Η Anthaxia είναι γένος εντόμων της τάξης των κολεοπτέρων και της οικογένειας των Buprestidae. Το γένος Anthaxia (Eschscholtz 1829) περιλαμβάνει ποικιλία ειδών. Το συναντάμε στην Παλαιαρκτική, τη βόρεια Αφρική και τη Νεαρκτική. Τα ευρωπαϊκά είδη κατατάσσονται σε τέσσερα υπογένη,[1] το υπογένος Anthaxia Eschscholtz 1829 με 46 είδη,[2] το υπογένος Cratomerus Solier 1833 με 7 είδη,[3] το υπογένος Haplanthaxia Reitter 1911 με 19 είδη,[4] και το υπογένος Melanthaxia Richter 1945 με 31 είδη.[5] Στην Ελλάδα απαντώνται περίπου 65 είδη, που εκπροσωπούν και τα τέσσερα υπογένη.
Η μορφή του σώματος των ειδών ποικίλει εξαιρετικά. Συναντούμε λεπτές μορφές και είδη με στιβαρό σώμα. Επίσης υπάρχουν πολύχρωμα είδη με λαμπερά χρώματα και σκούρα μονόχρωμα είδη. Μάλλον εξαιρετικό φαινόμενο στα κολεόπτερα είναι τα είδη, στα οποία ο χρωματισμός των αρσενικών διαφέρει πολύ από τον χρωματισμό των θηλυκών (Εικ. 1, 3, 13/14, 16/17 18/19). Άλλα είδη μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους, που μπορούν να διακρίνονται μόνο από τη δημιουργία παρασκευάσματος των γεννητικών οργάνων. Αυτά τα όργανα, που συνήθως είναι κρυμμένα στο εσωτερικό του σώματος έχουν σκληρυμένα τμήματα, και η μορφή αυτών επιτρέπει τη σύζευξη μόνο με ταίρι του ίδιου είδους. Το κεφάλι κάθεται βαθιά στο πρόνωτο, οι μεγάλοι οφθαλμοί πλησιάζουν στην κορυφή του κεφαλιού. Οι κεραίες είναι μικρές, η βάση είναι μακριά η μία από την άλλη. Μορφολογικό χαρακτηριστικό της Anthaxia εκφράζεται στη θέση των πλακών του εξωσκελετού. Η οπίσθια πλάκα των παράπλευρων του μεταθώρακα, η λεγόμενη επιμερής του μεταστέρνου καλύπτεται από κοιλιακή προέκταση. Αυτό συμβαίνει και στη Melanophila, σε αυτήν όμως ο τελευταίος ορατός κοιλιακός στερνίτης καταλήγει σε δυο αγκάθια. Τέτοια αγκάθια λείπουν στην άκρη της κοιλίας της Anthaxia.
Τα ακμαία βγαίνουν με τη ζέστη. Τα συναντούμε στα κλαδιά και φύλλα των ξενιστών τους ή σε γειτονικά φυτά, ιδιαίτερα πάνω σε κίτρινα άνθη. Όταν υπάρχει κίνδυνος, το έντομο τραβάει τα πόδια κοντά στο κορμί και πέφτει κάτω. Κατά την πτώση ξαπλώνει τις πτέρυγες και ξεκινάει πετώντας. Πετάει επιδέξια. Τα θηλυκά τοποθετούν τα αυγά τους σε ρωγμές του φλοιού των κλάδων. Οι προνύμφες δημιουργούν σήραγγες μεταξύ φλοιού και ξύλου. Στο στάδιο της νύμφης μερικά είδη εισβάλλουν στο ξύλο, αλλά δεν είναι γνωστό κανένα είδος που προκαλεί ζημιές.
