She billey 'sy ghenus Hevea eh billey rubbyr (Hevea brasiliensis). She oltey smoo scanshoil y ghenus bentyn rish tarmaynys, er coontey y sapp echey, lateks, bun-vun rubbyr najooragh. T'eh dooghyssagh da ard ny h-Amason.
Rish 5–6 bleeantyn d'eash, foddee ad çhaglym rubbyr assdaue. T'ad beamey ad er jeeraghan ny cuishlinyn lateks, as dowiney dy liooar dy varnaghey ad gyn lhiettal aase y villey. T'ad cur stiagh çhoob as ta'n lateks sheeley magh as stiagh ayns cruick.
T'eh gaase wheesh as 44m er yrjid. Ta cuishlinyn lateks gaase ayns caslagh jeshagh mygeayrt y chorp. Ta biljyn garey lhiettit er yrjid do nagh beagh ad jummal daa-ocseed charboan er aase, agh cur eh da jannoo lateks.ref name=eb>"Elastomer-The rubber tree", Encyclopaedia Britannica, 2008 Ta duillagyn tree-duillagagh noi-sleeanagh echey as cuishlinaght fedjagagh oc.[1] Ta roost rea dhone echey. Ta blaaghyn buighey gyn petyllyn echey, as soar geyre oc. She kishtey bleastagh eh y mess echey.[1]
She billey 'sy ghenus Hevea eh billey rubbyr (Hevea brasiliensis). She oltey smoo scanshoil y ghenus bentyn rish tarmaynys, er coontey y sapp echey, lateks, bun-vun rubbyr najooragh. T'eh dooghyssagh da ard ny h-Amason.
Hevea brasiliensis
L’arbre de cauchó, l’evea o l’evea del Brasil (Hevea brasiliensis) es una espècia d’arbres, du genre Hevea de la familha de las Euphorbiaceae. Se'n tira un latèx qu'es utilizat per èsser transformat en cauchó.
Dins son mitan natural en Amazonas, l’Hevea brasiliensis es un arbre podent aténher mai de 30 m de naut per una circonferéncia de 1 m. L’evea a una rsuca verd grisenca. Las fuèlhas son compausadas de tres foliòlas dispausadas al tèrme d’un petiòl. L’evea perd sas fuèlhas e tornan cada an. Se forman periodicament, per estatge al tèrme de las unitats de creissença. Las flors son pichonas, jauna clar e acampadas en grapas. Los fruchs son compausats d’una capsula de tres lòtjas contenent caduna una grana d'unes 2 cm, ovala, de color bruna decorada de tacas blanquinosas, aqueste fuch es dehiscent[1].
Lo teissit laticifèr
Lo teissit laticifèr se trapa dins totas las partidas de l’arbre, de las raïces a las fuèlhas, passant per la rusca del tronc, sèti de l’expleitacion de latèx per l’evea. o vaissèls laticifèrs se desvelopan en forrèls concentrics dins lo libèr (rusca tendra) que conten tanben los vaissèls conductors de la saba compausada, lo floèm. Los vaissèls laticifèrs s’anastomosan de biais a formar un malhum continú a l’interior de cada forrèl. Las cellulas que compausan los vaissèls laticifèrs sont vivantas e possedissons totes los organits (nuclèu, mitocondrias, plastas, etc) necessaris a lor foncionament.
Lo latèx
Lo latèx es diferent de la saba. Aquesta assegura la distribucion de l’aiga, de las sals mineralas o dels sucres alara que lo latèx es puslèu implicat dins los mecanismes naturals de defensa de l’arbre. Circula dins un malhum diferent de vaissèls: los canals laticifèrs. Coma la resina, goteja alara d'una ferrida de la planta e forma en secant una barrièra protectritz. Lo latèx pres per sagnada es lo citoplasme, es a dire lo contengut liquid, de las cellulas laticifèras.Es compausat d’une suspension de particulas de cauchó, mas tanben d’organits com los lutoïds. Mas, los nuclèus e s mitochondrias demoran ligadas a las parets de las cellulas, asseguran tanben lo renovèlament del latèx après culhida. Las particulas de cauchó representan 25 a 45 % del volum del latèx e 90 % de la matèria seca.
