European Wheatear

Młody osobnik

Białorzytka zwyczajna, białorzytka (Oenanthe oenanthe) – gatunek małego ptaka wędrownego z rodziny muchołówkowatych (Muscicapidae), zamieszkującego całą Europę wraz z Islandią, wybrzeża Grenlandii, północną Azję aż po jej wschodnie krańce, Amerykę Północną oraz północno-zachodnią Afrykę. Migruje na duże odległości, zimuje w tropikalnej Afryce; ptaki z Alaski, zimujące głównie we wschodniej Afryce, pokonują w jedną stronę około 14 500 km. W zależności od populacji, migracje białorzytek trwają zwykle od jednego do trzech miesięcy^[4].

W środkowej i północnej Europie jest to jedyny przedstawiciel rodzaju Oenanthe. W Polsce nieliczny ptak lęgowy, rozpowszechniony w całym kraju, zarówno na niżu, jak i w górach.

Systematyka

Wyróżniono kilka podgatunków O. oenanthe^[5][2][6]:

• Oenanthe oenanthe leucorhoa – północno-wschodnia Kanada, Grenlandia i Islandia.
• białorzytka zwyczajna (Oenanthe oenanthe oenanthe) – północna i środkowa Europa przez północną Azję do wschodniej Syberii i północno-zachodniej Ameryki Północnej.
• Oenanthe oenanthe libanotica – południowa Europa przez Środkowy Wschód i południowo-zachodnią Azję do Mongolii i północno-zachodnie Chiny.
• białorzytka czarnogardła (Oenanthe oenanthe seebohmi) – północno-zachodnia Afryka.

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny

Sylwetka wyprostowana, dość smukła. Samce w szacie godowej mają szarą głowę i grzbiet, czarną maskę na policzkach, zwężającą się przy dziobie oraz białą brew. Skrzydła czarne, spód ciała biały z wyjątkiem żółtawej piersi i gardła. Kuper biały, a na ogonie i pokrywach nadogonowych szeroki czarny wzór w kształcie odwróconej litery T. Samice i samce w szacie spoczynkowej podobne, mają mniej kontrastowe ubarwienie głowy, wierzchu i skrzydeł, o odcieniu brązowoszarym. Od spodu są zwykle bardziej beżowe. Młode ptaki mają ciemniejszy, plamkowany wierzch ciała, a spód jasny ze wzorem łusek. Podgatunek leucorhoa występujący na Islandii i Grenlandii jest nieco większy, intensywniej ubarwiony i ma szerszy czarny pasek na ogonie. U podgatunku seebohmi z północnej Afryki samce mają czarne gardło, a samice albo mają czarną maskę, albo są podobne do samców.

Rozmiary

długość ciała ok. 15 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 26–32 cm

Masa ciała

ok. 20–30 g

Głos

Wabi ostrym "hijt", alarmuje twardym, prawie bezdźwięcznym "czak". Śpiew składa się z szybkiej serii skrzypiących zwrotek przeplatanych gwizdami, niekiedy z naśladownictwami. Śpiewa na ziemi, często z jakiegoś podwyższenia, lub w locie; także nocą.

Zachowanie

Zaniepokojony wykonuje szybkie przysiady i uderzenia ogonem. Wędrowny, przelot w VIII-X i III-IV. Podczas wędrówek przebywa często w małych stadach na wybrzeżach, ale w sezonie lęgowym tylko w parach. Bezpośrednio po powrocie z zimowisk często przebywa na polach.

Środowisko

Otwarte tereny, nie zadrzewione, najczęściej kamieniste z niską, rzadką roślinnością. Występuje w tundrze, na nadmorskich klifach, w górach, na rumowiskach skalnych, ugorach, w wyrobiskach kamieniołomów lub żwirowni, w ruinach, na terenach ruderalnych lub przemysłowych, na nasypach kolejowych i większych porębach leśnych.

Pożywienie

Owady i ich larwy oraz inne drobne bezkręgowce zbierane na ziemi. Ponadto białorzytki zjadają też drobne owoce i jagody, takie jak czarny bez, poziomki, jeżyny czy jałowiec.

Lęgi

Wyprowadza zazwyczaj jeden lęg w roku w maju, choć niektóre pary mogą przystąpić do drugiego lęgu w czerwcu.

Gniazdo

Zwykle głęboko ukryte, umieszczone w szczelinie skalnej, pomiędzy kamieniami lub w hałdzie gruzu, w ruinach albo norze ziemnych ssaków.

Jaja i wysiadywanie

Samica składa 5–6 jaj o barwie jasnoniebieskiej lub zielonkawej i średnich wymiarach 21 × 16 mm. Jaja są wysiadywane przez okres 13–14 dni przez samicę.

Pisklęta

Pisklęta opuszczają gniazdo po 15–17 dniach. Przez ok. 2 tygodnie pozostają pod opieką rodziców, często samca (zwłaszcza jeżeli samica przystępuje do drugiego lęgu).

Status i ochrona

Gatunek nie jest zagrożony według danych IUCN (status LC – least concern).

W Polsce objęta jest ścisłą ochroną gatunkową^[7].

Zobacz też

• ptaki Polski

Przypisy

Bibliografia

• Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany, PTPP "pro Natura", Wrocław 2003, ​ISBN 83-919626-1-X​, s. 601-602
• AndrzejA. Kruszewicz AndrzejA., Ptaki Polski. T. 2, Warszawa: Multico, 2005, s. 88-89, ISBN 83-7073-360-3, ISBN 978-83-7073-360-5, OCLC 749713075 .
• Ptaki Europy. Przewodnik ilustrowany, PaulP. Sterry, RichardR. Allen (ilust.), EmilE. Gola (tłum.), Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 296, ISBN 83-7311-826-8, OCLC 749151835 .
• LarsL. Jonsson LarsL., Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, MagnusM. Ullman i inni, wyd. Wyd. 3, Warszawa: Muza SA, 2006, s. 397, ISBN 83-7319-927-6, OCLC 749649489 .
• Klaus Richarz, Anne Puchta Ptaki – Przewodnik, Muza SA, Warszawa 2006, ​ISBN 83-7495-018-8​, ​ISBN 978-83-7495-018-3​, s. 294