Anacardiers

Nanerczowate (Anacardiaceae R.Br.) – rodzina roślin z rzędu mydleńcowców (Sapindales). Należy tu ok. 80 rodzajów z co najmniej 873 gatunkami^[1] występującymi głównie w tropikach. Nieliczni przedstawiciele rosną w klimacie umiarkowanym na półkuli północnej sięgając po południową Kanadę, południową Europę, Koreę i Japonię; na półkuli południowej sięgają po Patagonię, południowe krańce Afryki, południowo-wschodnią Australię^[2]. Niektórzy przedstawiciele rodziny mają duże znaczenie użytkowe. Szeroko rozpowszechniony w uprawie został nanercz zachodni dostarczający tzw. „jabłka nanerczowego” (soczysta szypuła owocu) oraz właściwych owoców, którymi są orzechy nanerczowe zwane też nerkowcami i orzechami cashew. Także owoce innych gatunków z tego rodzaju są jadalne. Mango indyjskie dostarcza owoców zwanych mango i jest bardzo rozpowszechnionym gatunkiem owocowym w tropikach. Jadalne owoce daje także pistacja właściwa (zob. orzeszki pistacjowe) i pistacja atlantycka oraz wiele innych gatunków z tej rodziny. Roślinami z których wytwarza się przyprawy są m.in. sumak garbarski i schinus brazylijski (pieprz brazylijski zwany też czerwonym). Wykorzystuje się żywice i gumy drzew z tego rodzaju, z owoców i galasów niektórych gatunków sumaków wytwarza się barwniki. Szereg gatunków dostarcza cenionego drewna. Liczne gatunki są też uprawiane jako ozdobne, w strefie klimatu umiarkowanego, w tym w Polsce to głównie sumak octowiec i perukowiec podolski, w obszarach cieplejszych także: schinus peruwiański, pistacja chińska, Harpephyllum caffrum, Rhodosphaera rhodanthema, Searsia lancea^[2].

Rośliny z tej rodziny zawierają często związki działające silnie drażniąco, powodując dermatozy w przypadku kontaktu i reakcje alergiczne w przypadku spożycia. Do związków tych należą katechole, rezorcyna i inne związki fenolowe. Szczególnie problematyczne są różne gatunki z rodzaju Toxicodendron^[2]. Rośliny z tej rodziny cechują się obecnością przewodów żywicznych w różnych organach, często silnie wysycona żywicami jest kora^[2]. Występują w nich też przewody z sokiem mlecznym^[3], który czernieje w kontakcie z powietrzem^[2]. W roślinach tych obficie występują poza tym garbniki, olejki eteryczne, balsamy i śluzy^[3].

Morfologia

Pokrój

Drzewa, krzewy i pnącza^[2].

Liście

Skrętoległe, rzadko naprzeciwległe. Blaszka pojedyncza lub złożona – trójlistkowa lub pierzasta, rzadziej liście dłoniasto złożone lub dwulistkowe. Przylistków brak. Listki na osi osadzone naprzeciwlegle lub skrętolegle^[2].

Kwiaty

Zebrane są w wyrastające w kątach liści lub szczytowo wiechy lub kłosy, rzadko rozwijają się bezpośrednio na pniu (kaulifloria) lub pojedynczo. Kwiaty są obupłciowe lub jednopłciowe i zwykle wówczas rośliny są dwupienne. Kwiaty są promieniste (rzadko słabo grzbieciste) i wyrastają na często członowanych szypułkach^[2]. Dno kwiatowe różnie wykształcone – często z gynoforem i dyskiem, czasem wykształcone kubeczkowato i wówczas obejmuje w różnym stopniu zalążnię^[3]. Działki kielicha występują w liczbie od trzech do pięciu i są u nasady częściowo zrośnięte. Bywają trwałe i podczas owocowania mogą się powiększać. Płatków korony jest zwykle od czterech do pięciu (rzadziej 3, 6 do 8 lub są całkiem zredukowane) i są wolne lub zrośnięte. Pręcików jest zwykle dwa razy tyle co płatków czasem jest tylko jeden lub znacznie więcej – ponad 100. Czasem tylko pojedynczy lub dwa pręciki są płodne, a pozostałe wykształcają się jako prątniczki. Ich nitki u niektórych przedstawicieli zrastają się u dołu. Pylniki otwierają się podłużnym pęknięciem. Zalążnia jest górna^[2] lub wpół dolna z powodu obrastania przez dno kwiatowe^[3] i tworzona jest przez jeden do pięciu zrośniętych owocolistków, z których każdy tworzy własną komorę zawierającą po jednym zalążku. Szyjek słupka jest od 1 do 5, wolnych lub zrastających się^[3]. Znajdujące się na ich szczycie znamiona są główkowate, dyskowate, podzielone na łatki lub pochwowate^[2].

Owoce

Najczęściej pestkowce, rzadziej niełupki, skrzydlaki, mieszki i jagody^[2]. Zawierają od jednego do wielu nasion o dużym zarodku i zredukowanym bielmie^[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina siostrzana dla osoczynowatych Burseraceae, umieszczana w rzędzie mydleńcowców Sapindales w obrębie kladu różowych obejmującego część roślin okrytonasiennych^[1].

mydleńcowce

Biebersteiniaceae

łużnikowate Nitrariaceae

Kirkiaceae

osoczynowate Burseraceae

nanerczowate Anacardiaceae

mydleńcowate Sapindaceae

biegunecznikowate Simaroubaceae

meliowate Meliaceae

rutowate Rutaceae

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rutanae Takht., rząd Burserales Baskerville, podrząd Anacardiineae Engl., rodzina nanerczowate (Anacardiaceae Lindl.)^[4].

Wykaz rodzajów^[5]

Podrodzina Spondiadoideae Takhtajan

Podrodzina Anacardioideae Takhtajan

Przypisy