Η γεωγραφική εξάπλωση και κατανομή των ειδών της Anthaxia καθρεφτίζει τα ζωογεωγραφικά δεδομένα της Ελλάδας. Το μεγάλο μέρος των ειδών είναι ολομεσογειακά (holomediterranian) είδη ή ποντομεσογειακά (pontomediterranian) είδη ανάλογα με τις δυο περιοχές, όπου τα ζώα επιβίωσαν κατά την εποχή των παγετώνων και οι οποίες περιλάμβαναν και τη σημερινή Ελλάδα. Παράδειγμα για ολομεσογειακό είδος είναι η A. (Haplanthaxia) scutellaris Gene 1839,[6] παράδειγμα για ποντομεσογειακό είδος είναι η A (Haplanthaxia) olympica Kiesenwetter 1880.[7] Μεγάλο μέρος ειδών έφτασε στον ελληνικό χώρο από βόρεια κατεύθυνση. Πολλές φορές η περιοχή διανομής εδώ περιορίζεται και σήμερα στη Βόρεια Ελλάδα. Έτσι τη A. (Haplanthaxia) rossica Daniel 1903 συναντούμε μόνο στη Βόρεια Ελλάδα αλλά και σε κάμποσες βόρειες χώρες.[8] Εξίσου σημαντικός είναι ο αριθμός των ειδών που έχουν το κέντρο διανομής στην Ανατολή η δε παρουσία στην Ελλάδα περιορίζεται στα ανατολικά νησιά, για παράδειγμα η A. (Anthaxia) olivieri Gory & Laporte 1839.[9] Αντίθετα λίγα είδη αγγίζουν την Ελλάδα από την Δύση (Anthaxia (Anthaxia) mendizabali Cobos 1965).[10] Σημαντικό ρόλο παίζει και στην περίπτωση της Anthaxia η Κρήτη. Εξ αιτίας της απομονωμένης θέσης της συναντούμε στην Κρήτη οκτώ ενδημικά είδη ή υποείδη της Anthaxia (A. deaurata cretica, A. brodsky, A. ariadna, A. bicolor candiota, A. praeclara creticola, A. schoenmanni, A. mahri, A. idae).
Τα είδη του γένους Anthaxia τα συναντούμε σχεδόν σε όλα τα βασικά οικοσυστήματα της Ελλάδας. Στα ορεινά οικοσυστήματα ζουν διαφορετικά είδη στο ελατοδάσος, στο πευκοδάσος και στα φυλλοβόλα δάση. Στο ελατοδάσος με κύριο δέντρο την Abies cephalonica συναντούμε με ξενιστή αυτό το δέντρο την A. graeca, την A. tenella, την A. nigrojubata και την A. vittula. Στο ορεινό πευκοδάσος με τα δέντρα P. sylvestris, P. nigra, P. leucodermis ή και Cypressus ή Juniperus ζουν τα είδη A. godeti, A. muehlei, A. thessalica και A. sturanyi. Είδη του φυλλοβόλου δάσους είναι οι A. midas, A. salicis, A. thalassophila και A. nitidula. Στα παρόχθια δάση συναντούμε A. deaurata, A. fulgurans, A. manca, A. tuerki, A. scorzonerae και A. podolica. Στο πευκοδάσος των μεσογειακών οικοσυστημάτων με τα πεύκα P. pinaster, P. brutia και P. pinea ζουν A. corinthia, A. godeti, A. laticeps, A. obesa και A. praeclara. Στα φρύγανα με μικρά δένδρα (μακί) υπάρχουν δέκα είδη του γένους, στα φρύγανα χωρίς δέντρα (Garigue) άλλα εννέα είδη ή υποείδη. Κοντά στην Θάλασσα με ξενιστή την Ficus carica συναντούμε την A. brevis. Άλλα εννέα είδη είναι χαρακτηριστικά για καλλιεργούμενες εκτάσεις.
,
Εικ.1: Anthaxia hungaricaΤο είδος είναι αρκετά μεγάλο σχετικά με τα άλλα είδη του γένους. Το μήκος κυμαίνετει μεταξύ 7 και 15 χιλιοστά. Την Anthaxia hungarica (Εικ. 1,2) συναντούμε σε όλη την Ελλάδα χωρίς τα ανατολικά νησιά. Η περιοχή διανομής επεκτείνεται από τη Βόρεια Αφρική μέχρι την Ασία. Στην Ευρώπη λείπει στις βόρειες χώρες.[11] Στην Ελλάδα τα ακμαία γίνονται ορατά κατά την περίοδο από αρχές Απριλίου μέχρι τέλος Ιουλίου. Οι προνύμφες ορύσσουν στοές στο σάπιο ξύλο λεπτών κορμών και κλαδιών βελανιδιάς.
