Daimo (Dama dama) esas meza dimensiono para-hufajo ruminanta, di cervo familio.
Ulo havas bruna pelo kun blanka makuli qua esas plu forta dum somero. Lia osto-korni esas larja e shovelo-formo.
Lo Dam (Dama dama) es un mamifèr artiodactil romiaire de la familha dels cervids, lo mascle pòrta de grandas banas planas e palmadas.
Lo dam es un animal de talha mejana. Los mascles mesuran 140-160 cm de longor, 80-95 cm de nautor al garròt e lors peses varian de 40 a 85 kg (60 kg en mejana). Las femes son mai pichonas e mai leugièras. Mesuran 100-120 cm de longor, 70 a 80 cm de nautor al garròt per un pes de 25 a 45 kg (35 kg en mejana).
Son pel es abitualament rossenc, amb de tacas blancas en estiu, bruna en ivèrn, mas pòt anar de blanc al gaireben negre. Lo culat es blanc limitat par de linhas negras exterioras. La coa se mòu de contunh. Existís tanben de dams totes negres, es en fach de cases de melanisme per qualques animals, que caracteriza un cambi de color del pel virant al tot negre. I a tanben de dams blancs, que son de cases de leucistisme o d'albinisme.
Sol lo mascle pòrta de banas planas palmadas, que cason cada an en abril/mai; lor pes pòt capitar 7 kg.
A l'estat salvatge, lo mascle viu en pichons grops separats. Mascles e femes se jònhon pel bram que se fa fin d'octòbre començament de novembre. Lo son donat alara pel dam es coma un rangòl gutural, semblant a aquel del cèrvi, mas fòrça mens fòrt.
L'ausida e l'odorat del dam son completats per una vista diurna excepcionala, la vista nocturna èssent mendra. Se pòt determinar l'edat d'un dam per l'usura dels caissals.
Lèstes e subtes en cas de dangièr, los dams pòdon corrir fins a 48 km/h[1] sus de cortas distàncias (essent naturalament mens musclats que lors cosins cabròls e cèrvis, son mens rapids). Los dams pòdon tanben far de sauts fins a 1,75 mètres de naut e fins a 5 mètres de long. En captivitat, cal montar una clausura d'al mens de 2 mètres.
Lo dam es subretot erbivòr; se noirrís d'èrbas, de brots, de fuèlhas, d'aglans, de castanhas mas tanben de fruches, de baias e borrons. L'ivèrn, manja d'èdra, de romecs, de vescs, de ruscas, de genèsts e de bauca seca (fen).
Los mascles son solitaris e jònhen de femes qu’al moment qu'aquelas son de gèst que se fa en octòbre novembre. Entre eles se combaton per las prene. Enseguida, lo mascle se causit un territòri que termina amb son urina, e en fretant los arbres mejans las seunas ramuras, dona de brams raucs per apelar las femes. La gestacion de la dama es de 8 meses. Un cervon naís, a vegadas dos, al mes de junh/julhet. Las banas dels mascles capitan lor mai grand desvelopament en setembre e cason en mai.
Lo dam pòt viure fins a 25 ans en captivitat, mas dins los climas del nòrd de l'Euròpa, sa durada de vida mejana es de 16 ans.
Los dams son originaris de l’èst del Bacin Mediterranèu de l'Orient Mejan fins a l'Itàlia, mas foguèron implantats dempuèi l’Antiquitat per tot l'entorn mediterranèu e globalament dins tota l'Euròpa.
Coma pel cèrvi Sica, en Euròpa, l'essencial de las populacions salvatges actualas se trapan en Euròpa centrala e resulta d'implantacion de l'Edat Mejana. D'escapats de las clausuras e dels pargues fondèron de populacions selvancas, modèstas perque recentas. Per exemple en França, segon lo malhum francés « Ongulats salvatges », en 2007, 25 populacions de dams foguèron comptadas[2].
Lo biotòp classic dels dams es la selva plantada clar de fulhats, las pradas e las regions arboscassidas que viu en ardada capitada per una vielha feme.
Una espècia vesina lo dam Persan (Dama mesopotamica), un pauc mai grossa, s’isolèt dins las selvas de Orient Mejan al sud d’Iran e en Iraq.
