Multimedia w Wikimedia Commons Szpak balijski[4] (Leucopsar rothschildi) – gatunek ptaka z podrodziny szpaków (Sturninae) w rodzinie szpakowatych (Sturnidae). Zamieszkuje wyspę Bali, według IUCN jest krytycznie zagrożony wyginięciem.
Szpak balijski występuje endemicznie w Bali Barat National Park znajdujący się płn.-zach. części wyspy Bali[5][6]. W celach ochronnych introdukowany został na wyspie Nusa Penida znajdującej się na płd.-wsch. od Bali[7].
Gatunek i rodzaj po raz pierwszy naukowo opisał w 1912 roku niemiecki ornitolog Erwin Stresemann na łamach Bulletin of the British Ornithologists’ Club[8]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Stresemann wskazał Bubunan, na północnym wybrzeżu Bali[8]. Holotypem była dorosła samica o numerze katalogowym 352 odłowiona 24 marca 1911 roku i znajdująca się w kolekcji Stresemanna[8]. Gatunek monotypowy[6].
Nazwa rodzajowa: gr. λευκος leukos – biały; ψαρ psar, ψαρος psaros – szpak[9]. Epitet gatunkowy jest eponimem honorującym barona Waltera Rothschilda, angielskiego ornitologa i założyciela Muzeum Historii Naturalnej w Tring[10][8].
Długość ciała osobników znajdujących się w niewoli wynosi około 25 cm; masa ciała 70–115 g[5]. Upierzenie szpaka balijskiego jest białe z wyjątkiem czarnych końcówek sterówek i lotek. Od czoła aż do karku ciągną się długie, szczeciniaste pióra, które mogą być prostowane[5]. Tęczówka szara, biaława lub brązowa, naga skóra wokół oczu i za okiem koloru jasnobłękitnego. Dziób szary lub brązowy, końcówka dzioba żółtawa; nogi koloru niebieskiego. Samica podobna do samca, lecz wydłużone pióra na głowie są krótsze niż u samca[5]. Młode ptaki mają znacznie krótszy grzebień na głowie, mogą też mieć ciemny odcień na tyle ciała i odrobinę koloru cynamonowego na skrzydłach[5].
Szpak balijski jest ptakiem osiadłym, zamieszkującym otwarte lasy z trawiastym podszytem, unikającym zamkniętych, lesistych terenów[5]. Pieśń szpaka balijskiego składa się z wielu głośnych, gadatliwych nut, w tym gwiżdżących i przenikliwie głośnych tonów, którym towarzyszą strojenie wydłużonych piór na głowie oraz różne skłony[5]. Śpiewają obie płci, często bez jakiegokolwiek powodu[5]. W czasie lotu odzywają się głośnym „creer” lub "kwuk-kwi"[a]; w stanie zagrożenia głośnym „tschick tschick tschick”[5].
Szpak balijski jest gatunkiem wszystkożernym[5]. Z pokarmu roślinnego spożywa zatwar cuchnący (Sterculia foetida), małe owoce lantany pospolitej (Lantana camara), Deeringia amaranthoides, Strychnus ligustrium, Passiflora foetida i Manilkara kauki oraz duże owoce figowca (Ficus), morwy (Morus) i melonowca właściwego (Carica papaya), spija także nektar z koralodrzewa (Erythrina)[5]. Z pokarmu zwierzęcego spożywa głównie owady (gąsienice motyli (Lepidoptera), mrówki (Formicidae), termity (Isoptera), ważki (Odonata) i prostoskrzydłe (Orthoptera)) oraz okazjonalnie skąposzczety (Oligochaeta) i małe gady[5]. Pokarm zdobywa głównie na drzewach; zbiera również pokarm z ziemi, zwłaszcza podczas karmienia młodych[5]. Dawniej obserwowano, jak w poszukiwaniu owadów siada na ssakach kopytnych[5].