Σχετικά με τα χρώματα το είδος μοιάζει πολύ με την Anthaxia hungarica, είναι όμως μικρότερο (8 με 9 χιλιοστά) και πιο επίπεδη (Εικ. 3,4). Το είδος απαντά στην Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα, την Πελοπόννησος, τα νησιά του Αιγαίου και τα επτάνησα, απουσιάζει όμως στην Κρήτη. Οι ξενιστές, στις οποίες αναπτύσσονται οι προνύμφες, ακόμα δεν είναι γνωστές. Τα ακμαία συναντούμε από μέση Απριλίου μέχρι αρχές Αυγούστου σε διάφορα άνθη. Η περιοχή παραμονής επεκτείνεται από την Βουλγαρία και την Ρουμανία μέχρι τη Μέση Ανατολή.[12]
Εικ.5: A. kiesenwetteri Εικ.6:A. mancaΤο όνομα kiesenwetteri τιμά τον γερμανό εντομόλογο Ernst August Hellmuth von Kiesenwetter, που μάζεψε και στην Ελλάδα έντομα και τα περιέγραψε για πρώτη φορά. Το έντομο είναι μαύρα (Εικ. 5). Αναπτύσσεται στο Prunus dulcis. Τα ακμαία έντομα συναντούμε από τα μέσα Μαΐου έως τα μέσα Ιουλίου στα άνθη του κιχώριου. Η περιοχή παραμονής επεκτείνεται από την Βουλγαρία μέχρι τη Μέση Ανατολή.[13]
Το ακμαίο της Anthaxia manca (Εικ. 6,7) έχει πολύχρωμες λουρίδες στο πρόνωτο, που διακρίνονται μόνο από πολύ κοντά. Γίνεται ορατό κατά την περίοδο Απριλίου-Ιουνίου στον ξενιστή του, τη φτελιά, καμιά φορά και στα άνθη των θάμνων Cornus και Crataegus. Λείπει στην Κρήτη και στα περισσότερα νισιά. Η περιοχή διανομής του είδους επεκτείνεται από τη Βόρεια Αφρική μέχρι την Ασία και στην Ευρώπη φτάνει μέχρι τις Βαλτικές Δημοκρατίες.[14]
Το έντομο (Εικ. 8) ανακαλύφτηκε για την επιστήμη στην Ιταλία, το όνομα passerinii τιμά τον ιταλό εντομολόγο Carlo Passerini. Η περιοχή διαμονής επεκτείνεται από την Σαρδινία και την Ιταλία μέχρι την Ευρωπαική Τουρκία.[15] Στην Ελλάδα το έντομο απαντά στην Κεντρική και Βόρεια Ελλαδα, την Πελοπόνησσο και στο νησί Θασος. Το είδος αναπτύσσεται στην άρκευτος και στo κυπαρίσσι. Τα ακμαία συναντούμε πολλές φορές στα άνθη των τριαντάφυλλων. Το πρόνωτο είναι στο αρσενικό ένοτμο πράσινο, στο θηλικό έντομο μπλε.
Εικ.8: A. passerini ♂ Εικ.9: A. candens Εικ.10: A. lucens Την Anthaxia candens (Εικ. 9) τη συναντούμε μόνο σε μερικά μέρη της Ελλάδας. Λείπει στη Βόρεια Ελλάδα και στα περισσότερα νησιά. Στην Ευρώπη η περιοχή διανομής επεκτείνεται σε μια λουρίδα από την Ισπανία μέχρι την Ουκρανία. Λείπει όμως όχι μόνο στη Βόρεια Ελλάδα, αλλά επίσης στις χώρες, οι οποίες συνορεύουν με τη Βόρεια Ελλάδα . Το ακμαίο ανήκει στα πιο λαμπερά πολύχρωμα είδη του γένους. Το συναντούμε από το Μάιο έως Ιούλιο στα άνθη του Crataegus ή στους ξενιστές τους (κερασιά, βερικοκιά, δαμασκηνιά).[16]
Η Anthaxia lucens (Εικ. 10) μοιάζει πάρα πολύ με την Anthaxia candens. Αρχικά θεωρούνται μόνο δυο υπόειδη Anthaxia candens candens και Anthaxia candens lucens. Και τα δυο λατινικά ονόματα lucens και candens σημαίνουν φωτηνό, λαμπρό και αναφέρονται στα ζωηρά χρώματα του εντόμου. H Anthaxia lucens είναι λίγο πιο σκούρη. Η κηλίς στα έλυτρα είναι πιο μεγάλη και επεκτείνεται περισσότερα προς τα πίσω. Τα δυο είδη διαφέρουν και σην περιοχή παραμονής. Ενώ η περιοχή διαμονής για την Anthaxia candens ξαπλώνεται στη Δύση μέχρι την Ισπανία και στην Ανατολή δεν φτάνει την Τουρκία, την Anthaxia lucens συναντάμε από την Ιταλία μέχρι την Τουρκία.[17] Στην Ελλάδα η Anthaxia lucens αντικαθιστά την Anthaxia candens στις χαμηλότερες και πιο νότιες περιοχές. Συναντούμε το είδος από το Απρίλιο έως Ιούλιο στα άνθη του Crataegus ή στους ξενιστές τους. Αυτοί συμπίπτουν με τους ξενηστές της Anthaxia candens (κερασιά, βερικοκιά, δαμασκηνιά).