A l'Edat Mejana, los dams constituiguèron una font importanta de vianda per las populacions paleoliticas del Kebarian (17 000 - 10 000 AbC.) alara qu’al Natofian (Epipaleolitic) avián ja fòrça mermat.
La cervèla del dam foguèt, un temps, jol vam de Francesco Redi, mètge italian del sègle XVII, un plat dels melhors dins qualques còrts italianas[3].
De produches coma las bòtes, los gants, los capèls, las vèstas e mai vestits son fach de cuèr de dam. Se sona tanben dam un biais de cuèr, venent pas obligatòriament d'aquel animal.
Lo Dam (Dama dama) es un mamifèr artiodactil romiaire de la familha dels cervids, lo mascle pòrta de grandas banas planas e palmadas.
Dama dama ye una especie de mamifero de l'orden artiodactyla y familia cervidae propia d'os países d'a Mediterrania Oriental y Orient Meyo y introdueita en os países d'a Mediterrania Occidental y amplas partz d'Europa.
Fue introdueito en l'antiguedat en a Peninsula Iberica, pero seguntes Woertensen (2000) s'extinguió d'Aragón entre os sieglos XIV y XVII. Entre os sieglos XVIII y XIX bi ha citas dudosas d'esta especie en Zamora, Vall de Boí, Vallvidrera, Passanant, Abella de la Conca, Sant Serni, Espot, Gausac, Les, Les Bordes y Vielha, que en muitos casos podrían corresponder a Cervus elaphus, Capreolus capreolus u Sarrios.
A primerías d'o sieglo XX os zaguers puntos d'a peninsula on yera present yera os Monts de Toledo y a Cáceres. Lo tornoron a reintroducir en Aragón en l'anyo 1959 en l'aria de Moncayo cerca de Tarazona; en l'anyo 1961 lo reintroducioron en a Defesa de Moncayo y en a Val d'Echo. A fins d'o sieglo XX lo han introdueito en uns quantos cotos privatos de caza en Aragón. A man d'Aragón se troba tamién en l'Alta Garona, en o Pallars, l'Alto Urchel, a Cerdanya y Navarra.
Dama dama ye una especie de mamifero de l'orden artiodactyla y familia cervidae propia d'os países d'a Mediterrania Oriental y Orient Meyo y introdueita en os países d'a Mediterrania Occidental y amplas partz d'Europa.
Fue introdueito en l'antiguedat en a Peninsula Iberica, pero seguntes Woertensen (2000) s'extinguió d'Aragón entre os sieglos XIV y XVII. Entre os sieglos XVIII y XIX bi ha citas dudosas d'esta especie en Zamora, Vall de Boí, Vallvidrera, Passanant, Abella de la Conca, Sant Serni, Espot, Gausac, Les, Les Bordes y Vielha, que en muitos casos podrían corresponder a Cervus elaphus, Capreolus capreolus u Sarrios.
A primerías d'o sieglo XX os zaguers puntos d'a peninsula on yera present yera os Monts de Toledo y a Cáceres. Lo tornoron a reintroducir en Aragón en l'anyo 1959 en l'aria de Moncayo cerca de Tarazona; en l'anyo 1961 lo reintroducioron en a Defesa de Moncayo y en a Val d'Echo. A fins d'o sieglo XX lo han introdueito en uns quantos cotos privatos de caza en Aragón. A man d'Aragón se troba tamién en l'Alta Garona, en o Pallars, l'Alto Urchel, a Cerdanya y Navarra.
Li din, c' est on ptit ciervidî, avou on poyaedje tot mayté, ki provént des Payis del Mîtrinne Mer.
No d' l' indje e sincieus latén : Dama dama
On ndè trouve dins les parks et les djårdéns zolodjikes, minme dins les tchesteas. S' i s' såvèt, i polnut sorviker dins les bwès. End a insi dipus d' 6000 e l' Almagne. [1] End aveut tenawete ossu el Walonreye. [2], kécfeye schapés do dominne di Ciergnon.
Li din a stî adoré pa mo des peupes di l' Antikité.
Hårdêye difoûtrinne Videyo avou temonaedje d' apiçaedje d' on din ridivnou såvadje el Walonreye
Li din, c' est on ptit ciervidî, avou on poyaedje tot mayté, ki provént des Payis del Mîtrinne Mer.
