Multimedia w Wikimedia Commons Gundia zwyczajna[5], dawniej: gundia[6] (Ctenodactylus gundi) – endemiczny gatunek gryzonia z rodziny gundiowatych rozpowszechniony wyłącznie w północnej i północno-wschodniej Afryce[7][4]. Zwierzęta te wiodą dzienny tryb życia w małych stadach liczących do 11 dorosłych osobników. Zamieszkują tereny półpustynne i skaliste zbocza gór porośnięte rzadką roślinnością, na których szukają naturalnych kryjówek. Gundie zwyczajne są roślinożercami. Pożywienie stanowi zróżnicowany pokarm roślinny.
Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał szwedzki przyrodnik Göran Rothman w 1776, zaliczając go do rodzaju Mus. Zwierzęta te napotkał w 1774 roku 80 km na południe od Trypolisu. Opis gundii zwyczajnej, ujęty w liście Rothmana do Sir Wargentina ze Sztokholmu[3], opublikował August Ludwig von Schlözer w wydanym w Getyndze August Ludwig Schlözer's Briefwechsel. Meist historischen und politischen inhalts. W spisie treści tej pracy nazwisko zostało zniekształcone do formy Rothmann[2] i również taki skrót oznaczenia przyrodnika używany bywa w oznaczeniach taksonomicznych[7]. Kolejny opis tego gryzonia, oznaczanego jako Ctenodactylus massonii, opublikował w 1830 John Edward Gray[3][8]. Pod koniec XX w. naukowcy analizowali fakt, że ukształtowanie czaszki wykazuje połączenie cech charakterystycznych dla jeżozwierzokształtne (Hystricognathi) (umięśnienie szczęki) i Sciuromorpha (budowa szczęki). Opublikowane w 2002 wyniki badań filogenetycznych z wykorzystaniem mitochondrialnego genu cytochromu b nie potwierdziły bliskiego powinowactwa między Ctenodactylidae a Hystricognathi[3].
Nazwa rodzajowa Ctenodactylus stanowi połączenie greckich słów – „kteís” lub „ktenós” (= grzebień) i „dáktylos” (= palec). Epitet gatunkowy gundi pochodzi z języka arabskiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza „opiekun”[3].
We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej dla określenia gatunku używana była nazwa zwyczajowa gundia[6]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano oznaczenie gundia zwyczajna, rezerwując nazwę gundia dla rodzaju Ctenodactylus[5].
Garnitur chromosomowy gundii zwyczajnej tworzy 20 par (2n=40) chromosomów[9].
Gundia zwyczajna należy do gryzoni o średniej wielkości. Z wyglądu przypomina chomika[6] lub kawię domową (świnkę morską), jednak ma krótki[9] (1–2 cm)[6], owłosiony ogon[9]. Tułów wraz z głową zwierzęcia osiąga 16–20 cm długości[6]. Głowa jest spłaszczona, szeroka, a uszy krótkie. Ciało gundii zwyczajnej pokryte jest miękkim, gęstym futrem. Ubarwienie w części grzbietowej brązowawe z matowoszarym podszerstkiem. Na części brzusznej sierść jest wybarwiona na kolor płowożółty lub szaro-żółty. Wibryssy długie, czarne[9]. Uszy są małe[6], owalne, spłaszczone, wybarwione na czarno. Od strony wewnętrznej obrzeże ucha pokryte jest gęstym pasem biało-szarej sierści. Nos gundii zwyczajnej jest czarny, nieowłosiony[9]. Oczy stosunkowo duże[3]. Obie pary kończyn są krótkie, każda z nich jest zakończona czterema palcami uzbrojonymi w pazury[9], wokół których wyrastają sztywne włosy[10].
Dane morfologiczneGundie zwyczajne wiodą dzienny tryb życia[6] żyjąc w małych stadach liczących do 11 dorosłych osobników. Kolonia składa się zwykle z jednego [9] lub dwóch samców[3] i kilku samic oraz ich młodych. Zaniepokojona gundia zwyczajna wydaje alarmowy gwizd[9], gdy jednak zostanie zaskoczona, nieruchomieje i sprawia wrażenie martwej[6]. Gundie zwyczajne potrafią komunikować się między sobą za pomocą dość szerokiej gamy dźwięków. Rozróżnia się 11 rodzajów sygnałów, wśród których występują: alarmowe, godowe i służące komunikacji między rodzicami, a małymi[3].
