Ο ιός Ζίκα (Zika, συντομογρ. ZIKV) είναι μέλος του γένους των φλαβοϊών (Flavivirus), που μεταδίδεται από τα ημερόβια κουνούπια του γένους αηδής (Aedes), όπως τον Aedes albopictus («κουνούπι-τίγρη»).
Στους ανθρώπους ο ιός αυτός προκαλεί μία ήπια ασθένεια γνωστή ως Ασθένεια του ιού Ζίκα, ασθένεια Ζίκα ή απλώς Ζίκα, η οποία από τη δεκαετία του 1950 είναι γνωστό ότι εμφανίζεται σε μία στενή ζώνη των τροπικών περιοχών στην Αφρική και την Ασία. Το 2014 ο ιός εξαπλώθηκε για πρώτη φορά προς τα ανατολικά, στη Γαλλική Πολυνησία, φθάνοντας μέχρι και το απομονωμένο Νησί του Πάσχα, και το 2015 στο Μεξικό, στην Καραϊβική, στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Στην τελευταία, η αρρώστια που προκαλεί έφθασε στα επίπεδα πανδημίας[1]
Ο ιός Ζίκα, ως φλαβοϊός, σχετίζεται με τον ιό του δυτικού Νείλου, καθώς και με τους ιούς που προκαλούν τον δάγκειο και τον κίτρινο πυρετό και την ιαπωνική εγκεφαλίτιδα[2]. Η ασθένεια που προκαλεί είναι πράγματι παρόμοια με μία ήπια μορφή δάγγειου πυρετού[2] και δεν υπάρχει μέχρι σήμερα εμβόλιο για αυτή. Υπάρχει πιθανότατα σχέση ανάμεσα στον πυρετό Ζίκα και στην εμφάνιση μικροκεφαλίας σε νεογέννητα βρέφη από μετάδοση από τη μητέρα στο έμβρυο[3][4][5], καθώς και μια ισχυρότερη συσχέτιση με νευρολογικά σύνδρομα σε προσβαλλόμενους ενήλικες, όπως είναι το σύνδρομο Guillain-Barré[6].
Τον Ιανουάριο του 2016 τα Κέντρα για τον Έλεγχο και την Πρόληψη Ασθενειών (CDC) των ΗΠΑ εξέδωσαν μία ταξιδιωτική οδηγία για τις χώρες που έχει ανιχνευθεί ο ιός, με συστάσεις για αυξημένα μέτρα προστασίας και αποφυγή του ταξιδιού για έγκυες γυναίκες[7][8], ενώ άλλες χώρες ή υπηρεσίες υγείας εξέδωσαν και αυτές λίγο αργότερα παρόμοιες ταξιδιωτικές προειδοποιήσεις[9][10]. Η Κολομβία, η Δομινικανή Δημοκρατία, ο Ισημερινός, το Ελ Σαλβαδόρ και η Τζαμάικα συμβούλευσαν τις γυναίκες να αποφύγουν εγκυμοσύνες μέχρι την απόκτηση περισσότερων γνώσεων σχετικά με επιπτώσεις από την προσβολή από τον ιό στα έμβρυα[10][11].
Ο ιός Ζίκα, όπως και άλλοι ιοί της οικογενείας του, διαθέτει θύλακα και έχει σχήμα κανονικού εικοσαέδρου και μονό συνεχές γονιδίωμα από RNA. Συγγενεύει περισσότερο από όλους με τον ιό Spondweni, με τον οποίο έχει κοινή καταγωγή[12][13].
