Sambucus nigra,[2] el sabugu negru, benitu o, a cencielles, sabugu,[3] ye una especie del xéneru Sambucus, perteneciente a la familia de les adoxacees.
Son nativos d'Europa, noroeste d'África, sudoeste d'Asia. Ye comúnmente conocíu como sabugu o caúco negru, canillero[4][5] Crez nuna variedá de condiciones ambientales, tantu en suelu húmedu como en secu, primariamente en llocalidaes soleyeres.
Ye un árbol o parrotal caducifoliu de 4-6 m (raramente 10 m) d'altor. Tueru con corteza suberosa y cañes con migollu ablancazáu bien desenvuelta.
Fueyes peciolaes, dispuestes en pares opuestos, de 10-30 cm de llargu, pinnaes con 5-7 (raramente 9) folíolos, cada unu de 5-12 cm de llargu y 3-5 cm d'anchu, con marxe serráu, con nervadura central per debaxo. Ye una hermafrodita: les flores en grandes corimbos en terminales (notablemente esplanaos), de 10-25 cm de diámetru, flores individuales blanques, 5-6 mm de diámetru, con 5-pétalos dentaos; polinizáu por aviespes. Floria a mediaos de branu. El frutu una baga (con restos del mota) púrpura corita de 3-5 mm de diámetru, en grupos caedizos a fines de la seronda; son importante alimentu de munches aves, principalmente la Sylvia atricapilla (papuda capirotada). El frutu ye laxante y nun ye recomendable'l so consumu, pero pueden faese mermelaes y vinos con él. Nun hai que confundir al sáuco negru col so pariente'l sauquillo (Sambucus ebulus) que ye venenosu, inclusive los frutos. El sauquillo ye una planta más baxa que nun algamar la talla de parrotal, y suel ser muncho más común en zones baxes como'l valle del Ebro.
Hai delles otres especies estrechamente venceyaes al sauco negru, natives d'Asia y de Norteamérica, bien similares, y trataes como subespecies de S. nigra, por dalgunos botánicos (ver páxina del Gro. pa detalles).
Aguanta bien xelaes fuertes de -15/-20 °C. Ye pocu esixente en suelos, tanto húmedos y frescos como terrenes grebos y húmedos. El riego regular, evitando que'l terrén llegue a quedar dafechu frescu. Ye atacáu por pulgones.
Tantu por granes como por fraes. Por grana ye daqué difícil por cuenta de complexes condiciones de letargo, tomando a la cubierta de la grana como al embrión.
Probablemente sía bien bonu tratales con una "estratificación templada" de meses a temperatures de 25 a 30 °C; y depués 3 a 5 meses d'estratificación fría a 4-6 °C.
Estes condiciones danse naturalmente llantando les granes a fines del branu, teniendo de presentase la guañada na primavera siguiente.
Les estaques de madera suavese enraízan con facilidá so vidriu, si cuéyense en primavera o na seronda, siendo ésti'l métodu más usáu.
Ye una planta melecinal y planta ornamental. Ye citada tamién como planta venenosa a mamíferos, y maleza.[6]
Sambucus nigra describióse por Carlos Linneo y espublizóse en Species Plantarum 1: 269–270. 1753.[7]
Sambucus: nome xenéricu que deriva de la pallabra griega sambuke d'un preséu musical fechu de madera de sabugu y un nome usáu por Pliniu'l Vieyu pa un árbol posiblemente rellacionáu col sabugu.[8]
nigra: epítetu llatín que significa "negru".[9]
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Botánica, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. Sambucus nigra, el sabugu negru, benitu o, a cencielles, sabugu, ye una especie del xéneru Sambucus, perteneciente a la familia de les adoxacees.
Qara kəndəlaş (lat. Sambucus nigra) — Doqquzdon – Caprifoliaceae fəsiləsindəndir. Kəndəlaş bitkisinin Azərbaycanda 2 növü yayılmışdır. Bunlardan biri – qara kəndəlaş adlanır. Təbabətdə ancaq qara kəndəlaşdan istifadə olunur.
Makaroneziya,Şimali Afrika,Asiyada İranda,Türkiyədə,Avropada,Cənubi Qafqazda,Ukraynada,Moldoviyada,Belarusda,Yeni Zelandiyada yayılmışdır.
Hündürlüyü 4-10 metrə çatan koldur.Gövdələri budaqlı,nazik,oduncaqlı,qabığı və yumşaq məsaməli özəyi vardır.Yarpaqları üzbəüz,iri,uzunluğu 10-30 sm,lələkvarı,3-7 ədəd uzunsov-yumurtavari xırda yarpaqlardan ibarətdir.Çiçəkləri sarımtıl-ağ rəngli(ayrıca çiçəkləri ağ),diametri 5-8 mm,beşləçəkli,iri,diametri10-25 sm olan çiçək qruplarına yığılmışdır.Meyvəsi qara-bənövşəyi,giləmeyvə,diametri 5-7 mm olan sulu çəyirdəkdir.May-iyunda çiçəkləyir,meyvələri avqust-sentyabrda yetişir.
Yaxşı havalı və quru ərazilərdə bitir.Azərbaycanın torpaq-iqlim şəraitinə davamlıdır.
Respublikanın bir çox rayonlarında-Şamaxıda,Qəbələdə,Qubada,Lənkəranda rast gəlinir.
Quru meyvələri qoxusuz,turşaşirin dadlıdır.Gəndəlaşın çiçəkləri və meyvələrindən dərman hazırlanır.bitkinin müxtəlif hissələrində bioloji aktiv,aşı maddələri,seliklər,pentozanlar,qatranlar,meyvələrində-antosianlar,askorbin turşusu,karotin,yarpaqlarında:quru xammalda-sambuniqrin,qatranlar vardır.
Qara kəndəlaş (lat. Sambucus nigra) — Doqquzdon – Caprifoliaceae fəsiləsindəndir. Kəndəlaş bitkisinin Azərbaycanda 2 növü yayılmışdır. Bunlardan biri – qara kəndəlaş adlanır. Təbabətdə ancaq qara kəndəlaşdan istifadə olunur.
El saüc o soguer (Sambucus nigra)[1] és un arbust caducifoli del gènere Sambucus, que tradicionalment s'assignava a la família de les caprifoliàcies[2] però que les recerques genètiques l'han fet ubicar actualment dins la família de les adoxàcies. Aquest arbust el trobem bàsicament a l'entorn europeu, especialment a les conques del Mediterrani.
Sambucus etimològicament prové de la paraula grega sambuca,[3] nom d'un antic instrument musical utilitzat pels romans fet amb fusta de saüc, i nigra[4] prové del llatí i vol dir negre (referint-se al color dels seus fruits madurs). En català, el saüc rep altres denominacions com saüc ver, saüquer o saüquera, considerats noms populars i sabuc en septentrional.
L'espècie Sambucus nigra majoritàriament creix de forma espontània a Europa, però també s'estén a algunes regions geogràfiques de l'Àfrica (concretament a Macaronèsia i al nord d'Àfrica), a l'Àsia occidental en països com Iran, Iraq i Turquia, i per últim a la zona del Caucas.
Això no obstant, cal tenir en compte que el saüc al ser també una espècie cultivada (al nord d'Àfrica, a Àsia i Nova Zelanda) és difícil a vegades establir el seu origen.
És un arbust comú a tot el territori dels Països Catalans, excepte a les Balears, on de vegades existeix en cultiu.
Troba el seu clima idoni a les muntanyes mitjanes i al domini de les rouredes, en general entre els 0 i 1.500 m d'altitud però existent ocasionalment en nivells de 1800 m,[5] sempre buscant indrets frescos i humits com poden ser boscos de ribera i bardisses. També se sol trobar plantat prop de les cases de pagès, on pot arribar a tenir unes mides pròpies d'un arbre.
Nanofaneròfits.
Planta arbustiva entre 2 i 5 metres d'altura tot i que pot assolir els 7 m (i rarament fins a 10 m en exemplars cultivats), de capçada densa i arrodonida
.
Les flors, i eventualment els fruits, les fulles i l'escorça (especialment la seva part interna).
S'afirma que el saüc té propietats diaforètiques i anticatarrals. S'utilitza per tractar els estats gripals, bronquitis, tos seca i el catarro nasal crònic acompanyat de sordesa i sinusitis. Això és degut al fet que afavoreix la sudoració i facilita l'expulsió de mucositat, reduint la inflamació i la congestió de les vies respiratòries. També s'ha provat el seu ús com a remei per a la febre.
Pot ser un demulcent, les flors i també les drupes en via externa s'utilitzen per dolencies reumàtiques i dermatològiques (en cas d'inflamacions o tumefaccions), fins i tot l'aplicació d'aquestes drupes ha donat bons resultats en casos de neuràlgia.
Pot actuar com a diürètic, tant és així que decoccions d'escorça s'utilitzen per tractar cistitis, nefritis i litiasi renal. D'altra banda, els fruits s'han utilitzat tradicionalment com a remei per l'estrenyiment,[6] i igualment l'escorça i les seves fulles es consideren discretament laxants sempre que siguin fresques, ja que quan s'assequen perden la seva activitat terapèutica.
La infusió fresca de saüc és excel·lent per rentar els ulls, i concretament la infusió de les seves flors s'empra per fer gargarismes com a tractament per la faringitis i en cas de genives inflamades.
El vinagre de saüc s'utilitza com a desinfectant.
Altres usos que se li han donat al llarg de la història són: contra la gota o antihemorroïdal.
Flavonoides i triterpens representen els seus principals components biològics actius. S'han observat efectes antiinflamatoris, antivírics i diürètics en estudis in vivo, el que dóna suport al seu ús medicinal.
L'arrel, la tija, la fulla i (molt menys) la flor i la drupa sense madurar contenen un alcaloide verinós i un glicòsid cianogènic, anomenat sambunigrina que té un efecte emetocatàrtic, és a dir, que provoca nàusees, vòmits i diarrea. Les flors i el fruit madur poden menjar-se sense perill i són adequades com a remei medicinal. D'altra banda en vista de l'efecte diürètic, l'ús excessiu pot conduir a hipocalcèmia. Encara no s'ha establert que la ingestió de saüc sigui segura durant la lactància[7] i l'embaràs,[7] per tant cal evitar el seu consum en aquests períodes.
No s'ha de confondre amb Sambucus ebulus, aquesta altra espècie és herbàcia i les flors formen inflorescències molt denses de color blanc i rosat amb olor nauseabund, i els seus fruits són baies molt tòxiques.
La droga s'usa polvoritzada, en infusions, en extracte fluid o sec i en tintures. Però s'ha de diferenciar que en forma d'extracte fluid i en tintura, la droga inclou contingut alcohòlic, per tant, no s'han de prescriure aquestes formes de dosificació a nens menors de 2 anys, ni a persones en procés de deshabituació etílica.
El saüquer és una de les poques plantes conegudes des de l'antiguitat de la qual encara en fem ús. A l'Edat de pedra ja consumien les seves drupes i aprofitaven la seva fusta buida per crear xiulets. A Europa el saüquer era emprat perquè creien que atreia les divinitats benefactores. Passat el temps i fins a l'actualitat va ser més usualment tractat com a planta decorativa. Les fulles desprenen una olor molt intensa i antigament s'utilitzaven com a repel·lent pels insectes. Es preparaven infusions de fulles i s'abocaven a sobre de les plantes per evitar mosquits i pugons.
A més de l'àmbit medicinal, els fruits del saüc poden tenir ús culinari. Amb el seu fruit podem preparar sucs, melmelades, salses, sopes, etc. sempre que aquests fruits estiguin prou madurs, ja que en cas contrari, i com s'ha comentat anteriorment, són tòxics. Un altre ús curiós d'aquesta espècie és la seva capacitat per donar un color més pujat i una aroma particular als vins.
També cal destacar que, el mateix Hans Christian Andersen en el seu conte Mare Saüc té com a principal element aquest arbust.
aspecte general
escorça
medul·la
cultiu
flors i fulles
detall del fruit verd
detall del fruit madur
diagrama floral
El saüc o soguer (Sambucus nigra) és un arbust caducifoli del gènere Sambucus, que tradicionalment s'assignava a la família de les caprifoliàcies però que les recerques genètiques l'han fet ubicar actualment dins la família de les adoxàcies. Aquest arbust el trobem bàsicament a l'entorn europeu, especialment a les conques del Mediterrani.
Sambucus etimològicament prové de la paraula grega sambuca, nom d'un antic instrument musical utilitzat pels romans fet amb fusta de saüc, i nigra prové del llatí i vol dir negre (referint-se al color dels seus fruits madurs). En català, el saüc rep altres denominacions com saüc ver, saüquer o saüquera, considerats noms populars i sabuc en septentrional.
Coeden yw'r ysgawen (Lladin: Sambucus nigra; Saesneg: Elder). Coeden â chryn dipyn o goelion (neu ofergoelion) yn perthyn iddi; credir er enghraifft ei bod yn cadw ysbrydion drwg i ffwrdd. Defnyddid ei blodau, sy'n tyfu ym Mehefin, i wella llais cryg neu annwyd cas.
Mae'r ffrwyth yn edrych fel grawnwin bychain ac yn llawn o rinweddau.
Wrth ymweld â Chymru yn 2010 dangosodd Mathilde Becam, Llydawes ieuanc o Lampaul-Guillimiau, sut i wneud sifflet, neu chwiban o frigyn ysgaw sy’n gwneud sŵn tebyg i gorn Llydewig. Tynnwch y canol allan yn ofalus gyda chŷn a gwnewch dwll tua chentimedr o un pen. Clymwch ddarn o fag plastic tenau dros y pen hwnnw a lleisiwch drwy’r twll. Mae’r sŵn yn rhyfeddol.[1]
Dylid casglu wyth neu ddeg o ddail y 'sgawen a'u torri'n fân a'u berwi am ddeng munud mewn hanner peint o ddŵr, gyda mêl i'w felysu os oes angen. Mae'n ddull gwych a naturiol i glirio'r croen o unrhyw smotiau ac amhuredd ac i lanhau'r perfedd.
Gallwch ddefnyddio blodau'r ysgwaen (tuag owns) mewn peint o ddŵr a'u trwytho am ddeng munud, ei hidlo a'i yfed deirgwaith y dydd at gatár, bronceitis, y frech goch, gwynegon (neu gricmala) dolur gwddw neu at gowt.[2]
Coeden yw'r ysgawen (Lladin: Sambucus nigra; Saesneg: Elder). Coeden â chryn dipyn o goelion (neu ofergoelion) yn perthyn iddi; credir er enghraifft ei bod yn cadw ysbrydion drwg i ffwrdd. Defnyddid ei blodau, sy'n tyfu ym Mehefin, i wella llais cryg neu annwyd cas.
Mae'r ffrwyth yn edrych fel grawnwin bychain ac yn llawn o rinweddau.
Bez černý (Sambucus nigra) je listnatý keř, který má široké využití v léčitelství, farmacii i potravinářství. Čerstvé plody bezu černého mají projímavé účinky; sušením nebo tepelným zpracováním se tato vlastnost ztrácí.[1]
Bezinka, bezinky, kozičky, smradinky, kašička, psí bez.[2] Smažené květenství je označováno názvem kosmatice.[3]
Někdy bývá zaměňován, přes zjevné odlišnosti, s jinými druhy bezu, které jsou na území ČR rozšířeny, s bezem chebdí a v době květu i s bezem červeným. Oba tyto druhy obsahují větší množství toxických látek a jsou označovány jako jedovaté.
Bez černý je původní v Evropě mimo nejsevernějších oblastí. V Asii se vyskytuje v oblasti od Malé Asie přes Kavkaz po Kaspické moře. Tento druh bezu je hojně rozšířen i v České republice.[4]
Lze jej najít na vlhkých lesních mýtinách, na kamenitých místech, v roklích, na mezích, u cest a na rumištích. V přírodě roste volně na světlých i polostinných místech. Vyskytuje se též hojně na venkově na plotech a domech a v zahradách, tedy především na místech bohatých na živiny, především dusík, a vlhkých místech.
Plody jsou i vyhledávanou potravou některých ptáků, kteří v trusu roznášejí nestrávená semínka po okolí a tím napomáhají rozšiřování rostliny.
Keř nebo malý strom dorůstající do výšky 3 – 7 m, při ideálních podmínkách až 10 metrů. Borka v mládí bradavičnatá nepříjemně vonící, později vertikálně rozpraskaná, korkovitě měkká. Dřeň větví tzv. bezová duše čistě bílá. Listy lichozpeřené, vstřícné, po pěti uspořádané, jednotlivé lístky vejčitě podlouhlé pilovité 5-10 cm dlouhé. Květy v barvě slonové kosti jsou oboupohlavné s pětičetnou korunou uspořádané v bohatých vrcholičnatých latách nejčastěji členěných pěti hlavními paprsky. Kvete postupně v průběhu zhruba 3 týdnů od května do července v závislosti na místních klimatických podmínkách. V době květu se šíří kolem bezu omamná vůně a i po odkvětu má tato rostlina zvláštní aroma. Plody bezu jsou malé, černé, kulaté, lesklé peckovice. Začínají dozrávat koncem srpna.
Čerstvé plody se dle některých zde uvedených pramenů nedoporučuje konzumovat, protože mají projímavé účinky; tepelná úprava či sušení škodlivé látky neutralizuje. Květy a plody se vnitřně používají s úspěchem celá staletí k léčebným účelům, k přípravě čajů, vín a likérů.[5] Kůra a listy se v minulosti občas doporučovaly zevně k obkladům při revmatismu a jako protikřečový prostředek.[6] Odvar z listů hubí hmyz.[7] Listy a kůra jsou v některých pramenech uváděny jako poněkud jedovaté; vzhledem k tomu, že obsahují silné účinné látky glykosid sambucinigrin a alkaloid sambucin, nelze doporučit vnitřní užívání listů a kůry. Otravy po požití listí nebo kůry se projevují silným zvracením, průjmem, ošklivostí a celkovou slabostí. Podobné příznaky se mohou dostavit i po požití syrových plodů ve větším množství.[8] V zájmu objektivity je třeba dodat, že více zdrojů - jak z historie, tak současných - uvádí mnohé prospěšné a léčebné účinky bezu černého bez závažnějších vedlejších či nepříznivých důsledků.[9][10][11]
V minulosti se bezem léčilo snad téměř vše. Výhonky bezu se používaly na zmírnění bolesti zubů, mladé lístky smíchané s ječnou moukou léčily popáleniny a přikládaly se též na rány způsobené pokousáním vzteklého psa. Práškem z rozemletých suchých listů se zastavovalo krvácení z nosu.
