jessop
• Spitzblättriger Spargel^[8] (Asparagus acutifolius L.)
• Asparagus adscendens Roxb.
• Asparagus aethiopicus L.
• Asparagus africanus Lam.: Mit den Varietäten:
  • Asparagus africanus var. africanus
  • Asparagus africanus var. puberulus (Baker) Sebsebe
• Asparagus aggregatus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus albus L.
• Asparagus alopecurus (Oberm.) Malcomber & Sebsebe
• Asparagus altiscandens Engl. & Gilg
• Asparagus altissimus Munby
• Asparagus angulofractus Iljin
• Asparagus angusticladus (Jessop) J.-P.Lebrun & Stork
• Asparagus aphyllus L.: Mit den Unterarten:
  • Asparagus aphyllus L. subsp. aphyllus
  • Asparagus aphyllus subsp. orientalis (Baker) P.H.Davis
• Asparagus arborescens Willd. ex Schult. & Schult. f.
• Asparagus aridicola Sebsebe
• Asparagus asiaticus L.
• Stechwinden-Spargel (Asparagus asparagoides (L.) Druce)
• Asparagus aspergillus Jessop
• Asparagus baumii Engl. & Gilg.
• Asparagus bayeri (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus benguellensis Baker
• Asparagus bequaertii De Wild.
• Asparagus biflorus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus botschantzevii Vlassova
• Asparagus botswanicus Sebsebe
• Asparagus brachiatus Thulin
• Asparagus brachyphyllus Turcz.
• Asparagus breslerianus Schult. & Schult. f.
• Asparagus buchananii Baker
• Asparagus bucharicus Iljin
• Asparagus burchellii Baker
• Asparagus burjaticus Peschkova
• Asparagus calcicola H.Perrier
• Asparagus capensis L.: Mit den Varietäten:
  • Asparagus capensis L. var. capensis
  • Asparagus capensis var. litoralis Suess. & Karling
• Asparagus capitatus Baker: Mit den Unterarten:
  • Asparagus capitatus Baker subsp. capitatus
  • Asparagus capitatus subsp. gracilis Browicz
• Asparagus chimanimanensis Sebsebe
• Asparagus clareae (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Chinesischer Spargel^[8] (Asparagus cochinchinensis (Lour.) Merr.)
• Asparagus coddii (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus concinnus (Baker) Kies
• Asparagus confertus K.Krause
• Asparagus coodei P.H.Davis
• Asparagus crassicladus Jessop
• Asparagus curillus Buch.-Ham. ex Roxb.
• Asparagus dauricus Fisch. ex Link
• Krauser Spargel^[8] (Asparagus declinatus L.)
• Asparagus deflexus Baker
• Zier-Spargel (Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop)
• Asparagus denudatus (Kunth) Baker: Mit den Unterarten:
  • Asparagus denudatus (Kunth) Baker subsp. denudatus
  • Asparagus denudatus subsp. nudicaulis (Baker) Sebsebe
• Asparagus devenishii (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus divaricatus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus drepanophyllus Welw. ex Baker
• Asparagus duchesnei L.Linden
• Asparagus dumosus Baker
• Asparagus edulis (Oberm.) J.-P.Lebrun & Stork
• Asparagus elephantinus S.M.Burrows
• Asparagus equisetoides Welw. ex Baker
• Asparagus exsertus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus exuvialis Burch.
• Sicheldorn-Spargel^[8] (Asparagus falcatus L.)
• Asparagus fallax Svent.
• Asparagus fasciculatus Thunb.
• Asparagus faulkneri Sebsebe
• Asparagus ferganensis Vved.
• Farn-Spargel (Asparagus filicinus Buch.-Ham. ex D.Don)
• Asparagus filicladus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus filifolius Bertol.
• Asparagus flagellaris (Kunth) Baker
• Asparagus flavicaulis (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.: Mit den Unterarten:
  • Asparagus flavicaulis subsp. flavicaulis
  • Asparagus flavicaulis subsp. setulosus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus fouriei (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus fractiflexus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus fysonii J.F.Macbr.
• Asparagus gharoensis Blatt.
• Asparagus glaucus Kies
• Asparagus gobicus N.A.Ivanova ex Grubov
• Asparagus gonoclados Baker
• Asparagus graniticus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus greveanus H.Perrier
• Asparagus griffithii Baker
• Asparagus gypsaceus Vved.
• Asparagus hajrae Kamble
• Asparagus hirsutus S.M.Burrows
• Asparagus homblei De Wild.
• Asparagus horridus L.
• Asparagus humilis Engl.
• Asparagus inderiensis Blume ex Ledeb.
• Asparagus intricatus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus juniperoides Engl.
• Asparagus kaessneri De Wild.
• Asparagus kansuensis F.T.Wang & Tang ex S.C.Chen
• Asparagus karthikeyanii (Kamble) M.R.Almeida
• Asparagus katangensis De Wild. & T.Durand
• Asparagus khorasanensis Hamdi & Assadi
• Asparagus kiusianus Makino
• Asparagus kraussianus (Kunth) J.F.Macbr.
• Asparagus krebsianus (Kunth) Jessop
• Asparagus laevissimus Steud. ex Baker
• Asparagus laricinus Burch.
• Asparagus lecardii De Wild.
