Sevgi çiçəyi (ing. Cyanus tchihatcheffii) - mürəkkəbçiçəklər (Asteraceae) fəsiləsindən olan, Türkiyəyə xas, nəsli tükənmə təhlükəsiylə qarşı-qarşıya olan bir çiçək növü.[1]
Ankarada çiçək dünyasında saman çiçəyi olaraq bilinən xalq arasında sevgi və ya qırmızı çiçəkli gölbaşı adıyla məşhur olan bu çiçək Hacı Həsən kəndi yaxınlığında yerləşir. Pestisidlər nəticəsində tükənmə təhlükəsi olduğu üçün, Bern Konvensiyası çərçivəsində rəsmi şəkildə qorunur. İlk olaraq 1848-ci ildə Ankaradan rusiyalı alim Pierre de Tikihchef tərəfindən toplanmışdı: Gölbaşı, Gölbək-Yavrucak. Türkiyə bitkiləri əsərində göstərilən Afyonkarahisar, Məhmətköy qeydi isə səhvən yazılmışdır.[2]
Tchihatcheff'un Kiçik Asiyaya səfərlərindən əldə etdiyi orijinal material Société botanique de Franceda saxlanılıb, sonra kolleksiyalar Parisə daxil edilib. Kiçik Asiyadan olan yeniliklər isə Fischer & C.A. tərəfindən təsvir edilmişdir.
Gölbaşı Bələdiyyəsi tərəfindən qorunan xüsusi sahədə son aylarda yer üzünə gətirilmiş endemik bitkilər siyahısında olan bitki toxumu çiçəkləmişdi. Bələdiyyə Başçısı Fatih Duruay, Sevgi Çiçəyi, 'Çəyirtkə' və 'Gəlin Düyməsi' adıyla da bilinən bu gülün yalnız Gölbaşı ilçəsində yetişdiyini söylədi. Sevgi çiçəyi nəsli kəsilməkdə olan bitki növlərinin siyahısına köçürən Başçı Duruaydır.[3]
Sevgi çiçəyi (ing. Cyanus tchihatcheffii) - mürəkkəbçiçəklər (Asteraceae) fəsiləsindən olan, Türkiyəyə xas, nəsli tükənmə təhlükəsiylə qarşı-qarşıya olan bir çiçək növü.
Ankarada çiçək dünyasında saman çiçəyi olaraq bilinən xalq arasında sevgi və ya qırmızı çiçəkli gölbaşı adıyla məşhur olan bu çiçək Hacı Həsən kəndi yaxınlığında yerləşir. Pestisidlər nəticəsində tükənmə təhlükəsi olduğu üçün, Bern Konvensiyası çərçivəsində rəsmi şəkildə qorunur. İlk olaraq 1848-ci ildə Ankaradan rusiyalı alim Pierre de Tikihchef tərəfindən toplanmışdı: Gölbaşı, Gölbək-Yavrucak. Türkiyə bitkiləri əsərində göstərilən Afyonkarahisar, Məhmətköy qeydi isə səhvən yazılmışdır.
Tchihatcheff'un Kiçik Asiyaya səfərlərindən əldə etdiyi orijinal material Société botanique de Franceda saxlanılıb, sonra kolleksiyalar Parisə daxil edilib. Kiçik Asiyadan olan yeniliklər isə Fischer & C.A. tərəfindən təsvir edilmişdir.
Василек Чихачев, йәки Чихачев головочаткаһы (лат. Centaurea tchihatcheffiiCentaurea tchihatcheffii, төр. Sevgi ÇiçeğiSevgi Çiçeği; Yanardöner) — Василектар ырыуынан үҫемлек, Астровый йәки Сложноцветный.ғаиләһенән, Эндемиктар, Төркиә территорияһында үҫә һәм юғалыу ҡурҡынысы аҫтында.
Ҡырағай тәбиғәт шарттарында үҫә, Гельбаша районының, ил Анкарала, башлыса - күл Моган эргәһендә.Халыҡ-ара тәбиғәтте һаҡлау союзы (IUCN) критерийҙары буйынса, үҫемлек төрө юҡҡа сығыу ҡурҡынысы аҫтында (CR). Ауыл хужалығында химик мәтдәләр һәм гербицидтар ҡулланыу һөҙөмтәһендә,урман ултыртыу һәм рекреацион зоналар булдырыу арҡаһында үҫемлектәр популяцияһы кәмей. Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса,Чихачев головчаткаһы Әрмәнстан ҡурсаулыҡтарҙың береһендә үҫә.