No d' l' indje e sincieus latén : Dama dama
On ndè trouve dins les parks et les djårdéns zolodjikes, minme dins les tchesteas. S' i s' såvèt, i polnut sorviker dins les bwès. End a insi dipus d' 6000 e l' Almagne. End aveut tenawete ossu el Walonreye. , kécfeye schapés do dominne di Ciergnon.
Dreri lopatar –(lat. Dama dama)[1] është një kafshë e egër e lejuar për gjueti. Dreri i rëndomtë jetonë në disa vende të botës si në trevat shqiptar. Hapësira e sipërfaqës së planetit ku mund të haset ky lloj dreri është paraqitur në hartën e më poshtme.
Dreri lopatar –(lat. Dama dama) është një kafshë e egër e lejuar për gjueti. Dreri i rëndomtë jetonë në disa vende të botës si në trevat shqiptar. Hapësira e sipërfaqës së planetit ku mund të haset ky lloj dreri është paraqitur në hartën e më poshtme.
Lu dàinu è nu mammìfiru di lu gèniri Dama dama.
Stu ruminanti è sìmuli a lu cervu, diffusu speci ntê riggiuni miditirrànii, cu manteddu griciu scuru n mmernu e russu madignu macchittatu di jancu n estati.
La sò peddi è usata pi cunfizziunari àbbiti, guanti, scarpi o p'allustrari cristalli, oggetti d’argentu, ecc.
Το Πλατώνι είναι μηρυκαστικό θηλαστικό της οικογένειας των ελαφίδων. Η επιστημονική του ονομασία είναι Dama dama περιλαμβάνει δύο υποείδη.
Το πλατώνι ανήκει στο Ντάμα (Dama), που ανήκει στην οικογένεια Ελαφίδες (Cervidae), του οποίου του γένους αποτελεί μονοτυπικό είδος. Μερικοί ταξινομητές κατατάσσουν το σπάνιο πλατώνι της Μεσοποταμίας (D. d. mesopotamica) ως υποείδος, ενώ κάποιοι ισχυρίζονται πως είναι ξεχωριστό είδος (D. mesopotamica).
Αυτό το συνηθισμένο είδος είναι ιθαγενές στη δυτική Ευρασία, αλλά έχει εισαχθεί στη Βόρεια Αμερική, στο Περού, στην Παταγονία, στη Νότια Αφρική, στην Μπιόκο βορειοδυτική Αφρική, στα νησιά Σάο Τόμε, Μαδαγασκάρη, Μαυρίκιος, Μαγιότ, Ρεϊνιόν, Σεϋχέλλες, Κομόρες, Πράσινο Ακρωτήριο και Φόκλαντ, στην Αυστραλία, στην Τασμανία και στην Νέα Ζηλανδία. Στην Ελλάδα σε άγρια μορφή ζει μόνο στην Ρόδο, ενώ έχει εισαχθεί και στην Λήμνο.
(σημ: με έντονα γράμματα τα υποείδη που απαντούν στον ελλαδικό χώρο)
Το πλατώνι είναι ένα μεσαίου μεγέθους ελάφι. Την εποχή (και κυρίως στην μέση) του χειμώνα η ράχη του ζώου, ο λαιμός και τα αυτιά του έχουν χρώμα σκούρο γκρι μέχρι γκριζοκάστανο. Το τρίχωμα στα κάτω μέρη και στο εσωτερικό της γάμπας είναι γκρίζο προς το κόκκινο. Χαρακτηριστικές είναι οι άσπρες βούλες που είναι διάσπαρτες κυρίως στο πάνω μέρος (ράχη, πλάτη και καπούλια) του σώματός τους, που χρησιμεύουν κυρίως για το καμουφλάζ των ζώων. Έχει σχετικά μεγάλα και λεπτά πόδια με μάλλον κοντό κεφάλι, προεξέχοντα λάρυγκα και χοντρό αυχένα (σβέρκο). Τα αρσενικά ξεχωρίζουν από τη μεγάλη λειτουργική ακροποσθία, με την χαρακτηριστικά προεξέχουσα τούφα που καλύπτει τους γεννητικούς αδένες[2].