Aquesta espècia es subretot originària de la granda selva amazonica:
Après que l’explorator angles Henry Alexander Wickham capitèt a levar 74 000 granas d'evea brasilian al jardins botanics reial de Kew a Londres, los britanics podèeon realizar la lors plantacions d'eveas dins las lor colonias, coma d'en primièr, Ceilan. D'autres poténcias colonialas imitèron lo Reilame Unit dins aquesta dralha coma la França.
Sa cultura tanben s'espandiguèt dins totas las regions tropicalas, coma dins le Sud-Èst asiatic (Tailàndia, Malàisia, Indonesia, Vietnam, Índia, China, etc.), e tanben en Africa (Nigèria, Libèria, Cameron, Còsta d’Evòri). S'espandís sus unes 8,3 milions d’ectaras.
Lo latèx se pren per sagnadas sus la rusca del tronc de l’evea. Amb un cotèl especific, los sagnaires practican un pichon talh davalant sus la mitat o lo tèrç de la circonferéncia del tronc. La sagnada comença en general a unes 1,50 m de naut, quand los arbres atengan 50 cm de circonferéncia a 1 m de naut. A cada sagnada, la rusca es reviscolada en talhant una lamella prima d’unes 2 mm d’espessor, sus tota la prigondor de la rusca. Es pasmens important de tocar pas lo toucher le cambium (sisa generatritz de la fusta) qu'aquò provòca de crètas. Las sagnadas se debanan periodicament. Existís de sistèmas mai o mens intensius, anant de la sagnada dos jorns sus tres a la sagnada setmanala, la frequéncia mai correnta se fa cada dos jorns. Quand tota la rusca de costa expleitat es consomada, se passa al seguent. Aquò se en general 6 ans mai tars. Quand tota la rusca bassa es utilizada, se pòt practicar la sagnada nauta, punjanta. Aquesta, pasmens s'es mai delicata es fòrça productiva. Se pratica en quarts d'espiralas e pòt durar al mens 4 ans. Es alara possible de tornar a la sagnada bassa sus la rusca ja sagnada que mentretant s'èra regenerada. L’arbre pòt atal produire de latèx a partir de l’edat de 5 ans e pendent 30 ans environ. Pasmens, dins fòrça regions e subretot en Tailàndia, primièr país productor, la tendencia es d'ecortar los cicles, amb una expleitacion sus mens de 20 ans.
A la fin del periòde d’expleitacion, l’evea es tombat e un novèl es plantat. Los progrèsses de la recerca permeton de realizar de plantacions amb un material vegetal nòu de performança melhoras.
Lo latèx, sortissent del talh, raja dins lo gòt pendent unas oras. Puèi se tapa l’òsca per calhament del latèx e l'escorriment. La culhida se pòt far jos forma liquida just après la sagnada, o solida se se daissa calhar lo latèx dins lo gòt. En cas de culhida jos forma liquida, se pòt apondre un pauc d’amoniac per empachar la coagulacion precòça. Al contrari, lo procès de transformacion pòstculhida comença per l’apond d’un pauc d’acid (formic mai sovent) por far calhar lo latèx.
L’Asia es la region productritz màger de cauchó natural (95 % du total mondial). La produccion mondiala es estimada a 9,7 milions de tonas environ, que tres païses, Tailàndia, Indonesia e Malàisia, representan près dels tres quarts.
Es al Libèria que se trapa la plantacion d'eveas mai vasta del mond: 48000 ectaras, que sont la proprietat de Firestone, li gigant american del pneumatic vengut dempuèi 1988 una filiala del grop japonés Bridgestone.