Бер йыллыҡ үҫемлек, 900-1000 метр бейеклектә, яланда һәм ауыл хужалығы баҫыуҙарында үҫә. Һабағы тура, аҫтан ботаҡлана. Япраҡтары рифленый , йөнтәҫ. Үҫемлектең сағыу сәскәләре бар, ҡыҙыл һәм ҡуйы ҡыҙыл, алһыу-ҡыҙыл, аҡһыл-алһыу төҫтәре менән айырылып тора. Сәскәләр ҡояш менән елдә бернселәйүәр, шуның арҡала халыҡ араһында уға Yanardöner тиғән исем биргәндәр, йәғни переливчатый, отлив.. Яҙҙың аҙағынан һәм йәйҙең башына тиклем сәскә ата (иң актив осоро май-июнь).
Таксономик ҡыҙыҡһыныуын тыуҙыра, сөнки бик үҙенсәлекле һәм уникаль үҙенсәлектәре бар, улар башҡа Centaurea ырыу вәкилдәрендә осрамай. Мәҫәлән, Centaurea tchihatcheffii сәскәһе яҡтылыҡты сағылдырыусы гофра япраҡлы, тигеҙ семәрле остары һәм воронка формалы. Шуныһы иғтибарға лайыҡ, василек ҡоро һәм уңдырышһыҙ ерҙә һәйбәт үҫә, 40-50 сантиметрға тиклем етә.
1848 йылда беренсе тапҡыр сәскәне, рус ғалимы Чихачев Петр Александрович, Кесе Азия ғилми экспедициялар барышында һүрәтләй. Эш оригиналы Францияла Ботаника йәмғиәтенә (de France Sociéte botanique, SBF) тапшырыла. Фәнни донъяла, был сәскә яңы төр тип, Рәсәй ботаниктары-систематиктары Ф. Б. Фишер һәм К. А. Мейер менән 6 йылдан һуң ғына,1854 йылда, танылған, tchihtcheffii Centaurea исеме бирелә.
Швейцария ботаникы Буассье, Flora orientalis тигән үҙ эшендә, был үҫемлектәрҙе ентекле һүрәтләй,[1] әммә tchihatcheffii Melanoloma исеме аҫтында. Герхард Вагеница һәм Гройтер Вернер ботаниктар был үҫемлекте тасиурлайҙар, шулай уҡ башҡа исем аҫтында — Cyanus tchihatcheffii.[2]
Беренсе тапҡыр үҫемлекте Афйонкараһисар районында, Мехметкей ауылы эргәһендә табалар, әммә әлеге ваҡытҡа тиклем, унда башҡа был сәскәләр осрамаған. Тик 1995 йылда, Гельбаши районында, Анкара унивеситетарының береһе, тикшереү эштәре үткәргәндә, тағы бер сәскәне таба, шунан һуң һаҡ аҫтына алынған.[3]
Әлеге ваҡытта үҫемлек дәүләт һаҡлауы аҫтында, популяцияны һаҡлау һәм тергеҙеү проекттары булдырыла, шулай уҡ ирекмәндәр популяцияны юҡҡа сығармау маҡсатында яһалма үрсетәләр.
2002 йылдың октябрендә Төркиәлә аҡса һуғыу йорто һирәк сәскәләр менән тәңкәләр сығарҙы, һәм улар араһында Чихачев василеғы ла була.[4]
Centaurea tchihatcheffii is a species of flowering plant in the family Asteraceae. The flowers are most attractive as the pale or dark pinkish-red marginal florets (the most frequent colour form) take on an iridescent shimmer in the sun and wind, hence the vernacular name Yanardöner, meaning ‘iridescent flower’. It flowers from late April to mid-June and in cultivation even earlier, e.g., March in Istanbul. The peak flowering period is mid-May and in earlier years it was sold in some quantity by street florists in Ankara. It is mainly bee-, bug- and beetle-pollinated. Ants play an important role in seed dispersal and the fully ripe fat achenes are a delight for pigeons which settle down to feed in large flocks. The species is of taxonomic interest as it has some rather unusual and unique features not existing in any other Centaurea. For example, the marginal florets are funnel-shaped with crenate margins. The anther-tube is provided with glands at the tips of the appendages.