_(5598486222).jpg)
Εικ.11: A. salicis ♂ Εικ.12: A. salicis ♂ Εικ.13: A. fulgurans ♀ Εικ.14: A. fulgurans ♂ Οι αναφορές για το είδος Anthaxia salicis (Εικ. 11,12) από την Ελλάδα δεν είναι σπάνιες. Εκτός από την Κρήτη λείπει όμως στα υπόλοιπα νησιά. Η περιοχή διανομής του είδους επεκτείνεται από τη Βόρεια Αφρική μέχρι την Ασία.[18] Το πολύχρωμο έντομο έχει ως ξενιστές διάφορα φυλλοβόλα δέντρα (Quercus, Acer, Salix, Castanea). Το όνομα salicis αναφέρει στο ξενιστή Salix.
Το λατινικό όνομα fulgurans σημαίνει 'αναβοσβήνοντας' και αναφέρεται στα ζωηρά χρώματα (Εικ. 13,14). Το είδος απαντά σε σχεδον όλη την Ευρώπη, απουσιάζει όμως στις βόρειες χώρες.[19] Στην Ελλάδα δεν είναι γνωστό από τα επτάνησα, την Κύπρο και την Κρήτη. Το είδος αναπτύσσεται σε διάφορα φυτά (Prunus, Cerasus, Malus domestica, Cornus mas, Salix purpurea). Τα ακμαία φαίνονται από αρχές Απριλίου μέχρι τέλος Ιουλίου.
Εικ.15: A. thalassophila pseudokervillei Εικ.16: A. nitidula ♀ Εικ.17: A. nitidula ♂ Το είδος Anthaxia thalassophila (Εικ. 15)εκροσωπείται στην Ελλάδα με το υποείδος pseudokervillei. Αυτό το υποείδος είναι πιο σκούρο από την Anthaxia thalassophila thalassophila και από τα χρώματα μοιάζει με το είδος Anthaxia kervillei. Αυτό εξηγεί το όνομα ψευδο-κερβιλλεϊ. Το υποείδος περιορίζεται στην νοτιοανατολική Ευρώπη.[20] Τα ακμαία έντομα συναντούμε σε διάφορα άνθη από αρχή Απριλίου μέχρι τέλος Ιουλίου.
Στο γένος Anthaxia nitidula (Εικ. 16,17) παρατηρούμε διαφορετικό χρωματισμό στο θηλυκό και στο αρσενικό κολεόπτερο. Το θηλυκό είναι έντονα δίχρωμο (Εικ. 16). Αντίθετα στο αρσενικό το χρώμα του προνώτου δεν διαφέρει πολύ από το χρώμα των ελύτρων. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις. Στην Ελλάδα συναντούμε το είδος στο κανονικό υποείδος A. nitidula nitidula και στο υποείδος A. nitidula signaticollis (Krynicki, 1832). Οι ξενιστές των δύο υποειδών (διάφορα δέντρα των Rosaceae) δεν διαφέρουν και οι περιοχές διανομής διασταυρώνονται. Υποτίθεται πως η A. nitidula nitidula προτιμά υψηλότερες τοποθεσίες παρά την A. nitidula signaticollis. Σε ευρωπαϊκή κλίμακα η περιοχή διανομής της A. nitidula nitidula επεκτείνεται περισσότερο προς τη Δύση και τη Βόρεια,[21] αυτή της A. nitidula signaticollis επεκτείνεται περισσότερα προς την Ανατολή.[22] Τα ακμαία και των δύο υποειδών γίνονται ορατά κατά την περίοδο Απρίλιος -Αύγουστος.