• Asparagus ledebourii Miscz.
• Asparagus leptocladodius Chiov.
• Asparagus lignosus Burm.f.
• Asparagus longicladus N.E.Br.
• Asparagus longiflorus Franch.
• Asparagus longipes Baker
• Asparagus lycaonicus P.H.Davis
• Asparagus lycicus P.H.Davis
• Asparagus lycopodineus (Baker) F.T.Wang & Tang
• Asparagus lynetteae (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus macowanii Baker
• Asparagus macrorrhizus Pedrol, J.J.Regalado & López Encina
• Asparagus madecassus H.Perrier: Mit den Varietäten:
  • Asparagus madecassus H.Perrier var. madecassus
  • Asparagus madecassus var. montanus H.Perrier
• Asparagus mahafalensis H.Perrier
• Asparagus mairei H.Lév.
• Asparagus mariae (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus maritimus (L.) Mill.
• Asparagus meioclados H.Lév.
• Asparagus merkeri K.Krause
• Asparagus microraphis (Kunth) Baker
• Asparagus migeodii Sebsebe
• Asparagus minutiflorus (Kunth) Baker
• Asparagus mollis (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus monophyllus Baker
• Asparagus mozambicus Kunth
• Asparagus mucronatus Jessop
• Asparagus multituberosus R.A.Dyer
• Asparagus munitus F.T.Wang & S.C.Chen
• Asparagus myriacanthus F.T.Wang & S.C.Chen
• Asparagus natalensis (Baker) J.-P.Lebrun & Stork
• Asparagus neglectus Kar. & Kir.
• Asparagus nelsii Schinz
• Asparagus nesiotes Svent.: Mit den Unterarten:
  • Asparagus nesiotes Svent. subsp. nesiotes
  • Asparagus nesiotes subsp. purpureiensis Marrero Rodr. & A.Ramos
• Asparagus nodulosus (Oberm.) J.-P.Lebrun & Stork
• Gemüsespargel^[8] (Asparagus officinalis L.)
• Asparagus oligoclonos Maxim.
• Asparagus oliveri (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus ovatus T.M.Salter
• Asparagus oxyacanthus Baker
• Asparagus pachyrrhizus N.A.Ivanova ex N.V.Vlassova
• Asparagus palaestinus Baker
• Asparagus pallasii Miscz.
• Asparagus pastorianus Webb & Berthel.
• Asparagus pearsonii Kies
• Asparagus pendulus (Oberm.) J.-P.Lebrun & Stork
• Asparagus penicillatus H.Hara
• Asparagus persicus Baker
• Asparagus petersianus Kunth
• Asparagus plocamoides Webb ex Svent.
• Asparagus poissonii H.Perrier
• Asparagus prostratus Dumort.
• Asparagus przewalskyi N.A.Ivanova ex Grubov & T.V.Egorova
• Rauer Spargel (Asparagus pseudoscaber Grecescu)
• Asparagus psilurus Welw. ex Baker
• Asparagus punjabensis J.L.Stewart
• Asparagus pygmaeus Makino
• Asparagus racemosus Willd.
• Asparagus radiatus Sebsebe
• Asparagus ramosissimus Baker
• Asparagus recurvispinus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus retrofractus L.
• Asparagus richardsiae Sebsebe
• Asparagus rigidus Jessop
• Asparagus ritschardii De Wild.
• Asparagus rogersii R.E.Fr.
• Asparagus rubicundus P.J.Bergius
• Asparagus rubricaulis (Kunth) Baker
• Asparagus sapinii De Wild.
• Asparagus sarmentosus L.
• Asparagus saundersiae Baker
• Asparagus scaberulus A.Rich.
• Kletternder Spargel (Asparagus scandens Thunb.)
• Asparagus schoberioides Kunth
• Asparagus schroederi Engl.
• Asparagus schumanianus Schltr. ex H.Perrier
• Asparagus scoparius Lowe
• Asparagus sekukuniensis (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Feder-Spargel (Asparagus setaceus (Kunth) Jessop)
• Asparagus sichuanicus S.C.Chen & D.Q.Liu
• Asparagus simulans Baker
• Asparagus spinescens Steud. ex Schult. & Schult. f.
• Asparagus squarrosus J.A.Schmidt
• Asparagus stachyphyllus H.Lév. & Vaniot
• Asparagus stellatus Baker
• Asparagus stipulaceus Lam.
• Asparagus striatus (L.f.) Thunb.
• Asparagus suaveolens Burch.
• Asparagus subfalcatus De Wild.
• Asparagus subscandens F.T.Wang & S.C.Chen
• Asparagus subulatus Thunb.
• Asparagus sylvicola S.M.Burrows
• Asparagus taliensis F.T.Wang & Tang ex S.C.Chen
• Asparagus tamariscinus N.A.Ivanova ex Grubov
• Zartblättriger Spargel (Asparagus tenuifolius Lam.)
• Asparagus tibeticus F.T.Wang & S.C.Chen
• Asparagus touranensis Hamdi & Assadi
• Asparagus transvaalensis (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus trichoclados (F.T.Wang & Tang) F.T.Wang & S.C.Chen
• Asparagus trichophyllus Bunge
• Asparagus turkestanicus Popov
• Asparagus uhligii K.Krause
• Asparagus umbellatus Link: Mit den Unterarten:
  • Asparagus umbellatus var. flavescens Svent.
  • Asparagus umbellatus subsp. lowei (Kunth) Valdés
  • Asparagus umbellatus Link subsp. umbellatus
• Asparagus umbellulatus Bresler
• Asparagus undulatus (L. f.) Thunb.
• Asparagus usambarensis Sebsebe
• Asparagus vaginellatus Bojer ex Baker
• Wirtel-Spargel (Asparagus verticillatus L.)
• Asparagus virgatus Baker
• Asparagus volubilis (L. f.) Thunb.
• Asparagus vvedenskyi Botsch.
• Asparagus warneckei (Engl.) Hutch.
• Asparagus yanbianensis S.C.Chen
• Asparagus yanyuanensis S.C.Chen

