Al colonp al è una de le specie de colunbidi pì comuni in Italja.
Al colonop al è lonch 30–35 cm co na verta alar de 62–68 cm. La part bianca da drio sot le la è la pì gran carateristica identificativa de 'l colonp, ma anca le do strisse negre che le cor te le ale bise. la coda la è bordada de bianch. la testa e 'l col i è biso blu te 'l adulto co riflessi de smeraldo. I oci i è arancioi e i pol esser circondadi da anei biso-bianchi. Le žate le è rossastre.
Al è fort e svelto a volar. la vita de 'n colonp la va da 3 a 5 ani a 'l stato salvarech, ma la pol donder anca 15 ani par le raže mesteghe.
No 'l è facile destinguer i do sessi, solche co i è insieme se pol ignacorderse de 'l conportament de 'l mastcio che al corteja la mastcia sgionfando al col, girando dintorn diverse olte e subiando; se pol anca destinguer la mastcia da la alteža, an pel pì pižola, e da 'l fato ceh a olte la se assa corer drio da 'l pretendente.
Durante al acopiament, al mastcio e la mastcia i se ciapa par al bech e i piega al col a turno par tante olte, infin a quando che la mastcia no la se cucia do te le žate e al mastcio no 'l ghe salta te la schena par meterla piena.
la copia la coa do ovi de color bianch. par 21 dì i se alterna la mastcia de dì e al mastcio de not. I nassituri i gnen alimentadi da la copia par i primi 5 dì co na specie de lat che la gnen da 'l goss de i genitori e par i dì sucessivi la alimentažion la sarà an missiot tra lat, žiess de forment, garnei de sorch e altro che i genitori i pol reperir facilmente.
te 'n mese i pižoi i è pronti par volar e abandonar al nit e dopo pena 6 mesi i pol reproduserse.
Al colonp al è tipico de 'l Europa meridional, de 'l nord Africa, e de 'l Medio Oriente. Te le cità italjane e ten tante altre europee al è presente in gran numero, pì che sia te le piaže e te i parchi. Al è fastidioss parchè al schita e al è in part responsabile de 'l degrado de monumenti. Na voce che però no la è uficial la diss che an colonp a Venežia al coste mediamente 25 euro par an.
La è na specie che no la è migratrice, e la è bona de orientarse polito par catar la so colonbaia: sto tant al à permetest de inmestegarla (sta qualità la è stata miljorada da na seležion forta fata da i arlevador).
Te la antichità i colonp viagiadori i gnea doperadi costantemente par portar messagi i mancanža de altre tecnologie. La inportanža de sti animai la è diminuida co 'l uso de 'l telegrafo e de le tecniche de comunicažion. Dinstess al on no 'l à mai assà là de arlevarli tant par passion (in Italja esiste diversi centri colombofili validi) fa par al studio de le so capacità de orientamento a opera de i ricercador universitari. i gnen doperadi anca da 'l om te la caža a 'l colonp salvarech come riciamo. le capacità de volo de 'n colonp le è inpressionanti: in condižion de bon tenp al pol far anca 800 km a na media de 70 km/h per tornar a la colonbaia de origine a la qual al ghe resta ligà par tuta la vita.
Esiste tante raže, co diversi color e conformažion de diverse parti de 'l corpo.
Povia al à scrit na canžon su 'l colonp.
Al colonp al è una de le specie de colunbidi pì comuni in Italja.
Al colonop al è lonch 30–35 cm co na verta alar de 62–68 cm. La part bianca da drio sot le la è la pì gran carateristica identificativa de 'l colonp, ma anca le do strisse negre che le cor te le ale bise. la coda la è bordada de bianch. la testa e 'l col i è biso blu te 'l adulto co riflessi de smeraldo. I oci i è arancioi e i pol esser circondadi da anei biso-bianchi. Le žate le è rossastre.
Al è fort e svelto a volar. la vita de 'n colonp la va da 3 a 5 ani a 'l stato salvarech, ma la pol donder anca 15 ani par le raže mesteghe.
No 'l è facile destinguer i do sessi, solche co i è insieme se pol ignacorderse de 'l conportament de 'l mastcio che al corteja la mastcia sgionfando al col, girando dintorn diverse olte e subiando; se pol anca destinguer la mastcia da la alteža, an pel pì pižola, e da 'l fato ceh a olte la se assa corer drio da 'l pretendente.
Durante al acopiament, al mastcio e la mastcia i se ciapa par al bech e i piega al col a turno par tante olte, infin a quando che la mastcia no la se cucia do te le žate e al mastcio no 'l ghe salta te la schena par meterla piena.
la copia la coa do ovi de color bianch. par 21 dì i se alterna la mastcia de dì e al mastcio de not. I nassituri i gnen alimentadi da la copia par i primi 5 dì co na specie de lat che la gnen da 'l goss de i genitori e par i dì sucessivi la alimentažion la sarà an missiot tra lat, žiess de forment, garnei de sorch e altro che i genitori i pol reperir facilmente.
te 'n mese i pižoi i è pronti par volar e abandonar al nit e dopo pena 6 mesi i pol reproduserse.
Gök kepderi (Columba livia)
Al clómb o pisòṅ (Columba Livia, colombo o piccione in italiàṅ) 'l è na bèstia ch'la fà part ad na famìja 'd uśèi ch'la gh'à dèntar 300 spèci, 5 sótafamìji e 42 gènar.
I sò mùscui i èṅ dimóndi fòrt e i gh parmétan ad schivàr via in présia i ustàcui, virànd da n'atra banda.
Al dè 'd incō, dal nostri bandi i clómb i vìvan dapartùt, in campàgna e in sità. In generàl, i s càtan in tut al mónd ma briśa in dal Pòlo sud.
Al clómb 'l è lung 30-35 cm cun na vèrta alàra ad 62-68 cm. La part da drē sóta gl'ali l'è biànca e l'è 'l quèl più impurtànt ch'a s pōl druàr p'r arcgnós'r-i. Al clómb al gh'à anc dū righi négri ch'i cùran in sima a gl'ali griśi. La cóa la gh'à i bórd biànc. La tèsta e 'l còl i èṅ griś-blù scûr in d'l adùlt cun di riflès smeraldèṅ. I òć i èṅ aràns e i pōl'n èsar burdâ da di anèi griś-biànc. Al śampi i ténd'n al rós.
'D aspèt sìmil a 'l culumbàs (Colomba palumbus), 'l è invéci 'n pôs difarènt da lò par chi mutìṿ chè 'd sóta:
Al clómb al viṿ da tri a sinc an da selvàdag, ma al pōl scampàr anc 15 an s'l è adumesticâ. Anc s'al gh'à 'n sarvèl pìcul, al pisòṅ 'l è bòṅ 'd arcgnós'r i quàdar, al létri d'l alfabét, 'l ghigni e 'l càncar in di tesû umàṅ [1].
A n è minga fàcil arcgnósar al masć da la fémna (in gènar, qvésta chè l'è più pìcula). Durànt al curtegiamènt, al masć 'l impinìs al còl 'd ària e al taca a prilàr in tónd da par lò mèntar al tuba e pò a gh cur adrē. Dimóndi vòlti la fémna la scapa via o la vóla luntàṅ e al masć al rèsta lè cuma un bambòs.
Durànt 'l acupiamènt, al masć e la fémna i s tōśan p'r al bèc e i s pìgan al còl 'l un cun cl'atra dimóndi vòlti. A la fiṅ la fémna la s mét par tèra e al masć al gh salta insìma in sla schina.
I clómb i cóvan i sò óṿ biànc, a dū a la vòlta, par 21 dè: la fémna ad dè e al masć a la nòt. Quànd i pulśèṅ i nàsan, i màgnan quél ch'i gh pòrtan i genitōr, pò i mùcian sù al péni e i vólan via da 'l gnal dòp un mèś.
Al fat che cal bèsti chè ad sòlit i vìvan in gran nùmar in di arìi urbàni al pōl dar dimóndi prubléma dal punt ad vista igènic. Difàti i clómb i téndan a purtàr sèg dal malatìi periculóśi anc par 'l óm. A gh'è pò anc da dir che i sò pét, acsè acid, i pōlan purtàr di dan a 'l custrusiòṅ e a i munumènt.
Al clómb o pisòṅ (Columba Livia, colombo o piccione in italiàṅ) 'l è na bèstia ch'la fà part ad na famìja 'd uśèi ch'la gh'à dèntar 300 spèci, 5 sótafamìji e 42 gènar.
I sò mùscui i èṅ dimóndi fòrt e i gh parmétan ad schivàr via in présia i ustàcui, virànd da n'atra banda.
Na vatu ruve, se matau ruve e lewe ni matavuvale e vuka Columbidae. Ena kena vakayagataki wasoma, e dau vakatokai ga na manumanu vuka oqo me "ruve".
Na kila vatu ruve ni veikau e malumalumu sika vata kei na rua na na loli loaloa ena tabana yadua, ia na noda kei na feral ruve e duidui ena roka kei na kena ivakarau. E vica walega na duidui e laurai vei ira na tagane kei na yalewa. E dau monogamous na bula, ka rua na squab ena samataka. Rau dau qarava na gone na itubutubu ruarua ena dua na gauna.
Na nodra itikotiko e oka kina na kena dolavi ka dolavi na ituvaki. Na bari kei na dudu vatu era vakayagataki me baleta na iroro kei na basikavaki ni veikau. A kunei taumada mai Iurope, na vualiku kei Aferika, kei na ra kei Esia, ruve sa yaco me ra tauyavutaki ena veikoro e veiyasai vuravura.
ГьакӀан лиф (лат. Columba livia) — гзаф дуьнеда чкlанвай Лиферин хизандай, ватан гьисабзва Европа, кlенин-чапла пад Азидин, ва кефлер Африка.
Еке Лиф — бедендай яргъивал 29—36 см, лувар ахъагъайла 50—67 см, заланвал 265—380 г.