Εικ.18: A. discicollis ♀ Εικ.19: A. discicollis ♂ Εικ.20: A. istriana Αυτό το είδος (Εικ. 18,19) αναπτύσσεται στην άρκευθο. Τα ακμαία έντομα συναντούμε από τέλος Απριλίου μέχρι τέλος Αυγούστου σε κίτρινα σύνθετα. Η περιοχή διαμονής επεκτείνεται από την Αυστρια σε νοτιοανατολικό κατεύθυνση μέχρι την Τουρκία.[23]
Το όνομα istriana δώθηκε στο είδος, γιατί αρχικά περιγράφτηκε από την Ίστρια. Το είδος αναπτύσσεται στη άρκευθο και στην πεύκα. Τα ακμαία (Εικ. 20) απαντώνται σε άσπρα και κίτρινα άνθη από τις οικογένειες των συνθέτων και των σκιαδοφόρων. Το είδος απαντά στην κεντρική και νότια Ευρώπη [24]
Εικ.21: A. nigrojubata incognita Εικ.22: A. helvetica Εικ.23: A. tenella Το είδος Anthaxia nigrojubata εκπροσωπεύεται στην Ελλάδα με δυο υποείδη, την Anthaxia nigrojubata incognita (Εικ. 21) και την Anthaxia nigrojubata inexpectata. Το τελευταίο υποείδος απαντά μόνο στην Κρήτη. Το όνομα nigrojubata προέρχεται απο το λατινικό niger για μαυρό και iuba για λοφίο, χαίτη. Το όνομα αναφέρει, πως στο πρόσωπο του εντόμου φυτρώνουν μαύρα μαλλιά. Αυτό το χαρακτηριστικό όμως έχουν αρκετά άλλα είδη του γένους. Το incognita σημαίνει 'άγνωστο'. Το χώρος διαμονής της Anthaxia nigrojubata incognita επεκτείνεται στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και πέρα προς την Ανατολή, το είδος λείπει όμως στις βόρεις χώρες και στα νησιά του Μεσογείου.[25] Το είδος αναπτύσσεται στα έλατα (Abies και Picea). Τα ακμαία έντομα συναντούμε από αρχές Απριλίου μέχρι τέλος Αυγούστου σε άσπρα και κίτρινα ανθη από την οικογένεια των σύνθετων.
Οι αναφορές για το είδος Anthaxia helvetica (Εικ. 22) από την Ελλάδα είναι σπάνιες. Το κέντρο της περιοχής διαμονής της βρίσκεται στην κεντρική Ευρώπη και η Ελλάδα ανήκει στα νότια σύνορα αυτής της περιοχής.[26] Το είδος έχει ως ξενιστές διάφορα κωνοφόρα δέντρα. Το ακμαίο γίνεται ορατό στην περίοδο Απριλίου μέχρι Αυγούστου.
Το είδος περιορίζεται στην Ελλάδα και την Ευρωπαική Τουρκία.[27] Το είδος περιγράφτηκε για πρώτη φορά το 1858 από την Αθήνα. Το έντομο αναπτύσσεται στα έλατα (Abies). Συναντούμε τα ακμαία (Εικ. 23) κολεόπτερα σε διάφορα λευκά και κίτρινα άνθη από μέση Απριλίου μέχρι Αύγουστο. Το όνομα tenella σημαίνει 'λεπτό'.[28]
Εικ.23: A. quadripunctata Εικ.24: A. godeti Το είδος Anthaxia quadripunctata (Εικ. 23) το συναντούμε σχεδόν σε όλη την Ευρώπη από τη Σκανδιναβία μέχρι τη Μεσόγειο. Παραπέρα ζει και στη Βόρεια Αφρική και στην Ασία.[29] Μοιάζει πολύ με την Anthaxia helvetica και έχει τους ίδιους ξενιστές (Picea, Abies, Juniperus, Larix, Pinus). Οι διαφορές είναι στο τρίχωμα στο μέτωπο και η απόσταση μεταξύ των οφθαλμών. Το ακμαίο γίνεται επίσης ορατό στην περίοδο Απριλίου μέχρι Αυγούστου. Το λατινικό όνομα quadripunctata (με τέσσερα σημεία) αναφέρεται στα τέσσερα βυθύσματα στο πρόνωτο.[28]
Το είδος ανήκει στα μαύρα είδη του γένους. Με το όνομα godeti τιμάται ο Ελβετός επιστήμονας Paul Godet.[28] Το είδος απαντά σχεδόν σε όλη την Ευρώπη[30] Το είδος αναπτύσσεται στην πεύκη και στην πικέα. Τα ακμαία (Εικ. 24) απαντώνται από Μάιο μέχρι Σεπτέμβριο σε λευκά και κίτρινα άνθη διάφορων συνθετών.
Η Anthaxia είναι γένος εντόμων της τάξης των κολεοπτέρων και της οικογένειας των Buprestidae. Το γένος Anthaxia (Eschscholtz 1829) περιλαμβάνει ποικιλία ειδών. Το συναντάμε στην Παλαιαρκτική, τη βόρεια Αφρική και τη Νεαρκτική. Τα ευρωπαϊκά είδη κατατάσσονται σε τέσσερα υπογένη, το υπογένος Anthaxia Eschscholtz 1829 με 46 είδη, το υπογένος Cratomerus Solier 1833 με 7 είδη, το υπογένος Haplanthaxia Reitter 1911 με 19 είδη, και το υπογένος Melanthaxia Richter 1945 με 31 είδη. Στην Ελλάδα απαντώνται περίπου 65 είδη, που εκπροσωπούν και τα τέσσερα υπογένη.