Pels besonhs creissent de l'industria[2] (l'industria del pneumatic es responsabla a 70 % de la consomacion de cauchó dich natural), de vastas monoculturas de l'Hevea brasiliensis remplaçan sempre mai la sèlva tropicala[3],[4], e tanben dins de païses e sus de continents ont l'evea existissiá pas. La cultura industriala de l'evea aumentèt mai en Asia continentala del Sud e Sud-Oèst (mai de 2 milions d'ectaras de 2000 a 2010), çò qu'enduch de trebolums environamentals e socioeconomics, l'evea venent alara tanben una menaça suplementària per la biodiversitat[5],[6]. En una generacion (en 29 ans, de 1983 a 2012), la superfícia de plantacion passèt de 5,5 milions d'ectaras a 9,9 milions (57 % de la superfícia dedicada al palmièr d'òli), mas amb un taus qu'atenguèt 71 % en Asia del sud-èst en 2015. Coma per l'eucaliptus o l'òli de palma[7], la tendéncia s’accelèra: pendnet los ans 2000, l'industria del cauchó causèt la plantacion cada annada de près de 219 000 ectaras suplementaris d'eveas (mai del doble dels 108 000 ectaras/an de las 2 decenniás precedentas),[8].
Amb lo desvelopament de l'automobila individuala en China, fòrça expèrts crenhon que l'explosion de las culturas d'eveas contunha, amb d'efièch creissents sus la biodiversitat e las populacions autoctònas, comparables a aquelas de las culturas d'òlo de palma[9], subretot dins las zonas tropicalas del sud-èst asiatic (Indonesia, Malàisia, Laos, Cambòtja, Vietnam, sud-oèst de la China e Filipinas), al prejudici de la sèlva primària, de sa biodiversitat[10] e dels grands equilibris ecologics (d'airals protegits an ja estat sacrificats per de plantacions). Per exemple, la resèrva naturala Snol (Cambòtja) foguèt en 4 ans (de 2009 a 2013) cobèrta a mai de 70 % per 75 000 ectaras d'eveas emalgrat la preséncia de nombrosass espècias menaçadas (banteng, cerf d'Eldi e de monardss carnivòrs).
La demanda asiatica en cauchó encora grandiguèt[11] (de 3,5 %/an dins los années 2010-2015), e + 5,3 % al subjècte dels pneumatics. Un estudi prospectiu d'Eleanor Warren-Thomas estima que de 2015 a 2024, 4,3 nòus milions d’ectaras d'eveas riscan de remplaçar de la sèlva tropicala (la superfícia de cultura d'evea poiriá alara aténher 86 % sul periòde 2012-2024, çò que seriá catastrofic per la biodiversitat d'aquestas regions ja domatjada, per exemple pels gibons e d'autras espècias dependentas de la sèlva primària, que poiràn pas que desapareisser, mas tanben per fòrça espècias aviaras, de ratapenadas e escarabats (declin podent aténher 75 %). L'erosion dels sòls, l'aument de la pollucion et de la turbiditat de l'aiga aumentariá tanben[12]. Dins unes païses coma lo Vietnam, la cultura de l'evea ganha tanben lo gradient altitudinal, alara que la biodiversitat aviá sovent trobat refugi suls fòrts penjals e monts[13], e en condicion de monocultura, lo risc d'apareisson d'una malautiá capabla de decimar los eveas aumenta tanben. Globalament, los servicis ecosistemics provesits per la sèlva son tanben plan degradats[14].
Hevea brasiliensis
L’arbre de cauchó, l’evea o l’evea del Brasil (Hevea brasiliensis) es una espècia d’arbres, du genre Hevea de la familha de las Euphorbiaceae. Se'n tira un latèx qu'es utilizat per èsser transformat en cauchó.