Nutzung und Eigenschaften

Die frisch austreibenden Stängel des Gemüsespargels (Asparagus officinalis) sind ein geschätztes Gemüse.

Einige Arten und Kulturformen werden in Gärten, auf Balkonen und in Räumen als Zierpflanzen verwendet.

Belege

Literatur

• A. C. Fellingham, N. L. Meyer: New combinations and a complete list of Asparagus species in southern Africa (Asparagaceae). In: Bothalia, Volume 25, Issue 2, 1995. doi:10.4102/abc.v25i2.728
• A. C. Fellingham, N. L. Meyer: New combinations and a complete list of Asparagus species in southern Africa (Asparagaceae). In: Bothalia. Band 25, 1995, S. 205–209. (PDF)
• Gerald B. Straley, Frederick H. Utech: Asparagus. In: Flora of North America Editorial Committee (Hrsg.): Flora of North America North of Mexico. Volume 26: Magnoliophyta: Liliidae: Liliales and Orchidales. Oxford University Press, New York / Oxford u. a. 2002, ISBN 0-19-515208-5, S. 213 (englisch). , online (Abschnitt Beschreibung und Verbreitung).
• Benito Valdés: Asparagus L. In: T. G. Tutin, V. H. Heywood, N. A. Burges, D. M. Moore, D. H. Valentine, S. M. Walters, D. A. Webb (Hrsg.): Flora Europaea. Volume 5: Alismataceae to Orchidaceae (Monocotyledones). Cambridge University Press, Cambridge 1980, ISBN 0-521-20108-X, S. 71–73 (englisch, eingeschränkte Vorschau in der Google-Buchsuche).
• Chen Xinqi (陈心启), Kamilla G. Tamanian: Asparagus. In: Wu Zheng-yi, Peter H. Raven (Hrsg.): Flora of China. Volume 24: Flagellariaceae through Marantaceae. Science Press/Missouri Botanical Garden Press, Beijing/St. Louis 2000, ISBN 0-915279-83-5, S. 208 (englisch). , online (Abschnitt Beschreibung und Verbreitung).

Einzelnachweise

1. ↑ Otto Zekert (Hrsg.): Dispensatorium pro pharmacopoeis Viennensibus in Austria 1570. Hrsg. vom österreichischen Apothekerverein und der Gesellschaft für Geschichte der Pharmazie. Deutscher Apotheker-Verlag Hans Hösel, Berlin 1938, S. 135.
2. ↑ Gordon Cheers (Hrsg.): Botanica. Das ABC der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild. Könemann, Köln 2003, ISBN 3-8331-1600-5, S. 118.
3. ↑ Australien, Umweltministerium „Department of the Environment and Energy“: Weeds of National Significance (Memento vom 25. Juli 2019 im Internet Archive)
4. ↑ Asparagus im Germplasm Resources Information Network (GRIN), USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland.
5. ↑ Carl von Linné: Species Plantarum. Band 1, Impensis Laurentii Salvii, Holmiae 1753, S. 313 http://vorlage_digitalisat.test/1%3Dhttp%3A%2F%2Fwww.biodiversitylibrary.org%2Fopenurl%3Fpid%3Dtitle%3A669%26volume%3D1%26issue%3D%26spage%3D313%26date%3D1753~GB%3D~IA%3D~MDZ%3D%0A~SZ%3D~doppelseitig%3D~LT%3D~PUR%3D
6. ↑ Asparagus bei Tropicos.org. Missouri Botanical Garden, St. Louis, abgerufen am 6. Januar 2021
7. ↑ Rafaël Govaerts (Hrsg.): Asparagus. In: World Checklist of Selected Plant Families (WCSP) – The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, abgerufen am 6. Januar 2021.
8. ↑ ^{a b c d e} Walter Erhardt, Erich Götz, Nils Bödeker, Siegmund Seybold: Der große Zander. Enzyklopädie der Pflanzennamen. Band 2. Arten und Sorten. Eugen Ulmer, Stuttgart 2008, ISBN 978-3-8001-5406-7.

Weitere Literatur

• Tatsuya Fukuda, Hiroki Ashizawa, Ryoko Suzuki, Toshinori Ochiai, Toru Nakamura, Akira Kanno, Toshiaki Kameya, Jun Yokoyama: Molecular phylogeny of the genus Asparagus (Asparagaceae) inferred from plastid petB intron and petD–rpoA intergenic spacer sequences. In: Plant Species Biology. Band 20, Nummer 2, 2005, S. 121–132 (doi:10.1111/j.1442-1984.2005.00131.x).
• Tatsuya Fukuda, In-ja Song, Takuro Ito, Hiroshi Hayakawa, Yukio Minamiya, Ryo Arakawa, Akira Ryo, Jun Yokoyama: Comparing with Phylogenetic Trees Inferred from cpDNA, ITS Sequences and RAPD Analysis in the Genus Asparagus (Asparagaceae). In: Environment Control in Biology, Band 50, Nummer 1, 2012, S. 13–18 (doi:10.2525/ecb.50.13).
• Maria F. Norup, Gitte Petersen, Sandie Burrows, Yanis Bouchenak-Khelladi, Jim Leebens-Mack, J. Chris Pires, H. Peter Linder, Ole Seberg: Evolution of Asparagus L. (Asparagaceae): Out-of-South-Africa and multiple origins of sexual dimorphism. In: Molecular Phylogenetics and Evolution, Volume 92, November 2015, S. 25–44. doi:10.1016/j.ympev.2015.06.002
• Kenza Boubetra, Nabila Amirouche, Rachid Amirouche: Comparative morphological and cytogenetic study of five Asparagus (Asparagaceae) species from Algeria including the endemic A. altissimus Munby. In: Turkish Journal of Botany, Volume 41, Issue 6, Januar 2017, S. 588–599. doi:10.3906/bot-1612-63
• Shosei Kubota, Itaru Konno, Akira Kanno: Molecular phylogeny of the genus Asparagus (Asparagaceae) explains interspecific crossability between the garden asparagus (A. officinalis) and other Asparagus species. In: Theoretical and Applied Genetics, In: Volume 124, 2012, S. 345–354.

Weblinks

• Artenliste zu Asparagus in der Red List of South African Plants

Asparagus inggih punika salah satunggaling nama janganan ingkang taksih kalebet satunggal spésies jinis tetaneman génus Asparagus mliginipun saking pang ingkang taksih enèm saking Asparagus officinalis.

Asparagus kathah dipuntanem ing Amérika, mliginipun ing Amérika Lor/Amérika Lèr, lan kathah sumber ingkang nyebataken bilih asparagus asaliun saking Amérika Lèr. Laladan-laladan ingkang dipuntanemi asparagus tuladhanipun inggih punika Lembah California, Sacramento, New Jersey, Carolina Kidul, lan Illinois.

Asparagus punika taneman ingkang dipundhahar bungipun, déné bung ingkang dipunpendhet punika bung ingkang ageng ingkang wernanipun pethak lan gadhah karakter empuk lan lema-lema. Asparagus padatanipun dipuncawisaken dados janganan ingkang seger boten kedah dipunmasak rumiyin utawi dados dhaharan ing kalèng.

Kandhutan

Asparagus sampun dangu dipun-ginakaken dados bahan tetedhan amargi raosipun ingkang éco lan gadhah sipat diuretik. Kanthi sipat diuretik kasebat, asparagus gadhah khasiyat kanggé nglancaraken saluran urin saéngga saged ndadosaken ginjel makarya kanthi saé.^[1] Asparagus punika sumber ingkang paling saé saking kandhutan asem folat nabati, lan kalorinipun andhap sanget, boten ngewrat lemak utawi kolesterol, saha unsur natriumipun namung sakedhik. Taneman punika ugi kalebet sumber rutin, inggih punika satunggaling senyawa ingkang saged damel langkung kiyat dhindhing kapiler.

Asparagus punika ngewrat sodium ingkang sakedhik. Asparagus ugi dados sumber ingkang paling saé kanggé vitamin B6, kalsium, magnesium, lan seng, ugi dados sumber ingkang saé sanget kanggé serat, protéin, vitamin A, vitamin c, vitamin K, vitamin E, thiamin, riboflavin, rutin, niacin, asem folat, wesi, fosfor, kalium, tembaga, mangan lan selenium. Asam amino asparagina punika pikantuk saking taneman asparagus punika.^[2]

Pangipun asparagus ingkang wadon langkung lema lan padhet isinipun tinimbang pang asparagus ingkang jaler. Asparagus ingkang langkung empuk inggih punika asparagus ingkang wenanipun ijem utawi pethak, sanès ingkang tipis. Asparagus boten saged dimbu ing wekdal ingkang dangu, ingkang saé langsung dipunsayur ing dinten punika utawi ing wekdal paling dangu tigang dinten.

Punika rantaman manéka warna kandhutan gizi ingkang kawrat wonten ing asparagus:^[3]

Kandhutan Gizi Asparagus per 100 g (3.5 oz)

• Energi 85 kJ (20 kcal)
• Karbohidrat 3,88 g
• Gula 1,88 g
• Diet serat 2,1 g
• Lemak 0,12 g
• Protein 2.20 g
• Thiamine (Vit. B1) 0,143 mg (11%)
• Riboflavin (Vit. B2) 0,141 mg (9%)
• Niacin (Vit. B3) 0,978 mg (7%)
• Asam pantotenat (B5) 0,274 mg (5%)
• Vitamin B6 0,091 mg (7%)
• Folat (Vit. B9) 52 mg (13%)
• Vitamin C 5,6 mg (9%)
• Kalsium 24 mg (2%)
• Besi 2,14 mg (17%)
• Magnesium 14 mg (4%)
• Fosfor 52 mg (7%)
• Kalium 202 mg (4%)
• Seng 0,54 mg (5%)
• Mangan 0,158 mg

Cathetan suku

Asparagus
Shpargulli Seleksionimi shkencor Lloji: Bimë Dega: Magnoliophyta Klasa: Liliopsida Fisi: Asparagales Familja: Asparagaceae Grupi: Asparagus Llojet

Lista e anëtarëve

Asparagus është grup në familjen Asparagaceae. Janë diku mbi 120 anëtar të këtij grupi që kryesisht vijen nga bota e vjetër që nga të dy hemisferat e planetit. Shumë lloje të këtij grupi nga Afrika janë kategorizuar si antarë të grupeve Protasparagus dhe Myrsiphyllum. Lloji më i njohuri i këti grupi është Shpargulli mjekësor ( lat. Asparagus officinalis L.) apo si i thonë në krahinat shqiptare : ferrëbutë (Malësi e Madhe). pipe, fermi, shpargull, gjethemprehtë, aparenji (Shqipëri e Jugut),

Lista e llojeve

• Asparagus aethiopicus (= Protasparagus aethiopicus)
• Asparagus africanus (= Protasparagus africanus ?) në Afrikë
• Asparagus asparagoides ( = Myrsiphyllum asparagoides)
• Asparagus cochinchinensis
• Asparagus declinatus
• Asparagus densiflorus
  • Asparagus densiflorus 'Sprengeri' ( = Protasparagus densiflorus 'Sprenger' )
• Asparagus falcatus
• Asparagus macowanii (= Protasparagus macowanii)
• Asparagus officinalis - Shpargulli mjekësor
  • Asparagus officinalis officinalis
  • Asparagus officinalis prostratus :
• Asparagus plumosus
• Asparagus racemosus
• Asparagus scandens
• Asparagus schoberioides
• Asparagus setaceus (= Protasparagus setaceus)
• Asparagus umbellatus
• Asparagus virgatus

• Asparagus

• Asparagus

• Asparagus

Shiko dhe këtë

Asparagus në projektin Commons të Wikipedias

Gromak (Asparagus L., Elachanthera F.Muell., Myrsiphyllum Willd., Protasparagus Oberm.) - jo rostlina ze swójźby Asparagaceae.

Sarsabil, sparja (Asparagus) — lolaguldoshlar oilasiga mansub oʻsimliklar turkumi; sabzavot va manzarali ekin. Yevropa, Osiyo va Afrikada 150 turi bor. Oʻzbekistonda 2 turi yovvoyi holda uchraydi. Kaltabarg S. (A. brachyphyllus Turez.), fors (A. persicus Baker.) koʻp yillik, chirmashib oʻsadigan oʻt. Ikkala turi ham boshqa belgilari bilan bir-biriga oʻxshash, boʻyi 50—150 sm. Barglari mayda, barg qoʻltigʻida ninasimon koʻrinishda. Shakli oʻzgargan shoxchalar — kladodiylar hosil qiladi. Mevasi rezavor, rangi qizil. May oyida gullab, iyunda meva beradi. Toʻqaylarda oʻsadi. Dorivor S. (A. offcinalis) Yevropaning markaziy va jan. qismida, Kavkazorti va Shim. Kavkazda keng tarkalgan. Sabzavot sifatida ekiladi; uning yosh novdalari ovqatga ishlatiladi. Tarkibida 2% oqsil, 2,4% uglevodlar (klechatkadan tashqari), vitaminlar B, B2, PP, provitamin A mavjud. S.-dan asparagin olinadi. Hosildorligi 30—35 s/ga. S. ekilgan maydonlardan 10—15 yil hosil olinadi. S. asparagus nomi bilan manzarali oʻsimlik sifatida ham oʻstiriladi. ^[1]

Manbalar

Szparaga (Asparagus L.) – to je szlach roscënów z rodzëznë szparagòwatëch (Asparagaceae). Òna rosce na Kaszëbach.

