Pryf gydag adenydd dwbwl sy'n perthyn i urdd Odonata yw gwas neidr (hefyd: gwas y neidr) (lluosog: gweision neidr). Mae'n byw ger llynnoedd, nentydd a gwernydd ac maen nhw'n bwyta mosgitos, gwybed, clêr, gwenyn, gloynnod byw a phryfed eraill. Nid ydynt yn brathu nac yn pigo pobl. Mae'r gair Groeg Anisoptera yn golygu "adenydd anwastad" gan fod yr adain cefn yn lletach na'r rhai blaen.[2]
Un o brif nodweddion y gwas neidr yw ei lygaid cyfansawdd enfawr, dau bâr o adenydd a chorff hir sy'n eu galluogi i weld bron i 360 gradd - i bob cyfeiriad. Fel pob pryfyn arall mae ganddyn nhw chwe choes; ond nid ydy'r rhan fwyaf ohonyn nhw, bellach, yn medru cerdded. Mae'r gwas y neidr ymhlith y pryfaid a all hedfan gyflymaf ac am gyfnod hir e.e. ar draws y cefnforoedd. Gallant hedfan i 6 chyfeiriad: ymlaen, yn ôl, i fyny, i lawr, i'r chwith ac i'r dde.[3] Mae'r Ymerawdwyr yn medru hedfan ar gyflymder uchaf o 10–15 metr yr eiliad (22–34 mya).
Dim ond am chwe mis mae rhai gweision y neidr yn byw, tra bod eraill yn byw cyn hired â chwe neu saith mlynedd.
Ceir oddeutu 3000 math gwahanol o weision neidr ac mae tua 5,900 o rywogaethau yn yr urdd Odonata gan gynnwys y mursennod.[4][5]
Mae'r gwas y neidr yn hen grŵp a cheir ffosiliau o weision neidr mawr o gyfnod y Meganisoptera (tua 300-325 miliwn o flynyddoedd cyn y presennol. Mae gan y ffosiliau hyn faint adenydd o 750 mm (30 mod). Yn y grŵp hwn mae'r Meganeuropsis, sef y pryf mway ei faint ar wyneb y Ddaear. Ceir tua 3,000 rhywogaeth o Anisoptera ar y Ddaear heddiw. Mae'r rhan fwyaf yn drofanol.
'Dyw'r union berthynas rhwng y gwahanol deuluoedd heb ei brofi'n llawn (yn 2015), ondmae'r coeden deulu canlynol yn rhoi syniad i ni o'r berthynas honno. Y llinellau toredig yw' berthynas nad ydyw wedi'i brofi'n llawn.
AnisopteraGomphidae (clubtails)
Aeshnoidea ('Ymerawdwyr')
Petaluridae ('Cynffonau petal')
Macromiidae ('Criwserod')
Cordulegastridae ('Cylchoedd aur')
Libellulidae (skimmers)
"Corduliidae" [Nid yw'n gytras] ('Y Gweision Gwyrdd')
Synthemistidae ('Cynffonau teigrod)
Ceir 57 o rywogaethau'r Odonata yng ngwledydd Prydain: mae 21 ohonynt yn fursennod (is-urdd Zygoptera) a 36 ohonynt yn weision neidr (is-urdd suborder Anisoptera). Ond ymwelwyr yw rhai o'r rhain ac mae rhai ar y rhestr wedi hen farw o'r gwledydd hyn. Y niferoedd sy'n parhau i baru ar yr ynysoedd hyn (yn 2015) yw 42, sef 17 o fursennod a 25 o weision neidr. Caiff y rhestr hon ei diweddaru ar adegau gan Odonata Records Committee a ffurfiwyd yn 1998.
Dyma nhw:
Ar lafar, ac yn gyffredinol gelwir y mursennod hefyd yn weision neidr, er nad yw hyn yn hollol gywir. Dyma'r prif grwpiau:
Mae gan nifer o weision neidr enwau Cymraeg ac mae'r rheiny ar y cyfan wedi'u canfod yng ngwledydd Prydain ar ryw gyfnod.