Geveya (Hevea brasiliensis) — sutlamadoshlar oilasiga mansub kauchukli daraxt. Tabiiy kauchuk manbalaridan biri. Buyi 20—40 m, tanasining diametri 50 sm, bargi etl, murakkab. Gullari mayda, oqimtir-sargʻish, bir jinsli va bir uyli, ruvaksimon tupgul hosil qiladi. Mevasi kusakcha. Urugʻi qattiq pustli, kauchuk olish uchun G. poʻstlogʻi tilinadi, oqib chiqqan sutsimon shira (lateks) quyuqlashib, kauchukka aylanadi. Braziliya oʻrmonlarida G. yovvoyi holda oʻsadi. Malayya, Indoneziya, Shri Lanka va qisman Afrikaning tropik hududlarida hamda Jan. Amerikada ekiladi. 5—6 yoshidan 25—30 yoshgacha kauchuk beradi. G.ning gektaridan yiliga oʻrtacha 500 kg kauchuk yigʻiladi.
Geveya (Hevea brasiliensis) — sutlamadoshlar oilasiga mansub kauchukli daraxt. Tabiiy kauchuk manbalaridan biri. Buyi 20—40 m, tanasining diametri 50 sm, bargi etl, murakkab. Gullari mayda, oqimtir-sargʻish, bir jinsli va bir uyli, ruvaksimon tupgul hosil qiladi. Mevasi kusakcha. Urugʻi qattiq pustli, kauchuk olish uchun G. poʻstlogʻi tilinadi, oqib chiqqan sutsimon shira (lateks) quyuqlashib, kauchukka aylanadi. Braziliya oʻrmonlarida G. yovvoyi holda oʻsadi. Malayya, Indoneziya, Shri Lanka va qisman Afrikaning tropik hududlarida hamda Jan. Amerikada ekiladi. 5—6 yoshidan 25—30 yoshgacha kauchuk beradi. G.ning gektaridan yiliga oʻrtacha 500 kg kauchuk yigʻiladi.
Wit karet asalé saka Amerikah Kidul.
Leaves of a Pará rubber tree
Mindanao, Philippines, plantation worker
Rubber tree in Malaysia
Minangka penghasil latéks, tuwuhan karét bisa disebut mangrupa hiji-hijina tuwuhan anu dipelak sacara gegedéan (nazarudin dkk1992).
Tuwuhan karét mangrupa tuwuhan anu tumuwuh luhur sarta boga tangkal anu cukup badag.
Luhur tangkal dewasa ngahontal 15-25 méter. Tangkal tuwuhan biasana tumuwuh lempeng sarta mibanda dahan di luhur. Di sawatara kebon karét aya kacondongan pepelakan ieu tumuwuh rada doyong ka arah kalér. Tangkal pepelakan ieu ngandung geutah anu dipikawanoh kalawan ngaran latéks.
Daun karét diwangun ku gagang daun utama sarta gagang anak daun. Panjang gagang daun utama 3–20 cm. Panjang gagang anak daun kira-kira 3–10 cm sarta dina tungtungna aya kelenjar. Biasana aya tilu anak daun anu aya dina saheulay daun karét. Anak daun ngawangun bentuk éliptis, manjang kalawan tungtung nu seukeut. Sisina rata sarta dugul.
Siki karét aya dina saban rohang buah. Jadi jumlah siki biasana aya tilu, sakapeung genep, luyu jeung jumlah rohang. Ukuran siki badag kalawan kulit nu teuas. Warnana cokelat semu hideung kalawan titik-titik kalayan pola anu mandiri.
Luyu kalawan sipat dikotilnya, akar tanagaman karét mangrupa akar tunggang. Akar ieu sanggup menopang batang pepelakan anu tumuwuh luhur sarta badag.
Produktivitas karét dipangaruhan ku jarak pelak sarta kerepna pepelakan, sagigireun faktor-faktor anu lianna. Jarak anu leuwih heureut boga akibat negatif katut sawatara kalemahna.
Sawatara karuksakan anu baris lumangsung alatan jarak anu leuwih heureut nyaéta:
Ngilo perkara-perkara kasebut diluhur, mangka kiwari kakerepan tangkal saban héktarna henteu ngaleuwihan ti jumlah 400 nepi ka 500 tangkal. Hal éta hartina jarak pelakna perhéktar nyaéta 7x3 m, 7, 14x 3, 33 m atawa 8x2,5 m.