Çavmark^[1], meroje^[1] an jî melajo (navê zanistî yê latînî Asparagus) navê komek riwekan ji famîleya çavmarkan (Asparagaceae) ye. Pincareke biharê ye. Li Kurdistanê jî heşîn dibe.

Li dora 100 cureyên wê hene, lê li Ewropa û Asyayê nêzîk 15-20 cure tên dîtin. Pirranî li Afrîkayê heşîn dibe.

Gelo bo ganecaniyê (seks) bikêr e?

Di axa dewlemend de aj dide. Ji aliyê vîtamînên C, A û B1, B2 ve baş e. Li Serhedê û gelek deveran pirr tê zanîn, avsîra wê jî tê çêkirin.

Di bijîşkiya gelêrî ya kurd de cihê wê girîng e, dibêjin performansa seksê zêdetir dike. Lê xebat û lêkolînên zanistiyê nînin, hebin jî em nizanin.

Hin ji cureyên wê yên navdar in

Dibe ku di ferhenga kurdî de bi navên din hatibin binavkirin. Ji dirûvê wan û binavkirinên zimanên din, hin ji melajoyan ev in:

• Çavmarka strîlok (Asparagus acutifolius)
• Çavmarka sûsê (Asparagus densiflorus)
• Çavmarka strîdas (Asparagus falcatus)
• Çavmarka tilîper (Asparagus filicinus)
• Kilig (Asparagus officinalis)
• Çavmarka çorsane (Asparagus pseudoscaber)
• Çavmarka pûrtik (Asparagus setaceus)
• Çavmarka narîn (Asparagus tenuifolius)
• Çavmarka rîşrîş (Asparagus trichophyllus)
• Çavmarka xelekî, Gungilmelajo (Asparagus verticillatus)

Çavkanî

Аспарагус (латинокс Aspáragus) - Аспарагус касыксонь тъналсь. Сидеста васьфневи Asparagus officinalis сортсь. Аспарагусть тишень эди пялекофкснень сортонза, модалдонь оцю юр мархта эди кувака почкат. Аспарагусть почконза пяк танцти деликатессь.

Ушеширень кучфтемат

• Аспарагус эди аспарагусонь салат.

ఆస్పరాగస్' (Asparagus) is a genus in the plant family Asparagaceae, subfamily Asparagoideae.^[1] It comprises up to 300 species. Most are evergreen long-lived perennial plants growing from the understory as lianas, bushes or climbing plants. The best-known species is the edible Asparagus officinalis, commonly referred to as just asparagus. Other members of the genus are grown as ornamental plants.

కొన్ని జాతులు

• Asparagus acutifolius
• Asparagus aethiopicus (= Protasparagus aethiopicus)
• Asparagus africanus (= Protasparagus africanus) - African Asparagus
• Asparagus asparagoides ( = Myrsiphyllum asparagoides) - Smilax, African Asparagus Fern, (Austr.) Bridal Creeper
• Asparagus cochinchinensis - Tian men dong in Chinese.
• Asparagus declinatus - Foxtail Asparagus Fern, (Austr.) Bridal vein
• Asparagus densiflorus (= Protasparagus densiflorus) - Ground Asparagus, Asparagus Fern, (S. Afr.) Emerald Fern, Basket Asparagus
  • Asparagus densiflorus 'Sprengeri' ( = Protasparagus densiflorus 'Sprengeri') - Sprenger's Asparagus
• Asparagus falcatus (Large Forest Sicklethorn of southern Africa)
• Asparagus fallax Esparraguera de monteverde. Macaronesian native flora.
• Asparagus flagellaris
• Asparagus macowanii (= Protasparagus macowanii)
• Asparagus maritimus
• Asparagus nesiotes Esparraguera majorera. Macaronesian native flora.
• Asparagus officinalis - శతావరి
  • Asparagus officinalis officinalis - Garden Asparagus
  • Asparagus officinalis prostratus
• Asparagus pastorianus Esparraguera espinablanca. Macaronesian native flora.
• Asparagus plumosus (= Asparagus setaceus)
  • Asparagus Plumosus Nanus is a greenhouse variety, bearing fern-like foliage.
• Asparagus racemosus
• Asparagus scandens (Krulkransie of the Western Cape, South Africa)
• Asparagus schoberioides
• Asparagus scoparius (Esparragón raboburro Macaronesian native flora.
• Asparagus setaceus (= Protasparagus setaceus) - Lace Fern, Asparagus Fern, Florist's Fern, (Austr.) Climbing Asparagus
• Asparagus sprengeri (= Asparagus densiflorus 'Sprengeri')
• Asparagus tenuifolius
• Asparagus umbellatus (Esparraguera común) Macaronesian native flora.
• Asparagus vaginellatus Bojer ex Baker
• Asparagus virgatus

మూలాలు

ሰሪቲ፣ ሰሪቴ ወይም ቀስተኒቻ (Asparagus) በኢትዮጵያና በዓለም ውስጥ የሚገኝ ተክል ወገን ነው። የሴት ቀስት የሰሪቲ ዝርያ (A. Africanus) ነው።

የተክሉ ሳይንሳዊ ጸባይ

አስተዳደግ

በብዛት የሚገኝበት መልክዓ ምድር

የተክሉ ጥቅም

በባህል መድሃኒት፣ የሰሪቲ ድንቼ ሥር ለአቀዥቃዥና ለአባለዘር በሽታ እንደ ጠቀመ ተዘግቧል።^[1]

«የሴት ቀስት» ዝርያ ሥር በዶሮ ወጥ ተጨምሮ ለአለመቻል እንዲጠቅም ተብሏል።^[2]

1. ^ አማራ ጌታሁን - SOME COMMON MEDICINAL AND POISONOUS PLANTS USED IN ETHIOPIAN FOLK MEDICINE March 1976 እ.ኤ.አ.
2. ^ የዘጌ ልሳነ ምድር ባህላዊ መድሃኒት ጥናት 1999 ዓም ከጥላሁን ተክለሃይማኖት፣ ሚሩጸ ጊዳይ፣ አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ

Asparagus is a genus of flowering plants in the family Asparagaceae, subfamily Asparagoideae.^[2] It comprises up to 300 species. Most are evergreen long-lived perennial plants growing from the understory as lianas, bushes or climbing plants. The best-known species is the edible Asparagus officinalis, commonly referred to as just asparagus. Some other members of the genus, such as Asparagus densiflorus, are grown as ornamental plants.