Τα κέρατα που υπάρχουν μόνο στα αρσενικά είναι στρογγυλά στις ρίζες, ανοίγουν και πλαταίνουν πιο πάνω και καταλήγουν σχηματίζοντας χαρακτηριστικές μύτες. Μετά από μία πορεία κάθετη προς την βάση ανεβαίνουν και λυγίζουν προς τα πίσω. Είναι χαρακτηριστικά και διαφέρουν από τα κέρατα όλων των άλλων ελαφιών, επειδή είναι παλαμοειδή. Σχεδόν πάντα είναι διαφορετικά, ανάλογα με την ηλικία του ζώου, και ως προς την ιδιαιτερότητα και ως προς την συμμετρία τους. Τα κέρατα του πλατονιού, πέφτουν κάθε χρόνο τον Μάιο και ξαναφυτρώνουν σιγά-σιγά και είναι πλήρως ανεπτυγμένα τον Σεπτέμβριο. Για κάθε χρόνο ηλικίας του ελαφιού, προστίθεται στα καινούργια κέρατα και μία μύτη στο πλατύκερο τμήμα.
Τα ώριμα αρσενικά ζουν συχνά μόνα τους ή το πολύ με παρέα 3-4 ζώων. Όσο μεγαλώνουν τους αρέσει περισσότερο η μοναξιά. Τα μικρά αρσενικά μαζί με τα θηλυκά και τα νεογέννητα μένουν ενωμένα σε κοπάδια. Γύρω στον Οκτώβριο εμφανίζονται τα ώριμα αρσενικά στο κοπάδι διώχνοντας τα νεαρά αρσενικά, τα οποία όμως δεν απομακρύνονται σε μεγάλες αποστάσεις αλλά τριγυρνούν γύρω από το κοπάδι των θηλυκών[2].
Η διέγερση των αρσενικών που ακολουθεί αυτήν την εποχή, που είναι η αναπαραγωγική περίοδος, είναι πολύ μεγάλη. Συχνά παλεύουν μεταξύ τους για ώρες, για την κατάκτηση των θηλυκών και την απασχόλησή τους αυτή εκμεταλλεύονται τα μικρά διωχθέντα αρσενικά. Την εποχή αυτή τα αρσενικά γίνονται πολύ απρόσεχτα και μένουν πολλές φορές εκτεθειμένα στους ευτυχώς λίγους, ασυνείδητους λαθροθήρες. Η εγκυμοσύνη των θηλυκών κρατάει οκτώ μήνες οπότε γεννούν γύρω στον Ιούλιο ένα με δύο μικρά[2].
Το Πλατώνι είναι μηρυκαστικό θηλαστικό της οικογένειας των ελαφίδων. Η επιστημονική του ονομασία είναι Dama dama περιλαμβάνει δύο υποείδη.
Бжьо (лат-бз.: Dama dama, ур-бз.: Лань) — къэкlыгъэшх псэушъхьа, шэрыпl, щыхь лъэпкъым ящыщу. Адрейхэм нэхъ зэрамыхьчыр бжъакъуэ бгъуэшхуэхэмрэ фэ уэгумрэ.
Бжьор мэзбджэным нэхърэ нэхъ иныфlу щытщ, ауэ шъыхьым нэхърэ нэхъ цlыкlу икlи нэхъ псынкlэ. Еуропэм щыпсохэм я кlыфэм икlыхьагъыр см. 130 - 175 мэхъу, кlапэ см. 20 хъууэ пыту, илъэгагъыр см. 80 - 105 мэхъур, хьалъагъыр кг. 65 - 110 хъухэм, кг. 45 - 70 бзыхэм. Месопотамым щыщ бжъо хъухэр (Dama mesopotamica) ялъэгагъымкlэ метритlым носхэр. Бжъом иаплъэпкъыр нэхъ лыпцlу щыт шъыхьым ем нэхърэ, ипшъэмрэ илъакъуэхэмри нэхъ кlэкlыу щыту. Месопотам бжъом хуэмыду ибжъакъуэхэр белышъхьам ехьчу къытекlэфыну.