Boissier (1875) established it as belonging to the genus Melanoloma Cass., proposing the combination Melanoloma tchihatchewi (Fischer & C.A. Meyer) Boiss. However, the type species of Melanoloma is Centaurea pullata which has no affinities at all with C. tchihatcheffii. The species was placed in Centaurea sect. Cyanus (Mill.) W.D.J. Koch by Wagenitz (1975) and currently in Cyanus Mill. (Cyanus tchihatcheffii (Fischer & C. A. Meyer) Wagenitz & Greuter. Three annual members of this section with which C. tchihatcheffii has a superficial resemblance are Centaurea cyanus L., the nomenclatural type, with the chromosome number of 2n = 24 (x = 12), Centaurea cyanoides Wahlenb. with 2n = 18 (x = 9) and Centaurea depressa M. Bieb. with 2n=16 (x=8), (Wagenitz and Hellwig 1996). However, C. tchihatcheffii has 2n=20, with x=10 (Gömürgen and Adigüzel 2001), the same number as occurring in the derived species of the perennial section C. sect. Protocyanus (Dobrocz.) Czerep. Centaurea tchihatcheffii Fischer & C.A. Meyer was first described in Ann. Sci. Nat. sér. 4, 1: 31 (1854).
Tchihatcheff’s original material from his travels to Asia Minor was deposited with the Société botanique de France which collections were later included in Paris (P). As the novelties from Asia Minor were described by Fischer & C.A. Meyer it would seem more likely that the specimens on which the descriptions were based were those duplicates sent to LE (thus potential holotypes) and not those remaining at P (part of the original set). Thus the holotype of Michauxia tchihatchewii Fischer & C.A. Meyer is stated as deposited in LE, and the late Jaakko Jalas (Helsinki) typified Thymus fallax with the specimen deposited at LE (holo. LE, fragm. W) and Thymus pectinatus collected by Tchihatcheff from the same locality as the Michauxia, as holo.? LE; iso. W. However, only the fragments at W, not at LE, have been seen by Jalas.
Centaurea tchihatcheffii is a species of flowering plant in the family Asteraceae. The flowers are most attractive as the pale or dark pinkish-red marginal florets (the most frequent colour form) take on an iridescent shimmer in the sun and wind, hence the vernacular name Yanardöner, meaning ‘iridescent flower’. It flowers from late April to mid-June and in cultivation even earlier, e.g., March in Istanbul. The peak flowering period is mid-May and in earlier years it was sold in some quantity by street florists in Ankara. It is mainly bee-, bug- and beetle-pollinated. Ants play an important role in seed dispersal and the fully ripe fat achenes are a delight for pigeons which settle down to feed in large flocks. The species is of taxonomic interest as it has some rather unusual and unique features not existing in any other Centaurea. For example, the marginal florets are funnel-shaped with crenate margins. The anther-tube is provided with glands at the tips of the appendages.
Boissier (1875) established it as belonging to the genus Melanoloma Cass., proposing the combination Melanoloma tchihatchewi (Fischer & C.A. Meyer) Boiss. However, the type species of Melanoloma is Centaurea pullata which has no affinities at all with C. tchihatcheffii. The species was placed in Centaurea sect. Cyanus (Mill.) W.D.J. Koch by Wagenitz (1975) and currently in Cyanus Mill. (Cyanus tchihatcheffii (Fischer & C. A. Meyer) Wagenitz & Greuter. Three annual members of this section with which C. tchihatcheffii has a superficial resemblance are Centaurea cyanus L., the nomenclatural type, with the chromosome number of 2n = 24 (x = 12), Centaurea cyanoides Wahlenb. with 2n = 18 (x = 9) and Centaurea depressa M. Bieb. with 2n=16 (x=8), (Wagenitz and Hellwig 1996). However, C. tchihatcheffii has 2n=20, with x=10 (Gömürgen and Adigüzel 2001), the same number as occurring in the derived species of the perennial section C. sect. Protocyanus (Dobrocz.) Czerep. Centaurea tchihatcheffii Fischer & C.A. Meyer was first described in Ann. Sci. Nat. sér. 4, 1: 31 (1854).
Tchihatcheff’s original material from his travels to Asia Minor was deposited with the Société botanique de France which collections were later included in Paris (P). As the novelties from Asia Minor were described by Fischer & C.A. Meyer it would seem more likely that the specimens on which the descriptions were based were those duplicates sent to LE (thus potential holotypes) and not those remaining at P (part of the original set). Thus the holotype of Michauxia tchihatchewii Fischer & C.A. Meyer is stated as deposited in LE, and the late Jaakko Jalas (Helsinki) typified Thymus fallax with the specimen deposited at LE (holo. LE, fragm. W) and Thymus pectinatus collected by Tchihatcheff from the same locality as the Michauxia, as holo.? LE; iso. W. However, only the fragments at W, not at LE, have been seen by Jalas.