Bez dříve lidé vysazovali v blízkosti obydlí a chlévů, protože věřili, že zahání dobytčí mor.
Přísloví praví: „Před heřmánkem smekni a před bezem klekni“ nebo „Je lékem proti devíti nemocem a je považován za bylinu magickou“.
Odvar ze sušených květů je močopudný, rozpouští hleny a podporuje pocení. Má diuretické účinky, snižuje horečku a mírní kašel. Chlazený neslazený čaj z květů je výtečným lékem i při zažívacích potížích, plynatosti, nevolnosti a pomalém trávení, či nedostatečné činnosti žlučníku.
Šťáva z plodů působí blahodárně při léčení migrén a nervových chorob, zejména při zánětu trojklaného nervu. Nezralé plody mají projímavý účinek. Proto se doporučuje natrhaná plodenství nechat den, dva dozrát rozložená v tenké vrstvě. Projímavý účinek se vařením ztrácí. Ztrácejí se rovněž, avšak jen částečně, léčivé látky.
Celá rostlina obsahuje fytoncidní látky, které účinně působí proti bakteriím a mnohým houbám.
Galerie bez černý ve Wikimedia Commons Obrázky, zvuky či videa k tématu bez černý ve Wikimedia Commons
Bez černý (Sambucus nigra) je listnatý keř, který má široké využití v léčitelství, farmacii i potravinářství. Čerstvé plody bezu černého mají projímavé účinky; sušením nebo tepelným zpracováním se tato vlastnost ztrácí.
Almindelig hyld (Sambucus nigra) er en busk eller et op til 8 meter højt træ, der i Danmark vokser i hegn, skov og krat. Grenene har tyk, hvid marv, som dog svinder væk og efterlader et hul i gamle grene. Blade og bark indeholder bitterstoffer, men ikke i så høj koncentration som hos den nært beslægtede druehyld. Hele busken er derfor giftig, bortset fra blomsterne, der sidder i flade halvskærme. De sorte bær kræver opkog før spisning.
Alm. hyld er et lille, løvfældende træ eller en stor busk. Væksten er kuplet med oprette hovedgrene og overhængende sidegrene. Barken er først grøn og glat med grove barkporer. Senere bliver den lysegrå, men stadig med korkporer. Gammel bark er grå og furet. Knopperne er modsatte, udspærrede, grove og violette.
Bladene er uligefinnede med ovale småblade, der har savtakket rand. Oversiden er mørkegrøn, mens undersiden er lysegrøn. Alm. hyld blomstrer i juni-juli, og blomsterne sidder samlet i flade halvskærme. De er små og flødehvide. Duften er sødt krydret. Frugterne er sorte stenfrugter ("bær"). Frøene spirer ukrudtsagtigt villigt.
Rodnettet består af tykke, kun svagt grenede, men vidt udbredte rødder. De genkendes let på lugten.
Højde x bredde og årlig tilvækst: 6 × 5 m (50 × 40 cm/år).
Almindelig hyld optræder i skovbryn og ved huse i Europa og Asien, hvor der er mineralrig og fugtig jord. Muligvis er planten indført til Danmark i oldtiden, hvor den nu er almindelig i det meste af landet i hegn, skov og krat. På Vorsø, som har været fredet og uforstyrret siden 1929, findes arten sammen med bl.a. abild, ahorn, ask, benved, bøg, almindelig røn, hassel, bævreasp, båndpil, fuglekirsebær, gråpil, hunderose, hvidpil, mirabel, navr, rødel, seljepil, slåen, spidsløn, stilkeg, storbladet elm og vortebirk[1]
Hylden er hurtigtvoksende, skyggetålende og tåler frost og salt samt en del vind. Den gror bedst på frodig, evt. noget fugtig jord, men kan også bruges på kalkholdig sandjord. Den tåler beskæring godt. Den er velegnet både til den indre del af skovbryn og til vildt- og læbeplantninger. Det er vigtigt, at det er udvalgte sorter af alm. hyld, man planter, da de fleste selvsåede hyld ikke er hårdføre. De modne frugter er meget eftertragtede af fugle.
Hyld er en gammel lægeplante. Afkog af blomsterne skulle virke feberstillende og sveddrivende, og bærrene hjælpe mod forkølelse og influenza. Blomsterne anvendes til hyldeblomstdrik og kan tillige spises, for eksempel dyppet i tynd dej, friturestegt og drysset med sukker. Bærrene anvendes også til saft og suppe. Bærrene har et højt indhold af A- og C-vitamin.
I gamle dage hed det sig, at gudinden Freja (senere kendt som hyldemor) boede i hylden, og fældede man hylden ved sit hus uden at plante en ny, var det med risiko for at ulykker ville ramme en[2].
I haverne findes denne varietet:
Almindelig hyld (Sambucus nigra) er en busk eller et op til 8 meter højt træ, der i Danmark vokser i hegn, skov og krat. Grenene har tyk, hvid marv, som dog svinder væk og efterlader et hul i gamle grene. Blade og bark indeholder bitterstoffer, men ikke i så høj koncentration som hos den nært beslægtede druehyld. Hele busken er derfor giftig, bortset fra blomsterne, der sidder i flade halvskærme. De sorte bær kræver opkog før spisning.
Fligetbladet Hyld (Sambucus nigra var. laciniata) er en variant af Alm. Hyld, som adskiller sig fra arten ved, at småbladene er dybt opslidsede, sådan at løvet får et bregneagtig udseende.
Busken blomstrer ikke så kraftigt som normale planter af arten, og frugtsætningen er meget begrænset. Se i øvrigt flere data under artsbeskrivelsen
Denne variant bruges som prydbusk i større busketter, eller den kan bruges som solitærbusk under skyggede forhold.
Fligetbladet Hyld (Sambucus nigra var. laciniata) er en variant af Alm. Hyld, som adskiller sig fra arten ved, at småbladene er dybt opslidsede, sådan at løvet får et bregneagtig udseende.
Der Schwarze Holunder (Sambucus nigra), kurz auch Holunder genannt und bekannt als südwestdeutsch-schweizerisch Holder(busch) oder bairisch-österreichisch Holler, in Norddeutschland oft auch als Schwarzer Flieder (Fliederbeeren, kurz Flieder) bezeichnet, ist ein Strauch aus der Gattung Holunder (Sambucus).
Der Schwarze Holunder ist eine der in Mitteleuropa häufigsten Straucharten. Seine Blüten und die Früchte, die zum Steinobst[1] zählen, finden vielfach Verwendung als Heilmittel, Lebensmittel und Farbstoff.
Der Schwarze Holunder ist ein bis 11 Meter hoher Strauch oder kleiner Baum mit starker Verzweigung. Die Zweige des Holunders sind oftmals bogenartig ausladend. Die Rinde ist von graubrauner Farbe und bei jüngeren Zweigen übersät mit Korkporen, die als hellere Erhebungen ins Auge fallen. Diese Erhebungen sowie die Äste sind ausgefüllt mit weißem, fast schaumstoffartigem Mark. Die dickeren Äste sowie der Stamm haben eine längsgefurchte graubraune, korkartige Borke. Der Holunder ist ein Flachwurzler mit weitreichendem Wurzelwerk.
Die gegenständigen Laubblätter sind unpaarig gefiedert. Die einzelnen Blattfiedern sind etwa 30 Zentimeter lang und bestehen aus meist fünf oder sieben Einzelblättern, die elliptisch und am Rand gesägt sind. Die Einzelblätter sind jeweils bis etwa 12 Zentimeter lang. Das Blattwerk entwickelt sich etwa im März bis April.
Ab Mai bis in den Juli erscheinen am jungen Holz bis zu 30 Zentimeter große, flache Schirmrispen aus vielen Einzelblüten. Ihr frischer, fruchtiger Duft ist unverwechselbar und typisch für den Holunder. Die weißen oder leicht gelblichen Blüten sind in der Regel fünfzählig. Sie besitzen entsprechend jeweils fünf Kelchblätter, fünf miteinander verwachsene Kronblätter, fünf freie Staubblätter mit gelben Staubbeuteln und drei miteinander verwachsene Fruchtblätter, die später in der Frucht drei Kerne bilden. Ein kleinerer Teil der Blüten ist jedoch auch vierzählig. Zerreibt man ein Blatt zwischen den Fingern, riecht es auch leicht nach den Blüten; so kann Holunder auch einfach erkannt werden, wenn er keine Blüten oder Früchte trägt. Die Blüten werden von Fliegen, Hautflüglern und Käfern besucht.[2]
Im August und September beginnen die anfangs roten, später schwarzen Vitamin-C- und Kalium-reichen, ungefähr sechs Millimeter großen „Beeren“ zu reifen. Bei den Früchten handelt es sich eigentlich um Steinfrüchte, die auch als „Fliederbeeren“ bezeichnet werden. Sie besitzen einen burgunderroten Saft, der aus Textilien kaum auswaschbar ist, und bilden jeweils drei Samen. Während diese Früchte reifen, färben sich auch die Stiele, an denen sie sitzen, rötlich. Die Beeren sind nach dem Abkochen oder Vergären essbar. Die Früchte werden hauptsächlich durch Vögel, wie beispielsweise Amseln, Drosseln, Stare und Mönchsgrasmücken, verbreitet, doch auch Säugetiere und Menschen tragen zur Verbreitung bei.[2]
Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 36.[3]
Die Pflanze kann etwa 100 Jahre alt werden.
Der Schwarze Holunder ist eine der in Mitteleuropa häufigsten Straucharten. Ebenfalls anzutreffen ist er im restlichen Europa, in Westsibirien, im nördlichen Indien, dem Kaukasus, Kleinasien und in Nordafrika.[4] Von Vorteil dafür ist sicher seine Robustheit und Anspruchslosigkeit. Holunder ist ausgesprochen frosthart und gedeiht gut im Halbschatten auf Unkraut- und Ruderalfluren, Waldlichtungen oder an Wegrändern, schätzt jedoch insbesondere mittelschwere bis sandige, stickstoffreiche und frische, schwach saure Lehmböden. Als Stickstoffzeiger findet man ihn konzentriert an übermäßig stickstoff-reichen Standorten. In den Alpen ist er bis in die mittlere Gebirgslage von etwa 1500 m anzutreffen.
Die österreichischen Vorkommen sind in allen Bundesländern sehr häufig.[5] Neben wilden Vorkommen findet sich der Holunder auch in Kultur, seit Mitte der 1980er Jahre in wieder zunehmender Zahl. Ein Anbaugebiet für Holunder ist die Oststeiermark. Es existieren einige Sorten, die zu unterschiedlichen Zwecken selektiert wurden.
In den Blättern, der Rinde, unreifen Beeren und auch in den Samen reifer Beeren sind ein oder mehrere cyanogene Glycoside, darunter hauptsächlich Sambunigrin,[6] Prunasin, Holacalin und Zierin,[7][8][9] enthalten. Darüber hinaus enthält die Pflanze Lektine, vor allem Nigrin b, die Verdauungsstörungen verursachen.[10][11] Über die Giftigkeit beim Menschen gibt es unterschiedliche Angaben. Sie reichen von ungiftig[12] bis „zu vermeiden“.[13] Bei Kindern und sensiblen Personen kann der Verzehr zu Symptomen von Erbrechen und leichten Krämpfen bis hin zu starkem Durchfall oder Magenbeschwerden führen. Bei Schweinen, Hunden, Hasen, Kaninchen, Meerschweinchen und Hamstern kommt es zu Erbrechen, Durchfall und Atembeschwerden. Vögel zeigen bei Aufnahme unreifer Beeren und anderer Pflanzenteile Verdauungsstörungen und Erbrechen, bei ihnen kann die Aufnahme großer Mengen sogar zum Tod führen.[14]
Die reifen Beeren enthalten nur geringe Mengen cyanogener Glycoside. In einer Untersuchung wurden nur 0,06 mg cyanogene Glycoside/g Trockenmasse Früchte, dies entspricht 0,0054 mg Blausäure-Äquivalente/g, an einem Strauch festgestellt.[15] Bei etwa 20 mg Trockengewicht einer Beere[16] enthält eine reife Beere also 0,0001 mg Blausäure-Äquivalent. Der menschliche Körper kann Blausäureverbindungen zum Teil abbauen.[17] Als unbedenklich für den Verzehr gelten bis zu 0,02 mg Blausäure-Äquivalente/kg Körpergewicht;[18] Bei Aufnahme größerer Mengen an Früchten kann Erbrechen und Diarrhöe auftreten. Der Genuss roher Früchte sollte daher vermieden werden.[19]
Durch Erhitzen zerfallen die cyanogenen Glycoside und der Gehalt an cyanogenen Glycosiden in den Beeren wird stark verringert.[20] Wirkungen auf die Schleimhäute: Obwohl die Sambucus-Arten insektenblütig sind, gehören ihre Pollen zu den Erregern des Heuschnupfens.[19] Gefährdet sind die Betroffenen jedoch nur, wenn sie sich in der Nähe von blühenden Holunderbüschen aufhalten.
Der Name Holunder (bzw. Holder) ist mittelhochdeutsch belegt als holunter und holder, althochdeutsch holuntar, holantar;[21] urgermanisch *xulun + -ðra- ‚Baum‘, vgl. dänisch hyld, norwegisch hyll und lässt sich auf indogermanisch *kl̥-n̥- ‚dunkel‘ zurückführen, vgl. russisch калина (kalína) ‚Schneeball, Maßholder‘.[22]
Flieder als Bezeichnung für den Schwarzen Holunder kommt aus dem Niederdeutschen Flieder, Fleder ‚Holunder‘, mittelniederdeutsch vlēder, vlieder, altsächsisch *fliodar (belegt in dem Ortsnamen Fliadarlōh ‚Holunderwald‘, um 890), urgermanisch *flioþra-, auch niederländisch vlier, westfriesisch flear. Zugrunde liegen indogermanisch *pelh₁i- ‚grau‘[23] und das Baumnamensuffix -ðra (wie bei Wacholder, Rüster).[24] Später wurde der Name auf den seit dem 16. Jh. aus Südosteuropa eingeführten Flieder (Syringa) übertragen.[25]
Holunder findet sowohl in der Volksmedizin und Pflanzenheilkunde als auch in der Küche vielfache Verwendung.
Holundersaft und die Holunderbeeren, aber auch Tees aus Rinde und Blütenständen gelten als probate Hausmittel gegen Erkältung, Nieren- und Blasenleiden sowie zur Stärkung von Herz und Kreislauf und finden bis heute Anwendung.[26] Als Faktoren dieser Wirkung gilt das in den Früchten mit 180 mg/kg reichlich enthaltene Vitamin C sowie Vitamin B, Fruchtsäuren, ätherische Öle, die auch in den Blüten enthalten sind, und vor allem farbgebende Anthocyanidine (als Glycoside Sambucin, Sambicyanin, Chrysanthemin). Dieses Antioxidans schützt die Zellmembranen vor Veränderungen durch freie Radikale und verlangsamt so den Alterungsprozess der Pflanzenzellen wie auch der Zellen des menschlichen Konsumenten. Zusätzlich soll es einen entzündungshemmenden und dadurch schmerzlindernden und fiebersenkenden Effekt haben. Polyphenole, die aus den Früchten des schwarzen Holunders gewonnen wurden, zeigten in einer Studie interessante zell- und gewebeschützende Effekte, die die durch den oxidativen Stress bei diabetischer Stoffwechsellage entstandenen Gefäßschäden reduzieren konnten.[27]
Einige Studien fanden, dass Holunder-Extrakte ein wirksames Mittel zur Behandlung der Grippe seien.[28][29]
Die ätherischen Öle mit ihren Aromakomplexen wirken leicht schweißtreibend und schleimlösend. Auch bei Magenbeschwerden wird Holundertee in der Hausmedizin erfolgreich angewendet. Die getrockneten Blüten werden als „Flores Sambuci“ in Drogerien und Apotheken angeboten. Studien konnten auch diesen eine entzündungswidrige Wirkung nachweisen.[30] Volkstümliche Anwendung finden neben den Früchten und den Blüten des schwarzen Holunders bisweilen auch seine Blätter (Folia Sambuci), diese werden bei rheumatischen Erkrankungen angewendet.
Die aus der volkstümlichen Überlieferung bekannte Verwendung von Holunder als Heilpflanze bei Diabetes mellitus wurde in Studien in vitro untersucht, dabei konnte eine insulinähnliche sowie die Sekretion von Insulin stimulierende Wirkung nachgewiesen werden.[31] Studiendaten beim Menschen liegen hierzu nicht vor.
Die Früchte haben eine leicht abführende Wirkung.
Holunderöl wird durch Kaltpressung aus Samen gewonnen und findet in Kosmetik, Pharmazie und Medizin Anwendung.
Die Beeren des Schwarzen Holunders enthalten den violetten Farbstoff Sambucyanin. Dieses zu den sekundären Pflanzenstoffen gehörende Flavonoid befindet sich überwiegend in den Schalen der Beeren (bis zu 60 %) und soll als Radikalfänger auch das Risiko von Herz-/Kreislauferkrankungen und Krebs senken.
Die Beeren wurden früher zum Färben von Haaren und Leder eingesetzt. Mit dem Saft färbte man auch Rotwein.
Nachdem sowohl die Konsumenten als auch die Lebensmittelindustrie inzwischen höhere Ansprüche an Färbemittel und Farbstoffe stellen, gewinnt dieser natürliche Farbstoff heute wieder an Wert. Er wird für Süßigkeiten und Molkereiprodukte in der Lebensmittelindustrie sowie in der Textilindustrie verwendet.