Gundie zwyczajne z badanej przez naukowców populacji przeznaczały 33% swojego czasu dziennej (przyjmowanej jako 12 godzin) aktywności na wylegiwanie się w nasłonecznionym miejscu. 29,1% dnia zajmował odpoczynek, 9,9% żerowanie, 8,2% zaloty, różne zachowania komfortowe 1,4%, a kopanie w ziemi, wspinanie się na skały i komunikacja dźwiękowa pochłaniały 14,5% czasu[3].
Okres godowy u gundii zwyczajnych trwa między wrześniem, a styczniem. Ruja trwa 21–34 dni (średnio 28,7 dnia). W badanych stadach na świat przychodziło od 1 do 3 młodych (najczęściej dwoje). Małe gundie zwyczajne początkowo ssą mleko z bocznych sutków (usytuowanych przy pachach), a gdy podrosną, korzystają także z drugiej pary sutków, która zlokalizowana jest u nasady szyi, na wysokości obojczyków. Młode rodzą się w nocy, w ukryciu, a w dzień są już wynoszone na słońce. Są zależne od mleka matki tylko przez kilka dni po porodzie, ale jeśli samica pozwoli, to piją je do osiągnięcia około 6 tygodni. Malce rodzą się z wykształtowanymi siekaczami, więc przy piciu mleka podgryzają futro matki. Masa ciała dwóch małych gundii zwyczajnych schwytanych przez badaczy w marcu (ich wiek oszacowano na 5 tygodni) była na poziomie 65 i 88 g. Młode osiągają dojrzałość płciową między 9–12 miesiącem życia[11].
Gundia zwyczajna występuje endemicznie w północnej Afryce, od zachodniej części Libii po wschodnie krańce Maroka. W Libii zamieszkują stoki gór Jafran i Nafusa. W Tunezji w górach na południe od linii An-Nafida–Al-Kasrajn, gór Matmata, hamady Dahar, po stoki okalające równinę Dżafara. W Algierii Atlas Saharyjski od Dżibal al-Kusur po góry Dżibal an-Namamisza. W Maroku zasiedla Atlas Wysoki od Wadi Dadis po górne dorzecza Wadi Malwijja w Atlasie Średnim[9].
Gundia zwyczajna jest roślinożercą. Na pożywienie wybierane są bardzo zróżnicowane rośliny. W skład diety członków populacji mieszkającej na terenie algierskiego masywu Dżabal al-Auras wchodzi: Anabasis articulata, Artemisia herba-alba, Asparagus acutifolius, traganek Astragalus armatus, saksauł Haloxylon articulata, kolcowój Lycium afrum, sumak Rhus triparititus oraz trawy. Natomiast gundie zwyczajne zamieszkujące siedlisko oddalone o 10 km wybierały wilczomlecze Euphorbia nicaeensis, jasnoty, szakłaki Rhamnus alaternus i R. lycioides oraz trawy[9].
Na gundiach zwyczajnych pasożytują należące do rodziny świdrowców pierwotniaki Leishmania tropica, L. major[12] oraz L. killicki[10].
Gundia zwyczajna zamieszkuje półpustynne (suma rocznych opadów 100-400 mm), skaliste zbocza gór porośnięte rzadką roślinnością, na których szuka naturalnych kryjówek. Chętnie znajduje schronienie w naturalnych jaskiniach lub w obrębie budowli wzniesionych przez człowieka: wśród stosów kamieni na polach lub przy przydrożnych murach oporowych. Podczas migracji gundii zwyczajnych można napotkać pojedyncze zwierzęta w odległości rzędu 10 km od ich naturalnego siedliska[9].
Gundia zwyczajna, dawniej: gundia (Ctenodactylus gundi) – endemiczny gatunek gryzonia z rodziny gundiowatych rozpowszechniony wyłącznie w północnej i północno-wschodniej Afryce. Zwierzęta te wiodą dzienny tryb życia w małych stadach liczących do 11 dorosłych osobników. Zamieszkują tereny półpustynne i skaliste zbocza gór porośnięte rzadką roślinnością, na których szukają naturalnych kryjówek. Gundie zwyczajne są roślinożercami. Pożywienie stanowi zróżnicowany pokarm roślinny.