Ο ιός Ζίκα απομονώθηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1947 από έναν πίθηκο μακάκο (rhesus macaque) που βρισκόταν μέσα σε κλουβί στο δάσος Ζίκα της Ουγκάντα, κοντά στη Λίμνη Βικτόρια, από επιστήμονες του Ερευνητικού Ινστιτούτου για τον Κίτρινο Πυρετό. Ακολούθησε μία δεύτερη απομόνωση, από το κουνούπι Aedes africanus, στην ίδια τοποθεσία τον Ιανουάριο του 1948.[14] Μόλις ο μακάκος εμφάνισε πυρετό, οι ερευνητές απομόνωσαν στο πλάσμα του έναν μεταδοτικό παράγοντα που περιγράφηκε για πρώτη φορά ως «ιός του Ζίκα» το 1952. Το 1968 απομονώθηκε για πρώτη φορά σε ανθρώπους, στη Νιγηρία[15]. Από το 1951 μέχρι το 1981 ενδείξεις για προσβολή του ανθρώπου από τον ιό αναφέρθηκαν και σε άλλες αφρικανικές χώρες, όπως οι Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Αίγυπτος, Γκαμπόν, Σιέρα Λεόνε, Τανζανία, αλλά και σε ασιατικές, όπως η Ινδία, η Ινδονησία, η Μαλαισία, οι Φιλιππίνες, η Ταϊλάνδη και το Βιετνάμ[15].
Διακρίνονται δύο καταγωγικοί τύποι (lineages) του ιού Ζίκα, η αφρικανική και η ασιατική[16]. Φυλογενετικές μελέτες υποδεικνύουν ότι ο ιός που εξαπλώθηκε στην Αμερική προήλθε μάλλον από τη Γαλλική Πολυνησία[16] Πλήρεις ακολουθίες του γονιδιώματος στελεχών του ιού Ζίκα έχουν δημοσιευθεί[17]. Πρόσφατα προκαταρκτικά ευρήματα αποκαλύπτουν μία πιθανή αλλαγή στη χρήση του κωδικονίου της μη δομικής πρωτεΐνης 1, που ίσως να αύξησε τον ρυθμό του πολλαπλασιασμού του μέσα στο ανθρώπινο σώμα[18].
Ο ιός Ζίκα μεταδίδεται από ημερόβια κουνούπια και έχει απομονωθεί από είδη του γένους αηδής (Aedes),πιθανον να μεταδίδεται και απο το
Aedes albopictus («κουνούπι-τίγρης»), όπως και από δενδρόβια κουνούπια όπως τα είδη Aedes africanus, A. apicoargenteus, A. furcifer, A. hensilli, A. luteocephalus και A. vitattus. Μελέτες δείχνουν ότι ο χρόνος εξωτερικής επωάσεως μέσα στα κουνούπια είναι περίπου 10 ημέρες[15]. Ο ιός μπορεί να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω σεξουαλικών σχέσεων και δια του πλακούντα προσβάλλοντας έμβρυα.
Τα σπονδυλωτά ζώα που φιλοξενούν τον ιό είναι κυρίως οι πίθηκοι και οι άνθρωποι. Πριν από την τρέχουσα πανδημία, που άρχισε το 2007, ο ιός Ζίκα «σπανίως προκαλούσε μεταδοτικές προσβολές»[6].
Ο δυνητικός κίνδυνος από τον ιό Ζίκα προσδιορίζεται από την κατανομή των κουνουπιών-φορέων του. Η παγκόσμια κατανομή του συνηθέστερα ταυτιζόμενου φορέα του, του A. aegypti, επεκτείνεται διαρκώς εξαιτίας του παγκόσμιου εμπορίου και των ταξιδιών[19], και σήμερα είναι η ευρύτερη που έχει καταγραφεί ποτέ σε όλες τις ηπείρους[20]. Πληθυσμός κουνουπιών ικανών να μεταδώσουν τον ιό Ζίκα έχει βρεθεί στην Ουάσινγκτον με γενετικές ενδείξεις ότι έχουν επιβιώσει τουλάχιστον τους 4 τελευταίους χειμώνες εκεί[21]. Οι συγγραφείς της μελέτης συμπεραίνουν ότι τα κουνούπια προσαρμόζονται σε ψυχρότερες κλιματικές συνθήκες.