Cyanidin 3-glucosid (Chrysanthemin)
Cyanidin 3-rutinosid (Sambucin)
Cyanidin 3-sambubiosid (Sambicyanin)
Sowohl die Blütenstände als auch die daran gereiften Früchte lassen sich zu Lebensmitteln verarbeiten.
Die Holunderanbaufläche in Deutschland betrug 2018 über 596 Hektar[32]. In Österreich wurden 2020 auf 1.084 ha (2019: 1.233 ha) über 5.350 Tonnen Holunder produziert, die Steiermark war mit 833 ha Anbaufläche Spitzenreiter[33]
Eine bekannte Zubereitungsform für die Blüten sind ausgebackene Holunderblüten, die im deutschen Sprachraum als Hollerküchel, Holunderpfannekuchen, Holunderküchle, Hollerschöberl oder (in Österreich) als Hollerstrauben bezeichnet werden. Dabei werden die Schirmrispen in einen dünnflüssigen Teig aus Mehl, Eiern und weiteren Zutaten, beispielsweise in Wein- oder Bierteig, getaucht, in der Pfanne gebacken oder frittiert und die dickeren Teile der Rispenstengel mit einer Schere abgeschnitten.
Darüber hinaus werden die Blüten als geschmacksgebende Komponente für Getränke verwendet. Besonders weit verbreitet sind Holunderlimonade bzw. -sirup und Holundersekt. Die Blüten werden in eine Zuckerlösung gelegt und nach einigen Tagen abfiltriert. In dieser Zeit hat die Zuckerlösung das Holunderblütenaroma angenommen.
Da die Beeren des Holunders schwach giftig sind, kann es in manchen Fällen nach rohem Verzehr einer größeren Menge von Beeren beim Menschen zu Übelkeit bis hin zu Erbrechen kommen. Die Beeren müssen daher vor der Verarbeitung zu Gelee, Mus, Muttersaft oder Obstwein erhitzt werden. Aus den Beeren kann man mit Verdickungsmittel (Stärke), Gewürzen und Zucker eine Fruchtsuppe bereiten (in Norddeutschland als Fliederbeersuppe bezeichnet). Holunderbeeren werden zum Backen verwendet und kommen als Zutat in Roter Grütze vor. Ebenfalls in Norddeutschland ist die Verwendung des eingedickten Saftes aus den Früchten in Grog üblich (d. h. mit heißem Wasser und Rum gemischt). Die Beeren lassen sich problemlos einfrieren. Der Saft ist in der gustatorischen Wahrnehmung sehr aromatisch, aber säurearm und kaum süß. Daher wird er oft mit Apfel-, Birnen- oder anderen süßen Fruchtsäften gemischt.
Aus Holunderbeeren kann Wein und Obstbrand hergestellt werden. Dazu werden die reifen Beeren verwendet, die vor dem Maischen von den Dolden entfernt werden.
Sambucus nigra wurde 1753 von Carl von Linné in Species Plantarum, Band 1, Seite 269–270 erstbeschrieben.[35]
Neben dem Typ werden einige Unterarten geführt, die je nach Autor auch als eigenständige Arten beschrieben werden:
Das Aushacken oder Verstümmeln eines Holunders brachte Unglück oder Tod, der Hollerstrauch im Hausgarten galt als Lebensbaum. Das Verdorren zeigte den Tod eines Familienmitglieds an. Er galt als Abwehrmittel gegen schwarze Magie und Hexen, schützte vor Feuer und Blitzeinschlag. Man sollte unter ihm vor Schlangenbissen und Mückenstichen sicher sein. Auch beherbergte er wohlgesinnte Hausgeister, was den Strauch in vielen Hausgärten heimisch werden ließ und zu dem Spruch führte, dass man vor einem Hollerbusch den Hut ziehen müsse. Der unangenehme Geruch des Laubes soll daher kommen, dass sich Judas einer Legende nach an einem Holunderbaum erhängt hat (siehe auch: Holunder in Religion, Mythos und Aberglauben bzw. Volksglauben).
Im Phänologischen Kalender, der sich nach den Zeichen der Natur richtet, ist der Holunder eine Zeigerpflanze:
Wenn die schwarzen Beeren reif werden, beginnt der Herbst. Im langjährigen Jahresmittel reift der Schwarze Holunder um den 1. September, dem Datum für den meteorologischen Herbstbeginn. In manchen Jahren waren die Holunderbeeren in vielen Gegenden Deutschlands bereits Mitte August schwarz gefärbt[36].
Der Schwarze Holunder (Sambucus nigra), kurz auch Holunder genannt und bekannt als südwestdeutsch-schweizerisch Holder(busch) oder bairisch-österreichisch Holler, in Norddeutschland oft auch als Schwarzer Flieder (Fliederbeeren, kurz Flieder) bezeichnet, ist ein Strauch aus der Gattung Holunder (Sambucus).
Der Schwarze Holunder ist eine der in Mitteleuropa häufigsten Straucharten. Seine Blüten und die Früchte, die zum Steinobst zählen, finden vielfach Verwendung als Heilmittel, Lebensmittel und Farbstoff.
Axilwan (Isem usnan: Sambucus nigra) d talmest n yemɣi seg twacult n wedoxaceae 
. Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.
Axilwan (Isem usnan: Sambucus nigra) d talmest n yemɣi seg twacult n wedoxaceae . Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.
Carny baz (Sambucus nigra) jo rostlina ze swójźby pižmonkowych rostlinow (Adoxaceae).
Carny baz jo kerk abo małki bom, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót 3 až do 7 (9) m.
Gałuzy su zrownane abo wobłukaśe wen pśewisujo.
Pśeśiwo stojece łopjena su pjerinate, dłujko wogonkate, na dolnem boku namódry zelene a wobstoje zwětšego z 5 až do 7 dłujkojśe-jajojtych, 5-10 cm dłujkich, 3,5 cm šyrokich, śańko zubatych, pśisamem sejźecych łopjeńkow. Pśi rozšurowanju aromatiski wónjaju.
Kwiśo wót maja až do junija. Małke, šlapkaśe płone, gódnje wónjajuce kwiśonki stoje w až do 8 cm šyrokich wokołkowych kisćach. Krona jo kólaskata, běła abo póžołta.
Kwiśonki se wót muchow a brucykow woprošuju. Ale proški se zwětšego wót wětša rozšyrjona, tak až ako wuwołaŕ někotarych alergijow płaśe.
Płody su cerwjeno-carne, jědne, kulowate packate płody, kótarež cesto se jagody pomjenjuju. Wóni dośěgnu tłustosć wót 3 až do 4 mm. Jich wogonki su swětłocerwjene. Mězga jo purpurcerwjena.
Zdrjałe płody se wót ptaškow jěźe.
Rosćo w žywych płotach a w bogatych na zelu, włožnych lěsach a drjebiznowych městnach.
Rostlina jo w pśisamem cełej Europje rozšyrjona. Ale teke w Małkej Aziji a w Kawkazu wustupujo.
Kwiśonki a płody se pśeśiwo kataroju a drugim bólosćam dychańskich puśow, ale teke pśeśiwo zymnicy wužywaju.
Pśi Germanach jo był wósebnje swěta, pśeto ako domacny kerk jo złe duchy zagnaś měła. Jeje nimske mě Hollunder cesći Frau Holle.
Carny baz (Sambucus nigra) jo rostlina ze swójźby pižmonkowych rostlinow (Adoxaceae).
Czôrny bes (Sambucus nigra L. ) – to je czerz z rodzëznë besowatëch (Caprifoliaceae Juss.). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach.
Czôrny bes (Sambucus nigra L. ) – to je czerz z rodzëznë besowatëch (Caprifoliaceae Juss.). Òn rosce m. jin. na Kaszëbach.
De Flear (Sambucus nigra) is in soarte yn it skaai fan de Flearen (Sambucus). De Flear hat swarte beien, en is de wichtichste flearsoarte yn Jeropa. In fariant fan de flear, dy't lykwols ek wol ferwyldere rekke is, is de Piterseeljeflear (Sambucus nigra Laciniata), dy't djip ynsniene blêden hat.
Tekst üüb Öömrang Di Halbuum ((mo.) Hilebuum, Sambucus nigra) as en plaantenslach uun det famile faan a Halbuumer (Sambuca). Sin suart beien wurd miast fliiderbeien näämd, jo haa mä fliider (sireenen) oober niks tu dun.
Halbeien wurd brükt uun a medesiin, tu farwin, of uk tu dranken.
Bloosen
Halbeien
Sambuca as en sprit faan halbeien an anis
Di Halbuum ((mo.) Hilebuum, Sambucus nigra) as en plaantenslach uun det famile faan a Halbuumer (Sambuca). Sin suart beien wurd miast fliiderbeien näämd, jo haa mä fliider (sireenen) oober niks tu dun.
Halbeien wurd brükt uun a medesiin, tu farwin, of uk tu dranken.
De Piterseeljeflear (Sambucus nigra 'Laciniata') is in fariëteit fan de flear. Lykwols is er ek wol ferwyldere rekke.
De blêden fan dizze flearbeam binne djip ynsnien en lykje op dy fan de piterseelje.
Piterseeljeflear kin nei sa'n 10 jier in hichte berikke fan 3 meter. De blomkleur is wit. De plant is tige winterhurd en kin it bêst yn de maaitiid snoeid wurde.
De Piterseeljeflear (Sambucus nigra 'Laciniata') is in fariëteit fan de flear. Lykwols is er ek wol ferwyldere rekke.
U sambucu (Sambucus nigra) hè un picculu arburi o un arburettu chì faci parti di a famiglia di i Caprifoliaceae. Hè altu 2 à 6 metri. I so fiori sò bianchi, appena giaddicci. L'anteri sò giaddi. U sambucu fiurisci di maghju o di ghjugnu. I bacareddi sò neri quand'eddi sò maturi. I sinonimi di Sambucus nigra sò:
Esistini parechji sottuspezii di sambucu in Corsica (Gamisans 1993):
Accadi chì sambucu fussi imprudatu in a tupunimia corsa: par asempiu in a furesta di Sambucu, annantu à a cumuna di Sari è Sulinzara.
S'improda dinò u sambucu in artisgianatu, di manera tradiziunali: par fà i cialameddi o i pippi.
Accadi chì u sambucu fussi mintuvatu in a litteratura è a cultura corsa. Par asempiu, in i sprissioni:
U sambucu (Sambucus nigra) hè un picculu arburi o un arburettu chì faci parti di a famiglia di i Caprifoliaceae. Hè altu 2 à 6 metri. I so fiori sò bianchi, appena giaddicci. L'anteri sò giaddi. U sambucu fiurisci di maghju o di ghjugnu. I bacareddi sò neri quand'eddi sò maturi. I sinonimi di Sambucus nigra sò:
Sambucus virescens Sambucus vulgarisLo sabuco[1] (Sambucus nigra(Linné, 1753)) ye una especie árbol de lo chenero Sambucus que present en Europa, norte d'Africa y ueste d'Asia.
Ye caducifolio y los suyos fruitos son negros.
En latín bi heba dos formas SAMBUCUM y SABUCUM[2], que explican las dos series de fitonimos que trobamos en l'aragonés ("samuco" y "sabuco"), y en las luengas romances en cheneral. SAMBUCU pervive en lo italián standard sambuco y en part de l'occitán sambuc. SAMUCU pervive en lo galaico-portugués y l'asturleyonés sabugo, en lo castellán saúco con las suyas variants, y en lo catalán y part de l'occitán saüc.
Lo fitonimo "sabuco" ye muito común en Aragón, tanto en l'Alto Aragón y Cinco Villas (Val d'Ansó, Val d'Echo, Biel, Luesia, Lanuza, Sarrablo, Arguis, Panzano, Sobrepuerto, Botaya, Mondot, Alquezra, Torres, Isabana)[1], como en arias a on l'aragonés ha desapareixiu fa sieglos (Tarazona y Moncayo, Calamocha[1], comarcas churras, toponimia de la Sierra d'Albarrazín y como aragonesismo en lo sudeste d'Espanya). Tamién ye como se diciba en romanz navarro y como se diz actualment en castellán de Navarra. Bi ha atros toponimos que se fan a partir d'esta radiz y con sufixos -ero y -era como sabuquero u sabuquera, que pueden coexistir con l'anterior en beluns d'ixos puestos.
Lo fitonimo "samuco" ye menos común pero ye la forma que cabe esperar por la lei fonetica -MB-> -m- propia de la fonetica aragonesa. Esta forma con -m- ye propia de l'aragonés centro-oriental (Val de Bielsa, Val de Tella) y Val de Chistau.[1]. En beluns d'ixos puestos puede coexistir la forma samuco con formas sufixadas samuquero y samuquera. En chistabín Brian Mott rechistra tanto samuco como samugo y en Senyés sabuco[3]. En Baixo Penyas coexiste "samuco" y "samuquero" coexisten con "sabuco" y "sabuquero"[4]
Por l'uso medicinal de la flor, (que se reculliba la nueit de Sant Chuan), bi ha tendencia en aragonés a dicir "sabuco" u "samuco" a la flor y las formas sufixadas "sabuquero", "sabuquera", "samuquero", "samuquera" a l'árbol[5][6], encara que totas las formas pueden aplicar-se referindo-se a l'árbol en belunas de las localidatz a on se manifiesta esta tendencia.
Lo sabuco (Sambucus nigra(Linné, 1753)) ye una especie árbol de lo chenero Sambucus que present en Europa, norte d'Africa y ueste d'Asia.
Ye caducifolio y los suyos fruitos son negros.
Sammuco (Napulitano) - Gle sammuche (/sa'mːuːkə/) è n’álbere peccerigle (1 a 8 m) de la famiglia de le Crapefrennácee (Caprifoliaceae). Monnassá prò, gle jènere Sambucus è štate cullecate dénd'a la famiglia de l'Adoxácee (Adoxaceae). È na chianda netròfela che se tròva mmiés'a le fratte o dénd'a gle bòsche úmmede, addó la tèrra tè ne muare e azòte. Crésce affin'a 1.400 mètre ávete.
Gle sammuche tè dénd'a le rámera ne medulle ghianghe é assá liégghie. Le frunne suó oppošte, mbarepennate, quasce sèmbe che 5 frennecèlle ovate-langiolate é appezzetate, sechettate a gle late. Scerisce da abbrile a giugne. Gle sciuore suó peccerigle, mbrefemate, ghiangaštre, reštritte a cendenare a forma e mbrèlla. Gle frutte, che se fave a gle misce d'aušte é de settiémbre, suó tunne, peccerigle é nire-viulácee.
Che gle sciuore ze pò fà ne sciruppe che z’allònga che l’acqua. Tògle la séte quanne fà calle:
Pelì buone vindiquatte sciuore e sammuche é nòve lemune. Fà vogle tré létra d’acqua é, quanne z’è refreddate ne ccone, ce se métte tré becchèra d’acite é tré chile e zúcchere, ammešchià buone buone. Arragghiogne gle sciuore é gle lemune tagliate a quarte. Lassà ammòlle pe tré juorne ammešchiènne ogne tande. Se fa calle assá, ze puonne lassà pure sule du juorne. Òppe quésse ze filtra sprescènne buone tutte cose. Fà vogle gle sciruppe pe tré menute. Trametà dénd’a le bettigle de vétre šterelezzate. Chiude buone é štipà a le frische. Na vòta ca la bettiglia è štata arrapèrta, z’adda štipà dénd’a gle frighe é z’adda chenzemà quasce súbbete. Pe quésse fòra mègle a addeprà bettigle da 250 0 500 ml.
Sèmbe da gle sciuore, ze caccia ne sucche che z’addòpra pe fà ne lequore chiamate sammuca, pure se a gl'juorne e uoje ze fa quasce ndutte che gl'ánece.
P'avé ne cunnemiénde mbrefemate, ze puonne métte 10 g e sciuore sicche dénd'a ne litre e acite, lassènnegle a gle sole pe quínece juorne.
Puonne servì a mbrefemà la birra é le vine.
Che gle frutte ze fa na chembettura, che prò pare ca manna spisse e cuorpe quanne ze ne magna ne muare. Piácene assá a gle miérle, gle túrdele, gle pássere, gle piétterúsce, ecc...
L’aggènde e gle paise e gle nòrd Euròpa ne fave ne vine.
Ze ne pò fà ne gnòštre che ne chelore che va da gle blu a gle viòla. Pe quésse, ze tiéva macenà gle frutte dénd'a l'acqua, lassènnegle ammòlle na jernata sana che du cucchiare e tè (che, essènne ricche e tannine, fissa buone ge chelore). Ze filtra é ze fa vogle dénd'a na cazzaròla scheperchiata. Òppe quésse, ze jètta dénde allume e petassie 'm bólvere é na ndécchia e gòmma arábeca macenata fina fina.
Pe fà foje gle surge che štave dénd'a gl'uorte, z’azzúppene diéce chile e frunne dénd'a vinde létra d’acqua pe na dècema e juorne. Fatte quésse z’annacqua tutte cose che n’ávete diéce létra d’acqua. Ze pomba cchiù vòte attòrne a le chiande attaccate da gle surge. Pò servì pure condr'a gle frúschele, le magnacòzze, le fermiche, le címmece, ecc...
Gle còre tiénnere e le rámera ze vacanda fácele fácele; ze ne rrèsce a fà na spèce e fešchiariégle.
La chianda è tutta quanda velenosa pebbía e gle cianure é ciérte alcalòide che tè dénde. Sulaménde gle sciuore é gle frutte mature (ma no gl'uesseciégle che štave dénde) nen suó velenuse. Quanne ze fa la chembettura, la còtta avašta a fà scrià gle chembuošte cianogenétece.
Lo saüc negre (Sambucus nigra)[1] (var. sambuc negre, saüquèr negre, suec negre, soec negre, suecau negre, suaüc negre, suecal negre) es un arbust caducifòli del genre Sambucus, que tradicionalament s'assignava a la familha Caprifoliaceae mas que las recercas geneticas fan classar a l'ora d'ara dins la familha Adoxaceae. Sambucus ven del grèc sambuke[2], un instrument fach de fusta de saüc, e nigra[2] ven del latin e vòl dire « negre » (se referissent a la color dels seus fruches madurs). L’espècia Sambucus nigra la trobam unicament en Euròpa, especialament pròche la Mediterranèa.
