Pedicularis verticillata L.

Gnidosz okółkowy^[3] (Pedicularis verticillata L.) – gatunek rośliny zielnej należący do rodziny zarazowatych. Występuje w Azji, Europie i Ameryce Północnej, na północy sięgając swoim zasięgiem aż po Alaskę, Murmańsk i północną Syberię^[4]. W Polsce występuje wyłącznie w Tatrach i jest tutaj dość częsty^[5].

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, nierozgałęziona. Przeważnie z korzenia wyrasta po kilka łodyg blisko siebie. Mają wysokość 5–30 cm, są zielone i rzadko owłosione^[6].

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe, lub okółkowe (3–4 liście w okółku). Liście odziomkowe mają ogonek krótszy od blaszki, łodygowe mają krótki ogonek rozszerzający się w nasadzie. Są jajowatolancetowate, pierzastodzielne, o blaszce 3–5(8) cm długiej. Poszczególne odcinki liścia są tępo zakończone i nierówno ząbkowane. Liście łodygowe podobne do odziomkowych, tylko mniejsze. Wyrastają do samego szczytu łodygi, również w części kwiatostanowej, jako przysadki. Górą przysadki są coraz mniejsze i coraz słabiej ząbkowane^[7].

Kwiaty

Zebrane w kwiatostan w postaci szczytowego grona. Kwiaty grzbieciste, dwuwargowe, prawie siedzące. Kielich rozdęty z 5, rzadziej 3 bardzo krótkimi ząbkami, pokryty długimi włosami i rozcięty na szczycie. Ząbek szczytowy jest większy od pozostałych. Purpurowoczerwona korona o długości 17–18 mm, naga. Jej górna, hełmiasta warga nie posiada ani ząbków, ani dzióbka. Pręciki 4, dwusilne, ich długie nitki są brodate na szczytach, a pylniki wyrastają poprzecznie do nitek^[8].

Owoce

Torebka o długości 1-1,5 cm zawierająca liczne eliptyczne nasiona o długości ok. 2 mm^[7].

Biologia i ekologia

Rozwój

Jest półpasożytem. Od roślin żywicielskich pobiera wodę z solami mineralnymi. Roślina kwitnie od czerwca do sierpnia, zapylana jest wyłącznie przez trzmiele^[8].

Siedlisko

Porasta murawy, hale, skalne półki i szczeliny, ziołorośla. Populacje liczą zwykle od kilkudziesięciu do kilkuset osobników. Roślina górska, występuje od regla dolnego po piętro alpejskie (aż po najwyższe szczyty), głównie w piętrze kosówki i piętrze alpejskim. Preferuje podłoże wapienne, ale jest umiarkowanym kalcyfitem i spotkać go można również na granicie^[5].

Fitosocjologia

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Seslerietea variae^[9].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta w Polsce od 2004 r. ścisłą ochroną gatunkową, tak jak wszystkie rodzime gatunki gnidoszy. W Polsce występuje wyłącznie na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego. Nie jest zagrożony^[7].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy