Aflilu (yettwassen s: Lebṣel بصل, isem usnan: Allium cepa) d azegza yeṭṭafaren tawsit n teskert.
Aflilu (yettwassen s: Lebṣel بصل, isem usnan: Allium cepa) d azegza yeṭṭafaren tawsit n teskert.
A cebolla[1] (d'o latín <CEPULLA/CIPULLA; scientificament Allium cepa (L., 1753)) ye una planta herbacia monocotiledonia d'a familia d'as amarilidacias, en a subfamilia d'as alióidias, cautivada por o suyo bulbo comestible; a cebolla propriament dita.
A cebolla ye una planta perén que se torna reproductora a'l segundo anyo de vida, fase a la qual, d'entre os eixemplars cautivaus, no se'n gosa deixar arribar sique a bells poquetz que se fa servir ta producir a simient d'as anyadas succesivas.
Como todas as especies d'o chenero Allium, as cebollas tienen un teixiu meristematoso de forma discoidal que se conoix como disco caulinar, que fa de primordio ta toda a planta. O disco caulinar produz as radices adventicias blancas tan tipicas d'as amarilidacias, que s'afunden en a tierra dica bells 60 cm, anque son prou fráchils y se gosan romper quan a cebolla se ranca ta cullir-la.
As fuellas naixen tamién dende o disco caulinar, directament, y l'apariencia de falso tallo que tiene a parte meya de a planta ye producto d'a estructura cilindrica que condicionan as fuellas exteriors, modificadas, que actuan como cuticla (dimpués, con a cebolla seca, serán a pela exterior) a on que as verdaderas fuellas (as verdes) se i troban pilladas por a base.
O bulbo d'a cebolla ye una estructura d'almagazemamiento de nutrients que fa parte d'as fuellas (as napas de cebolla son as bases d'as follas). Por tanto, as fuellas d'a cebolla tienen dos partes diferenciadas, a parte basal que se fa más gorda a malas que va pasando o tiempo porque almagazema nutrients, y a parte distal, verde y fotosintetica, que amaneix por alto d'a tierra y que forma a parte que se vei de a planta.
As flors brostan en una inflorescencia pedunculada, solo en a segunda anyada quan a cebolla ye sembrada. As cebollas ta consumo, que se culle a la primer anyada, no gosan fer a florada. A inflorescencia ye una umbela, anque exteriorment s'asemella a una bola, y as flors, chiquininas y de color blanca-verdisca, son hexameras; con 6 petalos y 6 sepalos cadaguna. A simient va incluida en un fruito capsular, y as simients individuals son negras y diminutas.
Cada cebolla que se deixa madurar ta simient en fa qualques cientos, de forma que ta una expleitación domestica con bell par de cebollas que se deixe en o huerto en i ha de sobras ta sembrar-ne a l'anyada siguient.
En comparanza con o suyo parient l'allo, a cebolla no se puede reproducir vechetativament, pus o bulbo no el tienen segmentau y no bi ha dients que sembrar-ne. Por tanto, a sola forma ta sembrar cebollas ye en emplegando a simient.
A simient de cebollas se gosa sembrar en setiembre, y porque os cebollinos chicorrons recient escapaus son muit febles y se malmeten con facilidat, ye muit habitual de sembrar-los en un plantero y tresladar-los t'a huerta quan ya son una micarrona más desarrollaus, d'entre noviembre y principios de l'aviento. As cebollas chovens hinvernan en a tierra, u si se fa la siembre tardana, en aviento en o plantero, hinvernan como cebollizons y se gosan tresplantar en marzo u abril en a tierra.
A cullita se fa dende as zaguerías de mayo dica chulio, tot pendendo de as variedatz cautivadas. En a Peninsula Iberica a variedat más primerenca ye a que se diz «babosa»[1], que siempre ye feita ta recullir-la enantes de a quinzena de mayo[2]. A variedat más tardana, que s'arreplega de verano, se conoix en Aragón como «valenciana» u «cebolla de grano».[3]
En o territorio que en l'actualidat ye Aragón s'ha cautivau a cebolla lo menos dende a epoca d'a dominación romana.[3] A cebolla amenista una tierra grasa, aireada y con mutos nutrients; ni masiau seca ni masiau humeda, por o que ye un producto costoso de producir de forma extensiva.[3].
Manimenos, en as zonas de regano en a Comunidat Autonoma se consolidó en o sieglo XX un sector especializau en a producción de cebollas de forma extensiva que encara opera en l'actualidat. Os principals nuclios de producción cebollera en Aragón son Taust, Pedrola, Gallur, Noviellas y Luceni, con a destacada excepción de a huerta de Fuents d'Ebro,[3] lur productors s'han organizau en una Denominación d'Orichen Protechida.
Historicament, Aragón estió a principal productora de cebollas d'Espanya en os anyos 1960 y en comenzar os anyos 1970, con quasi un 19,9% de quota de mercau en 1970, quan comenzó o declive. O sector cebollero aragonés perdió muito mercau d'entre os anyos 1972 y 1977, con una quota de nomás o 5,1% d'o mercau espanyol en 1977.[3]
A superficie dedicada a la producción extensiva d'ista hortalicia ha rondau bellas 2.000 Ha dende 1979[3] dica 1999,[4] con una producción d'entre 20.000 y 40.000 cebollas por cada hectaria y anyada (entre 40 y 80 millons de cebollas en Aragón cada anyada, 35.514 Tm en 1999[4]). A mayoría de cautivos extensivos de cebollas, en Aragón, se concentran en a val de l'Ebro: 1.250 Ha i heba en a provincia de Zaragoza en 1979, contra as 300 Ha de Uesca y as 263 que en teneba Teruel.[3]
En Aragón, a denominación plenament dominant ye o fitonimo «cebolla», tanto en aragonés como en castellano d'Aragón, sin estar garra castellanismo. Ye a sola forma que se conoix como propia en a mayor parte d'o territorio, destacando especialment zonas tan conservaderas como o Pireneu central y vals como Chistau, Tena u Echo.
«Cebolla» ye una forma propia de totz os idiomas romances d'o grupo ibero-romance occidental, tanto de l'aragonés como d'o castellano y l'astur-leyonés, y tamién se troba en galaico-portugués. O termin dimana d'o latín <CEPULLA/CIPULLA, una forma diminutiva de <CEPA (que ye cebolla en latín cheneral) que s'emplegaba más en o latín de l'interior d'Hispania que en a resta de l'Imperio. Muit relacionau con a etimolochía latina de «cebolla», en a comarca d'a Chacetania se troba o toponimo «Garcipollera», que viene de o latín <VALLE(M) CIPULLARIA y significa literalment a «Val Cebollera» u a val a on que se criaba cebollas.
As formas «bruno» y «burno» s'han documentau exclusivament en a villa d'Ansó,[5][1] en o extrimo nort-occidental de l'Alto Aragón.
L'Allium cepa (in Lombàrd ocidentàl: scigùla o sigùla; in Lombàrd orientàl: sìgola e sigóla) l'è una pianta cultivaa de la famiglia di Liliaceae. L'è una pianta erbacea cun radis süperficial e cun di föj che i diventen gross a la bas, indè che gh'è la part cumestibila.
L'è druvaa principalment cume cundiment.
Lu Allium cepa (chiamatu "cipudda" 'n Sicilia) è na la chianta ervàcia àuta cchiù d'un metru, cu fogghi cilìndrichi e ciura janchinusi, larucamenti curtivata pû sò bulbu cummistìbbuli.
Lu bulbu ci havi nu sapuri forti, e è custituitu di squami di culuri jancu o viulàciu disposti a strati e cummigghiati di na suttili scorcia culuri rami o russa o janca, veru usata n cucina, speci comu cunnimentu. Sta vidura veni di
Quarchi vota si usa l'esprissioni "cipuddazza" pi cipuddi di qualità scarsa.
A cebolla (d'o latín
Nen andjoen (Nederlands: ajuin in Vloandern, ui in Holland) (Allium cepa) es e plante da je kut gebruukn as e sorte van groensel. 't Ginne da je ipeet es den bol vanoundern an de plante, die straf smakt en uut verschillige schelln bestoat. G'èt andjoens in vree veel verschillige kleurn en vormn.
E kwoalik neveneffect van vele andjoens eetn is gasvormieng en da je der moet van bleitn a je ze schelt.
Bawang bombay (Allium cepa L.) nyaéta salah sahiji tutuwuhan nu aya dina kulawarga bawang-bawangan (Alliaceae).[1] Dina silsilahna, bawang bombay nu disebut ogé bawang wétan aya dina hiji garis katurunan jeung bawang beureum kalawan ngawan ilmiah Allium cepa L.[2] Bédana antara bawang bombay jeung beureum teu pati jelas, iwal wanguna nu jelas katingali béda jeung bau atawa aromana.[2] Bawang bombay mangrupa terna nu tumuwuh manceg kalawan sistim akar wangun serabut.[2] Sistim akarna teu panjang teuing jeung teu jero teuing nyeceb na taneuh.[2] teu leuwih ti 10 cm.[2]
Bawang bombay ya iku salah siji jinis tuwuhan bawang kang bisa minangka bumbu masakan. Bawang jisnis iki uga kena kanggo campuran saos ing pizza.[1] Bawang jinis iki ukurane luwih gedhé tinimbang bawang putih.[1] Diarani bawang bombay awit bawang iki digawa para wong kang asalé saka kutha Bombay utawa Mumbai, India menyang Indonésia.[1]
Bawang bombay kang asring minangka bumbu masakan uga nduwéni khasiyat kang gedhé tumrap keséhatan.[2] Bawang saka kulawarga Allium iki ngandhut sulfur kang ana kromiume.[2] Kromium ya iku mineral kang mbiyantu sèl awak kanggo ngrespon insulin.[2] Bawang bombay uga ngandhut Vitamin C lan flavonoid kang diarani quercitin.[2] Saliyané ngurangi gula darah, bawang bombay uga kena kanggo ngurangi level total kolésterol lan ngundhakaké kolésterol apik ing awak saéngga bawang bombay uga apik kanggo jantung.[2] Para panaliti nerangaké yèn mangan bawang bombay kanthi rutin kang cacahé siji utawa loro saminggu bisa ngurangi bebaya kanker usus besar, amarga bawang ngandhut flavonoid kang arané quercitin.[2] Ing panalitèn, zat iki ngendheké thukulé tumor lan njaga sèl usus besar supaya ora rusak amarga bahan-bahan kang disebabaké kanker.[2] Masak nggunakaké bawang bombay uga ngurangi bahan karsinogen kang njalari tumor.[2] Ora mung kanker usus, miturut American Journal of Clinical Nutrition, mangan bawang bombay uga ngurangi resiko kanker mulut lan faring kurang luwih 84 persèn, kanker esofagus 88 persèn, kanker kolorektal 56 persèn, kanker susu kurang luwih 25 persèn, kanker ovarium (indung telur) 73 persèn lan uga kanker prostat kurang luwih 71 persèn.[2]
Bawang bombay ya iku salah siji jinis tuwuhan bawang kang bisa minangka bumbu masakan. Bawang jisnis iki uga kena kanggo campuran saos ing pizza. Bawang jinis iki ukurane luwih gedhé tinimbang bawang putih. Diarani bawang bombay awit bawang iki digawa para wong kang asalé saka kutha Bombay utawa Mumbai, India menyang Indonésia.
Bawang bombay kang asring minangka bumbu masakan uga nduwéni khasiyat kang gedhé tumrap keséhatan. Bawang saka kulawarga Allium iki ngandhut sulfur kang ana kromiume. Kromium ya iku mineral kang mbiyantu sèl awak kanggo ngrespon insulin. Bawang bombay uga ngandhut Vitamin C lan flavonoid kang diarani quercitin. Saliyané ngurangi gula darah, bawang bombay uga kena kanggo ngurangi level total kolésterol lan ngundhakaké kolésterol apik ing awak saéngga bawang bombay uga apik kanggo jantung. Para panaliti nerangaké yèn mangan bawang bombay kanthi rutin kang cacahé siji utawa loro saminggu bisa ngurangi bebaya kanker usus besar, amarga bawang ngandhut flavonoid kang arané quercitin. Ing panalitèn, zat iki ngendheké thukulé tumor lan njaga sèl usus besar supaya ora rusak amarga bahan-bahan kang disebabaké kanker. Masak nggunakaké bawang bombay uga ngurangi bahan karsinogen kang njalari tumor. Ora mung kanker usus, miturut American Journal of Clinical Nutrition, mangan bawang bombay uga ngurangi resiko kanker mulut lan faring kurang luwih 84 persèn, kanker esofagus 88 persèn, kanker kolorektal 56 persèn, kanker susu kurang luwih 25 persèn, kanker ovarium (indung telur) 73 persèn lan uga kanker prostat kurang luwih 71 persèn.
Bawang bombay (Allium cepa L.) nyaéta salah sahiji tutuwuhan nu aya dina kulawarga bawang-bawangan (Alliaceae). Dina silsilahna, bawang bombay nu disebut ogé bawang wétan aya dina hiji garis katurunan jeung bawang beureum kalawan ngawan ilmiah Allium cepa L. Bédana antara bawang bombay jeung beureum teu pati jelas, iwal wanguna nu jelas katingali béda jeung bau atawa aromana. Bawang bombay mangrupa terna nu tumuwuh manceg kalawan sistim akar wangun serabut. Sistim akarna teu panjang teuing jeung teu jero teuing nyeceb na taneuh. teu leuwih ti 10 cm.
La ceba (o l'inhon) (Allium cepa) es una planta erbacèa bulbosa de la familha de las liliacèas originària de l'Asia Centrala, que ten pas qu'una sola cabòça bèla, de forma ovoïda, redonda. Es biennala e pòt arribar fins a 1 m de longor. Sas fuèlhas son semicilindricas e sortisson d'una cabòça rebonduda, que ten de rasics superficials. Sa camba es drecha e abitualament espelís pendent la segonda annada de maturacion de la planta. A son cap a una ombella de flors blancas o ròsas.
Quand es copada, la cabòça daissa anar un òli volatil sulfurat que causa de lagremas per encausa d'irritacion del teissut conjontiu de l'uèlh.
Es conegut e emplegat tradicionalament coma planta medicinala, e es estat utilizat dins lo tractament de l'asma, de la diabèti, l'ipertension, etc.
A una resisténcia fòrta a la secada a mai se cal pas que manque d'aiga dins lo periòde critic de creissença de la cabòça. Se las cebas subisson una manca excessiva d'aiga, pòdon venir mai picantas e sa cabòça serà mens desvolopat.
Las regions occitanas fan una consomacion importanta de ceba e demest las vilas productoiras de cebas cal citar Lesinhan la Ceba (a ras de Pesenàs, Erau).
La ceba (o l'inhon) (Allium cepa) es una planta erbacèa bulbosa de la familha de las liliacèas originària de l'Asia Centrala, que ten pas qu'una sola cabòça bèla, de forma ovoïda, redonda. Es biennala e pòt arribar fins a 1 m de longor. Sas fuèlhas son semicilindricas e sortisson d'una cabòça rebonduda, que ten de rasics superficials. Sa camba es drecha e abitualament espelís pendent la segonda annada de maturacion de la planta. A son cap a una ombella de flors blancas o ròsas.
Quand es copada, la cabòça daissa anar un òli volatil sulfurat que causa de lagremas per encausa d'irritacion del teissut conjontiu de l'uèlh.
Es conegut e emplegat tradicionalament coma planta medicinala, e es estat utilizat dins lo tractament de l'asma, de la diabèti, l'ipertension, etc.
A una resisténcia fòrta a la secada a mai se cal pas que manque d'aiga dins lo periòde critic de creissença de la cabòça. Se las cebas subisson una manca excessiva d'aiga, pòdon venir mai picantas e sa cabòça serà mens desvolopat.
Las regions occitanas fan una consomacion importanta de ceba e demest las vilas productoiras de cebas cal citar Lesinhan la Ceba (a ras de Pesenàs, Erau).
Chhang-thâu tō-sī hôa-gí ê "洋蔥".
Chhang-thâu sī khiàn-phang ê châi-liāu, mā ē-tàng tòng-choè chheⁿ-chhài chhá lâi chia̍h. Chham ke-nn̄g, sán-bah lóng chin-hó chhú-lí. I mā ē-sái chòe salad, chhiat si lām khî-tha chheⁿ-chhài.
Le cibolla (Allium cepa) es un planta del genere Allium. Le termino anque designa le bulbo del planta usate in le cocina.
A cipolla (o ciuvodda, o ciudda) (Allium cepa) hè una pianta chì face partita di a famiglia di e Liliaceae.
A cipolla hè stata mintuvata calchì volta da i scrivani in lingua corsa. Par asempiu, da Monsignori Di La Fuata: (Preti Santu, Girendu a Corsica):
A cipolla hè ancu chjamata in corsu: a civolla, a civodda, a ciuvodda, a ciudda.
A cipolla (o ciuvodda, o ciudda) (Allium cepa) hè una pianta chì face partita di a famiglia di e Liliaceae.
Crveni luk (Allium cepa) ili crni luk je dvogodišnja zeljasta biljka iz porodice Alliaceae.
U zavisnosti od metode sadnje, razlikuju se zimske i ljetne sorte luka. Ljetne sorte luku se siju u rano proljeće, a vade u augustu ili septembru. Te sorte su čvršće, konzistentnije i mogu se duže skladištiti. Zimske sorte se siju u avgustu, ostaju tokom zime u tlu, te tokom proljeća i ranog ljeta narastu i sazriju. Ove sorte su blaže, mekše te se kraće mogu skladištiti. Crveni luk ima jednostavnu lukovicu iz koje raste široki, šuplji, zeleni listovi, nazvani perjanice (pera), koji se također upotrebljavaju u ljudskoj ishrani. Tek u drugoj godini formiraju se cvjetovi na uspravnoj zelenoj stabljici, sakupljeni u obliku kugle. Cvjetovi su sitni, dvousno, zeleno-bijeli.
Crveni luk sadrži enzim alliinazu i aminokiselinu izoalliin, koji sadrži sumpor, a oba spoja se raspadaju u nagrizajući propantial-S-oksid. Kada ovaj spoj dospije u oči, nadražuje očne nerve, te izazivaju lučenje suznih žlijezda.
100 g crvenog luka sadrži: kcal kJ voda (g) masnoće (g) ugljikohidrati (g) kalij (mg) kalcijum (mg) magnezijum (mg) Vitamin C (mg) 28 117 88 0,01 5,6 135 128 11 7Izvor: Souci/Fachmann/Kraut. Deutschen Forschungsanstalt für Lebensmittelchemie, 5. izdanje, 1994
Crveni luk potječe iz zapadne i srednje Azije, vjerovatno iz današnjeg Afganistana. On je jedna od najstarijih biljaka koje su ljudi počeli uzgajati, prije više od 5000 godina. Upotrebljavali su ga kao ljekovitu i začinsku biljku. U starom Egiptu tokom izgradnje piramida koristio se kao sredstvo plaćanja, a pronađen je i u grobnici faraona Tutankhamona. Spomenut je i u Hamurabijevom zakoniku.
Crveni luk (Allium cepa) ili crni luk je dvogodišnja zeljasta biljka iz porodice Alliaceae.
Cėbolė, cėbolis, cėbūlis (luotīnėškā: Allium cepa) ī tuokis augals, nuognē tonkē jiedė gamībuo nauduojama prīskuonėnė daržuovė. Bioluogėškā prėklausa vėinskėltiams augalams, šašnagu šeimā (Alliaceae).
Jiediō nauduojama ėr augala galvotė, ė lapā (lāškā). Anėi tor specėfėška, laašku skuoni ė smuoka. Pjaustont cėbolė ėšsiskėr medegas, erzėnontės akis ė sokeliantės ašaruojėma.
Cėbolė tepuogė tor daug vaistėniu īpatu beigė īr tinkams dažīmō (so lokštās), parazėtu atbaidīmō.
L’eugnon ou ognon ch'est ène plante hérbacée bisannuèle del famille dés Amaryllidaceae
L'eugnon potager est uzé din chés r'chettes ed tchuisine.
Il y o granmin d'variétés, conme l'échalote.
L’eugnon ou ognon ch'est ène plante hérbacée bisannuèle del famille dés Amaryllidaceae
o pérle étou ed chés eugnons pour chés fleurs (pèr egzimpe : eugnon d' tulipe).L'eugnon potager est uzé din chés r'chettes ed tchuisine.
Il y o granmin d'variétés, conme l'échalote.
An ingan (Allium cepa L., frae Laitin cepa "ingan") is a vegetable o the genus Allium weel uised in ceukin.
An ingan (Allium cepa L., frae Laitin cepa "ingan") is a vegetable o the genus Allium weel uised in ceukin.
Iòng-chĕ̤ng (洋蔥) sê siŏh cṳ̄ng sŭ-chái.
Järgeline lauk (latin.: Allium cepa) om äivozne (kaks'vozne kul'turas) heinäsine kazmuz Amarillisaižed-sugukundan Lauk-heimospäi. Om populärižeks maplodkul'turaks.
Kazvatadas avaros mail'man äjiš maiš, oz., Egipt, Brazilii, Bangladeš, Turkanma. Om tetab kul'turkazmuseks 5 tuhad vozid. Navedib päivänvauktust i täizöšt nepsut, kazvandan parahim lämuz om +18..+20 C°. Kazvand vitkostub lämudel penemb mi +13 C°. Lauk ei tirpi halad ani.
Lehtesed oma hahkvihandad, pal'had südäimes. Severz'-se ünäižid laukkeroid sünduse ühtespäi. Laukkera oleleb 15 santimetrhasai surtte, kerthekaz. Üläkerthed kuivatas teravas, pakuižen, rusttan vai ruskedsinižen mujun, südäin om vauged.
Äikerdoičese laukkeroil i il'mlaukkeran paloil. Voib kazvatada semnišpäi vaiše semenduzlaukkeroid. Ištutez voib olda vaiše keväz'line. Änikseikh om but'k, oleskeleb pol'tošt metrhasai kortte. Änikuz kazvab šurunvuitte vihmankatuz. Plod om konorüt, kudhe semnehesai, semned oma mustad henod.
Tariž kaita sil'mid čapten laukkeroid, rikmuiktusen pen' verd sädase sen aigan.
Maplod om levitadud mail'man rahvahiden kul'turas. Ottas sömäks, maguteseks, kosmetižeks abutuseks. Kävutadas medicinas antiseptikaks, normalizuib metabolizmad. Laukkera i laukan pöro oma tarbhaižed vitaminabutused kevädel.
Järgeližen laukan mail'man satuz oli 97,9 mln tonnoid vl 2017. Päkazvatajad oma Kitai (24,3 mln tonnoid) i Indii (22,4 mln t); Venäma — 2,1 mln t.
Järgeline lauk (latin.: Allium cepa) om äivozne (kaks'vozne kul'turas) heinäsine kazmuz Amarillisaižed-sugukundan Lauk-heimospäi. Om populärižeks maplodkul'turaks.
Kitunguu (Allium cepa) ni aina ya tunguu la kulika ambalo hupandwa kila mahali pa dunia. Spishi A. cepa haitokei porini. Spishi za pori yenye nasaba ya karibu sana ni A. vavilovii na A. asarense.
Maua
Shamba la vitunguu
Vitunguu
Kitunguu kilichokatika juu chini
Kitunguu kilichokatika kutoka upande mmoja hadi mwingine
Makala hii kuhusu mmea fulani bado ni mbegu. Kitunguu (Allium cepa) ni aina ya tunguu la kulika ambalo hupandwa kila mahali pa dunia. Spishi A. cepa haitokei porini. Spishi za pori yenye nasaba ya karibu sana ni A. vavilovii na A. asarense.
Ko e onioni ko e fuʻu ʻakau siʻi ia.
Ko e onioni ko e fuʻu ʻakau siʻi ia.
'n Ooj, in sómmige dialekte un, öllik, (Allium cepa) is 'n plantj oete loukfemielje, Alliaceae. 't Is 'n gruuendje wovan me meistes de bol ètj.
Oje höbben 'ne sterke smaak en ruuk, die vermindere bie ophitsing. Ze höbben in 't algemein e pepierechtig butelste vel euver 'n gelaogdje kern. Ze waere weltwied gebroek inne keuke en bestaon in alderhenj aan vörm en kluuere.
De ooj is e bolgewas en is verwantj ane sint-jansooj, poor, bieslouk en knoeplouk. Dees bolgewasse slaon voorwaar op in 'ne bol dae inne wintjer euverlaef en daodoor kónne ze es ieëste plantjen in 't veurjaor baove de gróndj oetkómmen en blome vörmen en zich veurtplantje. Bolgewasse bevatte väöl sókker, wodoor ze neet snel doeadvreren en lang zónger voorwaar kónne.
100 gram verse (raw) oje:
'n Ooj, in sómmige dialekte un, öllik, (Allium cepa) is 'n plantj oete loukfemielje, Alliaceae. 't Is 'n gruuendje wovan me meistes de bol ètj.
Oje höbben 'ne sterke smaak en ruuk, die vermindere bie ophitsing. Ze höbben in 't algemein e pepierechtig butelste vel euver 'n gelaogdje kern. Ze waere weltwied gebroek inne keuke en bestaon in alderhenj aan vörm en kluuere.
Pîvaz (latînî: Allium cepa) sebzeyek ji çîna Allium e. Di famîleya sîr û pîvazan de cih digire. Ev famîle jî binekomeke Alliaceae ye.
Pîvaz ji rojavayê û ortê Asya tê, yê pir ji erdê dora Efxanistanê. Kesên misirê kevin berê pîvaza wek pere didan.
Mirov pîvazê bi xavî bixwe, ew pir tûj e. Eger pîvaz berî xwarinê hatibe birajtin, tamê xwe şêrîn e.
پیاز در شلگهی دزفول
پیاز دزفول 1390
Pîvazên neqeşartî, qeşartî û hûrkirî
Pîvaz (latînî: Allium cepa) sebzeyek ji çîna Allium e. Di famîleya sîr û pîvazan de cih digire. Ev famîle jî binekomeke Alliaceae ye.
Qepa (Allium cepa L., nga latinishtja cepa "qepë"), është një perime dhe është lloji më i kultivuar i gjinisë Allium.
Ajo është bimë barishtore dyvjeçare ose shumëvjeçare qe i takon familjes Amaryllidaceae që kultivohet prej kohësh nga njeriu.
Qepa është kultivuar për të paktën 7000 vjet. Ajo është një bimë dyvjeçare, por rritet zakonisht si një vjeçare. Varietetet e sotme zakonisht rriten në një lartësi prej 15 deri 45 cm. Gjethet janë të gjelbërta dhe rriten të alternuara në xhufkë. Ato janë në formë tubi cilindrik (ndryshe nga llojet e afërta si preshi dhe hudhra) me një anë të sheshtë. Baza e çdo gjetheje është e rrafshët, zakonisht e bardhë që del nga një disk bazë. Nën këtë disk del një tufë fije rrënjësh të shkurtëra që ndodhen nën tokë. Me rritjen e qepës, rezervat e ushqimit fillojnë të grumbullohen në bazën e gjetheve dhe bulbi i qepës fillon e fryhet.
Në vjeshtë, gjethet thahen dhe cipa e jashtme e bulbit bëhet e thatë dhe e brishtë, dhe kjo është koha kur qepa duhet shkulur. Nëse qepa nuk shkulet dhe mbahet në tokë gjatë dimrit, pika e rritjes në mes të bulbit fillon të zhvillohet në pranverë. Gjethet e reja shfaqen dhe një kercell i gjatë, i drejtë, rritet, në majë të të cilit zhvillohet një tufë lulesh. Tufa e luleve ka formën e një çadre sferike me lule të bardha të grumbulluara nga gjashtë në çdo grup. Farat janë të zeza me shkëlqim, prerja tërthore e të cilave është tre këndore.
Bulbët e qepëve dhe bimët e tjera të së njëjtës familje janë përdorur si ushqim që në antikitet. Në venbanimet e Epokës së Bronzit janë gjetur gjurmë të qepës, të hurmave të arabisë dhe të fiqve. Megjithatë nuk është e qartë në se këto ishin qepë të kultivuara. Dëshmitë arkeologjike dhe letrare si Libri i Numrave 11:5, sugjerojnë se kultivimi mund të ketë filluar rreth 2000 vjet më vonë në Egjipt. Duket se qepët ishin pjesë e dietës së punëtorëve që ndërtuan piramidat. Egjiptianët e lashtë e bënë atë një objekt adhurimi, duke i kombinuar format saj sferike dhe unaza e saj koncentrike në jetën e përjetshme. Përdorimi i qepëve në varrime është demonstruar nga gjurmët e qepës që u gjetën në varrin e Ramesses II. Egjiptianët besonin se me aromën e fortë të qepëve do të dorëzohet fryma e vdekur.
Në Greqinë e lashtë, atletët hanin sasi të mëdha të qepës sepse besohej se ata forconin gjakun. Gladiatorët romak e fërkonin trupin e tyre me qepë për të zhvilluar muskujt. Në Mesjetë qepa ishte si ushqim i rëndësishëm, kështu që ata u përdorën për të paguar qiratë, bile edhe si dhurata. Mjekët e rekomandonin qepën si bimë për të ndihmuar jashtëqitjen, lehtësimin dhimbjeve të kokës, kollës, për të trajtuar helmimin nga gjarpërpërijtë dhe humbjen e flokëve. Qepa u dërgua në Amerike nga Kristofor Kolombi në udhëtimin e tij më 1493 në Haiti. Në shekullin e gjashtëmbëdhjetë, qepët janë përdorur edhe në trajtimin e infertilitetit, jo vetëm tek gratë, por edhe te kafshët shtëpiake.
Qepa ka nevojë për një tokë të pasur dhe me lagështi. Llojet e ndryshme të qepëve kërkojnë kushte të ndryshme klimatike dhe disa orë me diell çdo ditë.
Këshillë : Për të hequr erën e qepëve nga duart tuaja, ju mund ti fshini ato me lëng limoni.
Përbërja mesatare për 100 g
Qepa e kuqe ndihmon për të parandaluar osteoporozën për shkak të përmbajtjes së lartë të kuercetinës, një antioksidant,aktiviteti i të cilit është i lartë. Kufizimi i infiltrimit të ujit në organizëm dhe parandalimin e infeksioneve të traktit urinar dhe prostatës. Qepa përdoret për trajtimin e inflamacionit të syve dhe traktit respirator.
Ky artikull në lidhje me biologjinë është i cunguar. Ndihmoni dhe ju në përmirsimin e tij.
Qepa (Allium cepa L., nga latinishtja cepa "qepë"), është një perime dhe është lloji më i kultivuar i gjinisë Allium.
Ajo është bimë barishtore dyvjeçare ose shumëvjeçare qe i takon familjes Amaryllidaceae që kultivohet prej kohësh nga njeriu.
Sevói (karaiñe'ẽ: cebolla, lasioñe'ẽ: Allium cepa) ka'avo umi áho ha puérro aty pegua, hi'a apu'áva yvy guýpe, ipire pererĩ, hykue timbo oporombohesay, oporoko'õ oñembo'ikuévo, yvypóra oipuruite rembi'urãicha. Ipoty apu'a morotĩ hogue ruãme.
Oĩ sevói hoguénteva, ndahi'áiva, hogue hetáva hovyũ, ipuku akua ha ikangy, pe sevói'i, hérava avei sevói verdéo.
Ang lasuna (mula sa Sanskrito: लशुन [laśuna]) o sibuyas (Ingles: onion, Kastila: cebolla) ay isang uri ng halamang gulay na ginagamit sa pagluluto. Nakakasanhi ng luha ang bunga nito kapag hinihiwa kung hindi nahugasan.[1] Tinatawag na sibuyas ang anumang maraming mga halamang nasa saring Allium. Bagaman kilala ng mga ito bilang sibuyas sa pangkaraniwan katawagan, kalimitan itong tumutukoy sa Allium cepa, ang "sibuyas mula sa hardin o halaman." Kilala lamang ang Allium cepa sa larangan ng pagtatanim,[2] subalit mayroon ding mga likas na uri matatagpuan sa Gitnang Asya. Kabilang sa mga pinakamalapit na mga uri ang Allium vavilovii Popov & Vved. at ang Allium asarense R.M. Fritsch & Matin mula sa Iran.[3] Subalit nagbigay ng babala sina Zohary at Hopf na "mayroong pagaalangan kung ang kalipunan vavilovii sinuri ay kumakatawan sa tunay na materyal na ilang o mga ligaw o naging mailap lamang na halaw din lamang mula sa mga itinatanim."[4]
Sa Pilipinas, itinatanim ng mga magsasaka ang sibuyas bago sumapit ang Undas para maging mabuti ang ani.[5]
Ang lathalaing ito na tungkol sa Halaman ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Dakal a tanaman keng genus Allium kebaluan la keng mayayaus mung lagyung sibuyas onion keng English, dapot nung lang qualifiers, keraklan ing dalerya na yapin ing Allium cepa.
Allium cepa kebaluan ya naman bilang 'sibuyas mula' o kaya 'bombilya' sibuyas at 'shallot' keng English.
Sagiwang SibuyasDing aduang kule ning sibuyas
Dilong sibuyas
Ing bulaklak ning dilong sibuyas
Dakal a tanaman keng genus Allium kebaluan la keng mayayaus mung lagyung sibuyas onion keng English, dapot nung lang qualifiers, keraklan ing dalerya na yapin ing Allium cepa.
Ang lasuna (mula sa Sanskrito: लशुन [laśuna]) o sibuyas (Ingles: onion, Kastila: cebolla) ay isang uri ng halamang gulay na ginagamit sa pagluluto. Nakakasanhi ng luha ang bunga nito kapag hinihiwa kung hindi nahugasan. Tinatawag na sibuyas ang anumang maraming mga halamang nasa saring Allium. Bagaman kilala ng mga ito bilang sibuyas sa pangkaraniwan katawagan, kalimitan itong tumutukoy sa Allium cepa, ang "sibuyas mula sa hardin o halaman." Kilala lamang ang Allium cepa sa larangan ng pagtatanim, subalit mayroon ding mga likas na uri matatagpuan sa Gitnang Asya. Kabilang sa mga pinakamalapit na mga uri ang Allium vavilovii Popov & Vved. at ang Allium asarense R.M. Fritsch & Matin mula sa Iran. Subalit nagbigay ng babala sina Zohary at Hopf na "mayroong pagaalangan kung ang kalipunan vavilovii sinuri ay kumakatawan sa tunay na materyal na ilang o mga ligaw o naging mailap lamang na halaw din lamang mula sa mga itinatanim."
Siwilla (Allium cepa) nisqaqa huk allpapi raphikunawan puquq chakra yuram.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Siwilla
Siwilla (Allium cepa) nisqaqa huk allpapi raphikunawan puquq chakra yuram.
Tha uinnean (siobaid, Laideann: allium cepa) na ghlasraich chruinn air dath buidhe-geal. Tha blas làidir air. Tha iad mar as trice air bruith.
She enmys ta ymmydit ry hoi ram lossreeyn 'sy ghenus Allium ee unnish. T'ad er enney fo'n ennym cadjin "unnish", agh gyn kiartaghey, ta'n ennym çheet er Allium cepa.[1] Ta Allium cepa er enney ain myr yn "unnish gharagh" ny yn "unnish chruinnag". T'ee lhiassit fo'n thalloo ec y luss myr tilgey pontreilagh ta ymmydit ry hoi stoyral vee, agh cha nel ee ny moyl.
Ta allium cepa er enney ayns eirinys ny lomarcan,[2] agh ta dooieyn feie mooinjeragh ry-gheddyn 'syn Aishey Veanagh. T'ad ny dooieyn s'niessey rere mooinjerys ayn na Allium vavilovii (Popov & Vved.) as Allium asarense (R.M. Fritsch & Matin) veih'n Eeraane.[3] Agh ta Zohary as Hopf cur raue ayn dy vel "ouryssyn ayn foddee nagh vel ny çhaglymyn vavilovii va prowit çheet er stoo feie jeelys, agh er tayrn-sthoo feie jeh'n troar."[4]
She enmys ta ymmydit ry hoi ram lossreeyn 'sy ghenus Allium ee unnish. T'ad er enney fo'n ennym cadjin "unnish", agh gyn kiartaghey, ta'n ennym çheet er Allium cepa. Ta Allium cepa er enney ain myr yn "unnish gharagh" ny yn "unnish chruinnag". T'ee lhiassit fo'n thalloo ec y luss myr tilgey pontreilagh ta ymmydit ry hoi stoyral vee, agh cha nel ee ny moyl.
Ta allium cepa er enney ayns eirinys ny lomarcan, agh ta dooieyn feie mooinjeragh ry-gheddyn 'syn Aishey Veanagh. T'ad ny dooieyn s'niessey rere mooinjerys ayn na Allium vavilovii (Popov & Vved.) as Allium asarense (R.M. Fritsch & Matin) veih'n Eeraane. Agh ta Zohary as Hopf cur raue ayn dy vel "ouryssyn ayn foddee nagh vel ny çhaglymyn vavilovii va prowit çheet er stoo feie jeelys, agh er tayrn-sthoo feie jeh'n troar."
De uui (Latien: Allium cepa) is een bolgewas dat tegesworig overal ter wereld egeten wort. Uut ouwe geschriften van 3000 veur Christus bliekt dat de uui veur 't eerst in delen van Azië verbouwd worde. In disse periode kwam de uui oek veur in China en laoter oek in 't ouwe India. Vanuut India is de uui naor Griekenland en Egypte ebrocht. In versieringen en hiërogliefen van piremides komt de uui vaak veur. Piremidebouwers kregen uuien as ransoen. Der worde an-eneumen dat de uui de fysieke kracht bevorderde en ziektes tegenging. Uuien worden oek in graftombes eleid veur in 't volgende leven. 't Was tegeliekertied voedsel en medesien tiejens de reis naor 't hiernaomaols. Oek zou de schel deur de structuur ezien worren as een symbool van eeuwigheid.
100 gram vaarse (rauwe) uui bevat gemiddeld 10 g koolhydraoten, 1 g eiwit en 0,3 g vet. Veerder an mineraolen 30 mg calcium, 0,5 mg iesder en an vitemines 0,03 mg B1, 0,02 mg B2 en 10 mg C. De energieweerde van 100 g is 197 kilojoule.
De uui (Latien: Allium cepa) is een bolgewas dat tegesworig overal ter wereld egeten wort. Uut ouwe geschriften van 3000 veur Christus bliekt dat de uui veur 't eerst in delen van Azië verbouwd worde. In disse periode kwam de uui oek veur in China en laoter oek in 't ouwe India. Vanuut India is de uui naor Griekenland en Egypte ebrocht. In versieringen en hiërogliefen van piremides komt de uui vaak veur. Piremidebouwers kregen uuien as ransoen. Der worde an-eneumen dat de uui de fysieke kracht bevorderde en ziektes tegenging. Uuien worden oek in graftombes eleid veur in 't volgende leven. 't Was tegeliekertied voedsel en medesien tiejens de reis naor 't hiernaomaols. Oek zou de schel deur de structuur ezien worren as een symbool van eeuwigheid.
Wšedna cybula (Allium cepa) jo rostlina z pódswójźby kobołkowych rostlinow (Allioideae) znutśika amarylisowych rostlinow (Amaryllidaceae).
Wšedna cybula jo dwójolětne zele. Nazeleń běłe kwiśonki stoje w pózdatnych wokołkach.
Póchada ze pódwjacorneje Azije.
Rostlina se kublo w młogolicbnych sortach.
Wšedna cybula (Allium cepa) jo rostlina z pódswójźby kobołkowych rostlinow (Allioideae) znutśika amarylisowych rostlinow (Amaryllidaceae).
D Ziibele (Allium cepa), ou Ziible, Züb(e)le, Zwibele, Belle oder Bölle gnannt, isch e Pflanzeart us dr Gaddig Lauch (Allium).
Dr Usdruck Ziibele bzaichnet d Pflanzeart und ou ihr typisches Spiicherorgan, e Ziibele, wo ou vo andere Pflanzearte biudet wird.
Vrwändet wird dr Ziibelelauch oder d eigentliche Ziibele meischt fiin ghackt oder in Ring verschnitte, si wird roh oder gröschtet gässe oder bim Gare vo andere Spiise (wie Gmües) metdünschtet. Ziibele enthaute e sulfidhautigs ätherischs Öu und wirke wäge dem räizend uf e Maage. Dur s Koche, Dünschte oder Brate wird us de glycosidische Verbindige vo dr Ziibele dr Zucker freigsetzt. D Ziibele wird eso süesser. Aagschnitteni Ziibele söte gar nit oder nur under ere Chäsglocke im Chüelschrank ufbewahrt werde, wil sich ihr Gruch uf alli andere Läbensmittel und Verpackige oberträit und dene ihr Gschmack liidet.
Landsberg 1997, ISBN 3-609-64082-0.
D Ziibele (Allium cepa), ou Ziible, Züb(e)le, Zwibele, Belle oder Bölle gnannt, isch e Pflanzeart us dr Gaddig Lauch (Allium).
Dr Usdruck Ziibele bzaichnet d Pflanzeart und ou ihr typisches Spiicherorgan, e Ziibele, wo ou vo andere Pflanzearte biudet wird.
D'Ënn (Allium cepa) ass eng zweejäreg Kulturplanz aus der Gattung Allium.
D'Ënn besteet aus enger Zwibbel (den Deel am Buedem) mat schlauchaartege Blieder, déi huel bannendra sinn. Am zweete Joer beemen se an et komme vill kleng gréngelzeg-wäiss Bléien, déi an enger Form vun enger Bull op engem Still wuessen.
Jee no Ubaumethod gëtt tëscht Summer- a Wanterënnen ënnerscheet. D'Summerënne sinn déi, déi am dacksten an der Kiche gebraucht ginn. Si ginn am Fréijoer geséit a sinn am August oder September prett fir ausgedoen ze ginn. D'Wanterënne ginn am August geséit, si ginn dann am Fréijoer zeideg a kënnen am Juni rekoltéiert ginn.
D'Kichenënn kënnt aus de Steppe vu West- a Mëttelasien hier. Si ass eng vun deenen eelste Kulturplanze vun de Mënschen a gëtt schonn zanter 5000 Joer als Heel-, Gewierz- a Geméisplanz kultivéiert. Déi al Egypter hunn d'Ënnen hire Gëtter geaffert, an d'Bauaarbechter vun de Pyramide goufe mat Ënne bezuelt.
Bei de Réimer huet d'Ënn zum Aarmeleits-Kascht gezielt, an et ware réimesch Legionären, déi d'Ënnen a West- a Mëtteleuropa verbreet hunn. D'Ënn gouf do séier eng vun den am meeschte verbreete Geméiszorten; am Mëttelalter war si en Amulett géint d'Pescht. Zanter dem 15. Joerhonnert gëtt d'Ënn an Holland geziilt a verschiddene Variante geziicht.
D'Ënne gi klengewierfelt oder a Rondelen réi oder gedëmpt mat anere Liewensmëttel verschafft. Ënnekuch oder Ënnenzopp si bekannte Platen, an deenen d'Ënnen eng wichteg Roll spillen. Wann ee Fleesch am Ënnejus marinéiert, gëtt dat méi zaart.
D'Ënn (Allium cepa) ass eng zweejäreg Kulturplanz aus der Gattung Allium.
D'Ënn besteet aus enger Zwibbel (den Deel am Buedem) mat schlauchaartege Blieder, déi huel bannendra sinn. Am zweete Joer beemen se an et komme vill kleng gréngelzeg-wäiss Bléien, déi an enger Form vun enger Bull op engem Still wuessen.
Jee no Ubaumethod gëtt tëscht Summer- a Wanterënnen ënnerscheet. D'Summerënne sinn déi, déi am dacksten an der Kiche gebraucht ginn. Si ginn am Fréijoer geséit a sinn am August oder September prett fir ausgedoen ze ginn. D'Wanterënne ginn am August geséit, si ginn dann am Fréijoer zeideg a kënnen am Juni rekoltéiert ginn.
To κρεμμύδι είναι φυτό, γνωστό και με τα ονόματα κρόμμυον ή Άλλιον το κοινό. Το κρεμμύδι είναι λαχανικό με επιστημονική ονομασία Άλλιο το κρόμμυο (Allium cepa) και πιθανή προέλευση από τη νοτιοανατολική Ασία. Τα φύλλα αλλά και ο βολβός του, κοινώς γνωστά ως φρέσκο κρεμμύδι & ξηρό κρεμμύδι αντίστοιχα, τρώγονται, έχοντας χαρακτηριστική καυτερή γεύση και άρωμα, που μετριάζεται αν το κρεμμύδι μαγειρευτεί. Είναι γνωστό εδώ και χιλιάδες χρόνια, καθώς θεωρούνταν -όχι άδικα- δυναμωτικό αλλά και με ιαματικές ιδιότητες, ενώ η εύκολη καλλιέργειά του και η μεγάλη διάρκεια ζωής σε αποθήκευση βοήθησαν στη διάδοσή του. Τρώγεται ωμό αλλά χρησιμοποιείται και ως γευστική προσθήκη σε πάρα πολλά πιάτα της ελληνικής αλλά και διεθνούς κουζίνας.
Кромид е збор кој се користи за повеќе растенија од родот Allium. Тие во народот се познати како "кромид", но овој термин најчесто се однесува на видот Allium cepa. Allium cepa е исто така познат како градинарски кромид или луковичест кромид и козји лук (шалот).
Allium cepa е познат само како насад (култура),[1] но во Централна Азија постојат и сродни диворастечки видови. Најсродни видови се Allium vavilovii Popov & Vved. и Allium asarense R.M. Fritsch & Matin од Иран.[2] Меѓутоа, научниците Зохари и Хопф предупредуваат дека "постојат сомневања дека видот vavilovii е всушност диворастечки."[3]
Кромидот е еден од најстарите зеленчуци познати на човештвото. Тој се употребува како додаток или зачин во различни рецепти во речиси сите светски култури. Може да се најде во свежа, замрзната, конзервирана и дехидрирана состојба, како и во прав. Овој зеленчук може да се користи во речиси секој вид на храна, и тоа пржена или во салати, но и како зачин. Во зависност од вариететот, кромидот може да биде со остар или благ вкус.
Се смета дека кромидот помага при широк спектар на заболувања - од обична настинка, па сѐ до срцеви заболувања, дијабетис, остеопороза и некои други болести. Тој содржи хемиски соединенија за кои се верува дека имаат антивоспалителни, антихолестеролски, антиканцерни и антиоксидирачки својства, како на пример кверцетинот. Сепак, не е јасно покажано дека зголеменото консумирање на кромид е директно поврзано со здравствени придобивки кај човекот. Некои истражувања, меѓутоа, покажале дека зголемената исхрана со кромид доведува до намалување од ризикот за добивање рак на главата и вратот. Во Индија, некои секти не јадат кромид, бидејќи се вреува дека тој има афродизиско дејство.
Еден американски хемичар истакнал дека плеиомерските соединенија во кромидот имаат потенцијал да ги намалат симптомите на фарингитис, или, пак, целосно да го излечат.
Црвен кромид.
Вреќа со црвен кромид.
Полиња со кромид близу Елба (Њујорк)
Кромид под пластеник во Светиниколско
Насад со (млад) кромид во Драчево
Нива посадена со кромид во Драчево
Нива посадена со кромид во Драчево
Млад кромид - „машки“ со семиња за расад
Млад кромид - „машки“ со семиња за расад
Млад кромид - „машки“ со семиња за расад
Готвење на кромид во тава за пржење.
Кромид е збор кој се користи за повеќе растенија од родот Allium. Тие во народот се познати како "кромид", но овој термин најчесто се однесува на видот Allium cepa. Allium cepa е исто така познат како градинарски кромид или луковичест кромид и козји лук (шалот).
Allium cepa е познат само како насад (култура), но во Централна Азија постојат и сродни диворастечки видови. Најсродни видови се Allium vavilovii Popov & Vved. и Allium asarense R.M. Fritsch & Matin од Иран. Меѓутоа, научниците Зохари и Хопф предупредуваат дека "постојат сомневања дека видот vavilovii е всушност диворастечки."
Пияз (лат. Allium, L. 1753) – пияздар тукумуна кирген эки же көп жылдык П. түптүү чөп, айрымдарынын П. түбү чала өөрчүгөн. Бардык түрү кескин П., сарымсак жыттуу. Топ гүлү чатырчадай, жаш гүлдөрү ороочтуу. Желекчеси жана аталыгы алтыдан. Уругу майда кара, күрөң кутуча. Жапайы түрү жер жүзүндө 200дөн ашуун. Айдама П-дын 50дөн ашуун сорту бар. Сарымсак же П. жыты андагы 0,005-0,009 % сарымсак майына байланыштуу. Сарымсак майында дисульфид – С6 Н 12S2 бар, анын курамында күкүрт көп. Кыргызстанда 30дан ашуун жапайы П. адырлардан бөксө тоолорго чейинки өсүмдүк жамаатында кездешет.
Пияз (лат. Allium, L. 1753) – пияздар тукумуна кирген эки же көп жылдык П. түптүү чөп, айрымдарынын П. түбү чала өөрчүгөн. Бардык түрү кескин П., сарымсак жыттуу. Топ гүлү чатырчадай, жаш гүлдөрү ороочтуу. Желекчеси жана аталыгы алтыдан. Уругу майда кара, күрөң кутуча. Жапайы түрү жер жүзүндө 200дөн ашуун. Айдама П-дын 50дөн ашуун сорту бар. Сарымсак же П. жыты андагы 0,005-0,009 % сарымсак майына байланыштуу. Сарымсак майында дисульфид – С6 Н 12S2 бар, анын курамында күкүрт көп. Кыргызстанда 30дан ашуун жапайы П. адырлардан бөксө тоолорго чейинки өсүмдүк жамаатында кездешет.
Пиёз ин сабзавоте ки барои пухтупаз истифода мешавад. Пиёз қабат-қабат ва баъзан тунд мебошад. Дар вакти тоза кардан аз чашматон оби дида, яъне ашк мерезад.
Пиёз гунгун мешавад. Пиёзи сурх, Пиёзи сафед
Цыбу́ля рэ́пчатая — найбольш распаўсюджаны з усіх відаў цыбулі. Падзяляецца на var. viviparum (шматярусны) і var. solaninum (шматзорны).
Радзіма — Сярэдняя Азія. Расьце на адным месцы да 4 гадоў. Вельмі ўстойлівая да замаразкаў.
У цыбулінах утрымліваецца ад 3 да 14% цукару, а таксама вітаміну C, этэрныя алеі, у лісьці вітаміна C у 2-3 разы больш, таксама ўтрымліваецца каратын.
Рэпчатая цыбуля ўжываецца ў вараным, сьвежым і смажаным выглядзе для прыгатаваньня і наданьня духмянасьці страве. Павялічвае выдзяленьне страўнікавага соку, чым павышае засваяльнасьць ежы. Цыбуліны і лісьце выкарыстоўваюцца ў якасьці заправы ў кансэрвавай прамысловасьці, да салатаў, вінэгрэту, грыбоў, агароднінных і мясных страваў. Служыць рэзка-вітамінавай заедкай і смакавым дадаткам да супоў , соўсаў, падліўкі і фаршу. Зь яе гатуюць варэньне, якое падаецца да мяса[1]. Найчасьцей ужываецца ў сырым выглядзе разам з кілбасой і мясам, сырам і хлебам. Падсмажваюць на алеі да залацістага адценьня.
Рэпчатая цыбуля валодае бактэрыцыднымі ўласьцівасьцямі, бо ўлучае лятучыя этэрныя алеі (фітанцыды). Сок цыбулі растварае ныркавы пясок і камяні. Зьніжае колькастць цукру ў крыві і згортвальнасьць крыві, таму дапамагае пры пашкоджаньні крывяносных сасудаў (тромбафлебіт). Сьпіртавая выцяжка з цыбулінаў (алілчэп) выкарыстоўваецца пры атэрасклерозе, атаніі кішэчніка і каліце, для павышэньня тонусу і сакрэцыі страўнікава-кішачнага тракту. Водны і сьпіртавы настой з сухіх шалупінак рэпчатай цыбулі канцэнтруе Р-вітамінныя рэчывы, якія аказваюць лекавае ўзьдзеяньне пры гіпэртанічнай хваробе і атэрасклерозе. Гэты настой валодае мачагонным дзеяньнем і спрыяе выдаленьню з арганізма натру і хлярыдаў. Фарбавальнае рэчыва сухога шалупіньня (кварцэцін) павышае гнуткасьць і пранікальнасьць крывяносных сасудаў.
Сокам цыбулі змазваць валасістую частку галавы пры себарэі і гнездавым аблысеньні для ўмацаваньня каранёў валасоў і прадухіленьня перхаці. Ад цыбулевага соку бляднеюць вяснушкі. Прыём цыбулі ўнутр і цыбулевыя маскі (з сумесі кашыцы цыбулі зь мёдам) папярэджваюць зьяўленьне маршчынаў.
Рэпчатую цыбулю малявалі Поль Сэзан, Вінцэнт ван Гог, П'ер Агюст Рэнуар і Эміль Бэрнар.
«Нацюрморт з талеркай цыбулі» Вінцэнт ван Гог
«Нацюрморт з коткай і цыбуляй»Барыс Грыгор'еў
«Нацюрморт» Эліс Пуірочэ-Вагнэр
«Цыбуля» Ён Андрэеску
Герб нямецкай камуны Цайскам
Герб францускай камуны Манрэаль
Герб гораду Сабадэля (Гішпанія)
Герб Арзамаскага раёна (Ніжагародзкая вобласьць, Расея)
Скульптура ў Эслінгэне-на-Нэкары (Нямеччына)
Скульптура ў Мако (Вугоршчына)
Цыбу́ля рэ́пчатая — найбольш распаўсюджаны з усіх відаў цыбулі. Падзяляецца на var. viviparum (шматярусны) і var. solaninum (шматзорны).
Радзіма — Сярэдняя Азія. Расьце на адным месцы да 4 гадоў. Вельмі ўстойлівая да замаразкаў.
У цыбулінах утрымліваецца ад 3 да 14% цукару, а таксама вітаміну C, этэрныя алеі, у лісьці вітаміна C у 2-3 разы больш, таксама ўтрымліваецца каратын.
Чу́рька (лат. Allium cepa) — те кавто ды ламо иень буень сеерькс, конань мельс путыть чурькань семеяньтень.
Чурьканть ломаньтне кастыть кода ярсамо, истяжо мазылгавтомо пиретьнень. Чурька прясь кирьксела, ды вельтязь якстерезь, ашназа лукшсо. Лопатьне вешкемаладсот, недьксэсь эчке, кува-кува 1 метрас сэрезэ. Цециявты аштемковсто-умарьковсто. Кенери умарьковсто-таштамковсто.
Һуған (рус. Лук ре́пчатый, лат. Állium cépa) — ике йыллыҡ үлән үҫемлек. Июль-август айҙарында аҡһыл сәскә ата, август-сентябрҙә орлоғо өлгөрә. Һуған 5 мең йылға яҡын сәсеп үҫтерелә. Тәбиғәттә башлы һуған осрамай.
Һуған (рус. Лук ре́пчатый, лат. Állium cépa) — ике йыллыҡ үлән үҫемлек. Июль-август айҙарында аҡһыл сәскә ата, август-сентябрҙә орлоғо өлгөрә. Һуған 5 мең йылға яҡын сәсеп үҫтерелә. Тәбиғәттә башлы һуған осрамай.
कांदा संपूर्ण जगभरात खाल्ली जाणारी एक भाजी आहे. कच्च्या कांद्याला उग्र वास आणि चव असते, परंतु तो शिजवला असता त्याची चव बदलून गोडसर होते. भारतातील अनेक भागात रोजच्या जेवणात शिजवलेल्या कांद्याचा उपयोग होतो. तसेच तोंडी लावणे, कोशिंबीर, चटणी यात कच्च्या कांद्याचा उपयोग होतो.याची भाजी पण करतात.कांद्याच्या पातीचा झुणका पण होतो. तो खूप छान लागतो. कांद्याची लागवड कमीतकमी ७,००० वर्षांपासून निवडक पद्धतीने केली जाते. कांदा ही द्वैवार्षिक वनस्पती आहे, परंतु सामान्यत: वार्षिक म्हणून घेतले जाते. कांद्याच्या आधुनिक जाती साधारणतः 15 ते 45 सेमी (6 ते 18 इंच) उंचीपर्यंत वाढतात. कांद्याची पाने पिवळसर- हिरव्या निळ्या रंगाची असतात आणि ती चपट्या, पंखाच्या आकाराच्या गुंडाळणीमध्ये एकट्याने वाढतात. ते चपटे, पोकळ आणि दंडगोलाकार असतात. कांदा परिपक्व होताना, त्याच्या पानांचा तळ आणि त्याच्या कंदामध्ये अन्न साठा जमा होण्यास सुरवात होते. का़दा भारतातून अनेक देशात निर्यात होतो, जसे की नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांग्लादेश, इत्यादि। कांदा याचे पीक कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश अशा जागी कांदा प्रक्रिया करुन कांद्याची भुकटी बनवली जाते. वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव ऍलियम सेपा आहे. भारतात महाराष्ट्रात कांद्याची शेती सर्वात जास्त होते. येथे वर्षातून दोन वेळा कांद्याचे पीक घेतले जाते- एक नोव्हंबर आणि दूसरे मे महीन्याच्या जवळ पास. कांद्याची शेती कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश अशा जागांवर वेगळ्या वेगळ्या वेळेत तयार होते. जगात कांद्याची शेती 1,789 हजार हेक्टर क्षेत्रफळावर घेतली जाते. ज्यात 25,387 हजार मी. टन उत्पादन होते. भारतात ऐकून 287 हजार हेक्टर क्षेत्रफळावर पीक घेतल्या वर 2450 हजार टन उत्पादन प्राप्त होते. महाराष्ट्र, उड़ीसा, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिलनाडु आणि गुजरात इत्यादी प्रदेशात जास्त प्रमाणात घेतले जाते. कांदा हे भारतातील एका महत्त्वाचे पीक आहे. आवश्यकताएॅं जलवायु, भूमि, सिंचाई कांदा शीतऋतुतील पीक आहे परंतु जास्त शीत वातावरण हानिकारक असते आणि तापक्रम जास्त असल्यास ही हानिकारक असते. कांद्याचे विपुल उत्पादन मिळवण्यासाठी पर्याप्त सूर्य प्रकाशाची आवश्यकता असते. कांद्याचे कन्द दीर्घ प्रकाश अवधि (Long Day Length) मध्ये चांगले बनतात.कन्दीय पीक असल्याकारणाने भुरभुरी आणि जल निचरा होणारी जमीन उत्तम मानली जाते. चिकणमाती,गाळ माती ची भूमि सर्वोत्तम असते अन्य भूमित ही उगवली जाते.या साठी भारी माती उचित नाही आहे.जमीनीचा पीएच मान 5.8-6.5 च्या मध्ये अपने आवश्यक आहे. कांद्यासाठी एकुण 12-15 पाण्याची आवश्यकता असते. 7-12 दिवसाच्या अन्तराने जमीनीनुसार पाणी देणे गरजेचे आहे. रोपांच्या शिरा जेव्हा कोमजतात तेव्हा हे कन्द तयार होण्याची लक्षणे आहेत, त्यामुळे पाणी देने थांबवावे.
खत आणि उर्वरक शेणखत किंवा कम्पोस्ट 200 क्विंटल प्रति हेक्टर आणि नाइट्रोजन, फास्फोरस व पोटाश क्रमशः 100, 50, 100 किलो प्रति हेक्टर आवश्यक आहे. शेणखत किंवा कम्पोस्ट, फास्फोरस व पोटाश जमीनीच्या तयारीच्या वेळी व नाइट्रोजन तीन भागात करुन क्रमशः रोप लागवडी च्या 15 आणि 45 दिवसानंतर द्यायला हवे, अन्य सामान्य नियम खत आणि उर्वरक देण्याचे पालन करावे.
कांदा पीक उत्पादन घेतांना जमिनीचं स्वास्थ नीट ठेवणे आवश्यक आहे. त्यासाठी रासायनिकखते आणि सेंद्रिय खत यांची सांगड घालणे गरजेचे आहे.
खरीप कांद्याला एकरी ४०:२०:२० किलो नत्र, स्फुरद, पालाश या प्रमाणात तर रब्बी कांदा पिकाला एकरी ४०:२०:३३ किलो नत्र,स्फुरद, पालाश वापर करावा तर दुय्यम व सूक्ष्म अन्नद्रव्यांमध्ये गंधक १० किलो प्रति एकर लागवडीला वापरावे गंधक वापरल्याने कांदा साठवणुकीस चांगला होतो व टिकण्यास मदत होते. सूक्ष्म अन्नद्रव्यांमध्ये सल्फेट १० किलो , झिंक सल्फेट ८ किलो शेणखतात किंवा गांडूळ खतात ८ ते दहा दिवस मुरवून द्यावे. सूक्ष्म अन्नद्रव्यांचा वापर करताना माती परिक्षणानुसार निर्णय घ्यावा. कांद्याचे संग्रहरण(भंडारण) कांद्याचे भण्डारण एक महत्त्वपूर्ण कार्य आहे. काहीत भण्डारण क्षमता जास्त असते जसे- पूसा रेड, नासिक रेड, बेलारी रेड आणि एन-2-4। एन-53, अर्लीग्रेनो आणि पूसा रत्नार मध्ये संग्रहण क्षमता कमी असते. अशा जाती ज्यात खाद्य पदार्थ रिफ्रेक्टिव इण्डेक्स कमी असते आणि वाष्पन गति व एकूण वाष्पन अधिक असते त्यांची संग्रहण क्षमता कमी असते. छोट्या आकाराचे जे कन्द असतात त्यांच्यात मोठ्या आकाराच्या तुलनेत संग्रहण क्षमता अधिक असते.पीकात नाइट्रोजन युक्त उर्वरक जास्त देण्याने कन्दांची संग्रहण क्षमता कमी होते. फाॅस्फोरस आणि पोटाश चा महत्त्वपूर्ण प्रभाव नाही होत. जाड मानेच्या कन्द संग्रहण मध्ये शीघ्र ही खराब होतात.
कांदा संपूर्ण जगभरात खाल्ली जाणारी एक भाजी आहे. कच्च्या कांद्याला उग्र वास आणि चव असते, परंतु तो शिजवला असता त्याची चव बदलून गोडसर होते. भारतातील अनेक भागात रोजच्या जेवणात शिजवलेल्या कांद्याचा उपयोग होतो. तसेच तोंडी लावणे, कोशिंबीर, चटणी यात कच्च्या कांद्याचा उपयोग होतो.याची भाजी पण करतात.कांद्याच्या पातीचा झुणका पण होतो. तो खूप छान लागतो. कांद्याची लागवड कमीतकमी ७,००० वर्षांपासून निवडक पद्धतीने केली जाते. कांदा ही द्वैवार्षिक वनस्पती आहे, परंतु सामान्यत: वार्षिक म्हणून घेतले जाते. कांद्याच्या आधुनिक जाती साधारणतः 15 ते 45 सेमी (6 ते 18 इंच) उंचीपर्यंत वाढतात. कांद्याची पाने पिवळसर- हिरव्या निळ्या रंगाची असतात आणि ती चपट्या, पंखाच्या आकाराच्या गुंडाळणीमध्ये एकट्याने वाढतात. ते चपटे, पोकळ आणि दंडगोलाकार असतात. कांदा परिपक्व होताना, त्याच्या पानांचा तळ आणि त्याच्या कंदामध्ये अन्न साठा जमा होण्यास सुरवात होते. का़दा भारतातून अनेक देशात निर्यात होतो, जसे की नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांग्लादेश, इत्यादि। कांदा याचे पीक कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश अशा जागी कांदा प्रक्रिया करुन कांद्याची भुकटी बनवली जाते. वनस्पतीचे शास्त्रीय नाव ऍलियम सेपा आहे. भारतात महाराष्ट्रात कांद्याची शेती सर्वात जास्त होते. येथे वर्षातून दोन वेळा कांद्याचे पीक घेतले जाते- एक नोव्हंबर आणि दूसरे मे महीन्याच्या जवळ पास. कांद्याची शेती कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश अशा जागांवर वेगळ्या वेगळ्या वेळेत तयार होते. जगात कांद्याची शेती 1,789 हजार हेक्टर क्षेत्रफळावर घेतली जाते. ज्यात 25,387 हजार मी. टन उत्पादन होते. भारतात ऐकून 287 हजार हेक्टर क्षेत्रफळावर पीक घेतल्या वर 2450 हजार टन उत्पादन प्राप्त होते. महाराष्ट्र, उड़ीसा, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिलनाडु आणि गुजरात इत्यादी प्रदेशात जास्त प्रमाणात घेतले जाते. कांदा हे भारतातील एका महत्त्वाचे पीक आहे. आवश्यकताएॅं जलवायु, भूमि, सिंचाई कांदा शीतऋतुतील पीक आहे परंतु जास्त शीत वातावरण हानिकारक असते आणि तापक्रम जास्त असल्यास ही हानिकारक असते. कांद्याचे विपुल उत्पादन मिळवण्यासाठी पर्याप्त सूर्य प्रकाशाची आवश्यकता असते. कांद्याचे कन्द दीर्घ प्रकाश अवधि (Long Day Length) मध्ये चांगले बनतात.कन्दीय पीक असल्याकारणाने भुरभुरी आणि जल निचरा होणारी जमीन उत्तम मानली जाते. चिकणमाती,गाळ माती ची भूमि सर्वोत्तम असते अन्य भूमित ही उगवली जाते.या साठी भारी माती उचित नाही आहे.जमीनीचा पीएच मान 5.8-6.5 च्या मध्ये अपने आवश्यक आहे. कांद्यासाठी एकुण 12-15 पाण्याची आवश्यकता असते. 7-12 दिवसाच्या अन्तराने जमीनीनुसार पाणी देणे गरजेचे आहे. रोपांच्या शिरा जेव्हा कोमजतात तेव्हा हे कन्द तयार होण्याची लक्षणे आहेत, त्यामुळे पाणी देने थांबवावे.
खत आणि उर्वरक शेणखत किंवा कम्पोस्ट 200 क्विंटल प्रति हेक्टर आणि नाइट्रोजन, फास्फोरस व पोटाश क्रमशः 100, 50, 100 किलो प्रति हेक्टर आवश्यक आहे. शेणखत किंवा कम्पोस्ट, फास्फोरस व पोटाश जमीनीच्या तयारीच्या वेळी व नाइट्रोजन तीन भागात करुन क्रमशः रोप लागवडी च्या 15 आणि 45 दिवसानंतर द्यायला हवे, अन्य सामान्य नियम खत आणि उर्वरक देण्याचे पालन करावे.
पियाज (अंगरेजी: Onion) एगो सब्जी हवे जेवना क जड़ में लागे वाला कंद के आ पतई के साग की रूप में खाइल जाला।
प्याज़ एक वनस्पति है जिसका कन्द सब्ज़ी के रूप में प्रयोग किया जाता है। भारत में महाराष्ट्र में प्याज़ की खेती सबसे ज्यादा होती है। यहाँ साल मे दो बार प्याज़ की फ़सल होती है - एक नवम्बर में और दूसरी मई के महीने के क़रीब होती है। प्याज़ भारत से कई देशों में निर्यात होता है, जैसे कि नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांग्लादेश, इत्यादि। प्याज़ की फ़सल कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश जैसी जगहों पर अलग-अलग समय पर तैयार होती है। विश्व में प्याज 1,789 हजार हेक्टर क्षेत्रफल में उगाई जाती हैं, जिससे 25,387 हजार मी. टन उत्पादन होता है। भारत में इसे कुल 287 हजार हेक्टर क्षेत्रफल में उगाये जाने पर 2450 हजार टन उत्पादन प्राप्त होता है। महाराष्ट्र, उड़ीसा, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिलनाडु तथा गुजरात आदि प्रदेशों में अधिकता से उगाया जाता है। यह शल्ककंदीय सब्जी है, जिसके कन्द सब्जी के रूप में उपयोग किए जाते हैं। कन्द तीखा होता है। यह तीखापन एक वाष्पशील तेल एलाइल प्रोपाइल डाय सल्फाइड कारण होता है। प्याज का उपयोग सब्जी, मसाले, सलाद तथा अचार तैयार करने के लिए किया जाता है। कन्द में आयरन, कैल्शियम, तथा विटामिन ‘सी’ पाया जाता है। कन्द तीखा, तेज, बलवर्धक, कामोत्तेजक, स्वादवर्धक, क्षुधावर्धक तथा महिलाओं में रक्त वर्धक होता है। पित्तरोग, शरीर दर्द, फोड़ा, खूनी बवासीर, तिल्ली रोग, रतौंधी, नेत्रदाह, मलेरिया, कान दर्द तथा पुल्टिस के रूप में लाभदायक है। अनिद्रा निवारक (बच्चों में), फिट (चक्कर) में सुंघाने के लिए उपयोगी। कीड़ों के काटने से उत्पन्न जलन को शान्त करता है (आयुर्वेद)। प्याज, एक तना जो कि छोटी-सी तस्तरी के रूप में होता है, अत्यन्त ही मुलायम शाखाओं वाली फसल है, जो कि पोले तथा गूदेदार होते हैं। रोपण के 2) से 3 माह पश्चात् तैयार हो जाती है। इसकी फसल अवधि 120-130 दिन है। औसत उपज 300 से 375 क्विंटल प्रति हेक्टर होती है। फसल मार्च-अप्रेल में तैयार हो जाती है।
प्याज शीतऋतु की फसल है किन्तु अधिक शीत हानिकारक होती है। तापक्रम अधिक हो जाना भी हानिकारक होता है। प्याज के विपुल उत्पादन के लिए पर्याप्त सूर्य प्रकाश की आवश्यकता होती है। प्याज के कन्द दीर्घ प्रकाश अवधि (Long Day Length) में अच्छे बनते हैं। कन्दीय फसल होने के कारण भुरभुरी तथा उत्तम जल निकास वाली भूमि उत्तम मानी जाती है। बलुई दुमट भूमि सर्वोत्तम होती है। अन्य भूमि में भी उगाई जा सकती है। भारी मिट्टी उचित नहीं है। भूमि का पीएच मान 5.8-6.5 के मध्य होना चाहिए। प्याज के लिए कुल 12-15 सिंचाई की आवश्यकता होती है, 7-12 दिन के अन्तर से भूमि के अनुसार सिंचाई की जानी चाहिए। पौधों का शिरा जब मुरझाने लगे, यह कन्द पकने के लक्षण हैं, इस समय सिंचाई नहीं करनी चाहिए।
गोबर की खाद या कम्पोस्ट 200 क्विंटल प्रति हेक्टर तथा नाइट्रोजन, फास्फोरस एवं पोटाश क्रमशः 100, 50, 100 किलो प्रति हेक्टर आवश्यक है। गोबर की खाद या कम्पोस्ट, फास्फोरस तथा पोटाश भूमि के तैयारी के समय तथा नाइट्रोजन तीन भागों में बांटकर क्रमशः पौध रोपण के 15 तथा 45 दिन बाद देना चाहिए। अन्य सामान्य नियम खाद तथा उर्वरक देने के पालन किए जाने चाहिए।
प्रति हेक्टर बीज की मात्रा – 10 किलो
25,000
60 प्रतिशत
एक वर्ष
1 प्रतिशत बोर्डो मिश्रण या अन्य फफूंदनाशक दवा से उपचारित करें।
बीज भूमि से 10 सेमी. ऊँची बनाई गई क्यारियों में कतारों में बुवाई कर ढक देना चाहिए। आद्र्र गलन का रोग पौधों में न लगने पाए इसलिए क्यारियों में 1 प्रतिशत बोर्डो मिश्रण का छिड़काव करना चाहिए।
समय – 15 सितम्बर से दिसम्बर
कतार 15 सेमी., पौधे 10-15 सेमी. ऊँचे हो जाएँ तब खेत में रोपएा कर लगाने चाहिए। अधिक उम्र के पौधे या जब उनमें जड़ वाला भाग मोटा होने लगे तब नहीं लगाने चाहिए। खेत की तैयारी आलू के समान ही की जानी चाहिए। पौध रोपण के तुरन्त बाद ही सिंचाई करनी चाहिए।
प्याज के पौधों की कतारों के मध्य पुआल या सूखी पत्तियाँ बिछा देनी चाहिए जिससे सिंचाई की बचत होती है। फूल आना या बोल्टिंग – कन्द के लिए ली जाने वाली फसल में फूल आना उचित नहीं माना जाता है, इससे कन्द का आकार घट जाता है। अतः आरम्भ में ही निकलते हुए डण्ठलों को तोड़ देना चाहिए।
जब पत्तियों का ऊपरी भाग सूखने लगे तो उसे भूमि में गिरा देना चाहिए जिससे प्याज के कन्द ठीक से पक सकें। खुदाई करने में कन्द को चोट या खरोंच नहीं लगनी चाहिए।
प्याज का भण्डारण एक महत्वपूर्ण कार्य है। कुछ किस्मों में भण्डारण क्षमता अधिक होती है, जैसे- पूसा रेड, नासिक रेड, बेलारी रेड और एन-2-4। एन-53, अर्लीग्रेनो और पूसा रत्नार में संग्रहण क्षमता कम होती है। ऐसी किस्में जिनमें खाद्य पदार्थ रिफ्रेक्टिव इण्डेक्स कम होता है और वाष्पन की गति और कुल वाष्पन अधिक होता है, उनकी संग्रहण क्षमता कम होती है। छोटे आकार के कन्दों में बड़े आकार की तुलना में संग्रहण क्षमता अधिक होती है। फसल में नाइट्रोजन युक्त उर्वरक अधिक देने से कन्दों की संग्रहण क्षमता कम हो जाती है। फाॅस्फोरस और पोटाश को कोई महत्वपूर्ण प्रभाव नहीं होता है। मोटी गर्दन वाले कन्द संग्रहण में शीघ्र ही खराब होने लगते हैं।
विश्व में अनुमानतः 90 लाख एकड़ भूमि में प्याज की खेती होती है। लगभग १७० देश घरेलू खपत के लिये इसकी खेती करते हैं तथा कुल उत्पादन का ८ प्रतिशत का अन्तरराष्ट्रीय बाजार में व्यापार होता है।
प्याज तरकारी/सब्जी आदिमा हालिने मसलाको रूपमा प्रयोग गरिने मसला फल जो माटोमुनि फल्छ। प्रायः सबै ठाउँमा यो मसलाको उत्पादन हुन्छ।
नेपालका पचहत्तरै जिल्लामा प्याज खेती हुने गरेको छ। कृषि मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार, आर्थिक वर्ष २०६७/६८ मा २० हजार ८० हेक्टर जमिनमा प्याज उत्पादन भयो। देशभरको प्याज क्षेत्रफलको एक चौथाइ हिस्सा सप्तरी जिल्लाले ओगटेको छ। आव २०६७/६८ मा उत्पादित कुल दुईलाख ६३ हजार ५३६ टनमध्ये ७७ हजार ६४८ टन सप्तरीमा उत्पादन भएको थियो। प्याज उत्पादनमा सप्तरीपछिका जिल्लामा क्रमशः बारा, सिरहा र रूपन्देही छन्। हिमालपारिका मुस्ताङ र मनाङमा पनि वार्षिक १६ टन प्याज फल्ने गरेको छ।प्याज नेपालको तरकारी बालीमा काउली र बन्दापछि तेस्रोमा पर्छ। प्याज जति उत्पादन भए पनि आसपासका बजारमा सजिलै खपत भइरहेको छ। शहरी क्षेत्रमा बढ्दो माग धान्न आयातमै भर पर्नुपर्ने अवस्थाले अभियानकै रूपमा प्याज उत्पादन गरे बजारको खाँचो नपर्ने भन्ने देखाउँछ। राजधानी काठमाडौंको कालीमाटी तरकारी बजारमा ९५ प्रतिशत प्याज भारतबाट आइरहेको छ। भारतमा प्याज महँगो वा आयातमा अवरोध हुँदा चीनबाट पनि ल्याइन्छ।
काँचो प्याजबाट स्वास्थ्य लाभः
देखिनमा साधारण जस्तो देखिएपनि सबै तरकारीमा मिल्ने तरकारी मात्र नभै यस्को बेजोड औषधीय गुणपनि रहेको छ। प्याजलाई काँचै वा पकाएर यस्को रस निकालेर जसरीपनि सेवन गर्न सकिन्छ। यस्का अनेकन औषधीय गुणहरु रहेको पाइन्छ:-
प्याजको फाइदाः
प्याज़ एक वनस्पति है जिसका कन्द सब्ज़ी के रूप में प्रयोग किया जाता है। भारत में महाराष्ट्र में प्याज़ की खेती सबसे ज्यादा होती है। यहाँ साल मे दो बार प्याज़ की फ़सल होती है - एक नवम्बर में और दूसरी मई के महीने के क़रीब होती है। प्याज़ भारत से कई देशों में निर्यात होता है, जैसे कि नेपाल, पाकिस्तान, श्रीलंका, बांग्लादेश, इत्यादि। प्याज़ की फ़सल कर्नाटक, गुजरात, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल मध्य प्रदेश जैसी जगहों पर अलग-अलग समय पर तैयार होती है। विश्व में प्याज 1,789 हजार हेक्टर क्षेत्रफल में उगाई जाती हैं, जिससे 25,387 हजार मी. टन उत्पादन होता है। भारत में इसे कुल 287 हजार हेक्टर क्षेत्रफल में उगाये जाने पर 2450 हजार टन उत्पादन प्राप्त होता है। महाराष्ट्र, उड़ीसा, कर्नाटक, उत्तर प्रदेश, तमिलनाडु तथा गुजरात आदि प्रदेशों में अधिकता से उगाया जाता है। यह शल्ककंदीय सब्जी है, जिसके कन्द सब्जी के रूप में उपयोग किए जाते हैं। कन्द तीखा होता है। यह तीखापन एक वाष्पशील तेल एलाइल प्रोपाइल डाय सल्फाइड कारण होता है। प्याज का उपयोग सब्जी, मसाले, सलाद तथा अचार तैयार करने के लिए किया जाता है। कन्द में आयरन, कैल्शियम, तथा विटामिन ‘सी’ पाया जाता है। कन्द तीखा, तेज, बलवर्धक, कामोत्तेजक, स्वादवर्धक, क्षुधावर्धक तथा महिलाओं में रक्त वर्धक होता है। पित्तरोग, शरीर दर्द, फोड़ा, खूनी बवासीर, तिल्ली रोग, रतौंधी, नेत्रदाह, मलेरिया, कान दर्द तथा पुल्टिस के रूप में लाभदायक है। अनिद्रा निवारक (बच्चों में), फिट (चक्कर) में सुंघाने के लिए उपयोगी। कीड़ों के काटने से उत्पन्न जलन को शान्त करता है (आयुर्वेद)। प्याज, एक तना जो कि छोटी-सी तस्तरी के रूप में होता है, अत्यन्त ही मुलायम शाखाओं वाली फसल है, जो कि पोले तथा गूदेदार होते हैं। रोपण के 2) से 3 माह पश्चात् तैयार हो जाती है। इसकी फसल अवधि 120-130 दिन है। औसत उपज 300 से 375 क्विंटल प्रति हेक्टर होती है। फसल मार्च-अप्रेल में तैयार हो जाती है।
प्याज तरकारी/सब्जी आदिमा हालिने मसलाको रूपमा प्रयोग गरिने मसला फल जो माटोमुनि फल्छ। प्रायः सबै ठाउँमा यो मसलाको उत्पादन हुन्छ।
नेपालका पचहत्तरै जिल्लामा प्याज खेती हुने गरेको छ। कृषि मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार, आर्थिक वर्ष २०६७/६८ मा २० हजार ८० हेक्टर जमिनमा प्याज उत्पादन भयो। देशभरको प्याज क्षेत्रफलको एक चौथाइ हिस्सा सप्तरी जिल्लाले ओगटेको छ। आव २०६७/६८ मा उत्पादित कुल दुईलाख ६३ हजार ५३६ टनमध्ये ७७ हजार ६४८ टन सप्तरीमा उत्पादन भएको थियो। प्याज उत्पादनमा सप्तरीपछिका जिल्लामा क्रमशः बारा, सिरहा र रूपन्देही छन्। हिमालपारिका मुस्ताङ र मनाङमा पनि वार्षिक १६ टन प्याज फल्ने गरेको छ।प्याज नेपालको तरकारी बालीमा काउली र बन्दापछि तेस्रोमा पर्छ। प्याज जति उत्पादन भए पनि आसपासका बजारमा सजिलै खपत भइरहेको छ। शहरी क्षेत्रमा बढ्दो माग धान्न आयातमै भर पर्नुपर्ने अवस्थाले अभियानकै रूपमा प्याज उत्पादन गरे बजारको खाँचो नपर्ने भन्ने देखाउँछ। राजधानी काठमाडौंको कालीमाटी तरकारी बजारमा ९५ प्रतिशत प्याज भारतबाट आइरहेको छ। भारतमा प्याज महँगो वा आयातमा अवरोध हुँदा चीनबाट पनि ल्याइन्छ।
काँचो प्याजबाट स्वास्थ्य लाभः
एनीमियाः प्याज काट्दा आँखामा आँशु आउँने गर्दछ। यस्तो प्याजमा भएको सल्फरको कारण हुने गर्दछ। जो नाकद्वारा शरीरमा प्रवेश गर्दछ। यो सल्फरमा तेल मौजुद हुन्छ। जस्ले एनीमिया ठिक गर्न सहायक हुन्छ। खना पकाउँदा यही सल्फर जल्दछ त्यसैले एनीमियाका विमारीले काँचो प्याजको सेवन गर्नु उपयोगी हुन्छ। कब्जियतः प्याजमा हुने रेशाले पेटमा टाँसिएर रहेको भोजनलाई वाहिर निकाल्दछ। जस्ले पेट सफा हुन्छ। यदि कब्जियतको सिकायत भएमा काँचो प्याज खाने गर्नु पर्दछ। गलामा खरासः यदि सर्दी कफ या खरासबाट पीडित भएमा ताजा प्याजको रस पिउन सकिन्छ। यसमा गुड या मह मिलाएर सेवन गर्न सकिन्छ। ब्लीडिंग समस्याः नाकमा रग बगेमा काँचो प्याज काटेर सुँघेमा फाइदा हुन्छ। पाइल्सको समस्या भएमा सेतो प्याज खान शुरु गर्नु पर्दछ। मधुमेहः यदि प्याज काँचो खाएमा यस्ले शरीरमा इन्सुलिन उत्पन्न गर्दछ। डायबिटिकले सलादमा नियमित रुपमा प्याजको सेवन गर्नु पर्दछ। मुटुको सुरक्षाः काँचो प्याजको सेवनले हाई ब्लड प्रेशरलाई नर्मल गर्दछ। बन्द भएको रक्त धमनी खोल्दछ। जस्ले मुटुको रोग निर्मुल हुन्छ। कोलेस्ट्रॉल कंट्रोलः प्याजमा हुने मिथाइल सल्फाइड तथा अमीनो एसिडले खराब कोलेस्ट्रॉललाई घटाएर राम्रो कोलेस्ट्रॉललाई बढाउँने गर्दछ। क्यान्सरको ग्रोथ रोक्दछः प्याजमा सल्फर तत्व अधिक हुन्छ। सल्फरले शरीरका पेट, कोलोन, ब्रेस्ट, फोक्सो तथा प्रोस्टेट क्यान्सरबाट बचाउँदछ। साथमा यस्ले मुत्र मार्गको संक्रमणको समस्या पनि निर्मुल गर्दछ।পিয়াঁজ (ইংৰাজী: Onion ) বৈজ্ঞানিক নাম - Alliun cepa ৷ পিয়াঁজ ভোগ বৃদ্ধিকাৰ্যত,শক্তিবৰ্ধক আৰু বিভিন্ন ৰোগৰ প্ৰতিৰোধক হিচাপে কাম কৰে৷[4]
পিয়াঁজ সাধাৰণতে তিনিটা ৰঙৰ পোৱা যায়৷ বগা,ৰঙচুৱা আৰু শেঁতা বৰণৰ৷ ৰঙচুৱা বৰণৰ পিয়াঁজ অতি বেছিকৈ হয় যদিও বগা ৰঙৰ পিয়াঁজৰ ঔষধি গুণ বেছি৷[4]
পিয়াঁজ (ইংৰাজী: Onion ) বৈজ্ঞানিক নাম - Alliun cepa ৷ পিয়াঁজ ভোগ বৃদ্ধিকাৰ্যত,শক্তিবৰ্ধক আৰু বিভিন্ন ৰোগৰ প্ৰতিৰোধক হিচাপে কাম কৰে৷
ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਗੰਢਾ (ਐਲਿਅਮ ਸੇਪਾ ਐਲ., ਲਾਤੀਨੀ ਸੇਪਾ "ਪਿਆਜ਼" ਤੋਂ) ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਲਬ ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਗੰਢੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਬਜ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਨਸ ਅਲੀਅਮ ਦੀ ਸਭਤੋਂ ਵੱਧ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਸਣ, ਆਈਸ, ਲੀਕ, ਚੀਵ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਪਿਆਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਪਲਾਂਟ ਵਿਚ ਖੋਖਲੇ, ਨੀਲੇ-ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਖਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬੱਲਬ ਨੂੰ ਸੁੱਜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਦਿਨ ਲੰਬਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਲਬ ਛੋਟੇ, ਸੰਕੁਚਿਤ, ਭੂਮੀਗਤ ਸਟੈਮ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੱਢੇ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਭੌਤਿਕ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਪੈਮਾਨੇ (ਪੱਤੇ) ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘਿਰਦੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਤਝੜ (ਜਾਂ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ, ਓਵਨਵੈਂਟਿੰਗ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ), ਪਰਾਗੀਨ ਦੀ ਮੌਤ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਲਬ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਪਰਤਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਵਰਤਣ ਜਾਂ ਸਟੋਰੇਜ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਇਹ ਫਸਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਫਲਾਈ, ਪਿਆਜ਼ ਅਲਾਰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਫੰਜਾਈ ਕਾਰਨ ਸੜਨ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਏ. ਸੇਪਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਈਸਟਸ ਅਤੇ ਆਲੂ ਪਿਆਜ਼, ਕਈ ਬਲਬਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸਭਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਪਿਆਜ ਦੀ ਫਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-ਇੱਕ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਮਈਦੇ ਮਹੀਨੇਦੇ ਕਰੀਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਜ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਿਆਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੇਪਾਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਸ਼ਰੀਲੰਕਾ, ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼, ਇਤਆਦਿ। ਪਿਆਜ ਦੀ ਫਸਲ ਕਰਨਾਟਕ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਜਵਾਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਰਗੀ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸਮੇਂਤੇ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ 1, 789 ਹਜਾਰ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ 25, 387 ਹਜਾਰ ਮੀ .ਟਨ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਕੁਲ 287 ਹਜਾਰ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾਣ ਉੱਤੇ 2450 ਹਜਾਰ ਟਨ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਉੜੀਸਾ, ਕਰਨਾਟਕ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤਮਿਲਨਾਡੁ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਇਤ ਵਲੋਂ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਲਕਕੰਦੀਏ ਸਬਜੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਕੰਦ ਸੱਬਜੀਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੰਦ ਤੀਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੱਖਾਪਨ ਇੱਕ ਵਾਸ਼ਪਸ਼ੀਲ ਤੇਲ ਏਲਾਇਲ ਪ੍ਰੋਪਾਇਲ ਡਾਏ ਸਲਫਾਇਡ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਜ ਦਾ ਵਰਤੋ ਸੱਬਜੀ, ਮਸਾਲੇ, ਸਲਾਦ ਅਤੇ ਅਚਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਦ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ, ਕੈਲਸ਼ਿਅਮ, ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਦ ਤੀਖਾ, ਤੇਜ, ਬਲਵਧਰਾਕ, ਕਾਮੋੱਤੇਜਕ, ਸਵਾਦਵਰਧਕ, ਕਸ਼ੁਧਾਵਰਧਕ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਕਤ ਕੱਟਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿੱਤਰੋਗ, ਸਰੀਰ ਦਰਦ, ਫੋੜਾ, ਖੂਨੀ ਬਵਾਸੀਰ, ਤਿੱਲੀ ਰੋਗ, ਰਤੌਂਧੀ, ਨੇਤਰਦਾਹ, ਮਲੇਰੀਆ, ਕੰਨ ਦਰਦ ਅਤੇ ਪੁਲਟਿਸਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਅਨੀਂਦਰਾ ਨਿਵਾਰਕ( ਬੱਚੀਆਂ ਵਿੱਚ ), ਫਿਟ( ਚੱਕਰ )ਵਿੱਚ ਸੁੰਘਾਨੇ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ। ਕੀੜੀਆਂਦੇ ਕੱਟਣ ਵਲੋਂ ਪੈਦਾ ਜਲਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ( ਆਯੁਰਵੇਦ ) । ਪਿਆਜ, ਇੱਕ ਤਨਾ ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੀ - ਸੀ ਤਸਤਰੀਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤਿਅੰਤ ਹੀ ਮੁਲਾਇਮਸ਼ਾਖਾਵਾਂਵਾਲੀ ਫਸਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੋਲੇ ਅਤੇ ਗੂਦੇਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰੋਪਣਦੇ 2 )ਵਲੋਂ 3 ਮਹੀਨਾ ਬਾਅਦ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਫਸਲ ਮਿਆਦ 120 - 130 ਦਿਨ ਹੈ। ਔਸਤ ਉਪਜ 300 ਵਲੋਂ 375 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਹੇਕਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਸਲ ਮਾਰਚ - ਅਪ੍ਰੇਲ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। [1]
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਾਣੇ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਸੋਈ ਡਿਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕੱਚੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਪੱਟੀਆਂ ਜਾਂ ਚਟਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੁਝ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਪੌਦੇ (ਅਲੀਅਏਮ ਸੇਪਾ), ਨੂੰ ਬਲਬ ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਆਮ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੂਲਸ ਐਲਿਓਮ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕਾਸ਼ਤ ਕਿਸਮ ਹੈ. ਕਾਰਲ ਲਿਨੀਅਸ ਦੁਆਰਾ ਇਸਨੂੰ 1753 ਵਿੱਚ ਸਪੀਸੀਜ਼ ਪਲਾਨਟਾਰਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਧਿਕਾਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ. ਇਸਦੇ ਟੈਕਸਾਨੋਮਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਕੇਤ ਹਨ:
ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਚ' ਬਹੁਤ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 7000 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿਚ ਚੁਣੌਤੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਦੋ ਸਾਲਾ ਪੌਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਲਾਨਾ ਤੌਰ ਤੇ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਧੁਨਿਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 15 ਤੋਂ 45 ਸੈ.ਮੀ. ਦੀ ਉਚਾਈ (5.9 ਤੋਂ 17.7 ਇੰਚ) ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੱਤੇ ਪੀਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ- ਹਰੇ ਹਰੇ ਨੂੰ ਨੀਵਾਂ ਦਿਖਾਉਣਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫਲੈਟਾਂਡ, ਫੈਨ-ਆਕਾਰਡ ਸਵਾਹਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਹੋਏ। ਇਹ ਝੋਟੇ, ਖੋਖਲੇ, ਅਤੇ ਸਿਲੰਡਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਫਰੇਟਿਡ ਸਾਈਡ ਦੇ ਨਾਲ। ਉਹ ਇਕ ਚੌਥਾਈ ਤਕ ਦੇ ਚੌੜੇ ਰਾਹ ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਸੀਦ ਟਿਪ ਦੇ ਵੱਲ ਸੁੱਟੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਹਰੇਕ ਪੱਤੇ ਦਾ ਅਧਾਰ ਇਕ ਫਲੈਟਾਂਡ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਫੈਦ ਸ਼ੀਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਬੇਸਾਲ ਡਿਸਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਡਿਸਕ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ, ਰੇਸ਼ੇਦਾਰ ਜੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੰਡਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭਦਾ ਹੈ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਪਿਆਜ਼ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਣੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਚਮਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।
ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ, ਪੱਤੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਲਬ ਦੇ ਬਾਹਰੀ ਛਿਲਕੇ ਸੁੱਕੇ ਅਤੇ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਫਸਲ ਫਿਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਟਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਸਰਦੀ ਉੱਤੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਬਲਬ ਦੇ ਵਿਚਲੇ ਵਧ ਰਹੇ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਪੱਤੇ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲੰਬੇ, ਚੌਗਿਰਦੇ, ਖੋਖਲੇ ਸਟੈਮ ਦਾ ਪਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਚੱਕਰ ਦੁਆਰਾ ਚੋਟੀ ਦੇ। ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਫੈਦ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਇਕ ਗੋਲਾਕਾਰ ਦੀ umbel ਦਾ ਰੂਪ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਛੋਲਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਰਾਸ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਗਲੋਸੀ ਕਾਲੇ ਅਤੇ ਤਿਕੋਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਬੇਯਕੀਨੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੰਗਲੀ ਪਿਆਜ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰਿਕਾਰਡ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਢੀ ਵਾਲਾ, ਪਿਆਜ਼ ਵਾਲੇ ਪਿਆਜ਼ ਬਹੁਤ ਬਹਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰੰਤੂ ਦੋਵਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਰਾਤੱਤਵ-ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕੀ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਜਾਂ ਪਰਸ਼ੀਆ ਹਨ। ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਾਲਤੂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਵਿਚ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਚੀਨ, ਮਿਸਰ ਅਤੇ ਪਰਸੀਆ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਖਾਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਚੀਨ ਵਿਚ ਬ੍ਰੋਨਜ਼ ਏਜ ਬਸਤੀਆਂ ਤੋਂ ਬਰਾਮਦ ਹੋਏ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਟਰੇਸ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਹੈ ਕਿ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ 5000 ਸਾ.ਯੁ.ਪੂ. ਵਿਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਆਦ ਲਈ, ਬਲਕਿ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਲਈ ਬਲਬ ਦੀ ਸਥਿਰਤਾ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਸਰੀ ਲੋਕ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਇਕ ਬੱਲਬ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਇਸਦੇ ਗੋਲਾਕਾਰ ਰੂਪ ਅਤੇ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਵਾਲੇ ਰਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਅਨੰਤ ਜੀਵਨ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਿਆਜ਼ ਮਿਸਰੀ ਕਬਰਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮੇਸ ਚੌਥੇ ਦੇ ਅੱਖ ਦੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਪਿਆਜ਼ ਟਰੇਸ ਦੁਆਰਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਯੂਰੋਪੀ ਨਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਮੂਲ ਅਮਰੀਕਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੱਚੇ ਜਾਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭੋਜਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਕਾਏ ਹੋਏ ਜੰਗਲੀ ਪਿਆਜ਼ ਖਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਬਸਤੀਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖੀਆਂ ਡਾਇਰੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਬੱਲਬ ਪਿਆਜ਼ ਪਿਲਗ੍ਰਿਮ ਪਿਤਾ ਦੁਆਰਾ ਲਾਇਆ ਪਹਿਲੀ ਫਸਲ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।
ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਤਿੰਨ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੀਲੇ ਜਾਂ ਭੂਰੇ ਪਿਆਜ਼ (ਕੁਝ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਲਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਫੁੱਲ-ਫਲੈਵਡਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਪਿਆਜ਼ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪੀਲਾ ਪਿਆਜ਼ ਇੱਕ ਅਮੀਰ, ਗੂੜ੍ਹੇ ਭੂਰੇ ਬਦਲਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਾਰਮਿਲਾਈਜ਼ਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਰੈਂਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਸੂਪ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਮਿੱਠਾ ਸੁਆਦ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਲਾਲ ਪਿਆਜ਼ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ਕੁਝ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜਾਮਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਤਾਜ਼ੇ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਇਕ ਵਧੀਆ ਚੋਣ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸਦਾ ਰੰਗ ਡਿਸ਼ ਅਪ ਲੈਂਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿੱਲਿੰਗ ਵਿਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵ੍ਹਾਈਟ ਪਿਆਜ਼ ਰਵਾਇਤੀ ਪਿਆਜ਼ ਹਨ ਜੋ ਕਲਾਸਿਕ ਮੈਕਸੀਕਨ ਵਿਅੰਜਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ; ਪਕਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।'
ਹਾਲਾਂਕਿ ਵੱਡੇ, ਪੱਕੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਬਲਬ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖਾਧਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਪਿਆਜ਼ ਪੇਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਖਾਧਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਲਬਿੰਗ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਯੰਗ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੀ ਹੀ ਬਸੰਤ ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਸਕੈਲੀਅਨਾਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬੱਲਬਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਕਟਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਪਿਆਜ਼ ਅਜੇ ਪੱਕਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ "ਗਰਮੀ" ਪਿਆਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਤਾਜ਼ੇ, ਜੰਮਿਆਂ, ਕੈਨਡ, ਕੈਰਮਾਈਲਾਈਜ਼ਡ, ਪਿਕਟੇਲ ਅਤੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ. ਡੀਹਾਈਡਰੇਟਡ ਉਤਪਾਦ ਕਿਲਬੀ, ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ, ਰਿੰਗ, ਬਾਰੀਕ, ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ, ਗ੍ਰੇਨਿਊਲ ਅਤੇ ਪਾਊਡਰ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਵਜੋਂ ਉਪਲਬਧ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਿੱਘੇ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਾਮੱਗਰੀ ਦੇ ਤੌਰ' ਤੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸਾਮੱਗਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਪਿਆਜ਼ ਸੂਪ ਜਾਂ ਪਿਆਜ਼ ਚਟਨੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਭਾਵੀ ਹਨ ਅਤੇ ਸਲਾਦ ਵਿਚ ਬੇਕ, ਉਬਲੇ ਹੋਏ, ਬਰੇਜ਼ ਕੀਤੇ, ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ, ਤਲੇ ਹੋਏ, ਭੁੰਨੇ ਹੋਏ, ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਜਾਂ ਕੱਚੇ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹਨ. ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੋਗਨ-ਡੁਲਮਾ ਪਿਆਜ਼ ਭਾਰਤੀ ਰਸੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੇਸ਼ੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਕਰੀ ਅਤੇ ਗਰੇਵੀਜ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਮੋਟੇ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਏਜੰਟ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਰਕੇ ਵਿੱਚ ਪਕਾਏ ਹੋਏ ਪਿਆਜ਼ ਇੱਕ ਸਨੈਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਇਹ ਪਾਰੰਪਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪੱਬ ਅਤੇ ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਚਿੱਪ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਕਾਮਨਵੈਲਥ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਿਕਲਡ ਪਿਆਜ਼ ਇਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪੱਬ ਸਲਵਾਰ ਦੇ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਨੀਰ ਅਤੇ ਐਲ ਦੇ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ, ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਪਿਆਜ਼ ਡਰਾਫਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਡੂੰਘੇ ਤਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਰਿੰਗਾਂ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਵੱਡੇ ਸੈੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਘੱਟ ਵਿਸਤਰੀਕਰਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਦੇਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ. ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੇਅਰ ਬਣਾਉਣਾ, ਵਿਦਿਅਕ, ਪ੍ਰਯੋਗਾਤਮਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਜਨਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਵੱਖਰਾ ਬਲਬ ਐਪਿਡਰਿਮਿਸ ਅਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਲਈ, ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੋਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਇਕ ਮਾਈਕਰੋਸਕੋਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਕਲਟੀਵਰ ਕਰੀਬ 89% ਪਾਣੀ, 9% ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ (4% ਖੰਡ ਅਤੇ 2% ਖੁਰਾਕ ਫਾਈਬਰ ਸਮੇਤ), 1% ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਨਾਬਾਲਗ ਚਰਬੀ (ਟੇਬਲ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 100 g (3.5 oz) ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ 166 ਕੇਜੇ (40 ਕੈਲੋਰੀਆਂ) ਦੀ ਊਰਜਾ ਮੁੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਜ਼ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੈਲੋਰੀਕ ਸਮੱਗਰੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਏ ਬਗੈਰ ਪਕਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਆਦਲਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਵਧੀਆ ਉਪਜਾਊ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਚੰਗੀ-ਨਿੱਕੀ ਹੋਈ ਹਨ ਸੈਂਡੀ ਲੋਮਜ਼ ਚੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਗੰਧਕ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਕਾਲੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਉੱਚ ਸਲਫਰ ਦੀ ਸਮਗਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੇੰਗਟ ਬਲਬ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਾਸਫੋਰਸ ਅਕਸਰ ਕਾਫੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਠੰਡੇ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧਤਾ ਦੇ ਘੱਟ ਪੱਧਰ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਧ ਰਹੀ ਸੀਜ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਅੰਤਰਾਲਾਂ 'ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਆਖਰੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਲਬਿੰਗ ਪਿਆਜ਼ ਦਿਨ-ਦਿਨ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਦਿਨ ਦੇ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਲਬ ਵਧਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਯੂਰਪੀਅਨ ਪਿਆਜ਼ ਨੂੰ "ਲੰਬੇ ਦਿਨ" ਪਿਆਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿਰਫ 14 ਘੰਟਿਆਂ ਜਾਂ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਿਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਬਲਬ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਦੱਖਣੀ ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅਫਰੀਕੀ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ "ਇੰਟਰਮੀਡੀਏਟ-ਡੇ" ਕਿਸਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਸਿਰਫ 12-13 ਘੰਟੇ ਦੀ ਦਿਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਲੂਬ ਗਠਨ ਹੋ ਸਕੇ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, "ਥੋੜੇ ਦਿਨ" ਪਿਆਜ਼, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ-ਸਰਦੀਆਂ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਲਬਾਂ ਨੂੰ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਿਰਫ 11-12 ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਦਿਨ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਲਬ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਿਆਜ਼ ਇੱਕ ਠੰਢੇ ਮੌਸਮ ਵਾਲੇ ਫਸਲ ਹਨ ਅਤੇ ਯੂ ਐਸ ਡੀ ਏ ਜ਼ੋਨਾਂ ਵਿੱਚ 3 ਤੋਂ 9 ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਧਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਰਮ ਤਾਪਮਾਨ ਜਾਂ ਹੋਰ ਤਣਾਅ ਵਾਲੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ "ਬੋਲਟ" ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਮਤਲਬ ਕਿ ਇੱਕ ਫੁੱਲ ਸਟੈਮ ਵਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਬੀਜ ਤੋਂ ਜਾਂ ਸੈਟਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ. ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਬੀਜ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤਾਜ਼ੇ ਬੀਜ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਗਦੇ ਹਨ। ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਡੂੰਘੀ ਪੱਧਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ. ਢੁਕਵੇਂ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਬੀਜੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਪੱਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਤਲੇਪਣ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਛੋਟੇ ਬਲਬਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਲਬ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਪਰਿੰਗ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਿਆਣੇ ਬਲਬਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਖਾਸ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਸਟੋਰੇਜ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਜਿਹੜੇ ਬੀਜ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਵਧੇ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਕਈ ਪੌਦੇ ਦੇ ਵਿਕਾਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹਨ ਘਰ ਦੇ ਮਾਲੀ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੰਭੀਰ ਪਿਆਜ਼ ਫਲਾਈ, ਸਟੈਮ ਅਤੇ ਬੱਲਬ, ਚਿੱਟੇ ਰੋਟ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਸੜਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਪੱਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਾਲ ਅਤੇ ਸਮੂਟ, ਨੀਲ ਫ਼ਫ਼ੂੰਦੀ ਅਤੇ ਚਿੱਟੀ ਟਿਪ ਰੋਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਬਲਬ ਨੂੰ ਵੰਡਣ, ਚਿੱਟੀ ਸੜਨ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦੀ ਸੜਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ੰਕਿੰਗ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਪੱਤੇ ਪੀਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਲਾਟੂ ਦਾ ਅੰਦਰੂਨੀ ਹਿੱਸਾ ਇੱਕ ਕੋਝਾ-ਸੁੰਘਣ ਵਾਲੀ ਸਲੋਟ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਅਤੇ ਸਾੜ ਕੇ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਲਾਜ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪਿਆਜ਼ ਪਨੀਰ ਮਾਸਕ ਜਾਂ ਲੀਕ ਕੀੜਾ (ਐਰੋਲੋਪੀਓਪਿਸਸ ਅਸਸੀਕਾਰਟਿਲਾ) ਦੀ ਲਾਰਵਾ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਪੱਤੀਆਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਬੱਲਬ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਫਲਾਈ (ਡੇਲੀਆ ਐਂਟੀਕਿਆ) ਅੰਡੇ ਨੂੰ ਪੱਤੇ ਤੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼, ਕੀਟ, ਲੀਕ, ਅਤੇ ਲਸਣ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਖਰਾਬ ਹੋਈ ਟਿਸ਼ੂ ਦੀ ਗੰਧ ਰਾਹੀਂ ਫਲਾਈ ਫਸਲ ਵੱਲ ਖਿੱਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਠੰਢਾ ਹੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ। ਸੈੱਟ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪੌਦੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਘੱਟ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ. ਬਲਬਾਂ ਅਤੇ ਫਲੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲਾਰਵਾ ਸੁਰੰਗ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਬਲਬ ਵਿਗਾੜ ਅਤੇ ਸੜਨ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਿੱਲੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ। ਕੰਟਰੋਲ ਦੇ ਉਪਾਅ ਵਿਚ ਫਸਲ ਰੋਟੇਸ਼ਨ, ਬੀਜ ਡ੍ਰੈਸਿੰਗ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬਿਜਾਈ ਜਾਂ ਲਾਉਣਾ, ਅਤੇ ਪਰਾਪਤ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਸੁੱਕੀ, ਠੰਢੇ, ਹਨੇਰੇ, ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਵਾਦਾਰ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿਚ ਜਾਲੀਦਾਰ ਬੈਗਾਂ ਵਿਚ, ਇਕੋ ਪਰਤ ਵਿਚ। ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ, ਪਕਾਉਣ ਦੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਹਫ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ੈਲਫ ਜੀਵਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ ਇੱਕ-ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖਾਣਾ ਪਕਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਿਆਜ਼ ਸੇਬ ਅਤੇ ਨਾਸ਼ਪਾਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੰਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਦੇਣਗੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਹ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੋਂ ਨਮੀ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਟੋਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਖਰਾਬ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪਿਆਜ਼ ਪਕਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸ਼ੂਗਰ ਸਮੱਗਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਠੇ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਚੱਖਣ ਵਾਲਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲਫ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੈਫਰੀਰੇਟਿਡ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਲਗਭਗ 1 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸ਼ੈਲਫ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਹੈ. ਚਾਹੇ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੋਵੇ, ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਲਪੇਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੋ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਏ. ਸੇਪਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਇਸ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਐਲਿਓਮ ਫਸਲ। ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪੌਦੇ ਵੱਡੇ ਇੱਕਲੇ ਬਲਬ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬੀਜ ਜਾਂ ਬੀਜੇ ਹੋਏ ਸੂਤ ਤੋਂ ਵਧੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖੁਸ਼ਕ ਬਲਬ, ਸਲਾਦ ਪਿਆਜ਼ ਅਤੇ ਪਿਕਨਿੰਗ ਪਿਆਜ਼ ਲਈ ਵਧੇ ਗਏ ਬਹੁਤੇ ਕਿਸਮਾਂ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਦੀ ਲੜੀ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਇਡ (ਦਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਜੋ ਬੱਲਬ ਨੂੰ ਟ੍ਰਿਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ), ਸਟੋਰੇਜ ਜੀਵਨ, ਸੁਆਦਲਾ ਅਤੇ ਚਮੜੀ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਆਮ ਪਿਆਜ਼ ਸੁੱਕੀਆਂ ਸੂਪ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਪਾਊਡਰ ਲਈ ਹਲਕੇ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਮਿੱਠੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੇਡੀਰੀਆ ਤੋਂ ਵਿਡਾਲੀਆ, ਜਾਂ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਤੋਂ ਵਲਾਵਾ ਨੂੰ ਸੈਨਿਕ ਤੇ ਕੱਟਿਆ ਅਤੇ ਖਾਧਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਭਸਮ ਅਤੇ ਆਲੂ ਪਿਆਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਲਟੀਪਲਾਈਅਰ ਪਿਆਜ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਲਬ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਕ ਪੌਦਾ ਕਈ ਬਲਬਾਂ ਦੇ ਕੁਲ ਕਲੱਸਟਰ ਦਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਲਗਭਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧੀ ਬਲਬ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਬੀਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਜਨਨ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਸ਼ਾਲੌਟਸ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਬ-ਗਰੁੱਪ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਵਪਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਕੁੱਲ ਕਲੱਸਟਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਾਈ-ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਲਬਾਂ ਤਕ ਬਾਰੀਕ ਘਟੀਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਲੂ ਦੇ ਪਿਆਜ਼ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਲੂਬਸ ਪ੍ਰਤੀ ਕਲੱਸਟਰ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਬਲਬ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਆਇਤਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫਲੈਟੇਨ (ਪਿਆਜ਼ ਵਰਗੇ) ਆਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ. ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇੰਟਰਮੀਡੀਏਟ ਫਾਰਮ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਏ. ਸੇਪਾ ਮਾਪੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡੁਪਲਿਕ ਟ੍ਰੀ ਪਿਆਰੀਅਨ ਜਾਂ ਮਿਸਰੀ ਪਿਆਜ਼ (ਏ. ਐਕਸ ਪਰੂਲੀਫੇਰਮ), ਵੈਕਗੀ ਪਿਆਜ਼ (ਏ. ਵੇਗਜੀ), ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਈਪਲੋਡ ਪਿਆਜ (ਏ.ਕਾਰਨੁਟਮ)
2014 ਵਿਚ, ਸੁੱਕ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ 88.5 ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਗਵਾਈ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਚੀਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 25% ਅਤੇ ਕੁਲ 22% ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ।
1958 ਵਿਚ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਿਆਜ਼ ਫਿਊਚਰਜ਼ ਐਕਟ, ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਚ ਪਿਆਜ਼ਾਂ ਤੇ ਫਿਊਚਰਜ਼ ਕੰਟਰੈਕਟਸ ਦੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਮਾਰਕਿਟਾਈਲ ਐਕਸਚੇਂਜ ਵਿੱਚ ਸੈਮ ਸੇਗੇਲ ਅਤੇ ਵਿਨਸੇਂਟ ਕੋਸੁੱਗਾ ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਤ ਮਾਰਕੀਟ ਹੇਰਾਫੇਰੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਈ। ਬਾਅਦ ਦੀ ਤਫ਼ਤੀਸ ਨੂੰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਫਿਊਚਰਜ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਲੱਖਣ ਕੇਸ ਸਟੱਡੀ ਨਾਲ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ. ਇਹ ਕਾਰਜ 2016 ਤੱਕ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
.
ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਗੰਢਾ (ਐਲਿਅਮ ਸੇਪਾ ਐਲ., ਲਾਤੀਨੀ ਸੇਪਾ "ਪਿਆਜ਼" ਤੋਂ) ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਲਬ ਪਿਆਜ਼ ਜਾਂ ਗੰਢੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਬਜ਼ੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਨਸ ਅਲੀਅਮ ਦੀ ਸਭਤੋਂ ਵੱਧ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਸਣ, ਆਈਸ, ਲੀਕ, ਚੀਵ ਅਤੇ ਚੀਨੀ ਪਿਆਜ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਪਿਆਜ਼ ਪਲਾਂਟ ਵਿਚ ਖੋਖਲੇ, ਨੀਲੇ-ਹਰੇ ਪੱਤੇ ਦਾ ਇੱਕ ਪੱਖਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬੱਲਬ ਨੂੰ ਸੁੱਜਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਖਾਸ ਦਿਨ ਲੰਬਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਲਬ ਛੋਟੇ, ਸੰਕੁਚਿਤ, ਭੂਮੀਗਤ ਸਟੈਮ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਇਕ ਕੇਂਦਰੀ ਬਿੱਢੇ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਭੌਤਿਕ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਪੈਮਾਨੇ (ਪੱਤੇ) ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘਿਰਦੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪਤਝੜ (ਜਾਂ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ, ਓਵਨਵੈਂਟਿੰਗ ਪਿਆਜ਼ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ), ਪਰਾਗੀਨ ਦੀ ਮੌਤ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬੱਲਬ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰੀ ਪਰਤਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਅਤੇ ਸੁਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਵਰਤਣ ਜਾਂ ਸਟੋਰੇਜ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਇਹ ਫਸਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੀੜਿਆਂ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਫਲਾਈ, ਪਿਆਜ਼ ਅਲਾਰਮ ਅਤੇ ਕਈ ਫੰਜਾਈ ਕਾਰਨ ਸੜਨ ਦੁਆਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਏ. ਸੇਪਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਈਸਟਸ ਅਤੇ ਆਲੂ ਪਿਆਜ਼, ਕਈ ਬਲਬਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ ਦੀ ਖੇਤੀ ਸਭਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਪਿਆਜ ਦੀ ਫਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-ਇੱਕ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਮਈਦੇ ਮਹੀਨੇਦੇ ਕਰੀਬ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਿਆਜ ਭਾਰਤ ਵਲੋਂ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਿਆਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨੇਪਾਲ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਸ਼ਰੀਲੰਕਾ, ਬਾਂਗਲਾਦੇਸ਼, ਇਤਆਦਿ। ਪਿਆਜ ਦੀ ਫਸਲ ਕਰਨਾਟਕ, ਗੁਜਰਾਤ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਜਵਾਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਪੱਛਮ ਬੰਗਾਲ ਮੱਧਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਰਗੀ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਸਮੇਂਤੇ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ 1, 789 ਹਜਾਰ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ 25, 387 ਹਜਾਰ ਮੀ .ਟਨ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਕੁਲ 287 ਹਜਾਰ ਹੇਕਟਰ ਖੇਤਰਫਲ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾਣ ਉੱਤੇ 2450 ਹਜਾਰ ਟਨ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਉੜੀਸਾ, ਕਰਨਾਟਕ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤਮਿਲਨਾਡੁ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤਾਇਤ ਵਲੋਂ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਲਕਕੰਦੀਏ ਸਬਜੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਕੰਦ ਸੱਬਜੀਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੰਦ ਤੀਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੱਖਾਪਨ ਇੱਕ ਵਾਸ਼ਪਸ਼ੀਲ ਤੇਲ ਏਲਾਇਲ ਪ੍ਰੋਪਾਇਲ ਡਾਏ ਸਲਫਾਇਡ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿਆਜ ਦਾ ਵਰਤੋ ਸੱਬਜੀ, ਮਸਾਲੇ, ਸਲਾਦ ਅਤੇ ਅਚਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਦ ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ, ਕੈਲਸ਼ਿਅਮ, ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ‘ਸੀ’ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੰਦ ਤੀਖਾ, ਤੇਜ, ਬਲਵਧਰਾਕ, ਕਾਮੋੱਤੇਜਕ, ਸਵਾਦਵਰਧਕ, ਕਸ਼ੁਧਾਵਰਧਕ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਕਤ ਕੱਟਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਿੱਤਰੋਗ, ਸਰੀਰ ਦਰਦ, ਫੋੜਾ, ਖੂਨੀ ਬਵਾਸੀਰ, ਤਿੱਲੀ ਰੋਗ, ਰਤੌਂਧੀ, ਨੇਤਰਦਾਹ, ਮਲੇਰੀਆ, ਕੰਨ ਦਰਦ ਅਤੇ ਪੁਲਟਿਸਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੈ। ਅਨੀਂਦਰਾ ਨਿਵਾਰਕ( ਬੱਚੀਆਂ ਵਿੱਚ ), ਫਿਟ( ਚੱਕਰ )ਵਿੱਚ ਸੁੰਘਾਨੇ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ। ਕੀੜੀਆਂਦੇ ਕੱਟਣ ਵਲੋਂ ਪੈਦਾ ਜਲਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਦਾ ਹੈ( ਆਯੁਰਵੇਦ ) । ਪਿਆਜ, ਇੱਕ ਤਨਾ ਜੋ ਕਿ ਛੋਟੀ - ਸੀ ਤਸਤਰੀਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤਿਅੰਤ ਹੀ ਮੁਲਾਇਮਸ਼ਾਖਾਵਾਂਵਾਲੀ ਫਸਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪੋਲੇ ਅਤੇ ਗੂਦੇਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਰੋਪਣਦੇ 2 )ਵਲੋਂ 3 ਮਹੀਨਾ ਬਾਅਦ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਫਸਲ ਮਿਆਦ 120 - 130 ਦਿਨ ਹੈ। ਔਸਤ ਉਪਜ 300 ਵਲੋਂ 375 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਹੇਕਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਸਲ ਮਾਰਚ - ਅਪ੍ਰੇਲ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖਾਣੇ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਰਸੋਈ ਡਿਸ਼ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਕਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕੱਚੀਆਂ ਖਾਧੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਪੱਟੀਆਂ ਜਾਂ ਚਟਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੱਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਕੁਝ ਰਸਾਇਣਕ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ପିଆଜ ଏକ ଗୁଳ୍ମ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭିଦ। ଏହା ଏକ ଭଲ ମସଲା ଭାବେ ମଧ୍ୟ ଲୋକପ୍ରିୟ । ଏହାର ମୂଳକୁ ମୁଖ୍ୟତଃ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ । କଅଁଳିଆ ପିଆଜ ପତ୍ର ଯାହାକୁ ପିଆଜ ଶଣ୍ଢା କହିଥାନ୍ତି, ତାହା ମଧ୍ୟ କେତେକ ବ୍ୟଞ୍ଜନରେ ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ।
କଞ୍ଚା ପିଆଜକୁ ଖାଇଲେ ଉପରୋକ୍ତ ଅନେକ ରୋଗ ଦୂର ହୋଇଥାଏ।
வெங்காயம் (தாவர வகைப்பாடு : Allium cepa) குடும்பத்தைச்சேர்ந்த ஒரு தாவரம். இது இந்தியா, பாக்கித்தான், ஆப்கானித்தான், ஈரான் ஆகிய நாடுகளில் பரவலாக சமையலில் பயன்படுத்தப்படுகிறது. மேலும் வெங்காயத் தாளும் சமையலில் பயன்படுத்தப்படுகிறது.
வெங்காயத்தில் 89% நீரும், 9% மாவுப் பொருளும் (இதில் 4% இனிப்பு, 2% நார்ச்சத்து) சிறிதளவு கொழுப்புப் பொருட்களும் உள்ளது. வெங்காயத்தில் மிகக் குறைந்த அளவே ஊட்டச்சத்துகள் உள்ளன. 100 கிராம் எடையுடைய வெங்காயத்தில் 166கி.ஜூ (KJ) (40 கலோரிகள்) சக்தி அடங்கியுள்ளது.
வெங்காயத்தின் நெடுக்காக வெட்டப்பட்ட அமைப்பில் அதன் உருவவியல் தோற்றத்தைக் காணலாம். தண்டு தட்டியாக்கப்பட்டதாக அமைய முனையரும்பு நடுவில் அமையும். பக்கங்களில் கக்கவரும்புகள் காணப்படும். முனையருப்பிலிருந்து நடுவில் குழாயுருவான இலை காணப்படும். செதிலிலைகளில் உணவு சேமிக்கப்படும்.
வெங்காயம் நறுக்கும் போது அதன் இதழ்களில் காணப்படும் ஆலினேஸ் என்ற நொதி அந்த இதழ்களில் காணப்படும் புரோப்பினிசிஸ்டைன் சல்பாக்சைடு என்ற பொருள் மீது வினை புரிந்து புரோப்பின் சல்பினிக் அமிலமாக மாறுகிறது. இந்த அமிலம் எளிதில் ஆவியாகி காற்றில் கலந்து நம் கண்களை அடைந்து உறுத்துகிறது. அதன் விளைவாக கண்ணீர் சுரப்பியிலிருந்து நீர் சுரந்து வெளியேறுகிறது.
வெங்காயம் (தாவர வகைப்பாடு : Allium cepa) குடும்பத்தைச்சேர்ந்த ஒரு தாவரம். இது இந்தியா, பாக்கித்தான், ஆப்கானித்தான், ஈரான் ஆகிய நாடுகளில் பரவலாக சமையலில் பயன்படுத்தப்படுகிறது. மேலும் வெங்காயத் தாளும் சமையலில் பயன்படுத்தப்படுகிறது.
ఉల్లిపాయ (Onion) కరోలస్ లిన్నేయస్ ద్వినామీకరణ ప్రకారం ఆలియేసి కుటుంబంలో ఆలియమ్ ప్రజాతికి చెందినది. సాధారణ నామము ఉల్లిపాయ. సాధారణం వంటకాలలో వినియోగించే ఉల్లిపాయ శాస్త్రీయ నామము ఆలియమ్ సీపా. వెల్లుల్లి కూడా ఇదే ప్రజాతికి చెందినది.ఆలియేసి కుటుంబంలో ఆలియమ్ ప్రజాతికి చెందినది. సాధారణ నామము ఉల్లిపాయ. సాధారణం వంటకాలలో వినియోగించే ఉల్లిపాయ శాస్త్రీయ నామము ఆలియమ్ సీపా. వెల్లుల్లి కూడా ఇదే ప్రజాతికి చెందినది. ఉల్లిపాయను సంస్కృతంలో పలాండు అని, హిందీలో ప్యాజ్ అని, ఇంగ్లీషులో ఆనియన్ అని అంటారు. తెలుగులో దీనిని ఉల్లిపాయ లేదా ఉల్లిగడ్డ అంటాము. నిజానికి దీనిని నీరుల్లిపాయ అనడం సరైనది. నీటి వసతి ఉన్న ప్రదేశాలన్నింటిలోనూ, వర్ష రుతువులోనూ దీనిని సాగు చేస్తారు. దీనికి విత్తనాలుగా దుంపలను, గింజలను కూడా వాడవచ్చు. దీని ఆకులు సన్నగా, పొడవుగా ఉంటాయి. ఆకుల మధ్యలో ఒక కాండం ఉండి, దాని చివర పూలగుత్తి ఏర్పడుతుంది. అందులోనే గింజలు ఏర్పడుతాయి. ప్రతి మొక్కకు భూమిలో ఒకటినుంచి మూడు వరకూ దుంపలు ఏర్పడుతాయి. ఉల్లి చేసే మేలు తల్లి కుడా చేయదనే సామెత ఉన్నది .
ఉల్లి పాయ వెనక దాదాపు 5000 ఏళ్ళ చరిత్ర ఉంది. దీనిలో ఎన్నో ఔషధ గుణాలు ఉన్నాయి . ఇది ఆసియాలో పుట్టిందని కొందరంటే ... పాకిస్తాన్ లో పుట్టిందని కొందరంటారు. ఇప్పుడు అన్ని దేశాల్లో ఉల్లి పండుతుంది . పచ్చి ఉల్లి మంచి ఊఫ్రొడయజిక్ (Aphrodisiac) గా పనిచేయును . ఎన్నో హార్మోన్ల గుణాలు ఉల్లి రసంలో ఉన్నాయి. టేస్తోస్తేరాన్ (testosteron), ఇన్సులిన్ (insulin), గ్రౌత్ హార్మోన్ (GrowthHormone, ఆక్షితోసిక్ (Oxytocic) వంటి లక్షణాలు ఉన్నాయి., పచ్చి ఉల్లి ఎక్కువగా తింటే గుండె మంట (Acidity) వస్తుంది . దీనిలో గంధకం పాలు ఎక్కువగా ఉంటుంది కావున కోసేటప్పుడు కళ్ళల్లో నీళ్లు వస్తాయి . ఉల్లిలో కేలరీలు శక్తి ఎక్కువ .. వేయిస్తే ఈ శక్తి విలువ ఇంకా పెరుగుతుంది . ఉల్లిని అన్ని కూరలలోలో వాడుతారు . విందు భోజనాల్లో ఉల్లి పెరుగు చట్ని తప్పని సరిగా ఉంటుంది . వైద్య పరంగా ఉపయోగాలు : ఈ క్రింద జబ్బుల నివారణలో ఉల్లి ఉపయోగ పదును .
రక్తపోటు, గుండె జబ్బులు, ఆస్తమా, అల్లెర్జి, ఇన్ఫెక్షన్, దగ్గు, జలుబు, నిద్రలేమి, ఉబకాయము,
ఉల్లిపాయ ఒక ఆంటీబయాటిక్ (Anti-biotic). దీనిని తిననవసరంలేదు. కానీ మన పక్కన ఉంచుకుంటే వైరస్, బాక్టీరియాల వలన వచ్చే జబ్బులను మన దగ్గరకు రానివ్వదు. వచ్చిన జబ్బులను కూడా నయంచేస్తుంది . 1919 లో ఫ్లూ (FLU) జ్వరం వచ్చి 40 మిల్లియన్ల ప్రజలు చనిపోయారు. గ్రామాలలో నివసిస్తున్న ప్రజలు ఎక్కువగా చనిపోతున్నారని తెలుసుకున్న ఒక డాక్టర్ అక్కడున్న ప్రజలను కాపాడాలని నిర్ణయించుకుని గ్రామాలకు వెళ్లేడు. ఆయన వెళ్ళిన ప్రతి గ్రామంలోనూ ఉన్న ప్రజలలో చాలామందికి ఈ జబ్బు వచ్చి చనిపోయారు. అయితే ఒక గ్రామంలో ఒక కుటుంబం మొత్తం సంతోషంగా, ఆరోగ్యంగా ఉండటం చూసిన డాక్టర్ ఆశ్చర్యపడి "ఇది ఎలా సాధ్య పడింది" అని ఆ కుటుంబీకులను అడిగేరు. అక్కడున్న ఒక రైతు భార్య "ఇదుగో దీని వలన" అంటూ ఒక పెచ్చుతీయని ఉల్లిపాయను చూపించింది. "ఉల్లిపాయలను ఒక గిన్నెలో ఉంచి ప్రతి రూములోనూ ఉంచేము...ఇది మమ్మల్ని ఆరోగ్యంగా ఉంచుతోంది" అని చెప్పింది. డాక్టర్ వారి దగ్గరున్న ఉల్లిపాయను తీసుకుని తన మైక్రోస్కోప్ లో చూసేడు. ఆ ఉల్లిపాయ నిండా ఆ ఫ్లూ (FLU) వైరస్ ఉంది.
మీరు వంటలలో ఉపయోగించటానికి ఉల్లిపాయలు వాడతారు. ఒకసారి తరిగిన ఉల్లిపాయను మిగిలిపోయింది కదా నని మరుసటిరోజు వాడకండి. ఎందుకంటే ఆ ఉల్లిపాయలో గాలిలో ఉన్న బ్యాక్టీరియాలు జేరి ఉంటాయి.
ಈರುಳ್ಳಿಯು (ಆಲಿಯಮ್ ಕೆಪಾ ಜಾತಿ ಆಲಿಯಮ್) ಒಂದು ತರಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುವ ಬೆಳೆ. ಅದು ಸಸ್ಯದ ನೆಲದಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಹಾರ ಸಂಗ್ರಹಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುವ ಒಂದು ಲಂಬವಾದ ಕುಡಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ, ಹಾಗಾಗಿ ಇದನ್ನು ಒಂದು ಗೆಡ್ಡೆಯೆಂದು ತಪ್ಪಾಗಿ ತಿಳಿಯಬಹುದು, ಆದರೆ ಇದು ಗೆಡ್ಡೆಯಲ್ಲ. ಆಲಿಯಮ್ ಕೆಪಾ ಸಾಗುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಪರಿಚಿತವಾಗಿದೆ ಆದರೆ ಸಂಬಂಧಿತ ಕಾಡು ಜಾತಿಗಳು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ತರಕಾರಿಗಳ ಪೈಕಿ ಒಂದಾದ ಈರುಳ್ಳಿಗಳು, ಬಹುತೇಕ ವಿಶ್ವದ ಎಲ್ಲ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳಿಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಪಾಕಗಳು ಮತ್ತು ಅಡುಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ.ಇದರಲ್ಲಿ ೩೦೦ ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ.ಕೆಲವು ಕೆಲವೇ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದು ಮುದುಡಿ ಹೋಗುವ ಗಿಡಗಳಾದರೆ ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ಬಹುವಾಷಿಕ ಸಸ್ಯಗಳು. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಗೆಡ್ಡೆಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸಾವಯವ ಗಂಧಕ ಸಂಯುಕ್ತ ವಸ್ತುಗಲಿವೆ. ಇವು ಸಂಕೀರ್ಣ ರೂಪದಿಂದ ಸರಳ ರೂಪಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗುವಾಗ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪರಿಮಳವು ಹೊರಹೊಮೂಮ್ಮುತ್ತದೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಶೀತಲೀಕರಿಸಿದಾಗ ಅಥವಾ ಹುರಿದಾಗ ಅದರ ರಾಸಾಯನಿಕ ರಚನೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ಹಸಿ ಇದ್ದಗ ಕಿಣ್ವಗಳ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದು ನಿಂತು ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಹುರಿದಾಗ ಅಥವಾ ಬೇಯಿಸಿದಾಗ ಈರುಳ್ಳಿಯ ರುಚಿ ಬೇರೆಯಾಹಿರುತ್ತೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕ್ವೆಸ್ರೆಟಿನ್ ಎನ್ನುವ ರಾಸಾಯನಿಕವು ಒಂದು ಪ್ರಬಲ ಯ್ಯಂಟಿ ಆಕ್ಸಿಡೆಂಟ್ ಆಗಿದ್ದು, ನಮ್ಮ ಆರೋಗ್ಯ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಮಡುತ್ತದೆ.
ಈರುಳ್ಳಿ ಗಿಡ ೨-೩ ಅಡಿಯಷ್ಟು ಎತ್ತರಕ್ಕೆ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ.ಎಲೆಗಳು ಉದ್ದಕ್ಕಿರುತ್ತವೆ. ಒಳಗಡೆ ಟೊಳ್ಳಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಕೊಳವೆಯಾಕಾರದಲ್ಲಿರುತ್ತವೆ. ಹಸಿರು ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿ ಎಲೆಯ ಬಿಳಿ ಬಣ್ಣದ ಹೂವು ಇರುತ್ತದೆ.ಹೂವು ಫಲಿತವಾಗಿ ಹಣ್ಣಾದಗ ಒಳಗೆ ಮೂರು ಕೋಶಗಳಲ್ಲಿ ತಲಾ ಒಂದರಂತೆ ಬೀಜಗಳಿರುತ್ತವೆ.ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ಬಲಿತಂತೆ ಉದ್ದನೆಯ ಹೂ ತೆನೆ ಮೂಡುತ್ತದೆ. ಹೂಚೆಂಡು ಮತ್ತು ಹೂಗಳ ಬಣ್ಣ ಬಿಳಿಹಸಿರು. ಬೀಜಗಳು ಒರಟಾಗಿದ್ದು ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣದಲಿರುತ್ತದೆ. ಎಲೆಗಳು ಬಲಿತಂತೆ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣ ತಾಳುತ್ತವೆ. ನಂತರ ಮುರಿದು ಬೀಳುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಒಣಗಿದ ನಂತರವೂ ಅವು ಗಿಡಗಳಿಗೆ ಅಂಟಿಕೊಂಡಿರುತ್ತವೆ.ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣದ ಈರುಳ್ಳಿಗಳು ಎಲ್ಲ ಕಡೆ ಕಾಣಸಿಗುತ್ತವೆ. ಬಿಳಿ ಬಣ್ಣದ ಈರುಳ್ಳಿಯೂ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿದೆ. ಸ್ವಲ್ಪ ಕಡಮೆ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣದ ಈರುಳ್ಳಿಯೂ ಸಿಗುತ್ತದೆ.ಗೆಡ್ಡೆಗಳ ಗಾತ್ರದಲ್ಲೂ ವೈವಿಧ್ಯವಿದೆ. ಸಣ್ಣ ಗಾತ್ರದ, ಉದ್ದ ಗಾತ್ರದ,ಗುಂಡಗಿನ, ಗೋಲಾಕಾರದ, ದೊಡ್ಡಗಾತ್ರದ ಈರುಳ್ಳಿಗಳಿವೆ. ಗೊಂಚಲುಗೊಂಚಲಾಗಿ ಬಿಡುವ ಈರುಳ್ಳಿಗಳೂ ಇವೆ. ಬಿಡಿಬಿಡಿಯಾಗಿ ಬಿಡುವ ಈರುಳ್ಳಿಗಳು ಇವೆ. ಕೆಲವು ಈರುಳ್ಳಿ ರುಚಿಯಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಖಾರವಾಗಿರುತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ಈರುಳ್ಳಿಗಳ ರುಚಿ ಸಾಧಾರಣ ಮಟ್ಟದ ಖಾರ ಇರುತ್ತವೆ. ನಾವು ನೋಡುವ ಸಾಧಾರಣ ಬಗೆಯ ಈರುಳ್ಳಿಗಳಲ್ಲದೆ ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ಬಗೆಯ ಈರುಳ್ಳಿಗಳನ್ನು ಪ್ರಪಂಚದ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಕೃಷಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಗೆಡ್ಡೆ, ಎಲೆ,ಹೂವು ಮತ್ತು ಬೀಜ -ಇವಿಷ್ಟನ್ನು ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಬಗೆಯ ಅಡುಗೆಗಳ ತಯಾರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ. ಇವು ಕೇವಲ ಅಡುಗೆ ತಯಾರಿಕೆಯಲ್ಲಷ್ಟೆ ಅಲ್ಲದೇ ಹಲವು ಬಗೆಯ ದೈಹಿಕ ಸಮಸ್ಯೆಗಳ ಪರಿಹಾರಕ್ಕೂ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತಿವೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಮೂಲಸ್ಥಳದ ಬಗ್ಗೆ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಮ್ಮತವಿಲ್ಲ. ಹೆಚ್ಚಿನವರು ಇದು ಏಷ್ಯಾದ ಒಂದು ಮೂಲಸಸ್ಯವೆಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ. ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ಪ್ರಕಾರ ಅಫಘಾನಿಸ್ತಾನ, ರಷ್ಯಾದ ತಾಜಕೀಸ್ಥಾನ, ಉಜ್ಬೇಕಿಸ್ಥಾನ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಮೂಲಸ್ಥಳಗಳಾಗಿವೆ.ಇದೊಂದು ಮೂಲಿಕಾ ಸಸ್ಯ. ಗೆಡ್ಡೆಗಳಿಗಾದರೆ ಏಕವಾರ್ಷಿಕ ಬೆಳೆ. ಬೀಜೋತ್ಪಾದನೆಗಾದರೆ ಎರಡು ವರ್ಷದ ಬೆಳೆ. ಇವೆಲ್ಲವೂ ಈರುಳ್ಳಿ ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರೇ
ಸಣ್ಣ ಗಾತ್ರದ ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದ ಪೋಷಕಾಂಶಗಳಿರುತ್ತವೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಖಾರದ ರುಚಿಗೆ ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಅಲೈಲ್ ಪ್ರೊಪೈಲ್ ಡೈಸಲ್ಫೈಡ್ ಎಂಬ ಚಂಚಲತೈಲವೇ ಕಾರಣವಾವಿದೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪ್ರಬಲ ರಾಸಾಯನಿಕವು - ಅದನ್ನು ಹಸಿಯಗಿ ತಿಂದಾಗ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಉಳಿದು ಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಈ ರಾಸಾಯನಿಕಗಳ ಅಣುಗಾತ್ರ ಎಷ್ಟು ಚಿಕ್ಕದಾಗಿರುತ್ತದೆಂದರೆ ಹಸಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ತಿಂದ ನಂತರ ಹಲ್ಲನ್ನು ತಿಕ್ಕಿದಾಗಲೂ ಈ ಅಣುಗಳು ಸಾಕಷ್ಟು ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬಾಯಲ್ಲಿ ಉಳಿದುಕೊಳ್ಳುವುದರಿಂದ ಈರುಳ್ಳಿಯ ವಾಸನೆ ಹಾಗೆಯೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಹಸಿವಾಸನೆ ತಿಂದವನಿಗೆ ತೃಪ್ತಿ ಕೊಟ್ಟರು ಹಸಿ ಈರುಳ್ಳಿ ತಿಂದವನ ಹತ್ತಿರ ಹೋಗುವವರಿಗೆ ದುರ್ವಾಸನೆ ಕಾಡುತ್ತದೆ. ಈರುಳ್ಳಿ ತಿಂದವನೇ ಮತ್ತೊಬ್ಬ ಈರುಳ್ಳಿ ತಿಂದವನ ವಾಸನೆಗೆ ಹೇಸಿಗೆ ಪಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ! ಏನೇ ಆಗಲಿ ಹಸಿ ಈರುಳ್ಳಿ ಮಾತ್ರ ನಮ್ಮ ದೇಹದಲ್ಲಿ ಸರಿಯದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಜೀರ್ಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಹುರಿದ ಅಥವಾ ಬೇಯಿಸಿದ ಈರುಳ್ಳಿ ಜೀರ್ಣವಾಗುವುದು ಕಷ್ಟ. ಈರುಳ್ಳಿಯ ರಸದಲ್ಲಿರುವ ರಾಸಾಯನಿಕಗಳು ರೋಗಾಣುಗಳಿಗೆ ಇಷ್ಟವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಈರುಳ್ಳಿ ರಸ ಒಂದು ಸುಲಭ ಜೀವಿರೋಧಕವೆಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯವು ಇದೆ. ನಮಗೆ ಬರುವ ಅನೇಕ ರೋಗಗಳ ರೋಗಾಣುಗಳು ನಮ್ಮ ದೇಹವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸುವುದು ಬಾಯಿ, ಮೂಗಿನಿಂದ. ರಷ್ಯಾದ ವೈದ್ಯ ಬಿ.ಪಿ ತೊಹ್ಕಿನ್ ಎಂಬಾತ ಹೇಳುತ್ತಾನೆ - 'ಈರುಳ್ಳಿಯ ಚೂರುಗಳನ್ನು ಬಾಯಲ್ಲಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ೨-೩ ನಿಮಿಷಗಳವರೆಗೆ ಅಗಿಯುತ್ತಿದ್ದರೆ ಬಾಯಲ್ಲಿರುವ ರೋಗಾಣುಗಳೆಲ್ಲ ನಾಶವಾಗುತ್ತವೆ. ಬಾಯಿ ಮೂಗಿನ ಮೂಲಕ ರೋಗಾಣುಗಳು ಒಳಬರಲಾರವು'. ಇದು ಒಂದು ಪ್ರಬಲ ವಾಸನಾ ದ್ರವ್ಯವಾಗಿದೆ. ಇದರಿಂದ ಅನೇಕ ರೀತಿಯ ಪ್ರಯೋಜನಗಳು ಇವೆ. ಮೂರ್ಛೆ ಹೋದವರಿಗೆ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಮೂಸುವಂತೆ ಮಾಡಿದರೆ ಮೂರ್ಛೆ ತಿಳಿದು ಏಳುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರಜ್ಞೆ ತಪ್ಪಿದವರಿಗೂ ಇದೇ ಚಿಕಿತ್ಸೆ ಫಲಕಾರಿಯಗುತ್ತದೆ. ತಲೆ ನೋವು ಇದ್ದಾಗ ಹಣೆಗೆ ಈರುಳ್ಳಿ ರಸ ಹಚ್ಚಿಕೊಂಡರೆ ನೋವು ನಿವಾರಣೆಯಾಗುತ್ತದೆ.
ಸಂಸ್ಕ್ರತದಲ್ಲಿ, ಈರುಳ್ಳಿಗೆ ಪಲಾಂಡು ಎನ್ನುತ್ತಾರೆ. ಗರುಡ ಪುರಾಣದಲ್ಲೂ ಇದರ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಮನುಷ್ಯ ತೀರ ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಿಂದಲೂ ಬೆಟ್ಟ ಗುಡ್ಡ ಕಾಡುಗಳಿಂದ ಹಲವು ಬಗೆಯ ಗಿಡಮೂಲಿಕೆಗಳನ್ನು ಸಂಗ್ರಹಿಸಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದ. ಆದರೆ ಸ್ವತಃ ಬೆಳೆಸಿ, ಬಳಸತೊಡಗಿದ ಮೊದಮೊದಲ ಗಿಡಮೂಲಿಕೆಗಳ ಪೈಕೆ ಈರುಳ್ಳಿಯೂ ಒಂದು. ಐದು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳಿಗೂ ಹಿಂದಿನ ಮಾನವ ಸಂಸ್ಕ್ರತಿಯ ಪಳೆಯುಳಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಕುರುಹು ಸಿಕ್ಕಿದೆ. ಕ್ರಿ.ಪೂ.೪೩೦ರ ಕಾಲದಲ್ಲಿದ್ದ ಹಿಪೋಕ್ರೇಟಸ್ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಬಗಗೆ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಿದ್ದಾನೆ.ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ಷಿಯ್ನ್ನರು ಪ್ರಾಯಶಃ ಆಹಾರವಗಿ ಮತ್ತು ಔಷಧವಾಗಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಬಳಸಿದ ವಸ್ತುವೆಂದರೆ ಈರುಳ್ಳಿ. . ಈಜಿಪ್ತಿನ ಅನೇಕ ಸ್ಮಾರಕಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವ ಚೆತ್ರಗಳ ಆಧಾರದಿಂದ ಅಲ್ಲಿ ೪,೮೦೦ ವಾರ್ಷಗಳಷ್ಟು ಹಿಂದೇ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬೆಳೆಸುತ್ತಿದ್ದರು ಎಂದು ಸಸ್ಯವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಹೇಳುತ್ತಾರೆ.ದೈತ್ಯಗಾತ್ರದ ಪಿರಮಿಡ್ಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಲು ನೂರಾರು ಜನ ಕಾರ್ಮಿಕರು ದುಡಿಯಬೇಕಿತ್ತು.ಅವರಿಗೆ ರೋಗ ನಿರೋಧಕ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಒದಗಿಸಿ ದೇಹದ ಬಲವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಈರುಳ್ಳಿ ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳುಳ್ಳಿಯನ್ನು ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ಕೊಡುತ್ತಿದ್ದರು.ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ತಿನ ಅನೇಕ ಧಾರ್ಮಿಕ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ಶವಸಂಸ್ಕಾರ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅನೇಕ ಮಮ್ಮಿಗಳಲ್ಲೂ ಈರುಳ್ಳಿ ಇರುವುದು ಪತ್ತೆಯಾಗಿದೆ.ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ಷಿಯ್ನ್ನರು ಆರಾಧಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.ಈರುಳ್ಳಿಯ ಒಂದು ಪದರವನ್ನು ಬಿಡಿಸಿದರೆ ಮತ್ತೊಂದು ಪದರ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಹೀಗೆ ಪದರ ಪದರಗಳಾಚೆ ಹುದುಗಿರುವ ಸರ್ವಶಕ್ತನ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಭಾವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಅದು ಜೀವದ ನಿರಂತರತೆಯ ಸಂಕೇತವೂ ಆಗಿತ್ತು. ಪ್ರಾಚೀನ ಈಜಿಪ್ತ್ ನಲ್ಲಿ ಅಧಿಕಾರ ಗ್ರಹಣ ಮಾಡುವವರು ಈರುಳ್ಳಿ ಮತ್ತು ಬೆಳ್ಳುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿ ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಇಸ್ರೇಲಿಯರು ಈಜಿಪ್ತಿನಿಂದ ಕೈಗೊಂಡ ಮಹಾಯಾನದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಸೇವಿಸಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ಬೈಬಲ್ ನಲ್ಲಿ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆ. ಇಸ್ರೇಲಿಯರು ತಾವು ಈರುಳ್ಳಿ ಇಲ್ಲದೆ ಅನೇಕ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸಬೇಕಾಯಿತೆಂದು ಹೇಳಿದ ಬಗ್ಗೆ ದಾಖಲೆ ಇದೆ.ಯಹೂದಿಯರು ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬಹಳ ಇಷ್ತಪಡುತ್ತಿದ್ದರು.ಸೂಯಝ್ ಕೊಲ್ಲಿಯ ಹತ್ತಿರ ಕ್ರಿ.ಪೂ.೧೭೩ ರಲ್ಲಿ ಆನಿಯನ್ ಎಂಬ ಹೆಸರಿನ ಎಂದು ನಗರವನ್ನೇ ಅವರು ಕಟ್ಟಿದರು, ಈ ಕಟ್ಟಡವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಸಿದವನ ಹೆಸರು ಆನಿಯನ್ ಎಂದು! ಈ ನಗರವು ೩೪೩ ವರ್ಷಗಳವರೆಗೆ ಇದ್ದಿತು.ಪ್ರಾಚೇನ ಗ್ರೀಸ್ ನಲ್ಲೂ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಗ್ರೀಸ್ ನ ಕ್ರೀಡಾಪಟುಗಳು ಬಲವರ್ಧನೆಗಾಗಿ ಮತ್ತು ರಕ್ತದ ಆರೋಗ್ಯಕ್ಕಾಗಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಸೇವಿಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಧ್ಯಯುಗದಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯ ಮತ್ತಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚಿಸಿತು.ಮಧ್ಯಯುಗದಲ್ಲಿ ಬಾಡಿಗೆಯನ್ನು ಈರುಳ್ಳಿಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಪಾವತಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.ಎಷ್ಟೋ ಬಾರಿ ಉಡುಗೊರೆಯಾಗಿ ಕೊಡಲು ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು.ವೈದ್ಯರೂ ಸಹ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಒಂದು ಔಷಧ ವಸ್ತುವಾಗಿ ಭಾವಿಸಿದ್ದರು. ಆಹಾರವು ಸರಿಯಾಗಿ ಜೇರ್ಣವಾಗಲು, ಲೈಂಗಿಕ ದೌರ್ಬಲ್ಯವನ್ನು ನಿವಾರಿಸಲು, ತಲೆನೋವು, ಕೆಮ್ಮು, ಹಾವಿನ ಕಡಿತ, ಕೂದಲು ಉದುರುವ ಸಮಸ್ಯ ಮುಂತಾದ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಮದ್ದಾಗಿ ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದರು. ಈಗಿನ ಅಮೇರಿಕ ಖಂಡದಲ್ಲಿ ವಾಸವಾಗಿದ್ದ ಆದಿವಾಸಿ ಇಂಡಿಯನ್ನರಿಗೆ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪರಿಚಯವಿರಲಿಲ್ಲ. ಸ್ಪ್ಯಾನಿಷ್ ಜನರು ಆ ಭೂಖಂಡದ ಮೇಲೆ ಕಾಲಿಟ್ಟ ನಂತರ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಲಾಯಿತು. ಕ್ರಿ.ಶ. ಒಂದನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಡಯಾಸ್ಕೋರಿಡಿಸ್ ಈರುಳ್ಳಿಯಿಂದ ಗುಣಪಡಿಸಬಹುದಾದ ಕಾಯಿಲೆಗಳ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ನೀಡಿದ್ದನು. ೧೯೧೨ ರಲ್ಲಿ ಡಾ .ದಲಾಚಿ ಎಂಬುವವರು ಎಷ್ಟೆಲ್ಲ ಕಾಯಿಲೆಗಲಿಗೆ ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಬಳಸಿ ಚಿಕಿತ್ಸೆ ನೀಡಬಹುದೆಂದು ವಿವರಿಸಿ 'ಈರುಳ್ಳಿ ಚಿಕಿತ್ಸೆ' ಎಂಬ ಹೊಸ ಚಿಕಿತ್ಸಾಕ್ತಮವನ್ನೇ ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದರು.ಈರುಳ್ಳಿಯ ರೋಗಾಣು ನಿರೋಧಕ ಗುಣ ಬಹಳ ಹಿಂದೆಯೇ ದೃಢಪಟ್ಟಿದೆ. ಲಂಡನ್ನಿನ ಮಹಾಪ್ಲೇಗ್ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಊರಿಗೆ ಊರೇ ಸ್ಮಶಾನ ಸದೃಶವಾಗಿದ್ದಾಗಿ ಅಲ್ಲಲ್ಲಿ ಒಂದೆರಡು ಕಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ಲೇಗಿನ ಸೋಂಕು ಇರಲಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ ಈ ಜಾಗಗಳು ಈರುಳ್ಳಿ ಮಾರಾಟದ ಅಂಗಡಿಗಳಾಗಿದ್ದವು! ಪೋಲ್ಯಾಂಡಿನಲ್ಲಿ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಬಗೆಗೆ ಒಂದು ವಿಚಿತ್ರವಾದ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ. ಶಿಶುವನ್ನು ಹೆರಲಿರುವ ತುಂಬು ಗರ್ಭಿಣಿಯನ್ನು ಬಿಸಿ ಈರುಳ್ಳಿ ತುಂಬಿಸಿರುವ ಕಡಾಯಿಯ ಮೇಲೆ ಕೂರಿಸೊದರೆ ಮಗು ಹೆರುವುದು ಬಹಳ ಸುಲಭವಾಗುತ್ತದಂತೆ! ಇಬಾಲ್ ಜಮೀಲ್ ಎಂಬ ವೈದ್ಯರು ಈರುಳ್ಳಿರಸವು ಗರ್ಭ್ ನಿರೋಧಕವಾಗಿ ಬಳಸಲು ಅರ್ಹವೆಂದೂ ಹೇಳಿ ವಿಸ್ಮಯ ಮೂಡಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಕೆಂಪು ಈರುಳ್ಳಿಯ ಸೇವನೆಯು ಕ್ಯಾನ್ಸರ್ ತಡೆಗಟ್ಟಲು ನೆರವಾಗಲಿದೆ ಎಂಬುದು ಹೊಸ ಸಂಶೋಧನೆಯಿಂದ ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದಿದೆ. ಕೆಂಪು ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಔಷಧೀಯ ಅಂಶಗಳು ಟ್ಯೂಮರ್ ಅನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸುವಂಥ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಹೊಂದಿವೆ ಎಂದು ಕೆನಡಾದ ಗುಲೆಫ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಸಂಶೋಧಕ ಅಬ್ದುಲ್ಮೊನೆಮ್ ಮುರಯ್ಯನ್ ತಿಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕೆಂಪು ಈರುಳ್ಳಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಇತರ ತಳಿಯ ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿಯೂ ಕ್ಯಾನ್ಸರ್ ಕೋಶಗಳನ್ನು ನಾಶಪಡಿಸುವ ಶಕ್ತಿ ಇದೆ ಎಂದು ಅವರು ತಿಳಿಸಿದ್ದಾರೆ.
ಈರುಳ್ಳಿಯು (ಆಲಿಯಮ್ ಕೆಪಾ ಜಾತಿ ಆಲಿಯಮ್) ಒಂದು ತರಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಸಲಾಗುವ ಬೆಳೆ. ಅದು ಸಸ್ಯದ ನೆಲದಡಿಯಲ್ಲಿ ಆಹಾರ ಸಂಗ್ರಹಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುವ ಒಂದು ಲಂಬವಾದ ಕುಡಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ, ಹಾಗಾಗಿ ಇದನ್ನು ಒಂದು ಗೆಡ್ಡೆಯೆಂದು ತಪ್ಪಾಗಿ ತಿಳಿಯಬಹುದು, ಆದರೆ ಇದು ಗೆಡ್ಡೆಯಲ್ಲ. ಆಲಿಯಮ್ ಕೆಪಾ ಸಾಗುವಳಿಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಪರಿಚಿತವಾಗಿದೆ ಆದರೆ ಸಂಬಂಧಿತ ಕಾಡು ಜಾತಿಗಳು ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ. ಅತ್ಯಂತ ಹಳೆಯ ತರಕಾರಿಗಳ ಪೈಕಿ ಒಂದಾದ ಈರುಳ್ಳಿಗಳು, ಬಹುತೇಕ ವಿಶ್ವದ ಎಲ್ಲ ಸಂಸ್ಕೃತಿಗಳಿಗೆ ವ್ಯಾಪಿಸುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಪಾಕಗಳು ಮತ್ತು ಅಡುಗೆಗಳಲ್ಲಿ ಕಾಣುತ್ತವೆ.ಇದರಲ್ಲಿ ೩೦೦ ಪ್ರಭೇದಗಳಿವೆ.ಕೆಲವು ಕೆಲವೇ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಬೆಳೆದು ಮುದುಡಿ ಹೋಗುವ ಗಿಡಗಳಾದರೆ ಮತ್ತೆ ಕೆಲವು ಬಹುವಾಷಿಕ ಸಸ್ಯಗಳು. ಈರುಳ್ಳಿಯ ಗೆಡ್ಡೆಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಸಾವಯವ ಗಂಧಕ ಸಂಯುಕ್ತ ವಸ್ತುಗಲಿವೆ. ಇವು ಸಂಕೀರ್ಣ ರೂಪದಿಂದ ಸರಳ ರೂಪಕ್ಕೆ ಬದಲಾಗುವಾಗ ಈರುಳ್ಳಿಯ ಪರಿಮಳವು ಹೊರಹೊಮೂಮ್ಮುತ್ತದೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯನ್ನು ಶೀತಲೀಕರಿಸಿದಾಗ ಅಥವಾ ಹುರಿದಾಗ ಅದರ ರಾಸಾಯನಿಕ ರಚನೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅದು ಹಸಿ ಇದ್ದಗ ಕಿಣ್ವಗಳ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದು ನಿಂತು ಹೋಗುತ್ತದೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ಹುರಿದಾಗ ಅಥವಾ ಬೇಯಿಸಿದಾಗ ಈರುಳ್ಳಿಯ ರುಚಿ ಬೇರೆಯಾಹಿರುತ್ತೆ. ಈರುಳ್ಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕ್ವೆಸ್ರೆಟಿನ್ ಎನ್ನುವ ರಾಸಾಯನಿಕವು ಒಂದು ಪ್ರಬಲ ಯ್ಯಂಟಿ ಆಕ್ಸಿಡೆಂಟ್ ಆಗಿದ್ದು, ನಮ್ಮ ಆರೋಗ್ಯ ರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಮಡುತ್ತದೆ.
ලූනු "ඇලියුම් සීපා" (Allium cepa) (ලතින් 'cepa' = ලූනු), බල්බ ලූනු හෝ සාමාන්ය ලූනු ලෙසද හඳුන්වන අතර, එළවළුවක් වශයෙන්ද භාවිත කරයි. තවද ඇලියුම් ගණයට අයත් බහුලව වගාකරන ප්රභේදයකි. මෙම ගණයට අයත් විශේෂ ගණනාවක්ම ලූනු ලෙස හඳූන්වන අතර මේවා ආහාර සඳහා වගා කෙරේ. උදාහරණ ලෙස, ජපන් බන්චිං ලූනු (Japanese bunching onion) (A. fistulosum), ඊජිප්තු ලූනු (A. ×proliferum), හා කැනේඩියානු ලූනු (A. canadense) හැඳින්විය හැක. ඇලියුම් ප්රභේද ගණනාවක්ම "වල් ලූනු" නමින් හැඳින්වුවත්, A. cepa ප්රභේදය වගා කිරීම නිසා සුවිශේෂී වේ. එහි මුල් ප්රභවය කුමක්දැයි හඳුනාගෙන නොමති නමුත් වගාවන්ගෙන් මිදුනු ඒවා ඇතැම් ප්රදේශයන්හි වර්ධනය තහවුරු කර ඇත. [2] ලූනු බොහෝවිට ද්විවාර්ශික හෝ බහුවාර්ශික ශාකයක් වුවත්, සාමාන්යයෙන් වාර්ශික ශාකයක් ලෙස පිළිගැනේ.තවද ලූනු එහි ප්රථම වගා කන්නයේදී වගා කරනු ලැබේ.
ලූනු පැළෑටියෙහි අවාන් හැඩැති කුහර හා නිල්-කොළ පැහැති පත්ර ඇති අතර නියමිත දින ගණන ළඟා වන විට ක්රමක්රමයෙන් තරව වර්ධනය වන බල්බ ශාකයේ මුල පිහිටයි. හේමන්ත කාලයේදී පත්ර මියයන අතර බල්බයේ පිට පොත්තද වියලී ගොස් කැඩෙන සුළු ස්වභාවයක් ගනී. අස්වැන්න නෙළාගෙන වියලා ගත් පසු එය පරිභෝජනයට හෝ ගබඩා කිරීමට සුදුසු වේ. මෙම අස්වැන්න කෘමීන්ට හා රෝග වලට ගොදුරු වීමේ ප්රවනතාවක් ඇත. විශේෂයෙන්, ලූනු නරක්වීම සිදුකරවන ලූනු මැස්සා, ලූනු ඊල්වෝම් (onion eelworm) හා විවිධ දිලීර වර්ග මේ අතර වේ. ශැලොට් (shallot) හා අර්තපල් ලූනු (potato onion) වැනි ඇ. සීපා හි ඇතැම් විශේෂ වල එකම ශාකයේ බල්බ කිහිපයක් හටගනී.
ලූනු ලොව පුරාම වගා කරන හා භාවිතා කරන ශාකයකි. ආහරයක් ලෙස භාවිතා කිරිමේදී, මෙය එළවළුවක් ලෙස පිස ගැනීමට හැකි අතර තවද ආහාර රසවත් කරගැනීම පිණිස දමන්නාවූ ද්රව්යයක් ලෙසද භාවිත කෙරේ. මේවා අමුවෙන්ද ආහාරයට ගත හැකි අතර, අච්චාරු සහ චට්නි සැදීමටද යොදාගනී. මේවා පෙති ගැසූ විට තියුණු සැරක් නිකුත් වෙන අතර ඒවායේ අඩංගු එක්තරා රසායනික ද්රව්යයක් නිසා ඇස්වල දැවිල්ල, වේදනාව ඇතිවේ. ලූනු වල අඩංගු ෆීනෝලික් (phenol) හා ෆ්ලොවොනොයිඩ්ස් (flavonoid), ප්රති-සාත්මිකතා, ප්රති-කොලෙස්ටරෝල්, පිළිකා-ප්රතිරෝධක හා ප්රති-ඔක්සිකාරක ගුණ පෙන්වයි.
ලූනු ශාකය (Allium cepa), බල්බාකාර ලූනු [3] හෝ සාමාන්ය ලූනු,[4] ලෙස හැඳින්වෙන අතර Allium ගණයට අයත් බහුල ලෙස වගා කරන විශේෂය වේ. [5][6] මෙය ප්රට්ම වරට ඉදිරිපත් කරනු ලැබුවේ කාර්ලෝස් ලිනොයුස් විසින් 1753දී රචිත "Species Plantarum" මගිනි.[7] මෙමගින් වර්ගීකරණයේදී බොහෝ පර්යාය පද ඉදිරිපත් කර තිබුණි:
Allium cepa වගා කිරීම මගින්ම දැනගත්තාවූ සුවිශේෂී වර්ගයකි. [10] නමුත් මෙය මධ්යම ආසියාතික වල් ලූනු විශේෂ වලට සම්බන්ධකම් පවතින බවට සැලකේ. මීට වඩාත් සමීපතම විශේෂ ලෙස ඉරානයේ Allium vavilovii (Popov & Vved.) හා Allium asarense (R.M. Fritsch & Matin) ය.[11] කෙසේවුවත්, සොහාරි සහ හොෆ් කියා සිටිනුයේ A. vavilovii කාණ්ඩයේ එකතුවට අයත්වන ලූනු වල රසය මේවායේ මූලික ප්රභවයන් වූ ඇත්ත වල් ලූනු වල රසයම නියෝජනය වන්නේද යන්න සැක සහිත බවත්, නැතහොත් අස්වැන්නෙන් ව්යුත්පන්න ව පවතින්නා වූ නොදැමුණු විශේෂයක් බවයි.[12]
බොහෝ බෝකරන A. cepa වර්ග අයත් ශාක "සාමාන්ය ලූනු කාණ්ඩය"ට (A. cepa වvar. cepa) අයත්වන අතර සාමාන්යයෙන් "ලූනු" ලෙස හඳුන්න්වයි. ඇග්රිගේටම් කණ්ඩායමේ (The Aggregatum Group) බෝකරන ශාක වලට (A. cepa var. aggregatum) ශැලොට් හා අර්තපල් ලූනු යන දෙවර්ගයම අයත්ය.[13]
Allium ගණයට අයත් තවත් විශේෂ ගණනාවක් ලූනු ලෙස හඳුන්වන අතර, ආහාර සඳහා වගා කරයි. ජපන් බන්චිං ලූනු ('A. fistulosum), ඊජිප්තු ලූනු (A. ×proliferum), හා කැනේඩියානු ලූනු (A. canadense) මේ අතර වේ.[4]
ලූනු ශාකය (Allium cepa), වනගතව දකින්නට නොලැබේ. එනමුත් මේවා වගා කෙරේ. මේවා අඩුතරමේ වසර 7000කට පෙර සිටම තෝරාගත් විශේෂයෙන් උපදවා ගනිමින් වගා කර ඇත. මේවා ද්වී-වාර්ශික ශාකයන් වන නමුත්, ඒක වාර්ශික ශාකයක් ලෙස වගා කෙරේ. මේවායේ නවතම විශේෂයන් සෙ.මී. 15 සිට 45 (අඟල් 6 සිට 18) දක්වා උසින් වැඩේ. පත්ර නිලට හුරු කොළ පැහැය දරන අතර එක් පැත්තක් පැතලි අවානක හැඩැති වෙළුම් සහිතව වැඩේ. මේවා මාංශල, කුහර සහිත හා සිලින්ඩරාකාර වන අතරම එක් පැතලි පැත්තක් සහිත වේ. එම් පත්ර වල දිගින් 1/4ක ප්රමාණයක් පත්රයේ මහත වන අතර ඉන්පසු ක්රමයෙන් අග්රස්ථය කරා සිහින්වී ගොස් කෙළවර මොට තුඩක් බවට පත්වේ. මෙය සම්බන්ධ වන්නේ සුදු පැහැති කොපුවකින් පාදස්ථ පැතලි මඩලකටය. මෙම මඩලේ යටි පැත්හ්තෙන් කෙඳි සහිත මුල් (fibrous roots) රැසකි. මේවා පසට කෙටි දුරක් කාවැදී ඇත. මෙම ශාක මෝරාගෙන එන විට ශාක පත්රවල මුල ආහාර රැස් කිරීම පටන් ගනී. [14]
සරත් සමයේදී ශාක පත්ර වියළී යන අතර පිට පොත්ත වියළී කැබලි වලට කැඩෙන සුළු ස්වභාවයකට පත්වේ. මෙම කාලය අස්වනු නෙලීමේ සුදුසුම කාලය වෙයි. මේවා සීත කාලයේ පසෙහිම තිබෙන්නට හැරියොත් බල්බයේ මැද ඇති අංකුර වසන්ත කාලයේදී වැඩෙන්නට පටන් ගනී. අළුත් පත්ර වැඩෙන්නට පටන් ගන්නා අතර මේවා දිගු, මහත හා කුහර සහිත වේ. අග්රස්ස්ථව නිපත්රවලින් ආරක්ෂාවූ පුෂ්ප මංජරියක් ඇත. මෙම පුෂ්ප මංජරිය ඡත්රාකාර හැඩයක් ගනී. ගෝලාකාර සුදු පැහැති පුෂ්ප හයකින් පමණ සමන්විතය. බීජ දිලිසෙන සුළු කළු පැහැති වන අතර හරස්කඩ ත්රිකෝණාකාරය. [14]
ලූනු කුලයට අයිති බල්බ, වර්ෂ දහස් ගණනකට පෙර සිටම ආහාරයක් වශයෙන් භාවිතයේ පැවති බව සිතනු ලැබේ. ලෝකඩ යුගයේ (Bronze Age) නශ්ඨාවශේෂ අතරද ලූනු වල කොටස් තිබී සොයා ගැනීමට ලැබී ඇත. මෙම නශ්ඨාවශේෂ අවුරුදු ක්රි.පූ. 5000 අතීතයකට නෑකම් කියන බව තහවුරු වී ඇත.[15] කෙසේ නමුත් මේවා වගා කරන ලද ලූනුද යන්න පැහැදිළි නැත. පුරාවිද්යාත්මක හා සාහිත්ය ග්රන්ථ, සමහරවිට ලූනු ක්රි.පූ. 2000 වන විට පුරාණ ඊජිප්තුවේ වගා කරනු ලැබ ඇති බවට සාක්ෂි දරණ බව සඳහන් කර ඇත. මේ කාලයේ, මේ සමගම වවන ලද තවත් ද්රව්ය දෙකක් වනුයේ ලීක්ස් සහ සුදු ලූනුය. ඊජිප්තු පිරමිඩ සාදන මෙහෙකරුවන්හට ආහාර වශයෙන් රාබු සහ ලූනු ලබා දෙනු ලැබ ඇති බව සිතිය හැක.[15] ලූනු ප්රචාරණය, ප්රවාහනයසහ ගබඩා කිරීම පහසුවෙන් කළ හැක. පුරාණ ඊජිප්තුවරුන් එයට පූජෝපහාර කළහ.ගෝලාකාර හැඩය සහ ඒක කේන්ද්රිය රවුම් හැඩය සදාකාලික ජීවිතය නියෝජනය කරන බව විශ්වාස කරන හෙයින්ය.[16] ඊජිප්තියානුවෝ, ලූනු, මිහිඳන් කිරීමේදීද භාවිතා කරන ලද බවට ද සාක්ෂි IV වන රැම්සෙස්ගේ (Ramesses IV) ඇස් කුහරවල තිබූ ලූනුවල ශේෂ මාත්රයන්ගෙන් ලබාගෙන ඇත.[17]
පුරාතණ ග්රීසියේ (ancient Greece) , ක්රීඩකයෝ වැඩිපුර ප්රමාණයක් ලූනු ආහාරයට ගත් බව සැලකේ. රුධිරයේ සමබරතාව රැක ගැනීමට මෙසේ කළ යුතුයැයි මොවුන් විශ්වාස කළ හෙයිනි.[16] ඓතිහාසික රෝමානු අවිසුරුවන් (gladiator) ලූනු තමාගේ ශරීරයේ මස් පිඬුවල අතුල්ලා ගන්නා ලද්දේ ඒවා ශක්තිමත් කිරීමටයි.[16] මධ්යතන යුගයේදී ලූනු වැදගත් ආහාරයක් සේ සැළකූ අතර ඔවුන්ගේ කුලී පවා ලූනු වලින් ගෙවන ලදි. මේවා ත්යාග ලෙසද ප්රදානය කරනු ලැබ ඇත.[16] වෛද්යවරු, මළ පහ කිරීම පහස්සු කිරීමටත්, උද්දීපනය සඳහාත්, කැස්ස, හිසරුදාව සමනය කිරීමටත්, සර්පයන් සපාකෑමේදී සහ හිසකේ වැටීමටත් ඖෂධයක් වශයෙන් නියම කරන ලදි.[16] තවද උතුරු ඇමරිකාවේ ප්රථම විදේශික පදිංචි කරුවන් ලූනු වලට තදින් ඇලුම් කිරීමට පටන් ගති. මේ වනවිටද ස්වදේශිකයන් වල් ලූනු අමුවෙන් හෝ විවිධ ආහාර වලට දමා පිසගෙන හෝ පරිභෝජනය කරන ලදි. තවද ඔවුන් මේවා සිරප් සෑදීම පිණිසද යොදාගනු ලැබීය. මේවා පැලස්තර හෝ පත්තු සෑදීමටද, ඩයි වර්ග සෑදීමටද පාවිච්චි කරන ලදි. 1648 දී කොළනිවල පදිංචිකරුවන් තබාගෙන තිබූ දිනපොත් අනුව මිෂනාරිවරුන් විසින් කරන ලද ප්රථම කාර්යය වනුයේ, වගාවන් සඳහා පිළියෙල කරගන්නා ලද භුමිභාග වල බල්බ ලූනු වගා කිරීමයි.[16] 16 වන සියවසේදී සිටින ලද වෛද්යවරු ස්ත්රීන්ගේ නිසරුබව තුරන් කිරීම සඳහා ලූනු නියම කරන ලදි. මීට සමානවම මේවා බල්ලන්ගේ, බළලුන්ගේ හා ගවයන්ගේ සරුබව වඩි කිරීමට යොදාගන්නා ලදි. නමුත් මෑත කාලයේ කරන ලද පර්යේෂණයන් මගින් පෙන්නුම් කරනු ලැබ ඇත්තේ මෙය වැරදි මතයක් බවත්, බල්ලන්, බළලුන්, හා රට හාවුන් මෙන්ම තවත් බොහෝ සතුන්ටද විශ සහිත බවත්ය.[18][19][20]
ලූනු, කැබලි වලට කපා සැරට (දැවිල්ලට) සාදන ආහාර වර්ග වලට යොදා ගනී. බොහෝ අවස්ථාවල ප්රධාන ආහාර ද්රව්ය ලෙස මේවා පමණක්ම භාවිතා කරයි. උදාහරණ වශයෙන්, ප්රංශ ලූනු සුප් (French onion soup) හෝ ලූනු ච්ට්නි හැඳින්විය හැක. මේවා ආහාරයක් ලෙස සර්ව සම්පූර්ණ වන අතර පුළුස්සා ගැනීමටත්, තම්බා ගැනීමට හෝ බාගෙට තම්බා ගැනීමටත්, දැල මත පුළුස්සා ගැනීමට (grill), තෙලේ බැද ගැනීමට හා රෝස්ට් කර ගැනීමටත්, ඉක්මනින් බැදගෙන (තෙම්පරාදු) හෝ අමුවෙන් ආහාරයට ගැනීමටත් සුදුසුය.[21] මෙහි ඇති තට්ටු වැනි ස්වභාවය නිසා පිසගත් පසු මේවා බික් වශයෙන් ගලවා ගැනීමට පහසු වන අතර පිරවීමට බඳුන් කිරීමද පහසුය. ලූනු ඉන්දිය ආහාර වට්ටෝරුවල ප්රධාන ස්ථානයක් ගනී. මේවා හොදි ඝන හෝ ගොරෝසු කිරීමටත් භවිතා කරයි. විනාකිරෙහි දමාගන්නා ලද ලූනු, සැහැල්ලු ආහාරයක් ලෙසත් භාවිතා කෙරේ. මේවා එක්සත් රාජධානියේ හා පොදු රාජ්ය මණ්ඩලීය රටවල අතුරු ආහාරයක් වශයෙන් නිතරම ප්රසිද්ධ ආපනශාලා (pubs) වලත්, මාළු හා චිප්ස් වෙළඳ සැල් (fish and chip shops) වලත් බහුලව සපයනු ලැබේ. බොහෝවිට එක්සත් රාජධානියේදී චීස් හා/හෝ බීර (ale) සමග සපයනු ලැබේ. උතුරු ඇමරිකාවේ ලූනු, පිටි වැස්මකින් තවරා ගැඹුරු තෙලේ බැද ලූනු වළලු (onion rings) ලෙස පිළිගන්වනු ලබයි.[22]
සාමාන්ය වර්ගයේ ලූනු වර්ණ තුනකින් දැකගත හැක. කහ හෝ දුඹුරු ලූනු (සමහර යුරෝපීය රටවල රතු ලූනු ලෙස) රසවත් භාවය නිසා එදිනෙදා ජීවිත්යේ භාවිතා කරයි. කහ ලූනු කැරමල් කල විට තද දුඹුරු පැහැ වන අතර ප්රංශ ලූනු, සුප්වල ඇති රසවත් බව ලබාදෙයි. රතු ලූනු (සමහර යුරෝපීය රටවල දම් පැහැති) නැවුම් බවක් හා ආහාර වලට ලස්සන පෙනුමක් ලබා දෙන බැවින් මෙය හොඳ තේරීමක්ද වෙයි. මෙය දැලක දමා බැද ගෙනද (grilling), අඟුරු මත තබා පුළුස්සාගෙනද (char-broiling) පරිභෝජනය කරනු ලැබේ. සුදු ලූනු සාම්ප්රදායික ලූනු වන අතර මෙක්සිකානු සම්භවයක් ඇති ඉවුම් පිහුම් ක්රම වලදී භාවිත කරයි. මේවා පිසගැනීමේදී රන්වන් පැහැ වන අතර ගැඹුරු තෙලේ බැදීමේදී ප්රනීත බවක් ලැබේ.[23][24]
සාමාන්යයෙන් මෝරන ලද ලූනු ආහාරයට ගැනීමේදී විවිධ අවදිවල නොමේරූ ලූනුද පරිභෝජනයට ගනු ලබයි. බල්බ හටගැනීමට පෙර කුඩා අවදියේදීද ලූනු නෙළා ගැනීමට ඉඩකඩ ඇති අතර පැනනඟින (වසන්ත ලූනු) ලූනු ලෙස හෝ scallions ලෙස සම්පූර්ණයෙන්ම යොදා ගනී.[25] බල්බය හටගත් පසු, නමුත් මේරීමට පළමු නෙළාගත්විට ඒවා ගිම්හාන ලූනු (summer onion) ලෙස හඳුන්වයි. [26] මීට අමතරව, ලූනු අභිජනනය කළ හැකි අතර කුඩා වයසකදීම මේරීමට ලක් කළ හැකිය. මේවායේ විවිධ මේරීමේ අවධි අනුව හා ප්රයෝජනයට ගන්නා විවිධ ආකාර අනුව පර්ල් (pearl), බොයිලර් (boiler), පික්ලර් (pickler) ලූනු වශයෙන් විවිධ නම් වලින් හඳුන්වනු ලැබේ.[26] පර්ල් හා බොයිලර් ලූනු, එළවළුවක් ලෙස පිසීමට භාජනය කරන අතර පික්ලර් ලූනු, කල්තබා ගන්නා වූත්, රසවත්වූත් ආහාරයක් වශයෙන් සැලකේ. කල්තබා ගැනීමට විනාකිරි වල බහා සකස්කර ගනී.[27] ලූනු, නැවුම්ව, ශීත කරන ලද, ටින්වල අසුරන ලද, කැරමල් කරන ලද, අච්චාරු වශයෙන් හෝ කුඩා කැබලි වලින් හෝ ලබා ගත හැකිය. විජලනය කරන ලද නිශ්පාදන, කිබ්ලෙඩ් යනුවෙන් හඳුන්වන අතර, පෙති කපන ලද, වළලු අඹරන ලද චොප්ඩ්, කණිකාමය හා පිටි ආකාරයෙන්ද ලබා ගත හැක.[28] අළුත් ලූනු වෙළඳපොලෙන් ලබාගත නොහැකි අවස්ථා වලදී, ලූනු කුඩු කුළු බඩුවක් වශයෙන් බහුල ලෙස භාවිතා කෙරේ. ඇර රසක්, තද ගන්ධයක් ඇති බල්බ ලූනු මේ සඳහා භවිතා කෙරේ. මෙසේ විජලනය කරන ලද ලූනු, දිගු කලක් සාමාන්ය උශ්නත්වයේ තබාගෙන භාවිත කළ හැකි අතර මේවා කහ, රතු, සුදු යන විවිධ වර්ග වලින් වෙළඳ පොලට පැමිණේ.[29]
ලූනුවල සාමාන්ය ප්රමාණයට වඩා විශාල සෛල ඇත. මේවා පියවි ඇසින් අත් කාච භාවිත කර බලාගත හැක. ලූනු පටලය (සිවිය), විද්යාව අධ්යනය කිරීම සඳහා නිතරම භාවිත කෙරේ. අන්වීක්ෂ භාවිත කර සෛලයක ව්යුහය පෙන්වාදීමේදී හා ඒ ගැන අධ්යනය කිරීම සඳහා භාවිත කරනු ලබයි. [30]
කටුක සැරක් ඇති ලූනු නිස්සාරණය, සළබයන් (moth) විකර්ශකයක් ලෙස භාවිතා කරනු ලැබේ. තවද හිසේ සම මත ආලේපනයෙන්, හිසකෙස් වර්ධනය වීම සිදුවන බවද, මුහුණේ ආලේප කිරීමෙන් සම මත ඇති ලප කැලැල් අඩුවන බවද කියනු ලැබේ. තවද මෙය වීදුරු හා තඹ භාජන ඔප කිරීම සඳහාද, යකඩ මළකඩ කෑම වැලැක්වීම සඳහාද භාවිත කරනු ලැබේ. කැබලි කරන ලද ලූනු මතට උණු වතුර දමා එය සිසිල් වීමට හැර ලබා ගන්නා දියරය ශාක මතට ඉසීමෙන් ඒවා හට ඇති කෘමි උවදුරු මැඩලීමේ ශක්තිය වැඩි කරගත හැක. ලූනු ශාකය වැඩෙන විට එයට කෘමි සතුන් විකර්ශනය කිරීමේ හැකියාවක්ද ඇති බවට විශ්වාස කෙරේ.[31] ලූනු වල පිට පොත්තද කහ දුඹුරු ඩයි වර්ගයක් සෑදීම සඳහා භාවිත කෙරේ.[32]
වගාවේදී නිපදවා ගන්නා බොහෝ විවිධ 89% ජලය, 4% කාබෝහයිඩ්රේට්, 1% ප්රෝටීන්, 2% තන්තු හා 0.1% මේදය අඩංගුය. මේවායේ විටමින් C, B, ෆෝලික් ඇසිඩ්ඩ් හා නොයෙකුත් ආකාරයේ පෝෂක ද්රව්ය සුළු වශයෙන් අඩංගුය. මෙහි අඩු මේද ප්රමාණයක් ඇති අතර සෝඩියම්ද අඩංගුය. ශක්තිය ග්රෑම් 100කට ජූල් 166 (කැලරි 40) අගයක් ලබා දෙයි.මේවා රස ආහාරවල රසවත් භාවයට අඩංගු කැලරි ප්රමාණය වැඩි නොකර එකතු කළ හැක.[24]
ෆිනෝලික් හා flavonoids වැනි රසායනික වර්ග මෙහි ඇති බව පෙන්වා දී ඇති අතර මේවා ප්රති-ආසාත්මික, ප්රති-කොලෙස්ට්රෝල්, ප්රති-පිළිකාකාරක හා ප්රති-ඔක්සිකාරක ගුණයන් ඇති බව පෙන්වා දෙයි. Quercetin [33] සහ එහි glycosides quercetin 3,4'-diglucoside හා quercetin-4'-glucoside අන්තර්ගතය.[34][35] තවද සැලකිය යුතු වෙනස්කම් විවිධ වර්ග වල අඩංගු ප්රති-ඔක්සිකාරක විභවයන්ගේ ඇති ශැලොට් වල අධික මට්ටමක ඇත. මෙය ඉතා කුඩා ප්රමාණයක් ඇති vidalia ලූනු වලට වඩා හය ගුණයකින් වැඩිය.[36]
සමහර පුද්ගලයින් ලූනු භාවිත කිරීමේදී ආසාත්මිකතාව ඇතිවේ. රෝග ලක්ෂණ විය හැක්කේ, චර්ම රෝග, කැසීම්, සච්ච්ජ ප්රදහය, ඇස් පෙනීම බොඳවීම, ස්වාස නාල ඇදුම, දහඩිය දැමීම,anaphylaxis වැනි දෑයි. නමුත් මෙම පුද්ගලයන්, ලූනු පරිභෝඈණය කිරීමෙන් ආසාත්මිකතාවක් ඇති නොවීමට පුලුවන. සමහරවිට ආහාර පිළීයෙල කරගැනීමේ ක්රියාදාමයේදී ප්රෝටීන වල ගුණ හානියක් වන නිසා මෙවන්නක් විය හැකිය.[37]
Allium ගණයේ ලූනු සහ අනෙකුත් වර්ග මිනිසුන් පරිභෝජනයට ගන්නා විට, මේවා සමහරක් බල්ලන්, බළලුන් වැනි සුරතල් සතුන්ටද, වඳූරන් වැනි අනෙකුත් සතුන්ටද මාරාන්තික විය හැකිය. [5][18][19][20] මේ විශ බව අමු ලූනු සහ පිසින ලද ලූනු වල අඩංගු sulfoxides හේතුකොටගෙන සිදුවිය හැක. මේවා බොහො සතුන්ට දිරවීමට අපහසුය. නොදිරවීම නිසා විකෘති හා රතු රුධිරාණු සෛල විනාශ වීමක් සිදුවන අතර මෙහි ප්රතිඵලය වන්නේ ඇනීමියා තත්ත්වයක් ඇතිවීමයි. සමහර අවස්ථාවලදී රෝගී සුරතල් සතුන් හට ටින් කරන ලද ළදරු ආහාර ලබාදෙන අතර, ලූනු අන්තර්ගත එවැනි කෑම දීමෙන් වැළකිය යුතුය.[38] තවද පීසා, ස්පැගටි, චීන ආහාර, ළුනු වළලු වැනි ලූනු අඩංගු, ඉතුරු කරන ලද ආහාර ද් සුරතල් සතුන්ට දීම යෝග්ය නොවේ.[39] බළලුන්ගේ ශරීර බර කි.ග්රෑ. 1කට අපේක්ෂිත විශ ප්රමාණය වනුයේ, ග්රෑම් 5ක් වන අතර, බල්ලන් සඳහා මෙය කි.ග්රෑ. 1කට ග්රෑම් 15 සිට 30 දක්වා වේ.[18]
ඉන්දියාවේ සමහර ආගමික නිකායන් ලූනු අනුභව නොකරයි. ඒ ඔවුන් ලූනු වාර්ජීකරණය කරන ද්රව්යයක් ලෙස සලකන බැවිනි.[40] විවිධ බෞද්ධ නිකායන් පවා ලූනු හා සුදු ලූනු පරිභෝජනයට විරුද්ධ වේ. ඒ, පිසූ ලූනු අනුභවයෙන් ආශාව වර්ධනය වන බවත් අමුවෙන් අනුභව කළවිට තරහ යෑම සිදුවන බවත් විශ්වාස කරමිනි.[41]
ලූනු කුඩා කැබලි වලට කපන විට සෛල වලට හානි පැමිණේ. මෙහිදී alliinase නම් එන්සයිමයක් ඇමයිනෝ අම්ලය හා සල්ෆොක්සයිඩ් මුදාහරින අතර මේවා සංයෝජනය වී sulfenic ඇසිඩ්, 1-propenesulfenic ඇසිඩ්, සීඝ්රව දෙවන එන්සයිමයක් නිසා එනම් lachrymatory factor synthase (LFS) ක්රියාකර syn-propanethial-S-oxide නිපදවන අතර මෙය තියුණු සැර වාශ්පශීලී ද්රව්යයකි. මෙය, lachrymatory factor හෝ LF ලෙස හැඳින්වේ.[5] මෙම වායුව වාතය තුලින් ගමන් කර ඇස් කරා සීඝ්රව ළඟාවේ. මෙය ඇස් වල ඇති සංවේදක ස්නායු (නියුරෝන) මත ක්රියා කරයි. මෙහිදී ඇස්වල ඉඳිකටු තුඩුවලින් අනින්නා සේ වේදනාකාරී තත්ත්වයක් ඇතිකරයි. මෙතැනදී ඇස් ආශ්රිතව ඇති කඳුලු ග්රන්ථි මගින් කඳුලු නිශ්පාදනය කර මෙම ද්රව්ය තනුක කරන අතර මේවා ඇස් තුලින් පිටතට සෝදාහරියි.[42]
මෙම ඇස්වල දැවිල්ල මගහරවා ගත හැකි ක්ක්රම දෙකක් ඇත. එකක් නම් ලූනු කපන විට ගලාගෙන යන ජලය යටදී කැපීම හෝ වතුර බේසමක ගිල්වා තැබීමෙනි.[42] ලූනු බල්බයේ අන් කොටස් වලට වඩා පාදස්ථයේ සල්ෆර් සංයෝග වැඩි වශයෙන් ඇති නිසා මුල් නොකපා තිබෙන්නට හැරීමෙන්ද මෙය වලක්වා ගත හැක.[43] එන්සයිම වල ප්රතික්රියා අනුපාතය, ලූනු භාවිතයට ගැනීමට පෙර ශීතකරණයක තැබීමෙන්ද අඩු කරගත හැක. විදුලි පංකාවක් භාවිතයෙන්ද මෙම වායුව ඇස් වලින් ඉවතට යැවීම සිදුකළ හැක. තවද, කල් යාමෙන් ලූනු වැඩිවැඩියෙන් කපන විට මෙම තත්ත්වය අඩුවේ.[44]
බොහෝවිට Allium විශේෂ අතර සල්ෆොනික් අම්ලය හා මුදාහරින LF සහ ඇස්වල ඇතිකරන වේදනාවන් විවිධාකාරවේ.2008දී නවසීලන්ත ආහාර සහ භෝග ආයතනය කඳුලු රහිත ලූනු වර්ගයක්, ජාන නිලින කරනලද ජීව විද්යා තාක්ෂණය භාවිතා කරමින් LFS එන්සයිමය අඩංගු ලූනු යොදා ගනිමින් සිදුකරයි.[45]
ජලය හොඳින් බැසයන හා පොහොර පස ලූනු වගාව සඳහා ඉතා යෝග්ය වෙයි. වැලි සහිත ලෝම පස සල්ෆර් ප්රමාණය අඩු හෙයින් මෙයට යෝග්ය වෙයි. මැටි සහිත පසෙහි සාමාන්යයෙන් අධික පොස්පරස් ප්රමාණයක් අඩංගු හෙයින් සැර සුවඳක් ඇති ලූනු නිශ්පාදනය කරයි. ලූනු වලට අධික පෝෂණ ද්රව්යයන් ඇති පසක් අවශ්ය වේ. පොස්පරස් අත්යාවශ්ය ප්රමාණයට පසෙහි නිතරම තිබෙන මුත් මේවා සීතල පසෙහි අඩුවීමට හැකියාවක් තිබෙන නිසා ලූනු සිටුවීමට පළමු පොස්පරස් එකතු කළ යුතුය. නයිට්රජන් සහ පොටෑෂ් ලූනු වැඩෙන කාලයේ වරින් වර යෙදිය යුතු අතර අවසන් වරට අස්වැන්න නෙළීමට සති 4කට පෙර නයිට්රජන් යෙදිය යුතුය.[46] බල්බ ලූනු වලට පැළවීමට දිනක කාලයක් ගතවිය යුතුය. මේවායේ බල්බ වැඩීමට දින කිහිපයක දිවා කාල ඉක්මවා යා යුතුය. බොහෝ සාම්ප්රදායික යුරෝපීය ලූනු දිගු දිවා කාල අවශ්ය ලූනු ලෙස හැඳින්වෙන අතර බල්බ සෑදීමට පටන් ගන්නේ පැය 14ක් දිවා ආලෝකය ලැබීමෙන් පසුවය. දකුණු යුරෝපීය සහ උතුරු අප්රිකානු වර්ග අන්තර් මධ්ය දින වර්ගයට අයත් වන අතර බල්බ වැඩීම පටන් ගැනීමට පැය 12-13 ක් අතර හිරු එළිය ලැබිය යුතුය. අවසාන වශයෙන් කෙටි දින ලූනු යනු මෑත කාලයේ වැඩි දියුණු කර සකස් කරගන්නා ලද ලූනු වර්ගයක් වන අතර සරත් සමයේදී පැල සිටවීමත් බල්බ සෑදීම වසන්තයේ මුල් භාගයේත් සිදුවෙයි. මෙහිදී හිරු එළිය පැය 11-12ක් අතර කාලයක් ලැබූවිට බල්බය සෑදීමට පටන් ගනී.[47] ලූනු සිසිල් කාලගුණයට ප්රතිචාර දක්වන භෝගයක් වන අතර USDA 3-9 කලාපවල වගා කළ හැකිය.[48] උණුසුම් උශ්නත්වයක් හෝ යම් යම් පීඩාකාරී තත්ත්වයන් එක්වරම වැඩීම නැවතීමට හේතු වේ. මෙය මල් සෑදීම පටන් ගැනීමට හේතුවේ.[49]
ලූනු, බීජ වලින් ප්රරෝහණය කිරීමට හෝ තවාන් වලින් රැගෙන සිටුවීමට පුළුවන. ලූනුඇට කෙටිකාලීන ජීවිතයක් තිබෙන අතර අලුත් බීජ හොඳින් පැළවේ.[48][50] මෙම බීජ නොගැඹුරු කාණුවල තුනීවට පැල කරනු ලබන අතර වරින් වර පැල තුනී කරනු ලැබේ. සමහර නිශ්චිත වගා කිරීමෙන් නිශ්පාදනය කරගන්නා ලූනු ගැලපෙන දේශගුණයක් ඇති කාල වලදී ගිම්හාන සෘතුවේදී වගාකර ශීත සෘතුවේදී පසෙහිම තිබෙන්නට හැරිය විට ඊලඟ අවුරුද්දේ වේලාසනින් අස්වැන්න නෙළා ගැනීමට හැකිය.[14] ගිම්හානයේ මුල කාලයේ පැල තවාන් බීජ නිසරු පසෙහි ඝනව පාත්ති සාදා ඒවායේ දැමීමෙන් සාදාගත හැක. සරත් කාලයේදී කුඩා බල්බ නිශ්පාදනය කරන අතර මේවා ඊලඟ සරත් සමයේදි අස්වැන්න නෙළාගත හැක.[31] සමහර විශේෂ වර්ග මේ සඳහාම යොදාගනු ලබන අතර බීජ වලින් ලබා ගන්නා ලූනු මෙන් නොව ගබඩා කිරීමට තරම් සුදුසු ගති ලක්ෂණ නැත.[14]
ලූනු වැඩෙන කාලය තුල ක්රමවත්ව සාත්තු කිරීමට, පැල, වල් පැළෑටි වලින් නිදහස්ව පවත්වාගැනීමටද අයත්ය. මෙම පැලවල මුල් කෙටි නිසා මේවා පස තුල ගැඹුරට නොවිහිදේ. එමනිසා මේවා ස්ථාපනය වූවිට බොහෝ වතුර ප්රමාණයක් අවශ්ය නොවේ. බල්බ සෑදීම සති 12 සිට 18 දක්වා කාලය තුල පටන් ගනී. නැවුම්ව, අලුත්ව ලූනු ආහාරයට ගැනීමට අවශ්ය වූ විට මෙම බල්බ නෙළා ගත හැකි අතර, ගබඩා කර තබා ගැනීමට අවශ්ය නම් පත්ර වියළී හෝ මැරී ගිය පසු නෙළාගත යුතුය. වියළි කාළගුණයේදී ටික දිනක් පස මතුපිට හොඳින් වියළීමට හැරිය යුතුය. ඉන්පසු මේවා දැල්මත හෝ නොගැඹුරු පෙට්ටිවල ඇතිරිය යුතුය. මේවා සිසිල්, හොඳින් වාතාශ්රය ලැබෙන තැනක ගබඩා කළ යුතුය.[14]
ලූනු නොයෙක් වර්ගවල අක්රමිකතා වලට බඳුන්වේ. ගෘහස්ථ වගා කරුවන්හට මුහුණදීමට සිදුවන වඩාත්ම ප්රබල ගැටලූව, ලූනු මැස්සා හා කඳ හා බල්බ පනුවා, වයිට් රොට් හා නෙක් රොට් නැමැති දිරාපත් වීමේ රෝග ඇතිකරන පළිබෝධකයන්ගෙනි.පැලවලට බලපාන රෝග වන්නේ, මලකඩ දිලීර හා දුඹුලු දිලීර, ලා බූව සහිත පිටි පුස් දිලීර සුදු තුඩ නැමැති රෝගයයි. මෙයින් බල්බයට බලපාන්නේ භේදනය වීම, වයිට් රොට් හා නෙක් රොට්ය. ෂැන්කිං කියනුයේ මැද පත්ර කහපාට වීමෙන් හා බල්බයේ ඇතුලත කැඩීයාමෙන් දුගඳ සෙවලක් ඇතුවීමේ තත්ත්වයකි. මෙම රෝග වැළඳුනු ශාක වලට දිය හැකි ප්රතිකර්මය නම් මේවා වගාවෙන් ඉවත්කර පුළුස්සා දැමීමයි.[51] ලූනු කොළ කීටයා හෙවත් ලීක් සළබයා (Acrolepiopsis assectella) සමහර අවස්ථාවල පැලවලට හානිකරන අතර බල්බය තුලට සිදුරු කරමින් ඇරඹේ.[52]
ලූනු මැස්සා (Delia antiqua) පත්ර හා කඳ මත බිත්තර දමන අතර, ශැලොට් ලූනු, ලීක් සහ සුදු ලූනු වලට කිට්ටුව පසේද බිත්තර දමයි. මෙම් සතා ශාකයේ බිඳුනු හා කැඩුනු කොටස් වලින් එන සුවඳට ආකර්ශණය වේ. තවාන් වලින් ගෙන සිටුවන ලද පැලවලට මෙම හානිව්වීම අඩුය. කීටයා බල්බය සිදුරු කරගෙන ගිය විට කොළ මැලවී යන අතර කහ පැහැයට හැරෙයි. විශේෂයෙන්ම තෙත් කාලගුණයේදී බල්බ විකෘතිවන අතර කුණුවීමට ලක්වේ. මේවා මැඩපවත්වා ගත හැකි ක්රම වනුයේ භොග මාරු ක්රමය, ඉක්ක්මනින් වගා කිරීම, ආසාදිත පැල ඉවත් කිරීම වේ.[53]
ලූනු කඳ හා බල්බ පනුවා කුඩා පරපෝෂිතයෙකු වන අතර පසෙහි ජීවත්වන නෙමටෝඩාවෙකි. මොවුන් මගින් පත්ර ඉදිමීම හා විකෘති කිරීම සිදුකරයි. තවද නොමෙරූ පැල විනාශ කරන අතර මේරූ පැලවල බල්බ මෘදු කරයි. මේවාට ප්රතිකර්ම නැති අතර මේවා උදුරා විනාස්ශ කර දැමිය යුතුය. මෙම බිම ලූනු වගාව පිණිස අවුරුදු කිහිපයක් යනතුරු යොදා නොගතයුතු අතර කැරට්, පාර්ස්නිප් (parsnip) හා බෝංචි වගාව සඳහාද මේ බිම යොදා නොගත යුතුයි. හේතුව වන්නේ මෙම වර්ගද පහසුවෙන්ම ලූනු කඳ හා බල්බ පණුවාගේ ග්රහණයට නතුවන බැවිනි.[54]
වයිට් රොට් යනු, සුඩ්දු ලූනු සහ ලීක්ස් වලට වැළඳෙන පසෙහි හටගන්නා දිලීර (Sclerotium cepivorum)මගින් සෑදෙන රෝගයකි. මුල් කුණු වීමේදී පත්ර කහ පැහැයට හැරීමටත් මැලවීමටත් පටන්ගනී. මෙම දිලීර මගින් බල්බයේ මුල ආක්රමණය කරන අතර මෙය සුදු දිලීර ජාල සමූහයකින් (mycelia)වසාගන්නා අතර පසුව කළු ග්ලොබියුලාකාර දෘඩ කෝෂයක් (sclerotia) බවට පත්වේ. මෙම අක්රිය දේහය නැවත වගාකරන බෝග වලට රෝගය බෝ කිරීම සඳහා පසෙහි තැන්පත් වී ඇත. මෙම රෝගය සඳහාද ප්රතිකර්මයක් නැති අතර මෙම ශාක මුලින් උදුරා විනාශ කළ යුතුය. තවද මෙම වගා බිමෙහි අවුරුදු ගණනාවක් යනතුරු ලූනු හෝ එයට සමාන භෝග වර්ග වගා නොකර මේවාට සමාන නොවන වෙනත් භෝග වගා කළ යුතුය.[55]
නෙක් රොට් නම් ඩ්දිලීර විශේෂය ගබඩාකරණයේදී වැළඳෙන රෝගයකි. මෙය Botrytis allii නැමැති දිලීරයකින් බෝවන අතර මෙය බල්බයෙ කර සහ ඌර්ධව කොටස ආසාදිත කරන අතර අළු පැහැති පුස් වර්ධනය කරයි. බල්බයේ හානි වූ තැන පළමුවෙන්ම රෝග ලක්ෂණ පෙන්වන අතර බල්බයේ ශල්ක දිගේ පහලට ගමන් කරයි. බීජානු/ස්පෝරය විශාල ප්රමාණයක් නිපදවෙන අතර දෘඩ සිවියක්ද මේවා වටා වැඩිය හැකිය. යටි තලයේ ඇතුලත වියළි රොට් ස්ථාපිත වන අතර බල්බය වියළි බවට පත්වේ. මෙම රෝගය ශාකය වැඩෙන කාලය පුරාවටම පවතින අතර ගබඩා කළ විටදී විද්යාමාන වේ. දිලීර වලට ප්රතිරෝධය දක්වන බීජාවරණ ඇති අතර අස්වනු නෙළීමේදී ඒවාට හානිවීම අවම කර ගැනීමෙන්ද මම රෝගය පාලනය කළ හැක. තවද ප්රවේශමෙන් වියළීමට බඳුන් කරීමද, මෝරන ලද ලූනු පදම් කිරීමෙන්ද, වියළි සිසිල් හොඳින් වාතාශ්රය ඇති තැනක නියමිත ප්රමිතියට අනුව ගබඩා කිරීම මගින්ද සිදුකළ හැක.[56]
පිසින ලූනු පැණි රසැති ලූනු සාමාන්ය කාමර උශ්නත්වයේදී ගබඩා කළ හැකිය. මෙය ගබඩා කළ යුත්තේ තනි තට්ටුවකට හොඳින් වාතාශ්රය ඇති අඳුරු වියළි ස්ථානයක දැල් බෑගයක් තුලය. මෙවැනි පරිසරයක පිසින ලූනු සති 3ක් 4ක් වැනි කාලයක් තබා ගත හැක. මෙම ලූනු වර්ගය ඇපල් හා පෙයාස් වල ඇති ගන්ධය උරාගනී. තවද එළවළු වල ඇති තෙතමනය උරාගන්නා අතර මෙය ලූනුවල දිරීමට හේතුවේ.[48][57]
පැණි රසැති ලුනු, පිසින ලූනු වලට වඩා ජලය හා සීනි අඩංගුය. මෙය මෘදු හා පැණි රසැතිය. නමුත් ගබඩා කළ හැකි කාලය අඩු කරයි. මේවා ශීතකරණවල ගබඩා කළ හැකි අතර ආයුකාලය මසකට පමණක් සීමාවේ. කෙසේ වෙතත් කැබලි කරන ලද ලූනු හොඳින් අසුරා අනෙකුත් ද්රව්ය වලින් ඈත්කර තැබිය යුතුය. මේවා දින 2ක් හෝ 3ක් ඇතුලත භාවිත කළ යුතුය.[43]
සුලභ සාමන්ය ලූනු කාණ්ඩය, A. cepa කාණ්ඩයට අයිති විව්ධත්වයෙන් යුතු Allium භෝගය විශේෂිත වැදගත් කමකින් යුක්තය. මෙම කාණ්ඩයට අයත් ශාක තනි බල්බයක් සහිත වන අතර මේවා බීජ මගින් හෝ බීජ මගින් ඇති කරන තවාන් මගින් වර්ධනය කරගනී. ලූනු, සළාද ලූනු හා පික්ලිං ලූනු ප්රධාන වශයෙන් මෙම කාණ්ඩයට අයත් වගාවන් වේ.[13] මෙම වගාවන්ගේ විවිධ වර්ගවල ව්යාප්තියට අංකුර හටගන්නා කාලසීමාව, ගබඩා කර තැබිය හැකි කාලසීමාව, රස හා පිට පොත්තේ වර්ණයද අයිති වේ.[58] වියළන ලද ලූනු, සුප් සඳහා සහ ලූනු පිටි සඳහා භාවිතා කරන තියුණු සැරක් ඇති ලූනු වල සිට මෘදු පැණි රසැති ලූනු දක්වා මෙම සාමාන්ය ලූනු ව්යාප්ත වී ඇත. උදාහරණ ලෙස පෙතිගසා මස් වෙනුවට සැන්ඩ්විච් වලට යෙඑදිය හැකි, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ ජෝර්ජියා ප්රාන්තයේ විඩලියා ලූනු හෝ වොෂින්ටන් ප්රාන්තයේ වොල්ලා වොල්ලා හැඳින්විය හැක.
මෙම කාණ්ඩයට ශැලොට් හා අර්තාපල් ලූනු හෙවත් මල්ටිප්ලයර් ලූනු අයත්වේ. මේවා සාමාන්ය ලූනු වලට වඩා කුඩාය. ශාකයක්, බල්බ කිහිපයක් ඇති ඇග්රිගේට් පොකුරක් සාදයි. මේවා බෝකිරීම විශේෂයෙන්ම දුහිතෘ බල්බ වලින් සිදු කරන අතර බීජ වලින්ද ප්රරෝහනය කළ හැක. ශැලොට් යනු ඉතාමත් විශේෂිත උප කාණ්ඩයක් වන අතර මෙය වානිජ බෝගයක් වශයෙන් වගා කරයි. මේවා බල්බ කුඩා පටු අණ්ඩාභ හෝ පෙයාස් හැඩැති ඇග්රිගේටම් පොකුරු සාදයි. අර්තාපල් ලූනු, ශැලොට් ලූනු වලින් වෙනස් වන අතර මේවා තරමක් විශාල බල්බ පොකුරකට සාදන අතර, බල්බ ප්රමාණය අඩුවේ. මේවා පැතලි හැඩයක් ගනී. කෙසේවෙතත් මේවායේ අතරමැද විශේෂද පවතී.[13]
I'itoi ලූනු (Allium cepa) වනාහි අතිශයෙන් ඵල දරන ලූනු වර්ගයක් වේ. මෙවා ඇරිසෝනා ප්රාන්තයේ බැබොකියාරි පීක් නම් වනගත ප්රදේශයේ වගා කරයි. කුඩා බල්බවල ශැලොට්වල රසය ඇත. වගා කිරීමට පහසුය. උණුසුම් වියළි දේශගුණයට සුදුසුය. බල්බ වෙන් කරගෙන මතුපිට සිට අඟලක් පමණ යටින් හා අඟල් 12ක් දුරින් වනසේ සරත් සමයේදී වගා කරනු ලැබේ. බල්බ ප්රමාණය ගුණවී පඳුරු මෙන් වැඩේ. මේවායේ අස්වැන්න සීත මාසවලදී නෙළාගනු ලැබේ. මුදුනත, ගිම්හානයේදී වියළී ගොස් නැවතත් වර්ෂා කාලයේදී වැඩේ. මේවා පසෙහි තැන්පත්වී එසේම තිබිය හැකි අතර අස්වැන්න නෙළාගෙන වියළි සිසිල් ස්ථානයක ගබඩා කර තබා හේමන්ත ඍතුවේදී වගාකිරීමට යොදාගත හැකිය. මේවායේ කලාතුරකින් මල් හටගන්නා අතර ප්රරෝහණය, බල්බ වෙන් කිරීමෙන් සිදු කෙරේ.[59]
'A. cepa පරම්පරාවෙන් පැවත එන දෙමුහුම් වර්ග ගණනාවක්ම වගා කරනු ලබයි. උදාහරණ ලෙස ඊජිප්තු ලූනු (A. ×proliferum), ඩිප්ලොයිඩ් හෙවත් ගස් ලූනු, වකේගි ලූනු (A. ×wakegi), හා ට්රිප්ලොයිඩ් ලූනු (A. ×cornutum) හැඳින්විය හැක.
ගක් ලූනු හෝ ඊජිප්තු ලූනු බල්බ, මල් වෙනුවට ඡත්ර පමණක් නිපදවයි. මේවා දැනට A. cepa × A. fistulosum හි දෙමුහුම් ලෙස හඳුන්වයි. මෙය මීට ප්රථම A. cepa හි විශේෂයක් ලෙස හදූන්වනු ලැබ ඇත. උදාහරණ ලෙස, A. cepa var. proliferum, A. cepa var. bulbiferum, හා A. cepa var. viviparum හැඳින්විය හැක.[60]
වකේගි (Wakegi) ලූනු, A. cepa සහ A. fistulosum අතර දෙමුහුමකි. මෙහි A. cepa වල උප්පත්තිය ඇග්රිගේටම් කාණ්ඩයෙන් සිදුවූවායැයි විශ්වාස කෙරේ.[61] මේවා ජපානයේ හා චීනයේ සලාද ලූනු ලෙස ශතවර්ශ ගණනක් තිස්සේ භාවිත වන බව සැලකේ.[62]
උද්භිද විද්යා නාමකරණ නීති වලට අනුව ඊජිප්තු ලූනු හා වකේගි ලූනු එකම මාතෘ ශාක විශේෂ නිසා එකම දෙමුහුම් කාණ්ඩයට අයත් විය යුතුය. එම කාරණය නිසා ඊජිප්තු කාණ්ඩය A. ×proliferum යුරේශියානු කාණ්ඩයට සහ වකේගි ලූනු A. ×proliferum නැගෙනහිර ආස්සියාතික කාණ්ඩය වශයෙන් නම් කරනු ලැබේ.[4]
ට්රිප්ලොයිඩ් ලූනු මුහුම් වර්ගයක් වන අතර වර්ණ දේහ යුගල් 3ක් ඇත. මෙහිදී එයින් යුගල් 2ක් A. cepa වලින් වන අතර තෙවන යුගලය නොදන්නා වර්ගයකින් ලබාගෙන ඇත.[61] ට්රිප්ලොයිඩ් වල විවිධ ක්ලෝනයන් විවිධ පළාත්වල වගා කරයි. උදාහරණ ලෙස; 'Ljutika' ක්රෝයේශියාවේද, 'ප්රෑන්', 'පූන්ච්' හා 'ශ්රීනගර්' ඉන්දු කාශ්මීර ප්රදේශයේද වගා කරයි. 'ප්රෑන්' උතුරු ඉන්දියාවේ ප්රදේශවන ජම්මු කාශ්මීර් ප්රදේශයේ වැඩි වශයෙන් වගාකරයි. 'ප්රෑන්' සහ ක්රොයේශියානු ක්ලෝන 'Ljutika' අතර ජානවල දැකිය හැක්කේ ඉතාම කුඩා වෙනසකි.[63]
සමහරුන් ට්රිප්ලොයිඩ් ලූනු වලට A. cepa var. viviparum (Metzg.) Alef. යන නම භාවිතා කලද මෙම නාමය ඊජිප්තු ලූනු වලටද භාවිතා කරනු ලැබේ. ට්රිප්ලොයි ලූනු සමග නොපැහැදිලි හෝ සබඳතාවක් ඇති එකම නාමය වනුයේ A. ×cornutum ය.
ස්කැලියන්ස් හෝ සලාද ලූනු, වෙල්ශ් ලූනු (A. fistulosum) මෙන්ම A. cepa වලින්ද වර්ධනය කරගනු ලබයි. A. fistulosum හා A. cepa හි ලාබාල පැළෑටි රූපාකාරයෙන් එක සමාන වන නමුත්, මෙය පත්ර වලින් හඳුනාගත හැකි වන්නේ A. fistulosum වල පත්ර හරස්කඩ ගත්විට එය එක් පැත්තක් පැතලි නොව රවුම් හැඩයක් ගන්නා බැවිනි.[64]
ලොව පුරා වාර්ශිකව අක්කර 9,000,000 ට වඩා වඩි ප්රමාණයක් ලූනු වගා කරන බව ගණනය කර තිබේ. රටවල් 170ක් පමණ ලූනු ගෘහස්ථ පරිභෝජනය සඳහා වගා කරනු ලැබේ. 80%ක් පමණ ගෝලීය නිශ්පාදනය අන්තර්ජාතිකව අලෙවි කරනු ලැබේ.[24]
1958 දී සම්මත කරගත් "අනාගත ලූනු පනත" මගින්, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ අනාගත ලූනු ගිවිසුම් වලට වෙළඳාම් කිරීම තහනම් කරන ලදි. මෙම තහංචිය බලපැවැත්වීම ආරම්භ වූයේ, සෑම් සීගල් හා වින්සන්ට් කොසුගා විසින් ඊට වසර 2කට පෙර චිකාගෝ වෙළඳ හුවමාරුවේදී කරන ලද වෙළඳපොල සංචාලනය පිළිබඳ ගොවියන් විසින් පැමිණිලි ඉදිරිපත් කිරීමෙන් අනතුරුවයි. ඉන්පසු සිදුකළ විභාගයන් මගින්, කෘශිකාර්මික මිල ගණන් හා සබැඳි අනාගත වෙළඳාම්වල ප්රතිඵල පිළිබඳ අතුල්ය විෂය අධ්යනයක් ආර්ථික විද්යාඥයන්හට සපයන ලදි. මෙම පනත 2013 වර්ෂය දක්වාම බල පවත්වමින් තිබේ.[66]
.jpg)
_01.jpg)
_02.jpg)
_03.jpg)
.svg)
.png)
.jpg)
.jpg)
|journal= (help) |journal= (help) ලූනු "ඇලියුම් සීපා" (Allium cepa) (ලතින් 'cepa' = ලූනු), බල්බ ලූනු හෝ සාමාන්ය ලූනු ලෙසද හඳුන්වන අතර, එළවළුවක් වශයෙන්ද භාවිත කරයි. තවද ඇලියුම් ගණයට අයත් බහුලව වගාකරන ප්රභේදයකි. මෙම ගණයට අයත් විශේෂ ගණනාවක්ම ලූනු ලෙස හඳූන්වන අතර මේවා ආහාර සඳහා වගා කෙරේ. උදාහරණ ලෙස, ජපන් බන්චිං ලූනු (Japanese bunching onion) (A. fistulosum), ඊජිප්තු ලූනු (A. ×proliferum), හා කැනේඩියානු ලූනු (A. canadense) හැඳින්විය හැක. ඇලියුම් ප්රභේද ගණනාවක්ම "වල් ලූනු" නමින් හැඳින්වුවත්, A. cepa ප්රභේදය වගා කිරීම නිසා සුවිශේෂී වේ. එහි මුල් ප්රභවය කුමක්දැයි හඳුනාගෙන නොමති නමුත් වගාවන්ගෙන් මිදුනු ඒවා ඇතැම් ප්රදේශයන්හි වර්ධනය තහවුරු කර ඇත. ලූනු බොහෝවිට ද්විවාර්ශික හෝ බහුවාර්ශික ශාකයක් වුවත්, සාමාන්යයෙන් වාර්ශික ශාකයක් ලෙස පිළිගැනේ.තවද ලූනු එහි ප්රථම වගා කන්නයේදී වගා කරනු ලැබේ.
ලූනු පැළෑටියෙහි අවාන් හැඩැති කුහර හා නිල්-කොළ පැහැති පත්ර ඇති අතර නියමිත දින ගණන ළඟා වන විට ක්රමක්රමයෙන් තරව වර්ධනය වන බල්බ ශාකයේ මුල පිහිටයි. හේමන්ත කාලයේදී පත්ර මියයන අතර බල්බයේ පිට පොත්තද වියලී ගොස් කැඩෙන සුළු ස්වභාවයක් ගනී. අස්වැන්න නෙළාගෙන වියලා ගත් පසු එය පරිභෝජනයට හෝ ගබඩා කිරීමට සුදුසු වේ. මෙම අස්වැන්න කෘමීන්ට හා රෝග වලට ගොදුරු වීමේ ප්රවනතාවක් ඇත. විශේෂයෙන්, ලූනු නරක්වීම සිදුකරවන ලූනු මැස්සා, ලූනු ඊල්වෝම් (onion eelworm) හා විවිධ දිලීර වර්ග මේ අතර වේ. ශැලොට් (shallot) හා අර්තපල් ලූනු (potato onion) වැනි ඇ. සීපා හි ඇතැම් විශේෂ වල එකම ශාකයේ බල්බ කිහිපයක් හටගනී.
ලූනු ලොව පුරාම වගා කරන හා භාවිතා කරන ශාකයකි. ආහරයක් ලෙස භාවිතා කිරිමේදී, මෙය එළවළුවක් ලෙස පිස ගැනීමට හැකි අතර තවද ආහාර රසවත් කරගැනීම පිණිස දමන්නාවූ ද්රව්යයක් ලෙසද භාවිත කෙරේ. මේවා අමුවෙන්ද ආහාරයට ගත හැකි අතර, අච්චාරු සහ චට්නි සැදීමටද යොදාගනී. මේවා පෙති ගැසූ විට තියුණු සැරක් නිකුත් වෙන අතර ඒවායේ අඩංගු එක්තරා රසායනික ද්රව්යයක් නිසා ඇස්වල දැවිල්ල, වේදනාව ඇතිවේ. ලූනු වල අඩංගු ෆීනෝලික් (phenol) හා ෆ්ලොවොනොයිඩ්ස් (flavonoid), ප්රති-සාත්මිකතා, ප්රති-කොලෙස්ටරෝල්, පිළිකා-ප්රතිරෝධක හා ප්රති-ඔක්සිකාරක ගුණ පෙන්වයි.
ကြက်သွန်နီသည် အော်လီယံ (Allium) မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်သော အော်လီယံဆက်ဖါ(Allium cepa) မျိုးစိတ် ဖြစ်သည်။ မြေပေါ်တွင် ထောင်မတ်နေသော အညှောက်(vertical shoot) ပါရှိသည်။ [၁] ၎င်းသည် ကြက်သွန်ဖြူနှင့် မျိုးစိတ်ချင်းနီးစပ်သည်။ အလယ်ပိုင်း အာရှဒေသတွင် ကြက်သွန်နီအရိုင်းများ ပေါက်ရောက်သည်။ [၂] ကြက်သွန်နီကလေး ကို သီးသန့်မျိုးစိတ် အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ ရှိသည်။
အပင် ပင်ပျော့ ပင်ငယ်မျိုးဖြစ်သည်။ အမြင့် ၁ ပေခန့်ထိရှိသည်။ ပင်စည်မှာ ဥ၏ အောက်ခြေတွင် ရှိပြီး အနည်းငယ် မာကျော၍ အဝိုင်းငယ်ပုံသဏ္ဌာန်ရှိသည်။ ၎င်းမှ အမြစ်များ ဖြာထွက်သည်။ အရွက် အရွက်စုပြုံထွက်သည်။ ပြွန်ပုံရှိပြီး ပြောင်ချော၍ ပျော့ပျောင်းသည်။ အခေါင်းပါသည်။ အပေါ်ဘက်သို့ သေးသွယ်၍ ကျဉ်းမြောင်းသွားသည်။ ရွက်ထိပ်ချွန်သည်။ အစိမ်းရင့်ရောင် ရှိသည်။ ရွက်ရင်းဖြူသည်။ အပွင့် လုံးဝိုင်းသော ထီးပုံသဏ္ဌာန် ပန်းခိုင်တွင် ကြယ်ပုံပန်းပွင့်အဖြူလေးများ ပွင့်၏ ။ ပွင့်ဖတ်အုံ ရှည်မျောမျော ပုံရှိပြီး ထိပ်ချွန်သည်။ ဝတ်ဆံဖိုတိုင်မှာ ပွင့်ချပ်ထက် ရှည်သည်။ ပြာသို ၊ တပို့တွဲတွင် ပွင့်သည်။ ဥ နီညိုရောင်ရှိပြီး လုံးဝိုင်းသည်။ ဥအပေါ်ယံကို ပါးလွှာသော အဖတ်များဖြင့် အထပ်ထပ် ဖုံးအုပ်နေသည်။အတွင်း၌ အရည်ရွှမ်းသော အသားဖတ်များ ရှိ၏။
ကြက်သွန်နီကို ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်အဖြစ် ကမ္ဘာ့လူမျိုးပေါင်းစုံတို့တွင် အသုံးပြုကြသည်။ ကြက်သွန်နီဥ (bulb) အပြင် ကြက်သွန်မြိတ်ကိုလည်း စားသုံးနိုင်သည်။ ယခုအခါ ကြာရှည်ခံအောင် အအေးခံ၍လည်းကောင်း၊ အခြောက်ခံရေထုတ်၍လည်းကောင်း၊ အမှုန့်ပြုလုပ်၍လည်းကောင်း သိုလှောင်ကြသည်။ အရှေ့တိုင်းသားများက ကြက်သွန်နီကို ဟင်းထဲထည့်ချက်စားသည့်အပြင် ပါးပါးလှီး၍ လတ်လတ်ဆတ်ဆတ် အစိမ်းစားကြသော်လည်း ဥရောပတိုင်းသားများကမူ ဟင်းထဲတွင်သာ ထည့်ချက်ပြီး စားလေ့ရှိကြသည်။ ကြက်သွန်နီမျိုးပေါ်မူတည်၍ အချို၊ အစပ်၊ အမွှေး အရသာစုံရှိသည်။ ကြက်သွန်နီကို ရှာလကာရည်နှင့် နှပ်၍ သနပ်ပြုလုပ်၍လည်း စားသုံးကြသည်။ ဩစတြေးလျနိုင်ငံတွင် အရန်ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်အဖြစ် ငါးဟင်းတွင် ထည့်သုံးသည်။ ဗြိတိန်တွင် ဒိန်ခဲ (cheese) နှင့် ရောနယ်၍ သနပ်ပြုလုပ်စားလေ့ရှိသည်။ အီရန်၊ အိန္ဒိယ နှင့် ပါကစ္စတန်တို့တွင် နေ့စဉ်စားသုံးရသော အခြေခံအစားအစာအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။
ကြာရှည်ခံအောင် စီမံပြုပြင်ထားသော ဟင်းခတ်အမွှေးအကြိုင်အမှုန့်ဖြစ်သည်။ ရေထုတ်ထားသော ကြက်သွန်နီများကို ညက်နေအောင်ကြိတ်ပြီး အမှုန့် ပြုလုပ်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ များသောအားဖြင့် အနံ့ပြင်းသော ကြက်သွန်နီမျိုးကို ပြုလုပ်လေ့ရှိသည်။ ကြက်သွန်နီမှုန့်ပြုလုပ်လေ့ရှိသောအမျိုးများမှာ
ကြက်သွန်နီအမှုန့်သည် ခွေးများအတွက် အဆိပ်အတောက်ဖြစ်စေသည်။ [၃]
လွန်ခဲ့သောနှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာကတည်းကပင် ကြက်သွန်နီကို လူသားတို့ စားသုံးခဲ့ကြသည်။ ကြေးခေတ် ကျောက်ဖြစ်ရုပ်ကြွင်းများနှင့် ဘီစီ(၅၀၀၀) ခေတ်က ကျောက်လက်နက်များတွင် ကြက်သွန်နီကို စားသုံးခဲ့ကြောင်း သဲလွန်စများတွေ့ရသည်။ [၄] သို့ရာတွင် ကြက်သွန်နီကို စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်ကြောင်း အထောက်အထားများကိုကား မတွေ့ရပေ။ ရှေးဟောင်းသုတေသန ဆိုင်ရာ ခိုင်လုံသော အထောက်အထားများအရ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း (၂၀၀၀)ကျော်က အီဂျစ်ပြည်တွင် ကြက်သွန်နီ စိုက်ပျိုးခဲ့ကြောင်း အထောက်အထားများကို တွေ့ရသည်။ [၄]
ကြက်သွန်နီသည် ပျံ့နှံ့ပေါက်ရန် လွယ်ကူသည်။ ရှေးခေတ် အီဂျစ်လူမျိုးများသည် ကြက်သွန်နီ၏ လုံးဝန်းကျစ်လျစ်သောပုံပန်းနှင့် အလွှာအထပ်ထပ် ရှိနေခြင်းကြောင့် အသက်ရှည်စေသည်ဟုယုံကြည်ကာ ကြက်သွန်နီကို ကိုးကွယ်ခဲ့ကြသည်။ [၅]
ရှေးအီဂျစ်အားကစားသမားတို့သည် ကြက်သွန်နီကသွေးလှည့်ပတ်မှုကို ညီမျှအားကောင်းစေသည်ဟု ယုံကြည်ကာ ကြက်သွန်နီအများအပြားစားသုံးကြသည်။ ရောမ ဂလေဒီယေတာ တို့သည် ကြွက်သားများ သန်မာစေရန် ကြက်သွန်နီနှင့်ပွတ်တိုက်ပေးကြသည်။ ကြေးစားအငှားခ ပေးချေရာတွင် ကြက်သွန်နီပမာဏဖြင့် ပေးလေ့ရှိသည်။ အောင်ပွဲရ၍ ဆုချလျှင်လည်း ကြက်သွန်နီကို ဆုအဖြစ် ပေးလေ့ရှိသည်။ [၅] ဆရာဝန်များကလည်း ချောင်းဆိုးခြင်း၊ ခေါင်းကိုက်ခြင်းများမှ သက်သာစေရန်၊ မြွေဆိပ်ပြေစေရန်နှင့် ဆံပင်ကျွတ်ခြင်းမှ ကင်းဝေးစေရန်အတွက် ကြက်သွန်နီကို ဆေးအဖြစ်ညွှန်းခဲ့ကြသည်။ ကြက်သွန်နီသည် အမေရိကတိုက်သို့ ၁၄၉၂ခုနှစ်တွင် ကိုလံဘတ်စ် နှင့်အတူ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် အမေရိကတွင် ကြက်သွန်နီအရိုင်းများ ရှိနှင့်ပြီးဖြစ်သည်။ ဒေသခံ အင်ဒီးယန်းတို့သည် ကြက်သွန်နီအရိုင်းကို စားသုံးကြသည်။ [၅] အမျိုးသမီးများ သားမြုံခြင်းကို ကုသရန်အတွက်လည်း ကြက်သွန်နီကို ဆေးအဖြစ် ဆရာဝန်များက ညွှန်းခဲ့ကြသည်။ အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန် ခွေး၊ ကြောင်၊ နွားများကိုပါ ကြက်သွန်နီ တိုက်ကျွေးခဲ့ကြသည်။ သို့သော် ယခုခေတ် လေ့လာတွေ့ရှိချက်များအရ ကြက်သွန်နီသည် အိမ်မွေးတိရစ္ဆာန်များ၏ အစာချေဖျက်ခြင်းကို အဆိပ်အတောက် ဖြစ်စေနိုင်သည်။
သာမန်အအေးမိရောဂါ၊ နှလုံးရောဂါ၊ လေးဘက်နာရောဂါ၊ အရိုးကြွပ်ဆတ်သောရောဂါ (osteoporosis)နှင့် အခြားရောဂါများကို ကုသရာတွင် ထိရောက်သည်။ [၆] ထိခိုက်ဒဏ်ရာကြောင့် ညိုမည်းရောင်ရမ်းနာကျင်သောရောဂါကို သက်သာစေနိုင်ကြောင်း အချို့က ယူဆကြသည်။ ကြက်သွန်နီများများစားလျှင် ဦးခေါင်းပိုင်းနှင့် လည်ပင်းကင်ဆာရောဂါများကို ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်။ [၇] အိန္ဒိယအချို့လူမျိုးစုများကမူ ကြက်သွန်နီသည် လိင်စိတ်ကိုတိုးပွားစေသည်ဟုယူဆကာ မစားသုံးကြပေ။ [၈] ကမ္ဘာ့ဒေသအတော်များများတွင် ကြက်သွန်နီကို အပူလောင်ခြင်းအတွက် ကုသရာတွင်အသုံးပြုသည်။ မော်လ်တာလူမျိုးတို့သည် မီးဖုတ်ထားသော ကြက်သွန်နီခြမ်းကို အပူလောင်ဒဏ်ရာပေါ်တွင် တစ်ညတာ အုံပေးခြင်းဖြင့် ကုသကြသည်။ ကြက်သွန်နီသည် အမျိုးသမီးများသွေးဆုံးချိန်တွင် ဖြစ်ပွားတတ်သော အရိုးကြွပ်ခြင်းအတွက် အထူးသင့်လျော်သည်။ [၉] အမေရိကန်ဓာတုပညာရှင်တစ်ဦးက ကြက်သွန်နီသည် လည်ချောင်းနာခြင်းကို ကာကွယ်ပေးနိုင်ကြောင်း တွေ့ရှိထားသည်။ [၁၀] အိန္ဒိယတွင် ကြက်သွန်နီကို ထန်းလျက် နှင့် ရောစားခြင်းဖြင့် လည်ချောင်းနာရောဂါကို ကုသကြသည်။ ကြက်သွန်နီတွင်ပါဝင်သော 3-mercapto-2-methylpentan-1-ol ဟုခေါ်သည့်ဓာတ်တစ်မျိုးက ဆဲလ်များပျက်စီးခြင်းဖြင့် ရောဂါများဖြစ်ပွားစေခြင်းကို ကာကွယ်ပေးသည်။ [၁၁]
မြန်မာဆေးကျမ်း များ အလိုအရ ကြက်သွန်နီသည် ချို၏ ၊ စပ်၏ ၊ အနည်းငယ်ပူ၏ ၊ လေသလိပ် ၊ အဖျား ၊ ချောင်းဆိုးနာတို့ကို နိုင်၏ ။ ဆီးရွှင်စေ၏ ။ နှုတ်မမြိန်၊ အော့အန်ရောဂါ တို့ကို ပျောက်စေ၏။ ခွန်အားကို ဖြစ်စေ၍ သုတ်အားကို ပွားများစေတတ်၏ ။ အော့အန်ခြင်း စသော ရောဂါများကို ပျောက်ကင်းစေတတ်၏။
စပိန်ကြက်သွန်နီတွင် အဖြူ၊ အနီ၊ အဝါ သုံးမျိုးရှိသည်။ အဝါသည် အနံ့အရသာ ပြည့်စုံသည်။ ချက်ပြုတ်သောအခါ အညိုရောင် ပြောင်းသွားသည်။ အနီရောင်က အရောင်လှပသည်။ အဖြူရောင်ကမူ မက္ကဆီကန် လူမျိုးများအကြိုက်ဖြစ်သည်။ ကြက်သွန်နီသည် လွယ်ကူစွာပေါက်ရောက်လွယ်ပြီး ပူနွေးစွတ်စိုသော ရာသီဥတုကို နှစ်ခြိုက်သည်။ စိုက်ပျိုးရာတွင် မြေအောက် တစ်လက်မမြှုပ်၊ တစ်ပင်နှင့်တစ်ပင် (၁၀)လက်မခြား စိုက်ပျိုးရမည်ဖြစ်သည်။ အပွင့်ပွင့်ခဲသည်။ မျိုးပွားခြင်းသည် အပင်ကို ပွားခွဲခြင်းသာဖြစ်သည်။
အကျယ် ၃ ပေ ၊ အမြင့် ၈ လက်မ အရှည် သင့်တော်သလို ဘောင်များပြုလုပ်ပြီးနောက် မျိုးစေ့ကို လက်ဖြင့် ညီညာစွာချ၍ ထွန်ခြစ်ဖြင့် မြေဆွဲ ကာဖုံးအုပ်ရမည်။ ထို့နောက် ရေပန်းကရားဖြင့် ရေလောင်းပြီးနောက် ကောက်ရိုးအုပ်ထားရမည်။ ၅ ရက်ကျော်မှ ကောက်ရိုးဖယ်ပေးရသည်။ ရေကို လိုသလို လောင်းပေးခြင်းနှင့် လက်ပေါင်းလိုက်ခြင်း ပြုလုပ်သွားပြီး ပျိုးသက် ၄၅ ရက်ရှိက ပြောင်းရွှေ့စိုက်နိုင်သည်။
အကျယ် ၄ ပေ ၊ အလျား ၆ပေရှိ စိုက်ကွင်းများတွင် တစ်လက်မခန့် နက်သော မြောင်းကလေးများ ၆ လက်မအကွာ ဖော်သွားပြီး ယင်းမြောင်းများ၌ တစ်ပင်နှင့်တစ်ပင် ၄ လက်မခြား၍ စိုက်ရမည်။
စိုက်ပြီး ရေလောင်းပြီးနောက် တစ်လအကြာတွင် တစ်ကြိမ်ရေသွင်းပေးရန်လိုသည်။ ၎င်းနောက် ၆-၈ ရက်အကြာတစ်ကြိမ် ၊ ၈ ကြိမ်အထိ လိုအပ်သလို ရေပေးရမည်။
တပေါင်းလ အရွက်များ နွမ်းရိစပြုချိန် တွင် ကြက်သွန်ဥများ ဖော်နိုင်သည်။ ကြက်သွန်ဥများ ဖော်ပြီးနောက် အရိပ်ထဲ၌ ကောင်းစွာ ခြောက်သွေ့ စေရမည်။
ကြက်သွန်နီကို ခွဲစိပ်လိုက်သောအခါ ၎င်းတွင်ပါရှိသည့် အော်လီနေ့စ် (alliinase) ဟုခေါ်သော အင်ဇိုင်း ဇီဝဆဲလ်များသည် ဓာတ်ပြိုကွဲကြကာ အမိုင်နိုအက်ဆစ်(mino acid) ဆာလ်ဖောက်ဆိုက် (sulphoxide) နှင့် ဆာလဖြူရစ်အက်ဆစ်(sulphenic acid) တို့အဖြစ် ပြိုကွဲထွက်လာသည်။ ၎င်း ဆာလ်ဖြူရစ်အက်ဆစ်မှ တဖန် ထပ်ဆင့်ဓာတ်ပြိုကွဲရာ lachrymatory factor synthase or LFS ဟုခေါ်သော ဒုတိယအင်ဇိုင်းတစ်မျိုး ဖြစ်ပေါ်လာသည်။ ၎င်းသည် အငွေ့ပျံလွယ်သော ဓာတ်ငွေ့ဖြစ်ပြီး မျက်ရည်များကို ထွက်စေသည်။ [၁၃] [၁၄] lachrymatory agents ဟူသည် မျက်စိကိုစပ်မွှန်စေသော ဓာတုပစ္စည်းတစ်မျိုးဖြစ်သည်။
အနီးအနားတွင် ရေရှိလျှင် ၎င်းဓာတ်ငွေ့နှင့်ရေတို့ဓာတ်ပြုမှုကြောင့် ဓာတ်ပြယ်စေသည်။ သို့ဖြစ်၍ ကြက်သွန်နီလှီးသောအခါ အနီးတွင် ရေဇလုံထား၍ဖြစ်စေ၊ ကြက်သွန်နီကို ရေနှစ်၍ဖြစ်စေ မျက်စိစပ်ခြင်းကို ရှောင်ရှားနိုင်သည်။ [၁၄] အခြားတစ်နည်းမှာ ၎င်းဓာတ်ငွေ့များပိုမိုများပြားသော အခွံကို နောက်ဆုံးမှ ခွာရန်ဖြစ်သည်။ [၁၅] ထက်မြိနေသောဓားကို အသုံးပြုခြင်းသည်လည်း ကြက်သွန်နီအင်ဇိုင်းဆဲလ်များ ပျက်စီးခြင်းကို ကာကွယ်ပေးနိုင်သဖြင့် မျက်စိစပ်ခြင်းမှ ကာကွယ်ပေးနိုင်သည်။ နောက်တစ်နည်းမှာ မျက်မှန်တပ်ကာကွယ်ခြင်းဖြစ်သည်။ အော်လီယံမျိုးကွဲများပေါ်မူတည်၍ အင်ဇိုင်းထွက်သော ပမာဏ ကွာခြားသည်။
ကြက်သွန်နီသည် အစေ့မှလည်းကောင်း အပင်ပေါက်ငယ်များဖြင့်လည်းကောင်း မျိုးပွား စိုက်ပျိုးကြသည်။
ကြက်သွန်နီအညိုနှင့်အဖြူ
ကြက်သွန်နီအဝါ
ကြက်သွန်နီအဝါ အပွင့်
ကြက်သွန်နီ
ကြက်သွန်စိမ်းနှင့် ကြက်သွန်မိတ်တို့အား ရေခဲသေတ္တာတွင် သိမ်းဆည်းထားနိုင်သည်။[၁၆] ဟင်းစား ကြက်သွန်နီနှင့် ကြက်သွန်နီအချိုများအား အခန်းအပူချိန်၊ ရိုးရိုးအလွာတွင် သင်တင့်စွာ ထားရှိခြင်း၊ ခြောက်သွေ၊ အေးမြပြီး မှောင်သော လေဝင်ပေါက်နေရာတွင်ထားရှိခြင်းနှင့် အပေါက်ကျဲကျဲ ရက်ထားသော ဂုန်နီအိပ်အတွင်းဖြင့် ထုတ်ပိုးထားခြင်းဖြင့် သိမ်းဆည်းနိုင်သည်။ [၁၆]ဤပတ်ဝန်းကျင်အခြေအနေတွင် ချက်ပြုတ်ရာတွင်သုံးသည့် ကြက်သွန်နီ၏ ကြာရှည်စွာသိမ်းဆည်းထားနိုင်မှု သက်တမ်းသည် ၂ ပတ်မှ သုံးပတ်၊ ကြက်သွန်နီအချိုတွင် ၁ ပတ်မှ ၂ ပတ်အထိ ဖြစ်သည်။[၁၆] ချက်ပြုတ်ရာတွင်သုံးသော ကြက်သွန်နီများသည် သစ်တော်သီးနှင့် ပန်းသီးတို့မှ အနံအသက်များအား စုပ်ယူသည်။[၁၆] ထို့ပြင် သီးနှံများ၏သိမ်းဆည်းထားသည့် ခြောက်သွေ့မှုကို ဆွဲယူသဖြင့် ဆွေးမြေ့ပျက်စီးစေသည်။[၁၆]ကြက်သွန်နီအချို၏ သကြားနှင့် ရေပါဝင်မှုနှုန်းသည် ချက်ပြုတ်ရာတွင်သုံးသော ကြက်သွန်နီထက် ပိုသည်။ ထို့ကြောင့် ပိုမိုချို၍ သိမ်မွေ့သော အရသာရှိသော်လည်း ကြာရှည်စွာ သိမ်းထားနိုင်သည့် သက်တမ်းအား လျော့ချပစ်သည်။[၁၆] ကြက်သွန်နီအချိုအား ရေခဲသေတ္တာတွင် သိမ်းဆည်းထားနိုင်ပြီး ကောင်းမွန်စွာ မကာကွယ်ထားပါက ကြာရှည်စွာသိမ်းထားနိုင်သည့် သက်တမ်းမှာ ၁ လနီးပါးဖြစ်သည်။ [၁၆]လှီးဖြတ်ထားသည့် ကြက်သွန်နီများအား လုံခြုံတင်းကြပ်စွာ ထုတ်ပိုးပြီး အခြားပစ္စည်းများ၏ အဝေးတွင် ထားသည့် မည်သည့်ကြက်သွန်နီမဆို ၂ ရက်မှ ၃ ရက်အတွင်းအသုံးပြုနိုင်သည်။[၁၆]
ကြက်သွန်နီအနီ
အယ်လ်ဘာ၊ နယူးယောက်မှ ကြက်သွန်ခင်း
ချက်ထားသော ကြက်သွန်နီဟင်း
နယ်သာလန်နိုင်ငံတွင် ကြက်သွန်နီများကို အိတ်သွင်း၊ အလေးချိန်ချိန်နေပုံ
လှီးထသားသော ကြက်သွန်နီများ
ကြက်သွန်မြိတ်
အမေရိကန်နိုင်ငံ၊ အော်ရီဂွန်ပြည်နယ်၊ ဗေးလ် မှ ကြက်သွန်ခင်းတစ်ခင်း
ကြက်သွန်နီသည် အော်လီယံ (Allium) မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်သော အော်လီယံဆက်ဖါ(Allium cepa) မျိုးစိတ် ဖြစ်သည်။ မြေပေါ်တွင် ထောင်မတ်နေသော အညှောက်(vertical shoot) ပါရှိသည်။ ၎င်းသည် ကြက်သွန်ဖြူနှင့် မျိုးစိတ်ချင်းနီးစပ်သည်။ အလယ်ပိုင်း အာရှဒေသတွင် ကြက်သွန်နီအရိုင်းများ ပေါက်ရောက်သည်။ ကြက်သွန်နီကလေး ကို သီးသန့်မျိုးစိတ် အဖြစ် သတ်မှတ်လေ့ ရှိသည်။
.jpg){kind=link}