Planta arbustiva entre 2 m e 5 m de nautor, de brancatge dens e arredondit.
La raiç es formada d'una part principala espessa e ben desvolopada amb d’autras pus primas que sòrton de la principala. La tija a una ramificacion simpodica amb consisténcia lenhosa. Las brancas mai joves an una medolha blanquinosa fòrça desvolopada. Las fuèlhas son compausadas, e contenon 5-7 foliòlas de forma elliptica. Aquestas foliòlas presentan una extremitat aguda e una basa atenuada, en mai d’un marge serrat. La textura de les fuèlhas es coriacia e presentan una certa lusor e una odor pauc agradiva.
Lo sambucus nigra porta d'estaminas e un ginecèu, e es un arbust ermafrodita. L'inflorescéncia es cimosa e corimbiforma [1]. Lo periant presenta un calici sodat a l'ovari. Es ovoïde e pòrta cinc dents pichonas. La coròlla es d'una sola pèça, amb cinc lobuls dubèrts en estela. L’androcèu se caracteriza per d'estaminas extèrnas e al ginecèu trobam un ovari epigin que conten una croncrescéncia pluricarpellara. Lo fruch es una baia arredondida de color negra carnosa de 6-8 mm de diamètre. Es un fruch comestible quand es madur, mas dins lo cas contrari pòt aver d'efièches toxics.
Lo saüc negre (Sambucus nigra) (var. sambuc negre, saüquèr negre, suec negre, soec negre, suecau negre, suaüc negre, suecal negre) es un arbust caducifòli del genre Sambucus, que tradicionalament s'assignava a la familha Caprifoliaceae mas que las recercas geneticas fan classar a l'ora d'ara dins la familha Adoxaceae. Sambucus ven del grèc sambuke, un instrument fach de fusta de saüc, e nigra ven del latin e vòl dire « negre » (se referissent a la color dels seus fruches madurs). L’espècia Sambucus nigra la trobam unicament en Euròpa, especialament pròche la Mediterranèa.
Schwaarzen Hielenter (Sambucus nigra) ass en Trausch aus der Gattung Hielenter (Sambucus). Et ass eng vun den heefegsten Trauschaarten a Mëtteleuropa. D'Bléien an d'Friichten dovu ginn aals Heelmëttel, Liewensmëttel a fir ze fierwe benotzt.
D'Traisch vum Schwaarzen Hielenter gi bis zu bis 11 Meter héich, heiansdo a Form vun engem klenge Bam mat villen Äscht. D'Schuel ass grobrong an et si Korkporen drop, déi méi hell sinn. Déi méi déck Äscht an de Stamm hunn eng korkaarteg Schuel mat Fueren de laange Wee. D'Wuerzele ginn net an d'Déift mä an d'Breet.
D'Bléien a Form vu schiermfërmege Rispen, déi bis zu 30 cm grouss ginn, an déi aus villen Eenzelbléie bestinn, kommen tëscht Mee a Juni eraus. Si hu schonn deen typeschen Hielentergeroch. Déi ronn 6mm grouss Friichten (et si Steefriichten, deemno keng Bieren) ginn am August-September zeideg, wa se bal ganz schwaarz sinn. Si si räich u Vitamin C an u Kalium. Hire Jus ass donkelrout-mof, a schwéier aus de Kleeder ze wäschen. An all Fruucht sinn dräi Somkären. D'Villercher, déi déi Friichte friessen, droe sou zu der Verbreedung vum Schwaarzen Hielenter bäi. D'Blieder, d'Kären an d'net-zeideg Friichte kënne gëfteg sinn. De Jus kann, nodeem en ofgekacht gouf, zu Sirop, Coulis asw. verschafft ginn. Och d'Bléie kënne giess ginn, z. B. panéiert gebak oder frittéiert.
Schwaarzen Hielenter (Sambucus nigra) ass en Trausch aus der Gattung Hielenter (Sambucus). Et ass eng vun den heefegsten Trauschaarten a Mëtteleuropa. D'Bléien an d'Friichten dovu ginn aals Heelmëttel, Liewensmëttel a fir ze fierwe benotzt.
Shtogu (Emri latin: Sambucus nigra) është një bimë shumëvjeçare. Disa pjesë të tij janë sheruese.
Shtogu rritet si kaçubë apo dru në lartësi prej 3 deri në 10 metra. Në pjesën e fundme të trungut lëvorja ka ngjyrë gështenje të çelët, kurse në pjesën e epërme të përhirtë në të bardhë. Në afërsi te tokës dalin degëza anësore të brishta dhe të thyeshme. Pjesa drunore mbështjell qendrën e bardhë në formë shtupe. Gjethet janë të formave të parregullta me fletëza me maje. Lulet janë të grumbulluara në formë kurore, kanë ngjyrë të bardhë me nuancë të verdhë. Nga lulet zhvillohen kokërrzat (frutat), në fillim të gjelbra, pastaj me ngjyrë gështenje në të kuqe dhe në fund bëhen të zeza. Kokërrzat janë të vogla dhe të lëngshme. Lulet kanë erë të këndshme të fortë, erë kjo që në gjendje të thatë është më e butë. Shija e luleve është e hidhur dhe aromatike. Frutat e freskëta kanë shije të pakëndshme, kurse të përgatitura si komposto, janë të shijshme.
Shtogu rritet në skaje të maleve dhe në rrahe të maleve me diell, në vende të braktisura dhe në afërsi të vendbanimeve.
Filizat e rinj dhe gjethet e reja mblidhen në pranverë, lulet gjatë lulëzimit, frutat pas pjekjes, kurse lëvorja që nga shkurti e deri në nëntor. Duhet të kihet kujdes sepse rrënjët, gjethet, lëvorja, filizat dhe kokërrzat e papjekura, të gjitha janë helmuese.
Çaji nga gjethet dhe sythat e shtogut përdoren për stimulimin e urinimit, largimin e lëngjeve të tepërta nga trupi, për shërimin e sëmundjes së sheqerit si dhe për pastrimin dhe ripërtëritjen e gjakut. Çaji nga lulet e shtogut përdoret për shërimin e ftohjeve, kollës, gripit, sëmundjes fillestare të mushkërive, teshtitjes së madhe, lisë, skarlatinës (fruthit të zi), frymëmarrjes së vështirësuar, astmës, tuberkulozes fillestare dhe për të gjitha sëmundjet reumatike. Lëvorja nga degët dhe trupi përdoret për përgatitjen e çajit me të cilin eliminohen vështirësitë e urinimit, pengesat në punën e veshkave dhe fshikëzave të tyre, shëron sëmundjen e ujit, edemet e ndryshme dhe jashtëqitjen e fortë. Tek shtogu shfrytëzohet lulja, lëvorja, gjethet, rrënja dhe frutat e pjekura mirë. Është mirë që në çdo shtëpi të jetë e pranishme bima e shtogut.
Çaji nga lulet e tij mundëson që të djersiteni në rast të çfarëdo ftohje apo gripi, gjë e cila lehtëson përballimin e sëmundjes. Dihet se me djersitje largohen nga trupi të gjitha materiet e dëmshme e të cilat i ndihmojnë sëmundjes. Shtogu lehtëson sëmundjen edhe përmes stimulimit të urinimit. Çaji nga lëvorja e shtogut ndihmon në rregullimin e jashtëqitjes dhe lehtëson urinimin, por duhet të kemi kujdes në dozimin e çajit, sepse sasitë e mëdha mund të jenë të dëmshme. Përdoret një lugë e vogël e kafes lëvore për një gotë. Gjatë një dite duhet të pihet vetëm një filxhan kafeje, maksimumi dy filxhanë, edhe kjo në distancë të madhe kohore, gllënjkë pas gllënjke e kurrsesi përnjëherë si ujë. Frutat e pjekura të shtogut gjithashtu janë të dobishme. Pos materieve tjera të shëndosha, këto kokërrza plotësisht të pjekura, kanë mjaft vitaminë B, përkatësisht më shumë se të gjitha gjërat tjera ushqimore. Më që nuk hahen të freskëta, frutat e shtogut zihen për t'u bërë komposto apo marmelatë. Kjo ndikon kundër pagjumësisë.
Lëngu nga kokërrzat e freskëta shfrytëzohet për shërimin e neuralgjisë trigerninuse, për forcimin dhe për rregullimin e butë të jashtëqitjes, për pastrimin e gjakut, për qetësimin e ngërçeve në stomak, për apetit dhe për përmirësimin e qarkullimit të gjakut.
Shtogu (Emri latin: Sambucus nigra) është një bimë shumëvjeçare. Disa pjesë të tij janë sheruese.
She billey 'sy ghenus Sambucus ee tramman (Sambucus nigra). She billey yn-lhoamey t'ayn, eddyr 4-6m er yrjid son y chooid smoo. Ta duillagyn fedjagagh feeacklagh eck, blaaghyn beggey baney, as berrishyn dooey. Ta roost lheeah eck.
Ta'n ghlycosaid sambunigrin ayns fraueyn, gass, duillagyn as rass hramman, as eshyn jannoo keeaneed. Ta alkaloyd nieunagh ayns blaaghyn as berrishyn neuappee y dooie. Ta crystallyn kelkium ocsaid 'sy roost.
Ny yei shen, ta berrishyn appee as blaaghyn Sambucus nigra yn-ee.[1]
She billey 'sy ghenus Sambucus ee tramman (Sambucus nigra). She billey yn-lhoamey t'ayn, eddyr 4-6m er yrjid son y chooid smoo. Ta duillagyn fedjagagh feeacklagh eck, blaaghyn beggey baney, as berrishyn dooey. Ta roost lheeah eck.
De vliender, vlienderboom [1] of zwarte vliere (Sambucus nigra) is e sôorte van de bedektzoadign in de famielje van de muskuskruudachtign (Adoxaceae), 'n inêemsche plante in e grôot stik van Europa [2][3][4]. Y gruujt in e varjoasje van omstandigeedn woaroendre zowêl natte lik drooge vruchtboare groendn, liefst wo datr veele zunne is.
't Is e wientrekoale struuke of klêene boom die toe 6 meetrs ooge en brêed wordt [5] (zeldn 10 meetrs ooge). De schusse, licht grysde otn joenk is, wordt doenkr grysde mê groevn in de lankte. De bloarn stoan per twêe teegnoovre mekoar, zyn 10–30 cm lank, soamngesteld mê vuuve toe zeevn (zeldn neegn) bladjes van 5–12 cm lank en 3–5 cm brêed, mêt e gezoagde bôord.
De twêeslachtige blommn stoan in brêe, platte pluumn mêt e deurmeetre van 10–25 cm, in de loate lente toe 't middn van de zoomre, d' ofzoenderlikke blomtjes ievôor-wit van kleur, 5–6 mm in deurmeetre, mê vuuf krôonbladjes; ze wordn deur vliegn bestoovn.
De vruchtn zyn blienknd doenkre purpre toe zwarte bessn mêt e deurmeetr van 3–5 mm, vôortgebrocht in angnde trostjes in de loate êrfst;[5] ze zyn e belangryk voedsl vo veele fruut-eetnde veugls, byvôorbeeld de zwartkop (Sylvia atricapilla).
Dr zyn verschillnde andre dichte verwante sôortn, inêems in Oazje en Nôord-Amerika, die ip mekoar trekkn, en somtyds bekeekn wordn lik oendresôortn van Sambucus nigra. De blowe of Meksikoansche vliere, Sambucus mexicana, wordt nu algemêen geziene lik êen of twêe oendresôortn van Sambucus nigra subsp. canadensis[6] en Sambucus nigra subsp. caerulea [7].
S. nigra is vrêe algemêene in Ierland in oagn en lik struuke in de busschn [8][9].
Sommigte seleksjes en kuultievoars ên gebubblde, gekleurde of andre kwaliteitn, en wordn gekwikt lik sierplantn.
De vôgnde kuultievoars zyn êrkend mêt e vermeldiendienge deur de Royal Horticultural Society :
De doenkrblowe/purpre bessn kunn geetn wordn ozze rype zyn mo ze zyn e bitje giftig ot nie zô is [13]. Ol de groene dêeln van de plante zyn giftig en ze bevattn blowzeurglykosieden [14]. De bessn zyn eetboar achtre kookn en kunn gebruukt wordn vo konfieteure te maakn, zjeleie, chutney en andre.
De blomoofdjes wordn algemêen gebruukt in oftreksels, e bekende verfrissnde drank in nôordlik Europa en in de Balkan. In Europa wordt van de blommn syroope gemakt of sap (Roemenië : Socată; Zweedn : fläder(blom)saft), da mê woatre verdind wordt voa 't drienkn. De popularieteit van die tradiesjonêele drank ê recent sommigte kommersjêele oendrneemiengn angezet vo drankn vôort te briengn mêt e vliereblomme-smoake (Fanta Shokata, Freaky Fläder). De blommn kunn ook gefrietteurd wordn. In Skandienoavje en in Duutsland wordt ook soepe gemakt van de bessn (byvôorbeeld de Duutsche Fliederbeersuppe).
Zowêl de blommn lik de bessn kunn verwerkt wordn no vlierewyn, en in Hongarye wordt e brandewyn gemakt die 50 kg vruchtn vereist vor 1 lietre brandewyn te maakn. In zuudwestlik Zweedn, ist gebruuklik van e druppl-likeure e vlieresmoake te geevn. Vliereblommn wordn ook gebruukt in likeurn lik St. Germain en in e licht-alkooliesche vliereblomme-'champagne'.
In Beerse, provinsje Antwerpn, wordt e sôorte genievre gemakt mê de bessn, genoamd Beers Vlierke.
De plante wordt tradiesjonêel medicinoal gebruukt zowêl deur nateurvolkn lik deur kruudekenners [15][16]. Mê oftreksels van de schusse, bloarn, vruchtn en wortels wordt bronchiet, oeste, verkoedeedn en kors bestreedn.
In placebo-gekontrolleerde stuudjes oovre de plante wierd beweezn dat die rezuultoat ad by de geneezienge van griep [17]. Mensn die vliere-uuttreksl droenkn, kostn veel rappr êrstelln of dedeeze mê allêene mo e schyn-geneesmiddl. De stuudje wierd bekendgemakt deur 't Journal of Alternative Complementary Medicine.
E klêene stuudje uutgebrocht in 2004 toogde da 93% van de griep-pasjentn an wien datr' n oftreksl gegeevn was, hêel geneezn woarn binn de twêe doagn; dedeeze die e placebo gekreegn addn, êrsteldn mor in zes doagn. Die stuudje toogt da 't werkt vo griep van type A, lik of da d' oofd-oendrezoekre Erling Thom, van d' Universiteit van Oslo in Nôorweegn schrêef [18]. De stuudje was wê betoald deur de firma die 't produkt vôortbriengt. No mêer stuudjes bevestigdn 't gunstig effekt van vliere ip griep [19].
Vliereblommn wordn verkocht in Oekraïne en in Rusland lik middl teegn verstoppienge en om slymn te doen loskommn in 't gevol van drooge oeste. De drooge blommn moetn vo 15 minuutn trekkn in warm woatre, en de geurige tee wordt gefielterd. Sommign drienkn de tee lievre warm, andre koed, en sommign oendervienn allergiesche reaksjes.
Vruchtn en blommn wierdn tradiesjonêel gebruukt in Ôostnryk (vruchtn vo tee, zjeleie, sap, syroope) vo de verzorgienge van de luchtweegn, de moend, 't spysverteiriengsstelsl, den uud, vieroale infeksjes, kors, verkoedeedn en griep [20].
De blommn kunn gebruukt wordn vo kruudntee te maakn die werkt teegn oensteekiengn verôorzakt deur verkoedeedn en kors[21].
Lik by al d' oede vliern, is de vliender gevoelig vo de witte vliereschussezwam Hyphodontia sambuci.
Vliern zyn e reedlik goe voedsl vo bêestn lik (in Noord-Amerika) muuldierêrte (Odocoileus hemionus) , wapiti (Cervus canadensis'), schaapn en klêene veugls. De sôorte wordt veel gebruukt deur de veugls om drin te nestln. De bessn zyn e hêel geschikt voedsl vo veele trekveugls die somtyds ip weinig tyd e hêele struuke leegeetn.
De vliender gift ook beschuttienge an grôote en klêene zoogbêestn[22].
De vliender is e giftige plante vo zoogbêestn en 'n oenkruud in sommigte leefgebiedn [23]. Alle dêeln van de plante, uutgezoenderd de blommn en de rype bessn (mo wêl de rype zoadn) zyn giftig, ze bevattn sambunigrien-blowzeurglykozyde (C14H17NO6, CAS-nummr 99-19-4)[24]. De schusse bevat kristalln calcium-oksaloat.
De vliender, vlienderboom of zwarte vliere (Sambucus nigra) is e sôorte van de bedektzoadign in de famielje van de muskuskruudachtign (Adoxaceae), 'n inêemsche plante in e grôot stik van Europa . Y gruujt in e varjoasje van omstandigeedn woaroendre zowêl natte lik drooge vruchtboare groendn, liefst wo datr veele zunne is.
Yana rayan (Sambucus nigra) nisqaqa huk rikch'aq rayanmi, thansam, hampi yuram. Yuraq tuktunmi, yana rurunmi.
Justo Mantilla Holguín, Oscar Olazábal Castillo (2008): Pachamama Hampi Qhoranchiskuna: Las Plantas Medicinales de nuestra Madre Tierra, Valle Sagrado de los Inkas-Cusco. Instituto de Ecología y Plantas Medicinales, Qusqu. p. 98.
Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Yana rayan.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Yana rayan
Yana rayan (Sambucus nigra) nisqaqa huk rikch'aq rayanmi, thansam, hampi yuram. Yuraq tuktunmi, yana rurunmi.
Zova, zohva ili bazga (latinski: Sambucus nigra) je biljka iz porodice Adoxaceae koja raste u Evropi, sjeverozapadnoj Africi i jugozapadnoj Aziji.