Gwas neidr dindrom [B] Gomphus vulgatissimus 
Gwas neidr coes felen [C] Gomphus flavipes V (1818) 
Gwas neidr y De Aeshna cyanea .jpg)
Gwas neidr brown Aeshna grandis 
Gwas neidr llygadwyrdd Aeshna isoceles 
Gwas neidr Asur Aeshna caerulea 
Gwas neidr glas Aeshna juncea 
Gwas neidr mudol Aeshna mixta 
Gwas neidr mudol y De [D] Aeshna affinis V (1952) 
Ymerawdwr Anax imperator 
Ymerawdwr bach Anax parthenope 
Gwas neidr gwyrdd Anax junius V (1998) 
Gwas neidr flewog Brachytron pratense 
Gwas neidr crwydrol [E] Hemianax ephippiger V (1903) 
Gwas neidr eurdorchog Cordulegaster boltonii 
Gwas gwyrdd blewog Cordulia aenea 
Gwas gwyrdd gloyw Somatochlora metallica 
Gwas gwyrdd y Gogledd Somatochlora arctica 
Gwas orenfrith Oxygastra curtisii Ex (1963) 
Picellwr praff Libellula depressa 
Picellwr prin Libellula fulva .jpg)
Picellwr pedwar nod Libellula quadrimaculata 
Picellwr tinddu Orthetrum cancellatum 
Picellwr cribog Orthetrum coerulescens 
Gwäell scarlad Crocothemis erythraea V (1995) .jpg)
Gwäell ddu Sympetrum danae .jpg)
Gwäell asgell aur [F] Sympetrum flaveolum V 
Gwäell wythien goch Sympetrum fonscolombei 
Gwäell rudd Sympetrum sanguineum .jpg)
Gwäell gyffredin [G] Sympetrum striolatum _4.jpg)
Gwäell grwydrol Sympetrum vulgatum V 
Gwäell resog Sympetrum pedemontanum V (1995) 
Picellwr wynebwyn Leucorrhinia dubia 
Picellwr wynebwyn mawr [H] Leucorrhinia pectoralis V (1859) 
Y gleider crwydrol [I] [J] Pantala flavescens V (1823) Yng Nghymru roedd 37 o rywogaethau o Urdd yr Odanata yn paru rhwng 2010 a 2015: 22 o fursennod (Zygoptera) a 15 o weision neidr (Anisoptera).[6]
Dyma'r gweision neidr:
Gwas neidr glas - Aeshna juncea
Gwas neidr mudol - Aeshna mixta
Gwas neidr y De - Aeshna cyanaea
Gwas neidr brown - Aeshna grandis
Ymerawdwr - Anax imperator
Ymerawdwr bach - Anax parthenope
Gwas neidr crwydrol - Anax (Hemianax) ephippiger
Gwas neidr flewog - Brachytron pratense
Gwas neidr dindrom - Gomphus vulgatissimus
Gwas neidr eurdorchog - Cordulegaster boltonii
Gwas gwyrdd blewog - Cordulia aenea
Picellwr wynebwyn - Leucorrhinia dubia
Picellwr pedwar nod - Libellula quadrimaculata
Picellwr praff - Libellula depressa
Picellwr tinddu - Orthetrum cancellatum
Picellwr cribog - Orthetrum coerulescens
Gwäell wythien goch - Sympetrum fonscolombii
Gwäell asgell aur - Sympetrum flaveolum
Gwäell rudd - Sympetrum sanguineum
Gwäell ddu - Sympetrum danae
Gwäell grwydrol - Sympetrum vulgatum
Pryf gydag adenydd dwbwl sy'n perthyn i urdd Odonata yw gwas neidr (hefyd: gwas y neidr) (lluosog: gweision neidr). Mae'n byw ger llynnoedd, nentydd a gwernydd ac maen nhw'n bwyta mosgitos, gwybed, clêr, gwenyn, gloynnod byw a phryfed eraill. Nid ydynt yn brathu nac yn pigo pobl. Mae'r gair Groeg Anisoptera yn golygu "adenydd anwastad" gan fod yr adain cefn yn lletach na'r rhai blaen.
Un o brif nodweddion y gwas neidr yw ei lygaid cyfansawdd enfawr, dau bâr o adenydd a chorff hir sy'n eu galluogi i weld bron i 360 gradd - i bob cyfeiriad. Fel pob pryfyn arall mae ganddyn nhw chwe choes; ond nid ydy'r rhan fwyaf ohonyn nhw, bellach, yn medru cerdded. Mae'r gwas y neidr ymhlith y pryfaid a all hedfan gyflymaf ac am gyfnod hir e.e. ar draws y cefnforoedd. Gallant hedfan i 6 chyfeiriad: ymlaen, yn ôl, i fyny, i lawr, i'r chwith ac i'r dde. Mae'r Ymerawdwyr yn medru hedfan ar gyflymder uchaf o 10–15 metr yr eiliad (22–34 mya).
Dim ond am chwe mis mae rhai gweision y neidr yn byw, tra bod eraill yn byw cyn hired â chwe neu saith mlynedd.
Ceir oddeutu 3000 math gwahanol o weision neidr ac mae tua 5,900 o rywogaethau yn yr urdd Odonata gan gynnwys y mursennod.
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
