Palmyrapalmut

Winodań^[3], borazus^[3], palma winna^[4] (Borassus L.) – rodzaj roślin z rodziny arekowatych (Arecaceae). Zalicza się do niego 5 gatunków^[5]. Występują one na obszarze od tropikalnej Afryki, poprzez Madagaskar, Azję Południową i Południowo-Wschodnią po Nową Gwineę^[6][7]. Uprawiana i wszechstronnie wykorzystywana jest winodań wachlarzowata (jeden z tamilskich poematów wymienia jej 801 zastosowań)^[3]. Użyteczne są wszystkie części rośliny, przy czym za najważniejszy produkt uznaje się słodki sok, z którego sporządza się napój toddy^[3][7]. Spożywa się także jako tzw. „palmową kapustę” pąk liściowy winodani abisyńskiej^[3].

Morfologia

Winodań abisyńska

Pokrój

Wysokie palmy (winodań wachlarzowata osiąga 30 m wysokości^[3], zwykle jednak do 20 m^[7]) o kłodzinie często w górnej połowie zgrubiałej^[8], osiągającej do 1 m średnicy^[7]. Kłodzina nie rozgałęzia się, o ile nie zostanie uszkodzona. Osłonięta jest przez jakiś czas przez martwe nasady liści, które z czasem opadają pozostawiając na nagim pniu wyraźne, okazałe blizny^[7].

Liście

Masywne, wachlarzowate liście osiągają średnicę 1,2 m^[6] i długość do 2 m^[3]. Skupione są po 12–40^[9] w pióropusz na szczycie pędu^[3]. U nasady są pochwiaste, przy czym przy samym pniu pochwa ma postać sieci zdrewniałych włókien. Tęgi ogonek liściowy jest płaski od góry i półokrągły od dołu, z krawędziami w różnym stopniu uzbrojonymi w kolce lub nagimi. Szeroko dłoniasto (wachlarzowato) podzielona blaszka liściowa rozdziela się do 1/3 lub połowy swego promienia na listki, których może być do 130^[7]. Na szczytach czasem dodatkowo się one rozdzielają^[9]. W miejscu połączenia blaszki z ogonkiem, po obu stronach liścia znajduje się okazała hastula^[6][9]. Liście mają często kolor żółtawozielony^[6].

Kwiaty

Rośliny dwupienne, rzadko z kwiatami męskimi i żeńskimi na jednym osobniku^[7]. Kwiaty żeńskie zebrane są w proste kłosokształtne kwiatostany, a męskie w kwiatostany kłosokształtne rozgałęzione^[7]. Kwiatostany wyrastają zwykle po 1–3 w kątach liści i są zwisające^[9]. Oba typy kwiatostanów są grube^[9], długie i wsparte licznymi podsadkami. Kwiaty męskie są bardzo drobne, zebrane po ok. 30 w kątach przysadek^[9]. Składają się z podwójnego okółka okwiatu, z wewnętrznymi listkami mniejszymi od zewnętrznych. Pręcików jest 6, u nasady zrosłych z listkami wewnętrznego okółka, ich pylniki są okazałe i podługowate. Kwiaty żeńskie wyrastają pojedynczo w kątach przysadek, są stosunkowo duże, ze skórzastym^[9] lub mięsistym, kulistawym okwiatem^[7]. Otula on 6–9 prątniczków i położoną centralnie kulistą, 3- lub 4-komorową zalążnię^[6].

Owoce

Pestkowce^[3] osiągające do 35 cm długości^[7] o kształcie nieregularnie kulistawym^[9]. Owocnia jest skórzasta, o barwie od zielonej, pomarańczowej do czarnej. Mezokarp jest soczysty i wonny, z podłużnymi włóknami. Gruby, zdrewniały i rozmaicie ornamentowany endokarp otacza każdą z osobna komorę z pojedynczym nasionem. W każdym owocu rozwija się od 1 do 3 nasion^[7].

Systematyka

Rodzaj z podplemienia Lataniinae, plemienia Borasseae i podrodziny Coryphoideae Burnett w obrębie rodziny arekowatych (Arecaceae)^[1][7]. Uznawany jest za takson monofiletyczny^[7].

Wykaz gatunków^[5]

• Borassus aethiopum Mart. – winodań abisyńska^[3], palma etiopska^[4]
• Borassus akeassii Bayton, Ouédr. & Guinko
• Borassus flabellifer L. – winodań wachlarzowata^[3], palma winna biczowa^[4]
• Borassus heineanus Becc.
• Borassus madagascariensis (Jum. & H.Perrier) Bojer ex Jum. & H.Perrier

Przypisy