Lokalni nazivi koji još se koriste su: zohva, bazga, abzov, bažoina, bazag, bazdov, bazgovina, crna zova, bazovika, belika, boz, buzovka, zovik, zoha, zovljika, zofa, budzova.[1]
Zova je listopadni žbun, rjeđe drvo, koje naraste od 4–6 m, rjeđe do 10 m. Listovi su joj poredani u parove, dugi od 10–30 cm. Zova je hermafroditna biljka. Cvjetovi su grupisani u velike strukove, promjera 10–25 cm. Pojedini cvjetovi su bijeli, promjera 5–6 mm, sa 5 latica. Cvjeta sredinom ljeta. Plod je mala tamna bobica, 3–5 mm u promjeru, grupisana u velikim grozdovima. Raste na sunčanim mjestima, i na vlažnim i na suhim zemljištima.
Cvijet zove se obično koristi za pravljenje sokova, čajeva i slično. Plod zove jedu mnoge ptice. Neki je smatraju korovom. Plodovi zove su jestivi nakon kuhanja, ali svi ostali dijelovi biljke su otrovni zbog velike količine kristala kalcijum oksalata[2]
Zova, zohva ili bazga (latinski: Sambucus nigra) je biljka iz porodice Adoxaceae koja raste u Evropi, sjeverozapadnoj Africi i jugozapadnoj Aziji.
Ο Σαμπούκος (Sambucus nigra) είναι φυτό σε μορφή θάμνου ή δέντρου και μπορεί να φτάσει έως το ύψος των 10 μέτρων[1]. Απαντάται και στην Ελλάδα ως αυτοφυές σε υγρές δασώδεις περιοχές.
Το φυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες. Το συναντούμε με το όνομα " Ακτέα ή Ακταία " στα έργα περί φυτών του αρχαίου φιλοσόφου Θεόφραστου και κατόπιν με το όνομα " Ακτή "στις περιγραφές φυτών του μεγάλου γιατρού-φαρμακολόγου των πρώτων χριστιανικών χρόνων Διοσκουρίδη[2]. Στην Ελλάδα η κοινή ονομασία του φυτού είναι Κουφοξυλιά, Αφροξυλιά αλλά και Ζαμπούκος[3]
Πρόκειται για θάμνο ή δένδρο που φτάνει έως το ύψος των 10 μέτρων. Είναι φυλλοβόλο με φύλλα πτερωτά και λογχοειδή. Ο βλαστός του φυτού έχει εσωτερικά ψίχα και είναι ο λόγος που το φυτό πήρε το όνομα κουφοξυλιά[4]. Τα άνθη του είναι αρωματικά έχουν χρώμα λευκό ή κιτρινωπό και ανθίζουν την άνοιξη. Οι καρποί του είναι μικρές μαύρες ρόγες και χρησιμοποιούνται στην ζαχαροπλαστική μετά από επεξεργασία. Όλα τα μέρη του φυτού χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική, στον χρωματισμό οινοπνευματωδών ποτών καθώς και στην βαφή υφασμάτων[5].
Ο Σαμπούκος (Sambucus nigra) είναι φυτό σε μορφή θάμνου ή δέντρου και μπορεί να φτάσει έως το ύψος των 10 μέτρων. Απαντάται και στην Ελλάδα ως αυτοφυές σε υγρές δασώδεις περιοχές.
Бозел или Црн Боз (латински: Sambucus nigra L.) е растение од фамилијата Бозели (Sambucaceae). Бозелот е евроазиска билка, распространета на светли и топли места.
Бозелот расте како грмушка или како ниско дрво. Кората на стеблото е сивокафена и распукана. Младите гранки се зелени, со забележителни лентицели, а кога ќе се скршат се гледа бела, мека срцевина. Листовите се поставени еден наспроти друг, непарно сложени во вид на перја, со долги зашилени и назабени ливчиња. Цутовите се крупни, во облик на штит, широки до 20 сантиметри. Цветотовите се со јак мирис, ситни, бели или бледожолти, со јасно видливи жолти антери. Плодовите се сјајни и тркалезни, со црновиолетова боја и со црвен сок. Бозелот цути во јуни.[1]
Бозелот е лековита билка, а од него се користат цветот и зрелите плодови за подготовка на сируп, џем, вино, чај и друго. Цветот има сложен биохемиски состав, со што помага во излачувањето на потта и на мочта. Оттука, бозелот се користи за подготовка на чај, заедно со цветот од камилица или липа, кора од врба итн. Исто така, чајот од бозел се користи за лекување при настинки, грип, заболувања на горните дишни патишта и при ревматски заболувања. Чај од цветот на бозел им се дава и на децата заразени од овчи сипаници, со цел да се забрза оздравувањето. Цветот на бозелот дејствува и како диуретик и ги отстранува отровните материи кои се собираат при артритис и гихт. Најпосле, бозелот е корисен и за слабеење, зашто го забрзува метаболизмот и го исфрла вишокот вода од организмот.[2]
Од цветовите и зрелите бобинки се прави вино, а во Унгарија се подготвува како бренди, за што се потребни 50 кг овошје за да се добие 1 литар бренди. Во југозападна Шведска од бобинките се прави ликер, а во Белгија еден вид на џин.
Поради популарноста на традиционалните пијалаци направени од бозел, произведени се комерцијални пијалаци со вкус на бозел, како Фанта Шоката, на пример.
Освен цветовите и зрелите бобинки, сите делови на ова растение се отровни за цицачите, бидејќи содржат cyanogenic glycoside sambunigrin (C14H17NO6, CAS-број 99-19-4).[3] Кората содржи кристали од калциум оксалат.
Бозел или Црн Боз (латински: Sambucus nigra L.) е растение од фамилијата Бозели (Sambucaceae). Бозелот е евроазиска билка, распространета на светли и топли места.
Бэрэжьей (лат-бз Sambucus, ур-бз. Бузина) — пабжъэ къэкӀыгъ, гъагъэхэм ящыщу.
Бэрэжъей - пабжъэ къэкӀыгъэ, м. 4-6 илъэгагъу (м. 10 нэсу мэхъу).
Итхьампэхэр гъэч къыдидзхэм зэпэщылъу пытхэ, см. 10-30 якӀыхьагъу.
ИпӀкъым фэ пӀакӀэ телъ, икӀуэцӀыр шъабу щыту.
Игъагъэхэр жгъуэжь-хужьу зэхэлъхэ (зэрызу хужь Ӏамэ), мм 5-8 ябгъуагъу, тхьампэ тхурытху ятету, гъэчхэм бжыгъу япыт (см. 10-25 бгъуагъ нэсу).
ИмэракӀуэ къыпыкӀэхэр къуафӀцӀу мэхъухэр, мм 5-7 ябгъуагъу.
Макаронезиэм къыщыкӀэдзауэ (Азор, Мадейрэ хы тӀыгухэм), Ишъхъэрэ Африкэм (Алжир, Тунис), Азиэм (ишъхъэрэ, къуэхьапӀэ Къажэрым, Тыркум), Еуропэ псом, Къэукъаз кӀыбым (Курджым, Ермэлым, Азэрбиджаным), Укрэинэм, Молдовым, Урысыхум нэгъунэ.
Урысейм и еуропэ лъэныкъуэм ипшъэмкӀэ къыщокӀыр.
Зелэнд КӀэм ирачауэ къыщагъэкӀыр фӀыуэ.
Мәрәүәр ағасы, осҡот (рус. Бузина́ чёрная, лат. Sambúcus nígra) — эре ҡыуаҡлыҡ. Бейеклеге 6 м-ға етә. Май-июнь айҙарында һары аҡһыр сәскә ата, август-сентябрҙә орлоғо өлгөрә.
Мәрәүәр ағасының тыуған иле — төньяҡ Африка. Рәсәйҙә ылыҫлы һәм япраҡлы урмандарҙа үҫә. Үҫемлек декоратив маҡсатта юл буйҙарында, ауыл-ҡала ерендә, йылға ярҙарында үҫтерелә.
Мәрәүәр ағасы, осҡот (рус. Бузина́ чёрная, лат. Sambúcus nígra) — эре ҡыуаҡлыҡ. Бейеклеге 6 м-ға етә. Май-июнь айҙарында һары аҡһыр сәскә ата, август-сентябрҙә орлоғо өлгөрә.
Su sambucu mascu, samuccu badesu, sabuccu, sauccu, o samucciu (Sambucus nigra L.) est una mata de sa familia Caprifoliacee.
Pianta chi podet creschere in altaria.
Su truncu bastante russu giughet su meuddu.
Fiorit ne is meses de abrile/maju.
Faghet frutos, ne is meses de cabudanni/santugaine, de colore nieddu a maturitade, ca si podent mandigare.
El sanbugaro el xe na pianta (nome sientifego Sambucus nigra) deła fameja dełe Caprifoliaceae che se pol catar in Eoropa, America del nord e Axia oçidentałe. El nome el deriva dal greco sambýkē, a so olta de derivasion orientałe, uxà prinçipalmente par indicar el nome de un particołar strumento muxicałe, che el vegnea apunto fabricà col łegno de sta pianta. In inglexe se dixe elder, in todesco Holunder o Holler, in tałjan sambuco. Se trata de 'n arbusto ke crese drio ai fosi o in posti umidi, fin ai 1500 metri sul liveło del mare, e ke pol rivar a vivere anca 20 ani. El ga foje longhe 30 cm conposte da 5 o 7 fojete de 12 cm, a forma de lancia e bordo seghetà, cołor verde scuro.
I fiori i xe del tipo a corinbo, a forma de onbrełete, de cołor bianco, e i vien fora in apriłe-giugno. In agosto-setenbre buta łe perle, de cołor moro, col pecol roso. Drento łe foje e łe perle se trova diverse sostanse: ła sanbunigrina, ke ła pol dare efeti tosici sui boce e sułe bestie pi picołe, con vomito e diarea (col riscaldamento no ghe xe pi problema parkè sta sostansa ła se degrada e no ła fa pi gnente), oji esensiałi, vitamine C e B, diversi flavonoidi, come ł'antocianina, ke ga na forte asion anti-osidante e ła protège łe cełułe dał'asion tosega dei cosideti radicałi libari. 'Ntełe perle se trova ła sanbucianina, altro fortisimo anti-osidante (e in sto senso anca anti-cancro). Ła sanbucianina xe anca un cołorante e ła vien doparà par łe tinture de caveji, pal corame e 'nteł'industria tesiłe. Coi fiori e cołe perle se pol preparar marmełade e gełatine, ma soratuto el famoxo łiquor.
A Verona el Sambucus nigra xe conosuo col nome de saugar. Da sto termine deriva na paroła de uxo cołoquiałe, saugo, uxà par indicar qualcheduni un poco tonto, mia tanto xveo. L' anałogia xe dovua a na carateristica ben nota de sta pianta, quałe el so midoło spugnoxo che, in te i rami piasè veci, el pol convertirse in na cavità. Sta carateristica xe stà sfrutà anca da jenerasioni de boce, che i l'à uxà par costruir fisceti e altri xughi.
El sanbugaro el xe na pianta (nome sientifego Sambucus nigra) deła fameja dełe Caprifoliaceae che se pol catar in Eoropa, America del nord e Axia oçidentałe. El nome el deriva dal greco sambýkē, a so olta de derivasion orientałe, uxà prinçipalmente par indicar el nome de un particołar strumento muxicałe, che el vegnea apunto fabricà col łegno de sta pianta. In inglexe se dixe elder, in todesco Holunder o Holler, in tałjan sambuco. Se trata de 'n arbusto ke crese drio ai fosi o in posti umidi, fin ai 1500 metri sul liveło del mare, e ke pol rivar a vivere anca 20 ani. El ga foje longhe 30 cm conposte da 5 o 7 fojete de 12 cm, a forma de lancia e bordo seghetà, cołor verde scuro.
I fiori i xe del tipo a corinbo, a forma de onbrełete, de cołor bianco, e i vien fora in apriłe-giugno. In agosto-setenbre buta łe perle, de cołor moro, col pecol roso. Drento łe foje e łe perle se trova diverse sostanse: ła sanbunigrina, ke ła pol dare efeti tosici sui boce e sułe bestie pi picołe, con vomito e diarea (col riscaldamento no ghe xe pi problema parkè sta sostansa ła se degrada e no ła fa pi gnente), oji esensiałi, vitamine C e B, diversi flavonoidi, come ł'antocianina, ke ga na forte asion anti-osidante e ła protège łe cełułe dał'asion tosega dei cosideti radicałi libari. 'Ntełe perle se trova ła sanbucianina, altro fortisimo anti-osidante (e in sto senso anca anti-cancro). Ła sanbucianina xe anca un cołorante e ła vien doparà par łe tinture de caveji, pal corame e 'nteł'industria tesiłe. Coi fiori e cołe perle se pol preparar marmełade e gełatine, ma soratuto el famoxo łiquor.
A Verona el Sambucus nigra xe conosuo col nome de saugar. Da sto termine deriva na paroła de uxo cołoquiałe, saugo, uxà par indicar qualcheduni un poco tonto, mia tanto xveo. L' anałogia xe dovua a na carateristica ben nota de sta pianta, quałe el so midoło spugnoxo che, in te i rami piasè veci, el pol convertirse in na cavità. Sta carateristica xe stà sfrutà anca da jenerasioni de boce, che i l'à uxà par costruir fisceti e altri xughi.
ЧӀижа́ргӀийн стом (лат. Sambúcus nígra) — Жимолосткепарнаш (Caprifoliaceae ) (хьалха и тайпа юкъатухура жимолосткепарчарна я билгалдоккхура ша тайпа чӀижаргӀкепарчеран доьзале) доьзалера ЧӀижаргӀа (Sambucus) тайпана гӀадужу коллан кеп.
Ӏаламан ареал — Макаронези (Азорийн гӀайренаш а, Мадейра а), Къилбаседа Африка (Алжир а, Тунис а), Азера барамера климатан зона (малхбуза а, къилбаседа а Иран, Туркойчоь), ерриг аьлчи санна Европа, Чоьхьара Кавказ (Эрмалойчоь, Азербайджан, Гуьржийчоь), Украина, Молдави, Белорусси. Чу а яьхьна яьржина Керла Зеландехь.
Россехь кхуьу европан декъан къилбехьа.
Кхуьу баганан а, гӀадужу а хьаннашна бухахь, маьӀ-маьӀӀехь коллаш а йовлуш. Сиха эрна йовлу, яьржа некъаш йисташкахула, кешнашкахь, эвланашкахь, есачу меттигашкахь.
ЧӀижаргӀийн стом — болу коллашна я жима 2—6 м лекха дитт тӀехь (наггахь 10 м кхочу). ГӀад геннаш долуш, ду дуткъа дечиган чкъор а, кӀайн хира кӀеда дог а. Къуона геннаш баьццара ду, тӀаьхьа шортта можа хьозий кхоьш йолуш боьра-сира ду.
ГӀаш — дуьхь-дуьхьала, даккхий, дохалла 10—30 см, шала месаш йоцуш, лаьтта кхоъ-ворхӀ озийна хӀоа кепара деха ира йоцучу гӀаж тӀиера кегийра гӀашшах. ГӀаш широко зайла кепара бух болуш, агӀонаш тӀиера херхкепара, тӀехула таьӀна-баьццара, лахахула алсама сирла.
Заза — кӀайн-можа басахь (цхьацца гӀаш кӀайн хуьлу), хевшина я гӀаж тӀехь, хьожа йолуш, диаметрехь 5-8 мм, пхи жаз долуш, гулдина даккхий чӀапа дуккха зезагаш долу турскепара 10—25 см диаметр йолу зазане, кхиина даьллачул тӀаьхьа охкало. Кедалг пхи церг йолуш, зазан гӀа чкъургкепара, пхеа кӀайн-можа бухахь тӀеттӀалетта жаз долуш. Дургал пхиъ, зазан цӀузам тӀелетта ду. ЧӀениг ах лахара, кхо бен болуш, боца бӀогӀам болуш, кхоъ чо болуш дургалца. Кхуьу майхь — июнехь.
Стом — Ӏаьржа-шеӀан басахь, цӀазамкепара мутт йолуш лаг, диаметрехь 5—7 мм, шиъ-диъ лаг долуш. 1000 «хӀун» (лаган) дозалла 2,0—4,1 г[2]. Чухула таьӀна-цӀиен. Стом кхуьу августехь — сентябрехь.
Дарбанан Ӏалашонна кечдо зезагаш (лат. Flores Sambuci) а, чӀижаргӀийн стоьмаш а. Дика мох кхетачу, екъачу хӀусамехь чӀижаргӀийн стоьмийн аьргалла пайден хуьлу 2—3 шарахь.
ЧӀижаргӀийн стоьмийн заза (акха куьучун а, кертахь лелочун а) гулдо дуьззина кхиаран муьрехь майхь — июнехь. Гулдина заза дакъадо бедан тӀехь, божалаш чохь, арахь хаза хилча — арахь а мегар ду. Цул тӀаьхьа дӀакъастадо заза гӀодах, зазанаш боккха цацанах а дохуш. Декъа зазан гӀийла хьожа хуьлу, мерз очам а хуьлу.
Стоьмаш гулдо дуьззина кхианчу муьрехь, августехь — сентябрехь, дакъадо лерина пешаш чохь 60—65 °C температурехь, малх болчу хенахь — арахь. Декъа стоьмийн хьожа ца хуьлу, муьсто-мерза чам хуьлу.
Наггахь чкъор а, къуона геннаш а, гӀаш а леладо[2].
Ораматан тайп-тайпанчу декъашкахь ю биологин жигара хӀумнаш:
ЧӀижа́ргӀийн стом (лат. Sambúcus nígra) — Жимолосткепарнаш (Caprifoliaceae ) (хьалха и тайпа юкъатухура жимолосткепарчарна я билгалдоккхура ша тайпа чӀижаргӀкепарчеран доьзале) доьзалера ЧӀижаргӀа (Sambucus) тайпана гӀадужу коллан кеп.