Ecology

The genus includes a variety of living forms, occurring from rainforest to semi-desert habitats; many are climbing plants. Most are dispersed by birds.

Ornamental species such as Asparagus plumosus, Asparagus aethiopicus, Asparagus setaceus, and Asparagus virgatus are finely branched and are misleadingly known as "asparagus fern".

In the Macaronesian Islands, several species (such as Asparagus umbellatus and Asparagus scoparius) grow in moist laurel forest habitat, and preserve the original form of a leafy vine. In the drier Mediterranean climate the asparagus genus evolved in the Tertiary into thorny, drought-adapted species. Root tubers are storage organs developed by Asparagus species and are a valuable source of moisture and nutrition for species growing under drought conditions.^[3]

Many species, particularly from Africa, were once included in separate genera such as Protasparagus and Myrsiphyllum. However, partly in response to the implications of the discovery of new species, those genera have been reunited under Asparagus.^[4] Species in this genus vary in their appearance, from unarmed herbs to wiry, woody climbers with formidable hooked spines that earn them vernacular names such as "cat thorn" and "wag 'n bietjie" (literally "wait a bit").^[5] Most species have photosynthetic flattened stems, called phylloclades, instead of true leaves. Asparagus officinalis, Asparagus schoberioides, and Asparagus cochinchinensis are dioecious species, with male and female flowers on separate plants.

Selected species

As of September 2014, the World Checklist of Selected Plant Families accepts 212 species of Asparagus, including:^[6]

Pests and diseases

• Asparagus beetle (Crioceris asparagi)
• Spotted asparagus beetle (Crioceris duodecimpunctata)
• Asparagus miner (Ophiomyia simplex), a leaf-mining fly
• Asparagus fern caterpillar, also known as beet armyworm (Spodoptera exigua).
• Asparagus fly (Platyparaea poeciloptera), a fruit fly
• Fusarium root and crown rot, caused by two species of fungi, Fusarium monoliforme and Fusarium oxysporium asparagi
• Asparagus rust, caused by the fungus Puccinia asparagi
• Botrytis blight, caused by the fungus Botrytis cinerea
• The larvae of some Lepidoptera species have been recorded feeding on Asparagus. These include Coleophora lineapulvella, ghost moth, the nutmeg, small fan-footed wave, and turnip moth

Invasive species

A. asparagoides, known as bridal creeper, is a problematic weed in southern Australia.^[10][11]

Asparagus asparagoides, A. scandens and A. setaceus are considered potentially destructive in California, growing as the result of escaped seeds; all can still be purchased at major and local garden centers. All three have the ability to completely overtake other, unrelated plants in their immediate surroundings, often climbing up the larger ones and strangling them, eventually cutting off the plant's flow of energy and nutrients. Birds are attracted to the red berries after blooming, thus transporting their seeds.

Asparagus asparagoides, A. aethiopicus (under the name A. densiflorus) and A. scandens are listed on the New Zealand National Pest Plant Accord since they are invasive plants.

A. setaceus is officially recognized as an invasive species in Rio Grande do Sul State, Brazil.^[12]

Gallery

• 

  Asparagus acutifolius

• 

  Asparagus aethiopicus

• 

  Asparagus asparagoides

• 

  Asparagus densiflorus

• 

  Asparagus falcatus

• 

  Asparagus fallax

• 

  Asparagus officinalis

• 

  Asparagus setaceus

• 

  Asparagus stipularis

• 

  Asparagus tenuifolius

• 

  Asparagus umbellatus

• 

  Asparagus verticillatus

References

Asparagus es un género con unas 400 especies descritas de plantas angiospermas de la familia Asparagaceae.

Generalidades

El género Asparagus pertenece a la familia Asparagaceae de las Liliaceae, y posee numerosas especies nativas de África, Asia y Europa. El género incluye una gran variedad de formas vivas, adaptadas a hábitats desde selva tropical a semi-desierto. Muchas son plantas trepadoras. Las diferencias de aspecto se deben a su adaptación a las comunidades y los ecosistemas en que se producen. Los procesos ecológicos y evolutivos las mantienen en constante cambio y adaptación todavía. La mayoría son dispersadas por aves. Producen semillas esféricas o subesféricas de 4-7 mm de diámetro dentro de una baya esférica, de 4,5-10 mm de diámetro de color rojo.

Se desarrollan fundamentalmente en las regiones templadas y subtropicales, siendo plantas herbáceas perennes o subarbustos dioicos, trepadores y espinosos. Muchas especies, particularmente de África, fueron incluidas en géneros distintos, como Protasparagus y Myrsiphyllum . Sin embargo, forman parte de estas especies cambiadas como respuesta al medio. Las especies de este género varían desde hierbas armadas con nombres vernáculos tales como "garra de gato" y " no te muevas" n bietjie "(literalmente," espera un poco "). En Canarias y Madeira, varias especies (Asparagus umbellatus Asparagus scoparius, etc.) crecen en el hábitat húmedo denominado laurisilva y han preservado la forma original de las hojas. En el clima más seco del Mediterráneo, el género Asparagus ha evolucionado desde el Terciario a formas espinosas adaptadas a la sequía.

La vistosidad del follaje, viene muchas veces de modificaciones de las ramas. La mayoría de especies realiza la fotosíntesis en los tallos, llamados phylloclados, cladofilos o cladodios solitarios, los tallos son filiformes o escuamiformes de 2-9 × 0,3-0,5 mm., al no tener hojas verdaderas ya que las hojas quedan reducidas a escamas.