Πρόσφατες αναφορές στις ειδήσεις έχουν επιστήσει την προσοχή στη διάδοση του ιού Ζίκα στη Νότια Αμερική και την Καραϊβική[22]. Οι χώρες και τα εδάφη που έχουν ταυτοποιηθεί μέχρι στιγμής από τον Παναμερικανικό Οργανισμό Υγείας (PAHO) ως «τοπικής μεταδόσεως του ιού» είναι οι εξής: Μπαρμπάντος, Βολιβία, Βραζιλία, Κολομβία, Δομινικανή Δημοκρατία, Ισημερινός, Ελ Σαλβαδόρ, Γαλλική Γουιάνα, Γουαδαλούπη, Γουατεμάλα, Γουιάνα, Αϊτή, Ονδούρες, Μαρτινίκα, Μεξικό, Παναμάς, Παραγουάη, Πουέρτο Ρίκο, Σαιντ Μάρτιν, Σουρινάμ και Βενεζουέλα[23][24]
Το 2015, RNA του ιού ανιχνεύθηκε στο αμνιακό υγρό δύο εμβρύων, μία ένδειξη ότι είχε διαπεράσει τον φραγμό του πλακούντα και θα μπορούσε να μεταδοθεί από τη μητέρα στο έμβρυο[25].
Τον Δεκέμβριο του 2015 υπήρξαν υποψίες ότι η μετάδοση του ιού Ζίκα μέσα από τον πλακούντα στο έμβρυο μπορεί να προκαλεί μικροκεφαλία και εγκεφαλικές βλάβες[4][26]. τον ίδιο μήνα, το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Πρόληψη και τον Ελεγχο των Ασθενειών εξέδωσε μία περιεκτική ενημέρωση για τον πιθανό συσχετισμό του ιού με τη συγγενή μικροκεφαλία[27], ενώ το αμερικανικό CDC ανακοίνωσε: «`Εχουν υπάρξει αναφορές συγγενούς μικροκεφαλίας σε βρέφη μητέρων οι οποίες είχαν προσβληθεί από τον ιό Ζίκα όταν ήταν έγκυες. Οι προσβολές από τον ιό έχουν επιβεβαιωθεί σε πολλά βρέφη με μικροκεφαλία, αλλά δεν είναι γνωστό πόσες από τις περιπτώσεις μικροκεφαλίας συνδέονται με τη μόλυνση από τον ιό Ζίκα.»[28].
Στην επιδημία της Γαλλικής Πολυνησίας, 73 κρούσματα συνδρόμου Guillain-Barré και άλλες νευρολογικές παθήσεις καταγράφηκαν σε έναν πληθυσμό 270.000 και ίσως να αποτελούν επιπλοκές από τη μόλυνση με τον ιό Ζίκα[6].
Ο ιός Ζίκα (Zika, συντομογρ. ZIKV) είναι μέλος του γένους των φλαβοϊών (Flavivirus), που μεταδίδεται από τα ημερόβια κουνούπια του γένους αηδής (Aedes), όπως τον Aedes albopictus («κουνούπι-τίγρη»).
Στους ανθρώπους ο ιός αυτός προκαλεί μία ήπια ασθένεια γνωστή ως Ασθένεια του ιού Ζίκα, ασθένεια Ζίκα ή απλώς Ζίκα, η οποία από τη δεκαετία του 1950 είναι γνωστό ότι εμφανίζεται σε μία στενή ζώνη των τροπικών περιοχών στην Αφρική και την Ασία. Το 2014 ο ιός εξαπλώθηκε για πρώτη φορά προς τα ανατολικά, στη Γαλλική Πολυνησία, φθάνοντας μέχρι και το απομονωμένο Νησί του Πάσχα, και το 2015 στο Μεξικό, στην Καραϊβική, στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Στην τελευταία, η αρρώστια που προκαλεί έφθασε στα επίπεδα πανδημίας