Sambucus nigra is a species complex of flowering plants in the family Adoxaceae native to most of Europe.[1] Common names include elder, elderberry, black elder, European elder, European elderberry, European black elderberry and tramman (Isle of Man).[2][3] It grows in a variety of conditions including both wet and dry fertile soils, primarily in sunny locations. The plant is widely grown as an ornamental shrub or small tree. Both the flowers and the berries have a long tradition of culinary use, primarily for cordial and wine.[4]
Although elderberry is commonly used in dietary supplements and traditional medicine, there is no scientific evidence that it provides any benefit for maintaining health or treating diseases.[5]
Elderberry is a deciduous shrub or small tree growing to 6 metres (20 ft) tall and wide,[4] rarely reaching 10 m (33 ft) tall. The bark, light gray when young, changes to a coarse gray outer bark with lengthwise furrowing, lenticels prominent.[6] The leaves are arranged in opposite pairs, 10–30 centimetres (4–12 inches) long, pinnate with five to seven (rarely nine) leaflets, the leaflets 5–12 cm (2–4+3⁄4 in) long and 3–5 cm (1+1⁄4–2 in) broad, with a serrated margin. The young stems are hollow.[7]
The hermaphroditic flowers have five stamens,[8] which are borne in large, flat corymbs 10–25 cm in diameter in late spring to mid-summer. The individual flowers are ivory white, 5–6 millimetres (3⁄16–1⁄4 in) in diameter, with five petals, and are pollinated by flies.
The fruit is a glossy, dark purple to black berry 3–5 mm diameter, produced in drooping clusters in late autumn.[4] The dark color of elderberry fruit occurs from its rich phenolic content, particularly from anthocyanins.[9]
Flowers
Fruit cluster
There are several other closely related species, native to Asia and North America, which are similar, and sometimes treated as subspecies of Sambucus nigra, including S. nigra subsp. canadensis[10] and S. nigra subsp. cerulea.[11]
The Latin specific epithet nigra means "black", and refers to the deeply dark colour of the berries.[12] The English term for the tree is not believed to come from the word "old", but from the Anglo Saxon æld, meaning fire, because the hollow stems of the branches were used as bellows to blow air into a fire.[13]
Sambucus nigra is native to Europe as far east as Turkey.[14] It is native in, and common throughout, the British Isles.[15] It has been introduced to parts of most other continents of the world.[14]
Hedges, waste-ground roadsides, and woods are the typical habitats for the species.[8] S. nigra is recorded as very common in Ireland in hedges as scrub in woods.[16][17]
Like other elderberries, Sambucus nigra is subject to elder whitewash fungus and jelly ear fungus. Strong-scented flowers in wild populations of S. nigra attract numerous, minute flower thrips which may contribute to the transfer of pollen between inflorescences.[18]
Elder rates as fair to good forage for animals such as mule deer, elk, sheep, and small birds. The fruit are an important food for many fruit-eating birds, notably blackcaps. Ripe elderberries are a favorite food for migrating band-tailed pigeons in northern California, which may sometimes strip an entire bush in a short time. The species provides good habitat for large and small mammals,[19] as well as nesting habitat for many birds, including hummingbirds, warblers, and vireos. It is also a larval host to the spring azure.[20]
Except for the flowers and ripe berries (but including the ripe seeds), all parts of the plant are poisonous to mammals, containing the cyanogenic glycoside sambunigrin (C14H17NO6, CAS number 99-19-4).[21] The bark contains calcium oxalate crystals.
It is a very common feature of hedgerows and scrubland in Britain and northern Europe.
Some selections and cultivars have variegated or coloured leaves and other distinctive qualities, and are grown as ornamental plants. S. nigra f. porphyrophylla has dark maroon or black leaves, and pale pink flowers.
The following cultivars have gained the Royal Horticultural Society's Award of Garden Merit:[22]
Components of the elderberry plant, including its fruit, contain diverse phytochemicals, such as alkaloids, lectins, and cyanogenic glycosides, which may be toxic if consumed raw.[9] The seeds and all green parts of the plant contain cyanogenic glycosides.[5] Consumption of berries, leaves, bark or stems, if not properly prepared, may cause nausea, vomiting, and severe diarrhea.[5][9][26] Elderberry plant constituents or products should not be consumed during pregnancy or by people with allergies or gastrointestinal diseases.[9][26] Elderberry products may cause adverse effects when used with prescription drugs.[9][26]
The dark blue or purple berries are mildly poisonous in their raw state, but are edible after cooking.[5][27] They can be used to make jam, jelly,[27] chutney, and Pontack sauce. In Scandinavia and Germany, soup made from the elderberry (e.g. the German Fliederbeersuppe) is a traditional meal.[28]
Commonly, the flowerheads are used in infusions, giving a drink in Northern Europe and the Balkans. These drinks are sold commercially as elderflower cordial or elderflower pressé .[29] In Europe, the flowers are made into a syrup or cordial (in Romanian: Socată, in Swedish: fläder(blom)saft, in Danish: hyldeblomstsaft / hyldedrik), which is diluted with water before drinking. The popularity of this traditional drink recently has encouraged some commercial soft drink producers to introduce elderflower-flavoured drinks (Fanta Shokata, Freaky Fläder). The flowers also may be dipped into a light batter and then fried to make elderflower fritters.[30]
The berries may be made into elderberry wine.[27] In Hungary, an elderberry brandy is made that requires 50 kilograms of fruit to produce 1 litre of brandy. In south-western Sweden, it is traditional to make a snaps liqueur flavoured with elderflower. Elderflowers are used in liqueurs such as St-Germain, and in a mildly alcoholic sparkling elderflower 'champagne', although a more alcoholic home-made version can be made. In Beerse, Belgium, a variety of jenever called beers vlierke is made from the berries.
Elderberry jam
Sambuci flos: dried sambucus nigra flowers as used in herbal tea
_(page_7_crop).jpg)
"Godfrey's Extract of Elder-Flowers" ad in 1900
This plant is used in traditional medicine by native peoples and herbalists.[5][31] Extracts of the flowers and fruits are used for cold and flu symptoms,[5][9] although there is no high-quality clinical evidence that it is effective for treating any disease.[5][9]
Sambucus nigra is a species complex of flowering plants in the family Adoxaceae native to most of Europe. Common names include elder, elderberry, black elder, European elder, European elderberry, European black elderberry and tramman (Isle of Man). It grows in a variety of conditions including both wet and dry fertile soils, primarily in sunny locations. The plant is widely grown as an ornamental shrub or small tree. Both the flowers and the berries have a long tradition of culinary use, primarily for cordial and wine.
Although elderberry is commonly used in dietary supplements and traditional medicine, there is no scientific evidence that it provides any benefit for maintaining health or treating diseases.
La nigra sambuko (Sambucus nigra) estas arbedo el la familio de la adoksacoj. Ĝi floras en junio kaj julio, kaj la polenado okazas pere de insektoj. La fruktoj estas maturaj en septembro kaj oktobro. La planto plimultiĝas per semoj, precipe disvastigataj de sturnoj, kiuj ŝategas la berojn. Laŭ botanika vidpunkto la beroj estas drupoj.
La nigra sambuko estas manĝata de la cervo ĉar ĝi povas digesti la plantpartoj de la nigra sambuko. Por aliaj bestoj la nigra sambuko estas venena pro la ciankombinaĵoj en la folioj.
La sambuko ne estas tro postulema rilate ĝia starloko kaj eĉ troviĝas en tegmentaj defluiloj.
La ligno de tiu holarktisa specio estas mola sed ne splitiĝas. Pro tio oni povas fari malgrandajn uzobjektojn el ĝi.
La "medolo" de la tigoj estas uzata por protekti malgrandajn objektojn. El la fruktoj oni faras marmeladon, fruktosukon kaj brandon. La floroj kelkfoje estas uzata en patkukoj. La Nord-Amerikaj Indianoj kelfoje fritas la florojn. Ankaŭ eblas fari siropon el la floraĵo. La sekigita floraĵo povas esti uzata por fari teon.
Dum la mezepokoj la sambuko havis la reputacion ke ĝi protektas kontraŭ sorĉado.
Infanoj foje faras el la tigoj ŝtopopafilon ĉar post la forigo de la "medolo" restas speco de ligna tubo.
La nigra sambuko (Sambucus nigra) estas arbedo el la familio de la adoksacoj. Ĝi floras en junio kaj julio, kaj la polenado okazas pere de insektoj. La fruktoj estas maturaj en septembro kaj oktobro. La planto plimultiĝas per semoj, precipe disvastigataj de sturnoj, kiuj ŝategas la berojn. Laŭ botanika vidpunkto la beroj estas drupoj.
La nigra sambuko estas manĝata de la cervo ĉar ĝi povas digesti la plantpartoj de la nigra sambuko. Por aliaj bestoj la nigra sambuko estas venena pro la ciankombinaĵoj en la folioj.
La sambuko ne estas tro postulema rilate ĝia starloko kaj eĉ troviĝas en tegmentaj defluiloj.
Sambucus nigra,[3] el saúco negro o saúco común, o, simplemente, saúco,[4] es una especie del género Sambucus, perteneciente a la familia Adoxaceae. Se le conoce también, erróneamente, como sahuco.
Son nativos de Europa, noroeste de África y sudoeste de Asia. Es comúnmente conocido como saúco o saúco negro, canillero.[5][6] Crece en una variedad de condiciones ambientales, tanto en suelo húmedo como en seco, primariamente en localidades soleadas. Es bastante común en algunas zonas, por ejemplo, en las Islas Británicas, donde crece en bosques y bordes de caminos y se utiliza como seto. En la región mediterránea, por lo general, el saúco aparece ligado a zonas húmedas como ríos y lagos.
Es un árbol o arbusto caducifolio de 4-6 m (raramente 10 m) de altura. Tronco con corteza suberosa y ramas con médula blanquecina muy desarrollada.
Hojas pecioladas, dispuestas en pares opuestos, de 10-30 cm de largo, pinnadas con 5-7 (raramente 9) folíolos, cada uno de 5-12 cm de largo y 3-5 cm de ancho, con margen serrado, con nervadura central por debajo. Es una hermafrodita: las flores en grandes corimbos en terminales (notablemente aplanados), de 10-25 cm de diámetro, flores individuales blancas, 5-6 mm de diámetro, con 5-pétalos dentados; polinizado por avispas. Florece a mediados de verano. El fruto es una drupa (con restos del cáliz) púrpura negruzca de 3-5 mm de diámetro, en grupos caedizos a fines del otoño; son importante alimento de muchas aves, principalmente la Sylvia atricapilla (curruca capirotada). El fruto es laxante y no es recomendable su consumo, pero se pueden hacer mermeladas y vinos con él. No hay que confundir al sáuco negro con su pariente el sauquillo (Sambucus ebulus) que es venenoso, incluso los frutos. El sauquillo es una planta más baja que no alcanza la talla de arbusto, y suele ser mucho más común en zonas bajas como el valle del Ebro y otros ríos mediterráneos, como el Júcar.
Hay varias otras especies estrechamente vinculadas al sauco negro, nativas de Asia y de Norteamérica, muy similares, y tratadas como subespecies de S. nigra, por algunos botánicos (ver página del Gro. para detalles).
Resiste bien heladas fuertes de -15/-20 °C. Es poco exigente en suelos, tanto húmedos y frescos como terrenos áridos y húmedos. El riego regular, evitando que el terreno llegue a quedar completamente fresco. Es atacado por pulgones.
Sambucus nigra fue descrita por Carlos Linneo y publicado en Species Plantarum 1: 269–270. 1753.[1]
Sambucus: nombre genérico que deriva de la palabra griega sambuke de un instrumento musical hecho de madera de saúco y un nombre usado por Plinio el Viejo para un árbol posiblemente relacionado con el saúco.[7]
nigra: epíteto latino que significa "negro".[8]
Es una planta medicinal con una serie de propiedades que la hacen muy recomendada para personas con problemas de retención de líquidos o infecciones de orina,[9] además de ser considerada también una planta ornamental. Es citada también como planta venenosa a mamíferos, y maleza.[10]
Tanto por semillas como por esquejes. Por semilla es algo difícil debido a complejas condiciones de letargo, abarcando a la cubierta de la semilla como al embrión.
Probablemente sea muy bueno tratarlas con una "estratificación cálida" de meses a temperaturas de 25 a 30 °C; y luego 3 a 5 meses de estratificación fría a 4-6 °C.
Estas condiciones se dan naturalmente plantando las semillas a fines del verano, debiendo presentarse la germinación en la primavera siguiente.
Las estacas de madera suave se enraízan con facilidad bajo vidrio, si se cogen en primavera o en otoño, siendo este el método más usado.
Sambucus nigra, el saúco negro o saúco común, o, simplemente, saúco, es una especie del género Sambucus, perteneciente a la familia Adoxaceae. Se le conoce también, erróneamente, como sahuco.
Must leeder (Sambucus nigra) on põõsana kasvav taimeliik leedri perekonnast kuslapuuliste sugukonnast.
Must leeder on kohalik taim suuremas osas Euroopas. Eestis kasvab teda rohkem Saaremaal ja mandri lääneosas. Ta kasvab erinevates tingimustes, sealhulgas nii niiskes kui ka kuivas viljakas mullas, eelistatult päikselistes paikades.[1]
Must leeder on heitleheline põõsas või väike puu, mis kasvab umbes 6 meetri kõrguseks ja laiuseks[2], harva ka 10 meetri kõrguseks. Puu koor on noorel taimel helehall, aga ajapikku muutub see tumedamaks ja paksemaks ning tekivad pikivaod. Lehed on korrapäraselt vastaspaarides, 10–30 cm pikad, viis kuni seitse (harva üheksa) lehekest paiknevad sulgjalt. Lehekesed on sakiliste servadega, 5–12 cm pikad ja 3–5 cm laiad.[1][3]
Lehed sisaldavad tsüanogeenseid glükosiide (sambunigriin, prunasiin, sieriin jt), flavonoide, steroide, triterpeeni, tanniine ja muid keemilisi ühendeid.[1].
Leeder on hermafrodiit ehk kahesuguline taim. Tema elevandiluu valged õied on lõhnavad[1] ning koondunud 10–25 cm läbimõõduga pealt lamedatesse õisikutesse. Iga õis on 5–6 mm läbimõõduga ja viie kroonlehega. Õitsemisperiood on tal hiliskevadest kesksuveni. Peamisteks tolmeldajateks on kärbsed.
Keemilistest ühenditest sisaldavad õied flavonoide, sealhulgas rutiini, isokvertsitriini, astragaliini, hüperosiidi ja nikotofloriini ning värsketes õites tsüanogeenset glükosiidi sambunigriini[1].
Viljadeks on läikivad tumelillad marjad, läbimõõduga 3–5 mm, mis valmivad hilissügisel ja moodustavad rippuvaid kobaraid[2]. Tema marjad on toiduks paljudele loomadele ja lindudele.[4]
Üldiselt on leeder suhteliselt haigus- ja parasiidivaba. Kõige tavalisemalt esineb seenhaigust jahukastet.[5]
Vaata ka: Leeder
Mustal leedril on mitmeid lähedases suguluses olevaid taimi ehk Sambucus nigra alamliike, mis kasvavad Aasias ja Põhja-Ameerikas, näiteks Sambucus nigra subsp. canadensis[6] ja Sambucus nigra subsp. caerulea[7].
Mõned sordid ja kultiveeritud taimed on eriliste või värviliste lehtedega, või muude silmatorkavate omadustega, mille tõttu kasvatatakse neid ka dekoratiivtaimedena.
Näiteks:
•S. nigra 'Aurea'[8]
•S. nigra 'Laciniata'[9]
•S. nigra f. porphyrophylla 'Gerda'[10]
Rahvasuus on leedrit nimetatud ka holundripu, koera öis pu, leetre, saksamaa õispuu, sarikpuu, vleeder, vliidripuu.[3]
Tumelillakaid leedrimarju võib süüa, kui need on täiesti küpsed. Pooltoorelt on nad kergelt mürgised.[11] Leedripuu kõik rohelised osad on mürgised neis sisalduvate tsüanogeensete glükosiidide (Vedel & Lange 1960) tõttu. Marjadest saab valmistada moosi ja tarretist ning kasutada neid kastmetes ja muudes toitudes.