Кака гьакlан лифрен
Цицlиб, са йикъан
Цицlиб, вад йикъан
Цицlиб, 10 югъ кьван
ГьакӀан лиф (лат. Columba livia) — гзаф дуьнеда чкlанвай Лиферин хизандай, ватан гьисабзва Европа, кlенин-чапла пад Азидин, ва кефлер Африка.
Сира-сийна кхокха (инг. Rock Pigeon, оьрс. Голубь) — Горга, дуьзна дегI а долуш, луьста, шера дегIа тIе йийшина месаш а йолуш ду кхокхий. Кхаа тайпана а, шийтта беса а ду уьш.
Вайн цIахь, адамаш дехачохь гIаланашкахь а, ярташкахь а хуьлуш болу кхокха. И тайпа кхокхий дукха а ду. Яккхийчу гIеранашца хуьлу уьш ялташ лелочу меттехь. Элеваторшкахь, амбарашкахь, хьаьттанашкахь. Букъ тIе кхаччалц гIорта а, хаьндарг а, таьIно сийна а, баьццара а бас бетталуш, арий санна лепаш хуьлу кхокханан. "Кхокханан басахь" лоу вай цуьначух тера бос болчу хIуманах. Шина а агIор тIома тIехь шалха Iаьржа мозанаш ю цуьнан, тIомана пурхалхьа, тIам буткълучу меттехь. Кхокханан когаш а, бIаьргаш а цIиэ ду. ЗIок хотталучохь чохчам ю цуьнан. Кхин бос болуш а хуьлу адамаш дехачохь долу кхокхий.
Цхьана метта дехаш а, дIай-схьай кхелхаш, Iен меттиг хуьйцуш а хуьлу кхокхий. Ах акха а, ах адамех доьлла караIемина а ларалуш ду уьш. Кхокхаша баннаш до тIулган я сацкъаран бердашца, дIатесна йитначу тишчу гIишлош чохь, цIенойн тхевнашкахь, карнизашкахь. Кхокханан бен башха лерина бой а ца хуьлу. Цхьа кIеззиг синтарш а гулйой, буха масс а тосий бо кхокхано бен. Февраль, март баттахь болало кхокха хIоьаш дан.Кхокхано шиъ до хIоа. КIорнеш шарахь кхузза, доьазза йоху цо. Кхокханан бадар чехка ду. ТIемаш сиха детта цо. Бекар "Кхур-кху-у-кх, кху-у-кх" бохаш ду цуьнан. Цкъацкъа "къу-у-у, къу-у-у", бохуш, узарш деш санна бека иза. Дитта тIе хууш гIиллакх дац цуьнан.
Сира-сийна кхокха (инг. Rock Pigeon, оьрс. Голубь) — Горга, дуьзна дегI а долуш, луьста, шера дегIа тIе йийшина месаш а йолуш ду кхокхий. Кхаа тайпана а, шийтта беса а ду уьш.
Вайн цIахь, адамаш дехачохь гIаланашкахь а, ярташкахь а хуьлуш болу кхокха. И тайпа кхокхий дукха а ду. Яккхийчу гIеранашца хуьлу уьш ялташ лелочу меттехь. Элеваторшкахь, амбарашкахь, хьаьттанашкахь. Букъ тIе кхаччалц гIорта а, хаьндарг а, таьIно сийна а, баьццара а бас бетталуш, арий санна лепаш хуьлу кхокханан. "Кхокханан басахь" лоу вай цуьначух тера бос болчу хIуманах. Шина а агIор тIома тIехь шалха Iаьржа мозанаш ю цуьнан, тIомана пурхалхьа, тIам буткълучу меттехь. Кхокханан когаш а, бIаьргаш а цIиэ ду. ЗIок хотталучохь чохчам ю цуьнан. Кхин бос болуш а хуьлу адамаш дехачохь долу кхокхий.
Цхьана метта дехаш а, дIай-схьай кхелхаш, Iен меттиг хуьйцуш а хуьлу кхокхий. Ах акха а, ах адамех доьлла караIемина а ларалуш ду уьш. Кхокхаша баннаш до тIулган я сацкъаран бердашца, дIатесна йитначу тишчу гIишлош чохь, цIенойн тхевнашкахь, карнизашкахь. Кхокханан бен башха лерина бой а ца хуьлу. Цхьа кIеззиг синтарш а гулйой, буха масс а тосий бо кхокхано бен. Февраль, март баттахь болало кхокха хIоьаш дан.Кхокхано шиъ до хIоа. КIорнеш шарахь кхузза, доьазза йоху цо. Кхокханан бадар чехка ду. ТIемаш сиха детта цо. Бекар "Кхур-кху-у-кх, кху-у-кх" бохаш ду цуьнан. Цкъацкъа "къу-у-у, къу-у-у", бохуш, узарш деш санна бека иза. Дитта тIе хууш гIиллакх дац цуьнан.
,_Palacio_de_Nymphenburg,_M%C3%BAnich,_Alemania01.JPG)
