Multimedia w Wikimedia Commons Urzet barwierski (Isatis tinctoria) – gatunek rośliny należący do rodziny kapustowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
Pochodzi z obszarów stepowych południowo-wschodniej części Europy, z Kaukazu, Azji Mniejszej. Obecnie występuje w prawie całej Europie, przeważnie jako zdziczały z upraw[2]. Występuje także w Algierii i Maroku[3]. Status gatunku we florze Polski: kenofit, efemerofit, w stanie dzikim jest w Polsce bardzo rzadki[4].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina 50-140 cm wysokości, wzniesiona, okazała.
- Łodyga
- Od spodu miękko owłosiona, ku górze naga i niebieskawo oszroniona
- Liście
- Dolne liście łodygowe na ogonkach, jajowate. Górne liście siedzące, strzałkowate, obejmujące łodygę.
- Kwiaty
- Liczne, żółte, zebrane w baldachowatowiechowate kwiatostany. Płatki korony prawie dwa razy dłuższe od działek kielicha. Kielich 4-działkowy, korona 4-płatkowa, 6 pręcików, 1 słupek.
- Owoce
- Zwisające, pojedyncze łuszczyny, długie do 2,5 cm, przy dojrzewaniu ciemniejące do czarnego fioletu.
-
Korzeń[5]
- Walcowaty, lekko powyginany, o długości 10–20 cm i średnicy 0,5–1 cm. Powierzchnia zewnętrzna szarawożółta lub brunatnawożółta. Podłużnie pomarszczony z poprzecznymi przetchlinkami, z korzonkami bocznymi lub śladami po nich. Kłącze lekko rozszerzone wykazujące obecność ciemnozielonych lub ciemnobrunatnych nasad ogonków liściowych, zebranych w okółki i zwarte guzkowate zespoły. Przełam jest żółtawobiały, brunatny lub ciemnobrunatny w części korowej, a żółty lub brunatny w części drewna.
Biologia i ekologia
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Kwitnie od maja do lipca. Siedlisko: przydroża, kamieniołomy, nasypy, winnice, suche murawy, miejsca ruderalne na glebach wapiennych, bogatych w azot.
Zastosowanie
-
Surowiec zielarski[5]
- Korzeń urzetu barwierskiego (Isatidis radix) – wysuszony korzeń o zawartości nie mniej niż 1,0% argininy.
Inne zastosowania
- Jedna z najstarszych znanych ludziom roślin barwierskich. Urzet został sprowadzony do Europy już w starożytności ze względu na dużą zawartość niebieskiego barwnika indygo, który pozyskuje się z liści[6]. Fermentujący barwnik wytwarza odrażający zapach. Z tego też względu angielska królowa Elżbieta I zakazała uprawy urzetu barwierskiego w odległości 5 mil od swoich pałaców[6].
-
Roślina miododajna.
- Źródło glukobrassicyny (jedzenie warzyw obfitujących w glukobrassicynę zmniejsza ryzyko nowotworów[potrzebny przypis]). Zawiera około 20 razy więcej tego związku niż brokuły.
- Jest uprawiany jako roślina ozdobna. Ozdobne są nie tylko kwitnące rośliny, ale również pędy z owocami zwisającymi na cieniutkich szypułkach. Używany bywa do suchych bukietów.
![src=]()
Barwnik (indygo) otrzymany z urzetu
Ciekawostki
- Nazwa gatunkowa tinctoria w łacinie znaczy barwiący, farbujący.
-
Celtyccy wojownicy wyciągiem z urzetu barwili sobie na niebiesko twarze i ciała[6].
- W 60 r. n.e. Boadicea (czyli zwycięska) – królowa Icenów żyjących we wschodniej Anglii, poprowadziła swoje wojska do walki z Rzymianami całkowicie rozebrana, pomalowana tylko na niebiesko barwnikiem uzyskanym z urzetu barwierskiego.
Zobacz też
Przypisy
