تفاح حرجي

Dzëkô jabłónka abò eltka (Malus sylvestris) – to je drzéwiã z rodzëznë różowatëch (Rosaceae). Òna rosce m. jin. na Kaszëbach.

Bùtnowé lënczi

[1]

Molla e egër takohet si dru jo i lartë ose si shkurre. Degët i ka plot me gjemba. Bën pjesë në familjen e trëndafiloreve. Gjethet i ka vezake, të zgjeruara dhe pa push. Lulet që çelin në prill- maj janë të bardha dhe anash ngjyrë trëndafili. Fruta e saj është e rrumbullakët, e vogël, me shije të thartë. Gjendet rrallë nëpër pyje e buzë arash. Shërben në shkallë të gjerë si nënshartesë për të shartuar mbi të mollë të buta. Në mjekësinë popullore përdoren frutat e mollës së egër, të cilat mblidhen pasi piqen dhe marrin ngjyrë verdhuke. Ato vihen një nga një me dorë, pa i dëmtuar, në mënyrë që të ruhen për një kohë sa më të gjatë. Ruhen në kashtë. Përdoren edhe lëvoret e degëve. Frutat e mollës së egër, përmbajnë acide organike, por me shumicë kanë acid malik. Mollët e egra kanë veti rrudhëse. Ato përdoren me efekt në rastet e diarresë, si dhe kundër acarimeve të grykës e faringut, me anë gargarash (shpëlarje e gojës). Edhe lëvorja e degëve ka veti rrudhëse dhe përdoret me rezultate të mira kundër etheve. Rezultate shumë të mira mollët e tharta kanë dhënë kundër sëmundjes së sheqerit.

Wylde apel taksonomy Klasse: Spermatopsida (Siedplanten) Skift: Deksieddigen Famylje: Rosaceae (Roazefamylje) soarte Malus sylvestris

De wylde apel (Malus sylvestris = apel út it bosk) is in plant út de roazefamylje (Rosaceae). De soarte komt foar yn Jeropa en Súdwest-Aazje yn hagen en strewiel. It is in lytse beam of strûk, dy't tsien meter heech wurde kin, mar meast is stik lytser bliuwt. Fan de wylde apel stamje de kweekte rassen ôf: Malus domesticus. Somtiden wurdt de stamme noch as ûnderstamme brûkt dêr't nijmoadrige rassen op inte wurde, mar faker wurde stadiger groeiende ûnderstammen brûkt. Wylde apels wurde ek wol as als sierstrûk kweekt.

Skaaimerken

De wylde apel hat in tichte, lege en koepelfoarmige kroan mei tichte, kringeljende tûken. De bast is griiseftich brún of donkerbrún. Faak is de bast barsten yn rjochthoekige stikjes. De twigen binne ribbelich en faak toarnich. De boppekant is donkerpears en de ûnderkant is bleekbrún. Der sitte lytse knoppen op fan 4-5 mm. Dizze binne donkerpears en bedutsen mei lytse hierkes.

De wylde appel hat aaifoarmige blêden mei in ôfrûne of kilige foet. De spitske blêden binne kartele of skerptakkich. It blêd is sa'n 5 x 3 sm grut. De blêdstâle is mei groeven en ticht behierre. Het blêd is oan de boppekant heldergrien en oan de ûnderkant bleek en dûnzich.

De wylde appel hat lytse blommen mei fiif wite kroanblêdsjes dy't út in rôzens skine. Der binne in soad giele moalstêfkes. De bloeiwijze is in skermfoarmige string en sit oan de útein fan de koarte lotten.

De frucht (de apel) is bolfoarmich en grienich-giel mei wite spikkels. Somtiids binne se in bytsje read. De top en basis binne wat yndûke. Wylde apels binne soer, mar wol lekker.

Gebrûk

De Wylde Apel wurdt foar de sier brûkt, mar ek foar it hout. It readbrune hout is hurd en taai. It hat in fine fezel en wurdt brûkt foar snijwurk en eartiids yn de weinmakkerij en foar houten skroeven.

• 
• Wylde apelbeamkes

• Blomkes

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory fan Wikimedia Commons.

Źiwa jabłušcyna (Malus sylvestris) jo bom ze swójźby rožowych rostlinow (Rosaceae).

Wopis

Źiwa jabłušcyna jo bom, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót 8 až do 10 m.

Gałuzy se cesto w śernju kóńce.

Łopjena

Łopjena su kulojte až jajojte, fajn zubate, na dolnem boku jano na nerwach kósmate a dośěgnu dłujkosć wót 3 až do 5 cm.

Kwiśonki

Kwiśo wót apryla až do maja. Kwiśonki su pěślicbne a dośěgnu šyrokosć wót 3 až do 4 cm a stoje w małokwiśonkowych granach. Kronowe łopjenka su na górnem boku běłe, na dolnem boku cerwjenje pśeběžane. Stameny su žołte.

Płody su małke, drjewjane a twarde.

Stojnišćo

Rosće we ługowych lěsach a žywych płotach.

Rozšyrjenje

Rostlina je w pśisamem cełej Europje rozšyrjona.

Wužywanje

Žrědła

• Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, bok 440
• Spohn, Aichele, Golte-Bechtle, Spohn: Was blüht denn da? Kosmos Naturführer (2008), ISBN 978-3-440-11379-0, bok 412
• Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
• Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
• Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
• Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)

Η Μηλέα η δασική (λατ. Malus sylvestris) ή ευρωπαϊκό ξινόμηλο είναι είδος οπωροφόρου δένδρου που ανήκει στο γένος των μηλοειδών (Malus) που σήμερα υπάγεται στην κόκκινη λίστα των φυτών σε ανεπάρκεια. Αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη και τον Πλίνιο.

Από μελέτες που έγιναν, η μηλιά (Malus domestica) θεωρείται ότι είναι υβριδογενούς καταγωγής και ότι έχει προκύψει από διασταυρώσεις μερικών ευρωπαϊκών και ασιατικών ειδών άγριας μηλιάς.^[1]

Περιγραφή

Είναι ως επί το πλείστον ψηλοί θάμνοι από 3 μέχρι 5 μέτρα αλλά απαντώνται και δέντρα που φτάνουν τα δέκα μέτρα. Έχουν κόμη συμπαγή και φλοιό φαιόχρωμο που φέρει αγκάθια. Τα φύλλα του είδους κυμαίνονται από 4 μέχρι 8 εκατοστά, είναι οδοντωτά, έχουν ωοειδές σχήμα και η επιφάνειά τους είναι λεία ή καλυμμένη με χνούδι. Ανθοφορεί Απρίλιο με Μάιο και τα άνθη του έχουν χρώμα άσπρο μέχρι ανοιχτό ροζ. Η μηλέα η δασική, ή αγριομηλιά είναι μελιτοφόρο φυτό. Φέρει καρπούς σφαιρικού σχήματος, διαμέτρου 2-4 εκατοστών με ξινόπικρη γεύση.

Γεωγραφική κατανομή

Το είδος εξαπλώνεται από την κεντρική μέχρι την ανατολική Ευρώπη. Αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες. Στην περιοχή των Άλπεων απαντά σε υψόμετρο μέχρι και 1100 μέτρων. Φύεται μεμονωμένα σε αργιλλώδη ή πετρώδη εδάφη, πλούσια σε θρεπτικά συστατικά.

Παραπομπές