Ифэр гъэ екlуэкlым елъытауэ зэрехъуэкlыр. Гъэмахуэм кlыбышъхьамрэ кlапэмрэ плъыжь-гъуабджу щыт, хужь хэпхъауэ; ныбафэ лъэныкъуэмрэ лакъуэхэмрэ нэхъ нэху щытхэ. Шlымахуэм шъхьар, пшъэр, тхьакlумэхэр джоуэ гъуабджэ-кlыф мэхъухэр, кlыбыр, ибгъухэр фlыцlэм носыр, ныбафэмрэ лъакъуэхэмрэ псыфэ мэхъу. Куэду иэ фlыцlабзэху иэ хужьыбзэуи къохъухэр.
Пэсырей лъэхъэнэхэм финикийхэмрэ абыхэм яуж иту римхэмрэ Ишъхъэрэ Африкэмрэ, Азиэ Цlыкlумрэ ирачурэ хы курытым бгъэдэлъ еуропэ къэралхэм ирачэт (Алыджым, Урымым, Эспаниэм). Лъэхъэнэ курытхэм бжъор Инджылызым ирачэ, абы пэмыкlыу Даниэм ирачэри абы икlыу Еуропэ Курытым носыр. Яужкlэ ирачэ Ишъхъэрэ Америкэм, Аустралиэм, Зелэнд Кlэм, Ипшъэ Африкэм, Японым, абыхэм шъхьахуиту иджыпсту щопсоу.
Бжъом ипсэукlэмкlэ шъыхьым ехьч, ауэ абы хуэду псэупlэ къыхэхынымкlэ зэхэдз ишъкъым, нэхъыбу здыхэсхэр уэздыгъей мэзхэм иэ мэзкъуийхэм. Икlи шъыхьым хуэду гумаху, сакъу щыткъым ауэ ипсынкlагъымрэ, джэнагъымрэкlэ къыкlэрыхукъым. Бжъор ишхыным къэкlыгъэ фlэкlа хэткъым: удз, жыг тхьампэ. Зэзэмызэкlэ пхъафэр къыкlэратхъурэ яшхыр, ауэ шъыхьхэм хуэду жыгхэм зэран яхуэхъухэкъым. Щызэпыхьахэр фокIадэм къыщыкlэдзауэ щакIуэгъуэм нэгъунэ. Абы щыгъуэм бжъохъухэр ину гоун кlадзэ, бзыхэр ираджу, я шlыпlэхэм пlалъэ яlар ягъэлъагъу. Хъу нэхъ къэрууфlэхэм я пlалъэр зэрагъэлъагъуэр шlыр мыкууэ кыратlыкlыу, игъуалъхьу, абы илъу гоун, бзыхэр ираджу. Бзыхэм гуп цlыкlурэ заlыгъхэ, хъу нэхъ къэрыуфlэхэм я шlыпlэхэм лъыхъу. Шъыхьыхъухэм ялъытауэ бжъом зы гупышху зэхихуэхэкъы бзыхэр, яужкlэ ежьэжьхэми зэран яхуэмыхъу еутlыпщхэ.
Мэкъуауэгъуэм икум къыщыкlэдзауэ бадзэуэгъуэм икlэм нэс, тхьамахуэ 32 псэфа нэуж бзыхэр гупым яхэкlыурэ чыр къалъху, зы макlыу тlу къилъху мэхъу. Мэзиплl хуэдизкlэ бжъо чырыр быдзычэм кlофыр. Щызэфlэувэхэр илъэситl илъэсищым идежь. Къагъэшъыр илъэс 30 хуэдиз.
Къалъхуагъакlэхэр куэду бажьэм, мэзкхъуэхэм, къуалэхэм ятокуадэхэ.
Бжьо (лат-бз.: Dama dama, ур-бз.: Лань) — къэкlыгъэшх псэушъхьа, шэрыпl, щыхь лъэпкъым ящыщу. Адрейхэм нэхъ зэрамыхьчыр бжъакъуэ бгъуэшхуэхэмрэ фэ уэгумрэ.
Елен лопатар (науч. Dama dama) — цицач од семејството на елените (Cervidae) домороден во Евроазија (вклучувајќи ја Македонија[2]), но потоа доведен во многу краишта како ЈАР, Фернандо По, Сао Томе, Мадагаскар, Маврициус, Мајот, Реинион, Сејшелите, Коморите, Мароко, Алжир, Тунис, Кипар, Зелениот ’Рт, Австралија, Нов Зеланд, Канада, САД, Фолкландските Острови и Перу.[3][4] Честопати за негов подвид се смета и пореткиот персиски елен лопатар, како D. d. mesopotamica),[5] додека пак други го сметаат за посебен вид (D. mesopotamica).[1]
Мажјаците се долги 140–160 см, високи 85–95 см и тешки 60–100 кг. Кошутите (женките) се долги 130–150 см, високи 75–85 см и тешки 30–50 кг. Најголемите мажјаци достигнуваат 190 см во должина и 150 кг во тежина.[6] Младенчињата се раѓаат напролет со големина од 30 см и тежина од околу 4,5 кг. Животниот век на еленот лопатар е 12–16 години.
Единките прилично се разликуваат по боја, при што постојат четири главни варијанти: обична, менилна (светлa) меланистична и леукистична.[7] Најсветли се белите, а потемни се обичните и менилните, додека пак меланистичните се многу темни, па дури и црни (лесно можат да се помешаат со дамчестиот елен).
Највеќето стада се состојат од обични единки, но неретко се среќаваат и менилни единки. Меланистичните единки се поретки, а белите пак најретки, освен новозеландските стада, кои имаат по многу меланистични единки.[8]
Само мажјаците имаат рогови, кои првите две години се шилести, а потоа го добиваат карактеристичниот лопатест облик. По исхрана се тревопасни и претпочитаат мешани шуми и отворени тревести предели. Во парната сезона, мажјаците се расејуваат, а женките се движат меѓу нив. Ова е посебно поведение кое не се јавува во остатокот од годината, кога единките настојуваат да бидат заедно во групи до 150 единки.
Ова е мошне брзи и агилни животни кои развиваат брзина до 48 км/ч[9] на кратки растојанија, но не се побрзи од многу нивни сродници како срната поради послабата мускулатура. Можат да скокнат 1,75 м во висина и 5 м во далечина.
Еленот лопатар е евроазиски вид[10] кој бил домороден во речиси цела европа за време на последниот меѓуледнички период. Во холоценот, живеалиштето му е ограничено на Блискиот Исток и можеби, делови од Средоземјето, додека на југоисток живеел персискиот елен лопатар кој е поголемо тело и рогови. Утврдено е дека во Левантот, еленот лопатар играл значајна улога во исхраната на луѓето за време на палеолитската кебарска култура (17 000–10 000 п.н.е.), како што се гледа од наодите во северен Израел, но нивниот број се намалил за време на епипалеолитската натуфска култура (10000–8500 п.н.е.), што можеби се должи на поголемата сушност и губитокот на шумските предели.
Во Македонија еленот лопатар е присутен како доведен вид.[11]. Неговата бројност флуктуира од година во година и од регион во регион. Најзастапен е во Источниот регион.[12] Еве ја бројната состојба во периодот од 2010 до 2014 г.[12]
|accessdate= (помош) Елен лопатар (науч. Dama dama) — цицач од семејството на елените (Cervidae) домороден во Евроазија (вклучувајќи ја Македонија), но потоа доведен во многу краишта како ЈАР, Фернандо По, Сао Томе, Мадагаскар, Маврициус, Мајот, Реинион, Сејшелите, Коморите, Мароко, Алжир, Тунис, Кипар, Зелениот ’Рт, Австралија, Нов Зеланд, Канада, САД, Фолкландските Острови и Перу. Честопати за негов подвид се смета и пореткиот персиски елен лопатар, како D. d. mesopotamica), додека пак други го сметаат за посебен вид (D. mesopotamica).
Хъуаз[1] кæнæ хъæуаз[1], дыгуронау гъæуанз[1] кæнæ рæубес[2], уозрек. ныхас. робес[2] (лат. Dama dama; уырыс. Лань) у, сагты бинонтæм чи хауы, ахæм цæрæгой.
Хъуаз кæнæ хъæуаз, дыгуронау гъæуанз кæнæ рæубес, уозрек. ныхас. робес (лат. Dama dama; уырыс. Лань) у, сагты бинонтæм чи хауы, ахæм цæрæгой.