Usaha ngaronjatkeun produktivitas pepelakan karét boh dina tingkat pausahaan swasta boh sacara nasional, kudu dilaksanakeun kalawan melak klon-klon unggulan panganyarna dina waktu melak anyar atawa dina waktu ngarumajakeun.
Klon nyaéta turunan anu ditampa meké budidaya vegetatif. Ku kituna, cirri-ciri pepelakan kasebut sarua persis jeung pepelakan indungna.
Klon anu diajurkeun nyaéta:
Panyadapan mangrupa salah sahiji kagiatan poko usaha budidaya karét.
Tujuan tina panyadapan karét ieu nyaéta muka kamalir latéks dina kulit tangkal sangkan latéks gancang nyérélék. Laju ngocorna latéks baris ngurangan lamun takeran cacai latéks dina kulit ngurangan.
Kulit karét kalawan jangkungna 260 cm ti beungeut taneuh mangrupa widang sadap patani karét pikeun nampa panghasilan salila 30 taun. Ku sabab éta panyadapan kudu dipigawé kalawan ati-ati sangkan henteu ngaruksak kulit kasebut. Lamun lumangsung kasalahan dina panyadapan, mangka produksi karét baris ngurangan (Santosa, 1986)
Pikeun meunangkeun hasil sadap anu alus, panyadapan kudu nurutkeun aturan nu tangtu sangkan dibeunangkeun hasil anu luhur, nguntungkeun, sarta sinambung kalawan tetep merhatikeun faktor kaséhatan pepelakan.
Daun tuwuhan karét
Mindanao, Filipina, pagawe kebon karét
Siki tuwuhan karét
Minangka penghasil latéks, tuwuhan karét bisa disebut mangrupa hiji-hijina tuwuhan anu dipelak sacara gegedéan (nazarudin dkk1992).
Tuwuhan karét mangrupa tuwuhan anu tumuwuh luhur sarta boga tangkal anu cukup badag.
Luhur tangkal dewasa ngahontal 15-25 méter. Tangkal tuwuhan biasana tumuwuh lempeng sarta mibanda dahan di luhur. Di sawatara kebon karét aya kacondongan pepelakan ieu tumuwuh rada doyong ka arah kalér. Tangkal pepelakan ieu ngandung geutah anu dipikawanoh kalawan ngaran latéks.
Daun karét diwangun ku gagang daun utama sarta gagang anak daun. Panjang gagang daun utama 3–20 cm. Panjang gagang anak daun kira-kira 3–10 cm sarta dina tungtungna aya kelenjar. Biasana aya tilu anak daun anu aya dina saheulay daun karét. Anak daun ngawangun bentuk éliptis, manjang kalawan tungtung nu seukeut. Sisina rata sarta dugul.
Siki karét aya dina saban rohang buah. Jadi jumlah siki biasana aya tilu, sakapeung genep, luyu jeung jumlah rohang. Ukuran siki badag kalawan kulit nu teuas. Warnana cokelat semu hideung kalawan titik-titik kalayan pola anu mandiri.
Luyu kalawan sipat dikotilnya, akar tanagaman karét mangrupa akar tunggang. Akar ieu sanggup menopang batang pepelakan anu tumuwuh luhur sarta badag.
Mpira ni spishi ya mti (Hevea brasiliensis) katika familia Euphorbiaceae. Utomvu wake huvunwa ili kutengeneza dutu kinamo inayoitwa mpira pia. Jina “mpira” hutumika pia kwa miti ingine kama Landolphia kirkii, Saba comorensis, Manihot glaziovii, Sonneratia alba na S. caseolaris.
Maua
Jani
Tunda bichi
Tunda lenye mbegu
Mavuna ya utomvu
Majani ya utomvu uliokauka
Mpira ni spishi ya mti (Hevea brasiliensis) katika familia Euphorbiaceae. Utomvu wake huvunwa ili kutengeneza dutu kinamo inayoitwa mpira pia. Jina “mpira” hutumika pia kwa miti ingine kama Landolphia kirkii, Saba comorensis, Manihot glaziovii, Sonneratia alba na S. caseolaris.
