Solanacées

Multimedia w Wikimedia Commons

Psiankowate (Solanaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu psiankowców. Obejmuje 102 rodzaje liczące ok. 2460 gatunków^[1]. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem okolic okołobiegunowych^[1], przy czym największe zróżnicowanie jest w Ameryce Środkowej i Południowej, gdzie występują 63 rodzaje z ok. 1,2 tys. gatunków. Bardzo liczne gatunki występują także w tropikalnej Afryce, kilka rodzajów jest też endemicznych dla Australii. Rośliny te zasiedlają najróżniejsze siedliska od pustyń po wilgotne lasy równikowe. Wyróżniają się obecnością różnych alkaloidów. Do rodziny tej należy wiele ważnych roślin użytkowych. Przykładami roślin jadalnych są: ziemniak, pomidor, papryka, bakłażan, do popularnych używek należy tytoń szlachetny, stany odurzenia powoduje lulecznica i bieluń, wiele gatunków wykorzystywanych jest leczniczo lub jako rośliny magiczne (np. mandragora)^[2].

Morfologia

Pokrój

Rodzina obejmuje rośliny najróżniejszych form życiowych – od roślin jednorocznych, poprzez byliny, epifity, pnącza zielne i liany, po krzewy (np. kolcowój Lycium, Cestrum) i drzewa (niektóre gatunki z rodzajów psianka Solanum i Cyphomanda)^[2]. Łodygi nierzadko kolczaste, bardzo rzadko cierniste. Pędy pokryte włoskami pojedynczymi, gwiazdkowatymi, czasem gruczołowatymi^[3].

Liście

Skrętoległe, zwykle proste, ale u wielu przedstawicieli też złożone. Całobrzegie lub w różny sposób wcinane. Bez przylistków^[2][3].

Kwiaty

Przeważają kwiaty obupłciowe, rzadkie są jednopłciowe. Zwykle o symetrii promienistej, ale też bywają mniej lub bardziej grzbieciste. Skupione w różnie wykształconych wierzchotkach na szczycie pędów lub w kątach liści, czasem pojedyncze (psianka, mandragora, Nierembergia). Działki kielicha zazwyczaj w liczbie 5 (rzadziej 4 lub więcej, do 7), w jednym okółku, zwykle trwałe, a czasem znacznie powiększające się w czasie owocowania (miechunka, nikandra). Płatki korony w takiej liczbie jak działki, w różnym stopniu zrośnięte, często okazałe i efektownie barwione, spłaszczone, lejkowate, dzwonkowate lub rurkowate. Pręcików występują w liczbie 4, 5, 8 lub 10. Słupek górny, dwukrotny (tylko u Nicandra z 3–5 owocolistków, a z jeszcze większej liczby u Nolana)^[2].

Owoc

Bardzo zróżnicowane. Zazwyczaj jagody lub torebki, ale także pestkowce i rozłupnia^[2].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[1]

Rodzina siostrzana w stosunku do powojowatych (Convolvulaceae).

psiankowce

Montiniaceae

Sphenocleaceae

Hydroleaceae

powojowate Convolvulaceae

psiankowate Solanaceae

Podział według APweb i GRIN^[4]

psiankowate

Schizanthoideae

Goetzeoideae

Duckeodendroideae

Browallioideae/Cestroideae

Schwenkioideae

Petunioideae

Nicotianoideae

Solanoideae

Podrodzina Schizanthoideae Hunziker

• Schizanthus Ruiz & Pav. – motylek

Podrodzina Goetzeoideae Thorne & Reveal

• Coeloneurum Radlk.
• Espadaea A. Rich.
• Goetzea Wydler
• Henoonia Griseb.
• Metternichia J. C. Mikan
• Tsoala Bosser & D'Arcy

Podrodzina Duckeodendroideae Reveal

• Duckeodendron Kuhlm.

Podrodzina Browallioideae Kosteletzky/Cestroideae Burnett

• Benthamiella Speg.
• Browallia L. – browalia
• Cestrum L. – mrzechlina
• Protoschwenckia Soler.
• Reyesia Gay
• Salpiglossis Ruiz & Pav. – tujałka
• Sessea Ruiz & Pav.
• Streptosolen Miers
• Vestia Willd.

Podrodzina Schwenckioideae

• Heteranthia Nees & Mart.
• Melananthus Walp.
• Schwenckia D. Royen ex L.

Podrodzina Petunioideae Thorne & Reveal

• Bouchetia Dunal
• Brunfelsia L. – brunfelsia
• Calibrachoa Cerv.
• Fabiana Ruiz & Pav.
• Hunzikeria D'Arcy
• Leptoglossis Benth.
• Nierembergia Ruiz & Pav.
• Petunia Juss. – petunia
• Plowmania Hunz. & Subils
• mieszaniec międzyrodzajowy: ×Petchoa J. M. H. Shaw (= Petunia × Calibrachoa)

Podrodzina Nicotianoideae Miers

• Anthocercis Labill.
• Anthotroche Endl.
• Crenidium Haegi
• Cyphanthera Miers
• Duboisia R. Br.
• Grammosolen Haegi
• Nicotiana L. – tytoń
• Symonanthus Haegi

Podrodzina Solanoideae Kosteletzky

Incertae sedis:

• Benthamiella Spegazzini
• Combera Sandwith
• Pantacantha Speg.

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), podrząd Solanineae Engl., rodzina psiankowate (Solanaceae Juss.)^[5]

Pozycja w systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne, klasa Magnoliopsida, podklasa Asteridae, rząd psiankowce (Solanales), rodzina psiankowate (Solanaceae).

Pozycja w systemie Takhtajana (1997)

Gromada okrytonasienne, klasa Magnoliopsida, podklasa jasnotowe (Lamiidae), nadrząd Solananae, rząd psiankowce (Solanales), rodzina psiankowate (Solanaceae).

Osobny artykuł: Systematyka psiankowatych według Takhtajana.

Zastosowanie

Niektóre gatunki są uprawiane jako warzywa, np. ziemniak, pomidor. Wiele gatunków jest silnie trujących, a jednocześnie cenionych w lecznictwie. Niektóre gatunki są uprawiane jako używki, np. tytoń szlachetny.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Solanaceae Juss. [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)