Põhja-Euroopas ja Balkanil on levinud leedriõie nuppudest valmistatavad teed ja leotised. Nii marjadest kui ka õitest tehakse veini. Samuti tehakse õitest siirupeid ja muid veega lahjendatavaid jooke. Need traditsioonilised joogid on olnud maitseinspiratsiooniks mitmetele tuntud karastusjookidele (Fanta Shokata, Freaky Fläder). Õisi saab ka kasta vedelamasse tainasse ja frittida. Skandinaavias ja Saksamaal on traditsiooniliseks toiduks leedrimarjasupp.[12]
Droogina kasutatakse peamiselt kuivatatud õisi. Päevane soovitatav annus on 10–15 g. Raviomadusi on ka marjadel, lehtetel ja koores, kuid neid kasutatakse harvem. Põhitoimeaineteks on flavonoidid ja tsüanogeensed glükosiidid.[1]
Musta leedri marjad ja õied toimivad suurepäraselt külmetusvastase ravimina. Õitest valmistatud tee on higistamist soodustav, uriinieritust suurendav ja põletikuvastane. [1] Suurendades bronhilima eritumist, aitab ta leevendada köha ning kurgu kuristamine õieleotisega ravib kurgu limaskesta põletikku.[13] Leedriõitest ja nõgeselehtedest (Utrica dioica) teesegu sobib allergilise nohu ja heinapalaviku leevendajaks. Küpsetes marjades on palju C-vitamiini ja antioksüdante, seega on need head immuunsuse tugevdajad.[14] Rahvameditsiinis on marjadele omistatud higile ajavat ja kergelt lahtistavat toimet. Lehed on samuti lahtistavad ning koor higile ajav, diureetiline ja lahtistav.[1]
Õige aeg õite kogumiseks on juunis ja juulis[3] siis, kui nad on täiesti puhkenud. Õied eraldatakse hõõrudes kobarast ning soovitavalt kuivatatakse hästi ventileeritud ruumis või kuumutades maksimaalselt 50 °C-ni. Säilitada kuivas ja otsese valguse eest varjatult. Droogist tee valmistamiseks tuleb tassitäie keeva vee kohta lisada kaks teelusikatäit õitepuru ning lasta 10–20 minutit tõmmata. Parima tervistava mõju saamiseks juua kuumalt ja mitu korda päevas.[13]
Mürgistust võivad põhjustada taime kõik rohelised osad, toored marjad ja kuivatamata õied. Mürgisus tuleneb nendes sisalduvast sambunigriinist, mille ensümaatiliseks lagusaaduseks on sinihape. Marjade küpsemisel ja õite kuivatamisel see ühend kaob ning nad muutuvad ohutuks. Siiski võib pikaajaline tarvitamine tekitada kaaliumivaegust ning see võib omakorda viia südametöö häireteni. Üleannustamine võib põhjustada iiveldust ja oksendamist.[1] Rasedatel ja rinnaga toitvatele naistele on leeder vastunäidustatud.[13]
Leedripuud on koheldud nii halvaendelise kui ka kurjuse eest kaitset pakkuva taimena. Arvatakse, et enne ristiusu pealetungi oli leeder tähtsal kohal põlisusus ja seotud loodusvaimude ja esivanematega. Leedrit ei tohtinud haavata ning maha raiumisel tuli enne kokku leppida puuvaimuga. Kuna sellised uskumused ei olnud kooskõlas kristliku maailmavaatega on võimalik, et negatiivne maine, nagu tooks leedri nägemine unes haigust ja surma ning puu võib öösiti nõidu ligi meelitada, tekitati tahtlikult.[3] Ka külmetuse raviks on teda ammu kasutatud kuid tänapäeval on ta pigem unustatud ravimtaim. Samuti on vana komme leedriõitega valmistada veini, mis annavad joogile kergelt uimastav toime.[3] Õite vesitõmmist on kasutatud kirpude tõrjeks[3] ning õiekobara kinnitamine hobuse laka külge aitas ratsutades kärbseid eemale hoida.
Must leeder (Sambucus nigra) on põõsana kasvav taimeliik leedri perekonnast kuslapuuliste sugukonnast.
Must leeder on kohalik taim suuremas osas Euroopas. Eestis kasvab teda rohkem Saaremaal ja mandri lääneosas. Ta kasvab erinevates tingimustes, sealhulgas nii niiskes kui ka kuivas viljakas mullas, eelistatult päikselistes paikades.
Intsusa beltza (Sambucus nigra) sorterria Europan duen Adoxaceae familiaren zuhaixka-erako landare bat da. Toki hezeetan arin hazten da, baita lehorretan ere. Beti ere leku horiek eguzkitsuak badira. Europan, Asiako sartaldean (mendebaldean) eta Afrikako iparraldean dago hedatuta.
Lehen Caprifoliaceaen artean sartzen ziren Sambucus generoko landareak baina azken filogeni lanen arabera Adoxaceae familian sartzen dira.
Intsusa 4-6 m garai izaten den (noizbait 10 metroko garaiera izatera heltzen bada ere) zuhaixka edo zuhaitz txiki hostogalkorra da. Enbor eta abarren azala gris argia eta leuna izaten da gaztea denean baina gero pitzadura luzangak izaten dituen gris latza. Hostoak bikoteka jarriak egoten dira adarretan, elkarren aurka kokatuak; 10–30 cm luze eta 5-7 (gutxitan 9) hostoxkez osatuak izaten dira; hostoxkak 5-12 cm luze, 3-5 cm zabal eta ertz zerradunekoak.
Bere loreak hermafroditak dira eta 10–25 cm-ko diametroa duten korinbo lau handitan sortzen dira udaren hasieran; lore bakoitza 5-6 mm-ko tamainakoa, zuria eta bost petalokoa izaten da; euliek lorautseztatzen dituzte.
Fruituak 3–5 mm-ko diametroko baia more ilun edo beltzak dira, udazken buruan aurki daitezke, pozoitsuak diren andurarenak ez bezala beherantz begiratzen duten infruteszentziatan. Behar den moduan prestatuta jangarriak dira eta garrantzi handiko janaria dira txori fruitujale askorentzat.
Asian eta Iparramerikan intsusa beltzaren antzekoak diren Sambucus generoko beste espezie batzuk daude batzuetan Sambucus nigra intsusa beltzaren azpiespezietzat hartzen direnak. Esate baterako, Mexikoko intsusa urdina, Sambucus mexicana, gaur egun jeneralean S. nigra espeziearen azpiespezie bat edo biz osatuta dagoela uste da, canadensis azpiespeziea[1] eta. caerulea.azpiespeziea[2]
Intsusa beltzaren baiak egosi eta gero jan daitezke eta marmeladak egiteko erabiltzen dira. Tartatan ere erabiltzen dira, masustekin eta sagarrekin batera gozoak dira eta. Ondo helduta egonez gero, gordinik ere jan ei daitezke, baina ondu baino lehen pozoitsuak dira, landarearen zati orlegi guztiak legez.
Europako iparraldean eta Balkanetan infloreszentziak infusioan erabili ohi dira, asko erabiltzen den edari freskagarria sortuz. Europan uraz diluituta edaten den ziropa egiten da loreez. Tradiziozko edari onen onarpena dela eta, enpresa batzuek hasi dira ekoizten eta saltzen intsusa beltzaren loreez zapore hartutako edariak (Fanta Shokata, Freaky Fläder).
Loreak irabiatu batekin frijituak ere jan daitezke. Eskandinavian eta Alemanian intsusa beltzaren baiez egindako sopak ohizkoak dira (adibidez Alemaniako Fliederbeersuppea).
Bai loreak eta bai fruituak intsusa ardoa egiteko erabili ahal dira, eta Hungarian intsusa-paitarra ere egiten da. Suediako hego-mendebaldean ere, egiten da intsusa beltzaren loreez zapore berezia hartzen duen paitar bat.
Landare hau herri askotan izan da erabilia eta belar-biltzaile askok erabili dute landare sendagarri legez.[3][4]
Azala, hostoak, loreak, fruituak eta zuztarren erauzkinak erabiltzen dira bronkitis, eztul, arnas aparatuko goi parteko infekzio eta sukarraren aurka.
Loreak erabil daitezke belar tearen antzeko edaria egiteko, hotzeriek eta sukarrak eragindako hanturen aurka erabiltzeko.[5]
Beste Intsusa mota batzuk bezala, Intsusa beltza ere gaixotzen du batzuetan Hyphodontia sambuci onddoak.
Intsusa beltza (Sambucus nigra) sorterria Europan duen Adoxaceae familiaren zuhaixka-erako landare bat da. Toki hezeetan arin hazten da, baita lehorretan ere. Beti ere leku horiek eguzkitsuak badira. Europan, Asiako sartaldean (mendebaldean) eta Afrikako iparraldean dago hedatuta.
Lehen Caprifoliaceaen artean sartzen ziren Sambucus generoko landareak baina azken filogeni lanen arabera Adoxaceae familian sartzen dira.
Mustaselja (Sambucus nigra) on seljoihin kuuluva kasvi, joka kasvaa luonnonvaraisena Luoteis-Afrikassa, Lounais-Aasiassa ja suurimmassa osassa Eurooppaa, puutarhakarkulaisena myös eteläisimmässä Suomessa.[2] Mustaselja menestyy sekä kuivissa että kosteissa, aurinkoisissa kasvupaikoissa. Se kasvaa 4–6 metriä, harvoin jopa 10 metriä korkeaksi pensaaksi.
Seljankukista tehdään mehua.[3] Mustaselja on perinteinen eurooppalainen rohdoskasvi, jonka uutetta on käytetty muun muassa vatsavaivoihin ja kylmetykseen.[4] Raaka seljanmarja on lievästi myrkyllinen, mutta kypsentäminen tai kuivattaminen tekee seljanmarjasta syömäkelpoisen.
Mustaselja (Sambucus nigra) on seljoihin kuuluva kasvi, joka kasvaa luonnonvaraisena Luoteis-Afrikassa, Lounais-Aasiassa ja suurimmassa osassa Eurooppaa, puutarhakarkulaisena myös eteläisimmässä Suomessa. Mustaselja menestyy sekä kuivissa että kosteissa, aurinkoisissa kasvupaikoissa. Se kasvaa 4–6 metriä, harvoin jopa 10 metriä korkeaksi pensaaksi.
Seljankukista tehdään mehua. Mustaselja on perinteinen eurooppalainen rohdoskasvi, jonka uutetta on käytetty muun muassa vatsavaivoihin ja kylmetykseen. Raaka seljanmarja on lievästi myrkyllinen, mutta kypsentäminen tai kuivattaminen tekee seljanmarjasta syömäkelpoisen.
Grand Sureau, Sureau noir
Le Sureau noir Écouter (Sambucus nigra L., 1753), ou Grand Sureau, est une espèce d'arbrisseaux ou d'arbustes caducifoliés fruitier à croissance rapide. Il est présent en Europe, en Asie de l'Ouest et en Afrique du Nord. Il est utilisé en cuisine pour ses fruits et ses fleurs, toujours consommés cuits. Les fleurs de sureau sont couramment utilisées pour la préparation de la limonade au sureau, du sirop de sureau mais elle se cuisent aussi en beignets. Les fruits entrent habituellement dans la préparation de gâteaux et sont consommées en jus, en gelée et sous la forme de confiture de sureau. Les baies crues, qui contiennent un alcaloïde, détruit lors de la cuisson, sont en revanche laxatives et peuvent provoquer des nausées et des vomissements si elles sont consommées en grande quantité.
Le nom vernaculaire du sureau provient de l'ancien français seu, puis seür par influence de « sur », acide, sur le latin sabucus ou sambucus, désignant en latin le sureau noir d'après Pline l'Ancien[1],[2] , Sambucus nigra. Ce nom latin provient probablement du grec σαμβύκη, sambukê qui désignait chez les Grecs une flûte ou une harpe, les tiges creuses du sureau permettant de faire de la musique[3],[4].
Le Pseudo-Dioscoride donne le nom gaulois du sureau : « Sambuci, […] , galli scobiem »[5].
Cet arbuste aux branches souvent courbées[6], ordinairement haut de 4 à 5 mètres, peut atteindre 8 mètres[7]. Sa croissance est rapide, surtout dans les sols fertiles et frais. Il rejette de souche. C'est une essence de lumière ou de demi-ombre, rustique, appréciant les sols basiques à neutres[réf. nécessaire].
Son bois, assez lourd et dense (0,59-0,69) est très homogène, protégé par une écorce vert-gris et fissurée.
Les feuilles caduques, opposées et imparipennées sont composées de 5 à 7 folioles, à l'extrémité pointue et bord denté, un peu plus velues sur les nervures[8]. Les feuilles ont une odeur déplaisante lorsqu'on les froisse.
Les fleurs hermaphrodites, parfumées, à 5 étamines et 5 pétales blanc crème apparaissent après les feuilles, en début d'été ; elles sont disposées en corymbes plans, larges de 100 à 240 mm de diamètre[7].
Les fruits sont de petites baies noires violacées à chair molle de 6-8 mm disposés en grappes, comportant trois graines.
Le sureau noir se multiplie facilement par semis (avec une stratification des graines) et par bouturage (à l'automne en utilisant une tige de 20 cm de l'année ayant commencé à se transformer en bois et comprenant une partie de la branche de l'année précédente).
Il existe plusieurs autres espèces proches, originaires d'Asie et d'Amérique du Nord, similaires et parfois traitées comme sous-espèces de Sambucus nigra. Le sureau bleu ou sureau mexicain, Sambucus mexicana, est maintenant généralement reconnu comme une ou deux sous-espèces de Sambucus nigra subsp. canadensis[9] et Sambucus nigra subsp. caerulea[10].
Sous-espèces et variétés selon Tropicos (16 mars 2017)[11] (Attention liste brute contenant possiblement des synonymes) :
Le Sureau noir est un arbuste très répandu en plaine, collines et montagnes jusqu'à 1600 m d'altitude. On le rencontre dans les bois clairs, les haies, les terrains vagues, les dunes littorales. Nitrophile il est fréquent aux abords des habitations. Il est souvent planté[7],[12]. C'est un familier de l'homme depuis des millénaires. Il prospère notamment dans les friches, les décombres ou les remblais.
S. nigra est très courant en Irlande dans les haies et sous-bois[13],[14].
Les feuilles, parmi les premières à sortir au printemps, sont recherchées par de nombreux insectes, notamment les papillons nocturnes (Sphinx du troène, Eupithécie à trois points, Phalène du Sureau) dont les chenilles se nourrissent parfois exclusivement.
Le champignon appelé « Oreille de Judas » (Auricularia auricula-judae) est souvent trouvé sur le sureau noir.
Le puceron noir du sureau (Aphis sambuci), spécifique du sureau, n'ira pas sur d'autres arbres. Il effectue tout son cycle sur le sureau, hivernant sur les racines, sous forme d’œuf d’hiver. Au printemps, les adultes forment des manchons noirs sur les jeunes pousses. Ils sont souvent accompagnés de fourmis qui viennent profiter de leur miellat, leur assurant une protection en retour. Les adultes accumulent la sambunigrine contenue dans les stades jeunes des tiges, des feuilles et des fleurs, et qui les protège naturellement de certains prédateurs comme la coccinelle à sept points – mais pas de tous : ainsi la coccinelle à deux points, Coccinella bipunctata, est indifférente à cette toxine[15].
Le bétail et les lapins délaissent l'arbre mais le blaireau européen semble l'apprécier. Le sureau noir est également un régal pour plus de 60 espèces d'oiseaux.
Ses fleurs et ses baies cuites sont comestibles, mais toutes les autres parties de la plante contiennent de l'oxalate de calcium et sont donc toxiques. Le fruit non mature contient également un alcaloïde toxique, qui est détruit par la cuisson. Les baies crues consommées en forte quantité peuvent provoquer nausées et vomissements chez les humains [16].
Le sureau noir contient de la sambunigrine et de la vicianine, deux glycosides cyanogénétiques. L'acide cyanhydrique est libéré par des enzymes végétales dans l'organisme des animaux, après l'ingestion[17].
Le sureau noir peut être confondu avec le Sureau hièble (Sambucus ebulus) dont les baies peuvent être très toxiques. Ce sont en effet deux plantes des campagnes européennes qui se ressemblent fortement. Le sureau hièble se différencie du sureau noir par le fait que :
Le sureau noir fait partie à la pharmacopée traditionnelle, au moins dès l'Antiquité et y compris pour la médecine ayurvédique d'Inde.
Au Ier siècle de notre ère, Pline l'Ancien le recommandait contre les catarrhes et les excès de mucus, tout comme le médecin grec Galien au IIe siècle.
Les Autochtones d'Amérique du Nord attribuaient les mêmes propriétés au sureau blanc (Sambucus canadensis, dont la composition est semblable à celle de son cousin européen).
Dans diverses régions du monde, les fleurs du Sambucus nigra, en tisane, étaient utilisées ou le sont encore comme diaphorétique contre les refroidissements et la grippe. Les fleurs possèdent des propriétés antioxydantes grâce à la présence de monomères d'anthocyanes[19].
Dans la vie quotidienne à Bagnes au début du XXe siècle, le sureau (dont les noms patois de cette région étaient syœu, syœ, sœ ou sœu) était utilisé via ses fruits (en sirop), ses fleurs (en tisane et en inhalation contre le rhume et les refroidissements) ; il était aussi considéré comme « bon pour la circulation », et en particulier un mélange de Sureau et de Benoîte était utilisé en compresse pour soulager les varices[20].
En 1986, la Commission E, un organisme gouvernemental allemand, approuvait l'usage médicinal des fleurs de sureau pour le traitement du rhume. En 1999, l'organisation mondiale de la santé a reconnu les usages traditionnels des fleurs de sureau comme diaphorétique (qui provoque la sudation) et expectorant[21].
En 1995, un essai clinique à double insu avec placebo, mené dans un kibboutz israélien lors d'une épidémie de grippe, a conclu qu'un extrait de baies de sureau était nettement supérieur au placebo pour soulager les symptômes de la grippe : en deux jours, 93,3 % des sujets traités au sureau voyaient déjà un soulagement significatif de leurs symptômes, tandis qu'il a fallu six jours pour que 91,7 % des personnes sous placebo éprouvent une amélioration similaire[21].
En 2002, une étude de pharmacovigilance a porté sur 762 femmes enceintes ayant durant leur grossesse pris une préparation renfermant, entre autres plantes, des fleurs de sureau. Aucun effet tératogène ni embryotoxique n'a été observé[21].
Les fleurs contiennent des anthocyanes, des flavonoïdes, du mucilage, des tanins et une petite quantité d'huile essentielle très aromatique. Les fruits contiennent les mêmes flavonoïdes, des vitamines A, B et C[22].
Les fleurs de sureau sont utilisées pour la préparation d'une limonade ou d'un sirop[23]. Elles se cuisent aussi en beignets.
Les boutons conservés dans le vinaigre peuvent accommoder des salades.
Les baies crues sont légèrement toxiques (vomitives, laxatives). Cuites, elles parfument les gâteaux aux pommes et sont consommées en jus, en gelée et en confiture.
On en fait aussi du vin[24].
Les fruits sont utilisés comme colorant naturel, notamment pour les boissons et aliments.
Au jardin, les feuilles de sureau accélèrent la décomposition du compost. Le purin de feuilles de sureau noir est également utile en jardinage biologique pour combattre mildiou et pucerons. Ce purin aurait également le pouvoir de repousser les rongeurs (souris, mulots et campagnols). Pour ce faire, il suffit de laisser macérer 1 kg de feuilles pendant quelques jours, dans 10 L d’eau, et de le pulvériser dans son jardin.
Il serait conseillé de planter le sureau en sous-étage du moyen bois. Il donne un excellent compost favorisant les lombrics. On peut aussi le conseiller dans les vergers où il attire les oiseaux qui favorisent l'élimination des insectes.
