Hullukaalit

Lulek (Hyoscyamus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny psiankowatych^[1]. Obejmuje ok. 15^[3]–20 gatunków występujących w Eurazji – na wschodzie po Chiny i w północnej Afryce – na południu sięgając po Somalię^[4] (w Europie 5 gatunków^[3]). Niektóre gatunki bywają uprawiane^[5]. W Polsce jako zadomowiony antropofit rośnie lulek czarny (Hyoscyamus niger) i jako efemerofit lulek biały (Hyoscyamus albus)^[6]. Rośliny z tego rodzaju, podobnie jak wiele innych psiankowatych, są silnie trujące, ale w przeszłości, zwłaszcza lulek czarny, były stosowane w medycynie (np. w starożytnej Asyrii używano lulka do uśmierzania bólu zęba) i jako narkotyk^[4]. W małych dawkach ułatwia zasypianie, w większych powoduje halucynacje, w tym wrażenie bycia pokrytym włosami na podobieństwo wilkołaka. Lulek został użyty jako trucizna w morderstwie dokonanym przez dr. Crippena w 1910^[3]. Stosowany był do ogłuszania ptactwa (np. w celu ułatwienia jego kradzieży), ale też do zwalczania szkodników roślin^[4].

Morfologia

Pokrój

Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 1 m wysokości^[3], o pędach prosto wzniesionych lub rozpościerających się, pokrytych prostymi włoskami gruczołowatymi^[5].

Liście

Pojedyncze^[3], skrętoległe, ale też czasem skupione w rozetę przyziemną, siedzące lub krótkoogonkowe, czasem całobrzegie, ale na ogół zatokowo wcinane, grubo ząbkowane lub pierzasto klapowane^[5]. Zwykle cienkie i lepkie od pokrywających je włosków gruczołowych^[3].

Kwiaty

Wyrastają pojedynczo w kątach liści, czasem skupione w górnej, pastorałowato wygiętej części pędu na podobieństwo grona lub kłosa^[5]. Kielich zrosłodziałkowy, rurkowaty. Korona kwiatu szeroko dzwonkowata, zrosłopłatkowa, w kolorze fioletowym, zielonkawym, białym lub żółtym, często z ciemniejszym żyłkowaniem^[3]. Nitki 5 pręcików zrośnięte z nasadą korony. Zalążnia górna, dwukomorowa, z licznymi zalążkami, szyjka słupka pojedyncza, zakończona zaokrąglonym znamieniem^[3].

Owoce

Wielonasienne, suche torebki zamknięte w trwałym i powiększającym się w czasie owocowania kielichu. Nasiona brązowe, drobne^[3].

Systematyka

Rodzaj z plemienia Hyoscyameae i podrodziny Solanoideae z rodziny psiankowatych Solanaceae^[7].

Wykaz gatunków^[8]

• Hyoscyamus albus L. – lulek biały
• Hyoscyamus aureus L. – lulek złoty
• Hyoscyamus desertorum (Aschers. & Boiss.) Tackholm
• Hyoscyamus flaccidus C.Wright
• Hyoscyamus insanus Stocks
• Hyoscyamus muticus L.
• Hyoscyamus niger L. – lulek czarny
• Hyoscyamus pusillus L.
• Hyoscyamus reticulatus L.
• Hyoscyamus squarrosus Griff.

Przypisy