Son plantas dioicas, con flores masculinas y femeninas en plantas separadas. Tienen flores actinomorfas, unisexuales, hermafroditas o polígamas, con pedicelos articulados y solitarias o dispuestas en umbelas o racimos. Posee 6 tépalos libres o unidos en la base y 6 estambres filamentosos, filiformes o aplanados. El ovario es unicarpelar con 2 o más óvulos por lóculo. La mayoría de especies poseen raíces tuberosas con numerosos tubérculos translúcidos de forma elipsoidal. Tradicionalmente se han empleado algunas especies como alimento, sobre todo los brotes jóvenes, aunque muchas de ellas se cultivan como plantas ornamentales en maceta.

Especies como Asparagus setaceus están finamente ramificadas. Las especies más populares son Asparagus plumosus, Asparagus densiflorus, Asparagus sprengeri, Asparagus officinalis, Asparagus schoberioides y Asparagus cochinchinensis.

Taxonomía

El género fue descrito por Carlos Linneo y publicado en Species Plantarum 1: 313–314. 1753.^[2]​

Etimología

Asparagus: nombre genérico que proviene del griego:"a" como partícula negativa y "speirs" como semilla; se refiere a que se puede multiplicar por vía vegetativa.

Especies seleccionadas

• Asparagus abyssinicus Hochst. ex A.Rich.
• Asparagus acicularis F.T.Wang & S.C.Chen
• Asparagus acutifolius L.
• Asparagus aetnensis Tornab.
• Asparagus africanus Lam.
• Asparagus aggregatus (Oberm.) Fellingham & N.L.Mey.
• Asparagus albus (L.) Thunb.
• Asparagus altissimus Munby
• Asparagus asparagoides (L.) Druce
• Asparagus buxbaumius Gueldenst. ex Ledeb.
• Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop
• Asparagus horridus L.f. ex Murr.
• Asparagus maritimus L.
• Asparagus macrorrhizus Pedrol
• Asparagus officinalis L.
• Asparagus plumosus Baker = Asparagus setaceus (Kunth) Jessop
• Asparagus setaceus (Kunth) Jessop
• Asparagus sprengeri Regel
• Asparagus virgatus

Referencias

Bibliografía

1. Bailey, L.H. & E.Z. Bailey. 1976. Hortus Third i–xiv, 1–1290. MacMillan, New York.
2. Davidse, G., M. Sousa Sánchez & A.O. Chater. 1994. Alismataceae a Cyperaceae. 6: i–xvi, 1–543. In G. Davidse, M. Sousa Sánchez & A.O. Chater (eds.) Fl. Mesoamer.. Universidad Nacional Autónoma de México, México, D. F.
3. Flora of North America Editorial Committee, e. 2002. Magnoliophyta: Liliidae: Liliales and Orchidales. Fl. N. Amer. 26: i–xxvi, 1–723.
4. Gibbs Russell, G. E., W. G. M. Welman, E. Retief, K. L. Immelman, G. Germishuizen, B. J. Pienaar, M. Van Wyk & A. Nicholas. 1987. List of species of southern African plants. Mem. Bot. Surv. S. Africa 2(1–2): 1–152(pt. 1), 1–270(pt. 2).
5. Idárraga-Piedrahíta, A., R. D. C. Ortiz, R. Callejas Posada & M. Merello. (eds.) 2011. Fl. Antioquia: Cat. 2: 9–939. Universidad de Antioquia, Medellín.
6. Molina Rosito, A. 1975. Enumeración de las plantas de Honduras. Ceiba 19(1): 1–118.
7. Nasir, E. & S. I. Ali (eds). 1980-2005. Fl. Pakistan Univ. of Karachi, Karachi.
8. Schatz, G. E., S. Andriambololonera, Andrianarivelo, M. W. Callmander, Faranirina, P. P. Lowry, P. B. Phillipson, Rabarimanarivo, J. I. Raharilala, Rajaonary, Rakotonirina, R. H. Ramananjanahary, B. Ramandimbisoa, A. Randrianasolo, N. Ravololomanana, Z.S. Rogers, C.M. Taylor & G. A. Wahlert. 2011. Catalogue of the Vascular Plants of Madagascar. Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 0(0): 0–0.
9. Standley, P. C. & J. A. Steyermark. 1952. Liliaceae. In Flora of Guatemala - Part III. Fieldiana, Bot. 24(3): 59–100.
10. Stevens, W. D., C. Ulloa Ulloa, A. Pool & O. M. Montiel Jarquín. 2001. Flora de Nicaragua. Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 85: i–xlii,.
11. Vickery, A. R. 1994. 14. Asparagus L. 6: 33. In G. Davidse, M. Sousa Sánchez & A.O. Chater (eds.) Fl. Mesoamer.. Universidad Nacional Autónoma de México, México, D. F.

Aspar (Asparagus) on aspariliste sugukonda arvatud taimeperekond.

Eestis kasvab üks sellesse perekonda kuuluv pärismaine liik: harilik aspar (Aspar officinalis).

Parsat (Asparagus) on kasvisuku parsakasvien heimossa. Suvussa on 160–290 lajia, joita tavataan Euroopassa, Aasiassa, Afrikassa, Australiassa ja Meksikossa.^[1] Parsat ovat monivuotisia ruohoja tai puolipensaita. Niiden lehdet ovat suomumaiset ja lehtien sijasta vihreänä yhteyttävänä osana ovat laakaversot.

Parsalajeja

Ruokaparsa eli parsa on yleinen viljelykasvi, jonka kevätversoja käytetään vihanneksena. Esimerkiksi unelma ja hienohelma ovat huonekasvina viljeltyjä parsalajeja.