Okres rozrodczy przypada na porę deszczową, od stycznia do kwietnia[5]. Szpaki balijskie są monogamiczne i więź między ptakami jest najprawdopodobniej długotrwała[5]. Gniazdo budowane jest przez obie płci z suchych gałązek w naturalnym otworze drzewnym, zwłaszcza w starych dziuplach dzięciołów (Picidae), od 4 do 10 m nad ziemią; w niewoli szpaki akceptują skrzynki lęgowe[5]. W zniesieniu 2-3 jaja, w niewoli zwykle 3; jaja o wymiarach 28–32x19–24 mm i masie 8,2 g[11][12] są koloru niebieskozielonego, rzadko posiadają ledwo widoczne brązowe plamki[5]. Jaja wysiadywane są głównie przez samicę przez okres 12-15 dni[5]. Pisklęta po wylęgu ogrzewane są przez samicę i karmione są przez oboje rodziców, okres gnieżdżenia wynosi zazwyczaj 22–24 dni, w niewoli do 28 dni[5]. Młode karmione są przez rodziców do 7 tygodni po opuszczeniu gniazda, chociaż potrafią zdobywać już pokarm w 4-5 tygodniu po opuszczeniu gniazda[5]. Sukces lęgowy w w niewoli wynosi 68%; rozrodczość jest niska, ponieważ normalnie tylko jedno pisklę przeżywa do etapu pierzenia[5]. Samice w niewoli powyżej 11 roku życia nie przystępują już do znoszenia jaj[5].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii CR (ang. Critically Endangered – krytycznie zagrożony wyginięciem)[3]. Gatunek o ograniczonym zasięgu: obecnie występuje tylko w lasach Bali. Wpisany do załącznika I konwencji waszyngtońskiej[13]. Ptak ten jest chroniony prawem indonezyjskim od 1970 roku i od dawna jest rzadki[3][5]. Po raz pierwszy gatunek ten odkryto w pierwszej dekadzie XX wieku; populacja tego o ptaka od tego czasu spadła drastycznie, a jego zasięg znacznie się skurczył[5]. Głównymi przyczynami zaniku szpaka balijskiego było niszczenie jego siedlisk, przekształcone terenów lesistych w plantacje kokosowe i kapokowe oraz osadnictwo ludzi[3]. Na początku lat osiemdziesiątych dzika populacja liczyła 200 ptaków, lecz nielegalne kłusownictwo zmniejszyło tę liczbę do szacowanych 15 ptaków w 1990 roku i w sumie sześciu ptaków w 2001 r[5]. W 2008 roku populacja szpaka balijskiego wzrosła do 24 ptaków, głównie w wyniku wypuszczenia osobników przetrzymywanych w niewoli jako część planu odbudowy populacji tego ptaka o nazwie Bali Starling[3]. Ponad 1000 osobników jest przetrzymywanych w niewoli na terenie całego świata[5]. Od 2006 roku do 2009 roku na małej wyspie Nusa Penida uwolniono w sumie 65 ptaków, co doprowadziło do powstania tam drugiej populacji; do 2011 roku udało się odchować co najmniej 62 pisklęta[3]. Do 2014 roku dzika populacja ptaków na Bali liczyła 40 osobników, zaś na wyspie Nusa Penida odnotowano około 13 par hodowlanych[5]. Uważa się, że stan dzikiej populacji liczy mniej niż 50 dojrzałych osobników[5]. Dopóki nie zagwarantuje się bezpieczeństwa gatunkowego w Parku Narodowym Bali Barat, wydaje się, że jest niewielka szansa na przywrócenie dzikiej populacji na Bali[5]. Istnieją plany legalizacji hodowli szpaka balijskiego i jego handlu w celu otwarcia rynku i ograniczenia nielegalnego handlu[5].
Szpak balijski (Leucopsar rothschildi) – gatunek ptaka z podrodziny szpaków (Sturninae) w rodzinie szpakowatych (Sturnidae). Zamieszkuje wyspę Bali, według IUCN jest krytycznie zagrożony wyginięciem.