• neulaparsa (Asparagus acutifolius)
• otaparsa (Asparagus aphyllus)
  • idänotaparsa (A. aphyllus subsp. orientalis)
• puuparsa (Asparagus arborescens)
• lääkeparsa (medeola) (Asparagus asparagoides)
• Asparagus densiflorus
  • häntäparsa (Asparagus densiflorus 'Meyeri')
  • hienohelma (Asparagus densiflorus 'Sprengeri')
• köynnösparsa (Asparagus falcatus)
• anaganparsa (Asparagus fallax)
• okaparsa (Asparagus horridus)
• sutiparsa eli lanzarotenparsa (Asparagus nesiotes)
  • salvajesinsutiparsa (A. nesiotes subsp. nesiotes)
  • lanzarotensutiparsa (A. nesiotes subsp. purpuriensis)
• ruokaparsa (Asparagus officinalis)
• laidunparsa (Asparagus pastorianus)
• riippaparsa (Asparagus plocamoides)
• etelänparsa (Asparagus pseudoscaber)
• terttuparsa (Asparagus racemosus)
• pensasparsa (Asparagus retrofractus)
• makaronesianparsa (Asparagus scoparius)
• unelma (Asparagus setaceus)
  • kartioparsa (Asparagus setaceus 'Pyramidalis')
• sarjaparsa (Asparagus umbellatus)
  • madeiransarjaparsa (A. umbellatus subsp. lowei)
  • kanariansarjaparsa (A. umbellatus subsp. umbellatus)
• säleikköparsa (Asparagus verticillatus)
• sulkaparsa (Asparagus virgatus) ^[2][3]

Lähteet

• Facta, osa 7. 1970. ISBN 951-0-01487-7.

Viitteet

Aiheesta muualla

• The Plant List: Asparagus (englanniksi)
• Flora of China: Asparagus (englanniksi)

Asparagus est un genre de plantes herbacées de la famille des Liliacées en classification classique, ou des Asparagacées en classification phylogénétique. L'asperge (Asparagus officinalis) appartient à ce genre.

Certains asparagus sont utilisés comme plantes d'intérieur. Elles sont originaires d'Afrique^[1].

Galerie d'images

• Asparagus acutifolius

• Asparagus aethiopicus

• Asparagus asparagoides

• Asparagus densiflorus

• Asparagus falcatus

• Asparagus fallax

• Asparagus officinalis

• Asparagus setaceus

• Asparagus stipularis

• Asparagus tenuifolius

• Asparagus umbellatus

• Asparagus verticillatus

Liste d'espèces

• Asparagus acutifolius L.
• Asparagus africanus Lam.
• Asparagus albus L.
• Asparagus asparagoides (L.) Druce
• Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop
• Asparagus fallax Svent., 1960
• Asparagus longipes Baker
• Asparagus officinalis L., 1753 - asperge
• Asparagus setaceus (Kunth) Jessop, 1966 - Asparagus des fleuristes

Selon World Checklist of Selected Plant Families (WCSP) (16 janvier 2018)^[2] :

Notes et références

Šparoga (šparožina, lat. Asparagus), najvažniji biljni trod u porodici šparogovki (Asparagaceae) i redu šparogolike (Asparagales). Najpoznatije su vrste, oštrolisna ili divlja šparoga (Asparagus acutifolius), na cijeni kao delikatesa, te tankolisna (A. tenuifolius Lam.), morska (A. maritimus (L.) Mill.) i ljekovita šparoga (A. officinalis L.), od kojih su sve prisutna u hrvatskoj, no njihov broj vrsti iznosi preko 200.

Rod šparoga rasprostranjen je poglavito po tropskoj Africi, a znatno manje po Sredozemlju i Aziji. To su zelene trajnice ili grmovi iz čijeg se podanka razvija uspravna ili povijena stabljika. najčešće razgranjena. Cvjetovi su pojedinačni ili u cvatovima, zvonastog oblika, dvospolni ili jednospolni. Listovi su mali, ljuskasti ili kožasti, a plod je boba s jednom ili nekoliko sjemenaka.

Vrste

Galerija

• Asparagus officinalis

• Asparagus maritimus

• Asparagus acutifolius

• Asparagus laricinus

Na Zajedničkom poslužitelju postoje datoteke vezane uz: Šparoga Wikivrste imaju podatke o: Asparagus

Izvori

Hromak^[1][2] (Asparagus) je ród ze swójby hromakowych rostlinow (Asparagaceae).

Systematika

Eksistuje něhdźe 100 družinow w rodźe Asparagus z kotrychž su najwjetše na južnej kónčku Afriki, floroweho swěta Capensis, domjace. Něhdźe 15 družinow z tych wustupuja w Europje.

• de:Spitzblättriger Spargel (Asparagus acutifolius)
• de:Zier-Spargel (Asparagus densiflorus)
• de:Sicheldorn-Spargel (Asparagus falcatus)
• de:Farn-Spargel (Asparagus filicinus)
• Prawy hromak (Asparagus officinalis)
• de:Rauer Spargel (Asparagus pseudoscaber)
• de:Feder-Spargel (Asparagus setaceus)
• de:Zartblättriger Spargel (Asparagus tenuifolius)
• de:Haarblatt-Spargel (Asparagus trichophyllus)
• de:Wirtel-Spargel (Asparagus verticillatus)

Wjele hromakowych hromakow je po nowšej literaturje do rodow Protasparagus a Myrsiphyllum wurjadowane.

Nóžki

1. ↑ ^{1,0 1,1} Pawoł Völkel: Prawopisny słownik hornjoserbskeje rěče. Hornjoserbsko-němski słownik. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 2005, ISBN 3-7420-1920-1, str. 155.
2. ↑ ^{2,0 2,1} W internetowym słowniku: Spargel

Eksterne wotkazy

Asparagus L., 1753 è un genere di piante della famiglia delle Asparagaceae.^[1]

Tassonomia

Il genere comprende oltre 200 specie.^[2]

Tra queste ricordiamo:

• Asparagus acutifolius L.
• Asparagus aethiopicus L.
• Asparagus africanus Lam.
• Asparagus asparagoides (L.) Druce
• Asparagus cochinchinensis (Lour.) Merr.
• Asparagus declinatus L.
• Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop
• Asparagus falcatus L.
• Asparagus flagellaris (Kunth) Baker
• Asparagus macowanii Baker
• Asparagus maritimus (L.) Mill.
• Asparagus nesiotes Svent.
• Asparagus officinalis L.
• Asparagus racemosus Willd.
• Asparagus scandens Thunb.
• Asparagus schoberioides Kunth
• Asparagus setaceus (Kunth) Jessop
• Asparagus tenuifolius Lam.
• Asparagus umbellatus Link
• Asparagus vaginellatus Bojer ex Baker
• Asparagus virgatus Baker

Note