La floraison du sureau n’est pas très mellifère mais elle indique la fin de la miéllée de printemps.
Certains cultivars ont des feuilles varigates ou colorées et autres qualités distinctives[Lesquelles ?] et sont cultivés comme plantes d'ornement.
Les cultivars suivants ont gagné le prix de la Royal Horticultural Society :
Dans la tradition celtique, le sureau (« ruis ») est l’arbre associé à la mort[28],[29] Les druides confectionnaient avec son bois les flûtes leur servant à converser avec les âmes des disparus ou protéger des sortilèges [30].
Le sureau noir est connu sous le nom d'« arbre à fées »[31],[32],[30].
Sa foliaison printanière est à l'origine de dictons du 6 mars : « À la Sainte-Colette, on voit à vue d'œil au sureau pousser la feuille » ou « À la Sainte Colette, le sureau s’effeuillette »[33].
Dans les montagnes des Pyrénées-Orientales et de Catalogne, différentes croyances sont liées au sureau noir. Utilisé dans les bouquets de la fête de la Saint-Jean, il pouvait aussi être cloué sur les portes des maisons pour se prémunir contre le mauvais sort. Le brûler pouvait par contre tarir le lait des vaches ou même le lait maternel. S'endormir sous un sureau noir vous exposait à des rêves érotiques. Enfin, on pouvait faire un collier de neuf bourgeons que l'on mettait autour du cou des bébés afin de faciliter leur dentition, à la condition que ceux-ci aient été cueillis le jour de la Fête-Dieu, au moment où sonnaient les cloches annonçant le départ de la procession, à raison d'un bourgeon cueilli par tintement de cloche[34].
La fée du sureau est un conte de Hans Christian Andersen[35].
Dans la saga Harry Potter, la première relique de la mort est la baguette de Sureau, considérée comme étant la baguette la plus puissante du monde des sorciers.
Dans le calendrier républicain français, le 17e jour du mois de Prairial, est officiellement dénommé jour du Sureau[36].
, consulté le 12 mars 2018) Grand Sureau, Sureau noir
Le Sureau noir Écouter (Sambucus nigra L., 1753), ou Grand Sureau, est une espèce d'arbrisseaux ou d'arbustes caducifoliés fruitier à croissance rapide. Il est présent en Europe, en Asie de l'Ouest et en Afrique du Nord. Il est utilisé en cuisine pour ses fruits et ses fleurs, toujours consommés cuits. Les fleurs de sureau sont couramment utilisées pour la préparation de la limonade au sureau, du sirop de sureau mais elle se cuisent aussi en beignets. Les fruits entrent habituellement dans la préparation de gâteaux et sont consommées en jus, en gelée et sous la forme de confiture de sureau. Les baies crues, qui contiennent un alcaloïde, détruit lors de la cuisson, sont en revanche laxatives et peuvent provoquer des nausées et des vomissements si elles sont consommées en grande quantité.
O sabugueiro (provén de sabugo, e este do latín sabucus, -i)[2] ou bieiteiro[3] (Sambucus nigra) é unha planta arbustiva e medicinal, de 2 a 4 metros, da familia das adoxáceas. Común en Galiza, tamén recibe os nomes de sabugueiro negro e sabugo[4] bieito ou biouteiro.
Trátase dun arbusto ou árbore pequena, de pólas fráxiles ó teren unha abundante medula branca esponxosa. As follas son opostas e caducas, imparipinnadas: compostas de 5-7 folíolos de forma lanceolada ou oval e bordo aserrado. As flores son pequenas, pentámeras e de cor branca ou amarelada, formando densos corimbos terminais que agroman a finais da primavera ou no verán. O froito (os sabugos) é unha baga pequena, negra ou violácea que madurece a fins de agosto e en setembro.
É unha planta con propiedades medicinais, sendo utilizada dende a antigüidade; contén aceites esenciais, taninos, ácidos orgánicos, ácidos animados, azucres, abundante vitamina C, e unha serie de glicósidos como a rutina e a sambunigrina. As flores, comestíbeis, posúen propiedades diuréticas e emolientes, e os froitos son purgantes. As infusións das flores son boas para gripes e catarros; tamén como laxante suave. En uso externo (lavados, locións ou compresas) aplícase para trata-las dermatoses, feridas, queimaduras e conxuntivite. En Celanova está documentado o seu uso contra a erisipela, e en Lourizán (Pontevedra) contra o xarampón.
Os froitos frescos e maduros empréganse na elaboración de saborosas marmeladas, xaropes e viño. A planta ten un particular recendo e é amarga. As sementes conteñen glicósidos cianoxenéticos (xeradores de cianuro) e na casca así como nas follas e os froitos non maduros contén sambunigrina que, en contacto cunha encima, chamada emulsina, produce tamén ácido cianhídrico. Non debe comerse cru, mais si se pode consumir despois de sometelos a cocedura ou maceración. A casca pode resultar tóxica, especialmente a altas doses. O contacto da pel coas follas e bagas pode tamén producir dermatite. Os síntomas que se producen, en caso de intoxicación, son semellantes ao que resultan de inxerir améndoas amargas.
Outra especie semellante presente en Galiza é o Sambucus ebulus (engo ou sabugueiriño), porén o porte desta última é herbáceo e ten un fedor característico. Os seus froitos son moi tóxicos.
A madeira é dura e moi resistente á auga, servía para facer estacas. Con ela construíanse ferramentas agrícolas e até foi empregada en ebanistaría. O nome de sabugueiro Sambucus procede do grego sambuké, que significa frauta, a razón é que antigamente baleirabase o miolo das pólas para que ficase un tubo oco co que se facían frautas.
En Galiza o froito utilizábase para lle dar sabor ou escurecer o viño. Os rapaces facían cos talos tiracroios e frautas baleirando o miolo. Cos froitos moi maduros pódese elaborar un xarope laxante. As follas usábanse para escorrentar as moscas dos cabalos polo recendo. Facíase un feixe destas follas e levábase cando se cabalgaba. Por ese mesmo cheiro desagradable das follas, úsase como antídoto para expulsar certos animais considerados daniños, coma sapos, cóbregas, píntegas etc. (Mariño 1985:131).
En Bélxica fan cos sabugos cervexa que recibe o nome de Cervexa Blierke.
Tamén se lle atribuían ao sabugueiro virtudes máxicas, sendo unha planta sagrada no mundo celta. Dende a antigüidade empregábanse as varas co fin de simbolizar o poder sobre o mundo "invisíbel".
En Galiza o sabugueiro úsase na véspera de San Xoán coma herba máxica , especialmente as flores, que reciben o nome de flores de San Xoán.
Tense tamén a crenza de que queimar a madeira do sabugueiro é perigoso. O viño de sabugo disque foi o derradeiro agasallo da Deusa Terra, polo que non debe ser bebido pola xente común, senón por sacerdotes ou meigos, xa que posibelmente produciría alucinación, polo que se empregaba en rituais de adiviñación. Non respectar as normas de conduta e arrincar pólas de sabugueiro ou comer os froitos traía a má sorte; dicíase tamén que a persoa que tallase un sabugueiro podía quedar cega e incluso perder os seus fillos, e no mellor dos casos, ver enfermar o seu gado. Polo que segundo a mitoloxía cómpre tratar esta planta con respecto e antes de apañar follas, froitos ou pólas deberemos pedir permiso e agradecer deixando unha ofrenda dos nosos cabelos, unhas moedas ou algo de mel.
Disque, na antiga Inglaterra, os poderosos meigos de antano utilizaban as varetas de sabugueiro para seren invencíbeis a calquera outro meigo.
Na serie Harry Potter, da escritora británica J.K. Rowling, é coa madeira desta árbore que está feita a Vareta Letal ou a Vareta do Fado, unha vareta máxica considerada coma a máis poderosa do mundo, que pasou de xeración en xeración por medio do roubo e o asasinato (cada portador desposuíu ao anterior da vareta e moitos teñen sido asasinados polos ladróns).
Tiroteiro, sempreverde, samugueiro, sabugueiro, sabugo, estraloque, caneleiro, biuteiro, biouteiro, bioteiro, binteiro, bienteiro, bieito, bieiteiro, benteiro, beneiteiro, bantieiro, baíto e baiteiro[5].
Lenticelas nun caule novo de S. nigra.
Flores do sabugueiro.
Inflorescencia (corimbo).
Froitos imaturos.
Froitos maduros (sabugos).
Marmelada de sabugueiro.
O sabugueiro (provén de sabugo, e este do latín sabucus, -i) ou bieiteiro (Sambucus nigra) é unha planta arbustiva e medicinal, de 2 a 4 metros, da familia das adoxáceas. Común en Galiza, tamén recibe os nomes de sabugueiro negro e sabugo bieito ou biouteiro.
Crna bazga (lat. Sambucus nigra), je grm iz porodice Adoxaceae. Raste u Europi i Sjevernoj Americi, te na sjeveroistoku Afrike.[1] Raste na staništima koja uključuju i suha i vlažna mjesta, te sunčane položaje. Kod nas je ima i u nizinama i u planinskom dijelu zemlje, dok u primorju i na otocima izostaje. Najčešće raste kao grm ili manje stablo visine do 6 metara. Koristi se kao ljekovita biljka, potpuno zreli plodovi su jestivi u prokuhanom stanju. Iz njih se može prirediti pekmez, sirup, te vino, a mogu se koristiti i kod izrade pita i savijača, posebno su ukusni u kombinaciji sa jabukama. Cvijetovi se koriste za izradu sirupa ugodnog osvježavajućeg okusa. Listovi i kora stabla su otrovni .
0,25 -0,51 mg/100 g karotina
18 mg/100g vitamina C
0,065 mg/100 g vitamina B 1
0,078 mg/100 g vitamina B 2
0,25 mg/100 g vitamina B 6
1,0 - 1,1 mg/100 g ukupnog sadržaja voćnih kiselina
57 mg /100 g fosfora
35 mg/100 g kalcija
305 mg/100 g kalija
0,5 mg/100 g natrija
U Njemačkoj, Danskoj i Štajerskoj se bazga uzgaja kao voćka.
Grlić,Lj. Samoniklo jestivo bilje,Zagreb 1980.
Crna bazga (lat. Sambucus nigra), je grm iz porodice Adoxaceae. Raste u Europi i Sjevernoj Americi, te na sjeveroistoku Afrike. Raste na staništima koja uključuju i suha i vlažna mjesta, te sunčane položaje. Kod nas je ima i u nizinama i u planinskom dijelu zemlje, dok u primorju i na otocima izostaje. Najčešće raste kao grm ili manje stablo visine do 6 metara. Koristi se kao ljekovita biljka, potpuno zreli plodovi su jestivi u prokuhanom stanju. Iz njih se može prirediti pekmez, sirup, te vino, a mogu se koristiti i kod izrade pita i savijača, posebno su ukusni u kombinaciji sa jabukama. Cvijetovi se koriste za izradu sirupa ugodnog osvježavajućeg okusa. Listovi i kora stabla su otrovni .
Čorna bozanka (Sambucus nigra) je rostlina ze swójby pižmonkowych rostlinow (Adoxaceae). Dalše serbske mjena su ptači fikot, bozankowy bóz a čećaty bóz.
Čorna bozanka je kerk abo małki štom, kotryž docpěje wysokosć wot 3 hač do 7 (9) m.
Hałuzy su zrunane abo wobłukaće won přewisuje.
Přećiwostejne łopjena su pjerite, dołho stołpikate, na delnim boku namódry zelene a wobsteja zwjetša z 5 hač do 7 dołhojće-jejkojtych, 5-10 cm dołhich, 3,5 cm šěrokich, sćeńka zubatych, nimale sedźacych łopješkow. Při rozrybowanju aromatisce wonjeja.
Kćěje wot meje hač do junija. Małke, tačałkojće płone, přijomnje wonjace kćenja steja w hač do 8 cm šěrokich wokołkowych pakićach. Króna je koleskojta, běła abo žołtojta.
Kćenja so wot muchow a bručkow wopróšuja. Ale próški so zwjetša wot wětra rozšěrjena, tak zo jako wuwołar někotrych alergijow płaća.
Płody su čerwjeno-čorne, jědźne, kulowate póčkate płody, kotrež často so jahody mjenuja. Wone docpěwaja tołstosć wot 3 hač do 4 mm. Jich stołpiki su swětłočerwjene. Brěčka je purpurčerwjena.
Zrałe płody so wot ptakow jědźa.
Rosće w žiwych płotach a w bohatych na zelu, włóžnych lěsach a drjebiznowych městnach.
Rostlina je w nimale cyłej Europje rozšěrjena. Ale tež w Małkej Aziji a w Kawkazu wustupuje.
Kćenja a płody so přećiwo katarej a druhim bolosćam dychanskich pućow, ale tež přećiwo zymicy wužiwaja.
Při Germanach bě wosebje swjata, přetož jako domjacy kerk je złe duchi zahnać měła. Jeje němske mjeno Hollunder česćuje Frau Holle.
Čorna bozanka (Sambucus nigra) je rostlina ze swójby pižmonkowych rostlinow (Adoxaceae). Dalše serbske mjena su ptači fikot, bozankowy bóz a čećaty bóz.
Svartyllir (fræðiheiti: Sambucus nigra) er ýmist flokkaður sem tegund Sambucus nigra sem finnast í hlýrri hlutum Evrópu og Norður-Ameríku með nokkrum svæðisbundnum stofnum eða undirtegundum, eða sem hópur af nokkrum svipuðum tegundum í ættinni Adoxaceae.[1] [2][3] Hann vex við ýmsar aðstæður, bæði blautum og þurrum jarðvegi, þó helst næringarríkum og í sól.
Svartyllir hefur verið reyndur hérlendis, en almennt með litlum árangri, og verið meir sem fjölært blóm, en runni vegna kals.[4]
Svartyllir (fræðiheiti: Sambucus nigra) er ýmist flokkaður sem tegund Sambucus nigra sem finnast í hlýrri hlutum Evrópu og Norður-Ameríku með nokkrum svæðisbundnum stofnum eða undirtegundum, eða sem hópur af nokkrum svipuðum tegundum í ættinni Adoxaceae. Hann vex við ýmsar aðstæður, bæði blautum og þurrum jarðvegi, þó helst næringarríkum og í sól.
Il sambuco comune (Sambucus nigra L.) è una pianta angiosperma dicotiledone appartenente, secondo la Classificazione APG III, alla famiglia delle Adoxaceae e al genere Sambucus[1]. È una specie molto diffusa in Italia, dalla pianura fino a 1400 metri di quota, soprattutto negli ambienti ruderali (rive, strade, ferrovie...), nei boschi umidi e sulle rive dei corsi d'acqua. Per le proprietà benefiche dei suoi fiori e delle sue bacche, il sambuco trova largo impiego nella fitoterapia.[2]
Il sambuco è un arbusto legnoso e perenne, caducifoglie e latifoglie, alto fino a 6 metri. Il tronco ha una scorza grigio-bruna e verrucosa, mentre i rami sono opposti, ricadenti e con midollo chiaro. Fiorisce in aprile-maggio e fruttifica in luglio-agosto.
I rami portano delle foglie di colore verde brillante o scuro, imparipennate con margine dentato-seghettato; le foglie sono a loro volta composte da cinque foglioline ovate-lanceolate con margini profondamente seghettati o dentellati e apice acuminato, della lunghezza variabile tra i 10 e i 30 centimetri. La fillotassi è opposta.
I fiori sono ermafroditi e portati in infiorescenze (corimbi) molto vistose, color bianco panna, larghe 10–23 cm. I singoli fiori sono formati da 5 petali fusi alla base (fiori gamopetali), calice anch'esso gamesepalo, ovario infero, 4 stami sporgenti. Per l'intenso profumo, i fiori attirano api e altri insetti pronubi.
I frutti sono delle bacche nerastre, lucide. I semi sono 2 o 3 per ogni bacca, lucidi e di colore nero-violaceo.
Il sambuco presenta proprietà medicinali-erboristiche riscontrabili nei frutti e nei fiori. Estratti da corteccia, foglie, fiori, frutti e radici erano usati nel trattamento di bronchiti, tosse, infezioni del sistema respiratorio superiore e febbre. Un piccolo (N=60) trial clinico pubblicato nel 2004 ha mostrato una riduzione della durata e della gravità dei sintomi para-influenzali in pazienti che assumevano un estratto di sambuco.[3] Viene utilizzato in erboristeria per le sue proprietà diuretiche, diaforetiche, antinevralgiche, emollienti, lassative, antifibrillanti, emetiche, antireumatiche, depurative e leggermente antinfiammatorie, nonché per la secrezione bronchiale. È consigliato anche per raffreddore comune, infezione delle vie respiratorie, tosse, faringite, bronchite, rinite, stitichezza o stipsi, emorroidi, aritmia, infezione o infiammazione delle vie urogenitali, cistite, uretrite, calcolosi delle vie urinarie, edema da ritenzione, reumatismi, gotta (aiuta ad eliminare l'acido urico), problemi della pelle, dermatosi, eruzione cutanea, nevralgia, epilessia, necessità di depurare l’organismo. Tra gli organi principali sui quali ha effetto benefico vi sono cuore, reni, cavo orale, intestino, stomaco, apparato urinario, fegato e sistema immunitario.[2]
A parte i frutti e i fiori, che hanno in genere effetti benefici, tutto il resto della pianta (foglie e semi compresi) è velenoso poiché contiene il glicoside sambunigrina (C14H17NO6, Numero CAS 99-19-4).[2][4] L'assunzione di sambuco può influire sull’attività dei farmaci immunosoppressori perché può aumentare l’attività del sistema immunitario, si consiglia quindi di rivolgersi al proprio medico curante per valutarne la compatibilità.[5] L'applicazione sulla pelle di foglie e fiori freschi provoca violente irritazioni ed eritemi.[6]
Il sambuco comune (Sambucus nigra L.) è una pianta angiosperma dicotiledone appartenente, secondo la Classificazione APG III, alla famiglia delle Adoxaceae e al genere Sambucus. È una specie molto diffusa in Italia, dalla pianura fino a 1400 metri di quota, soprattutto negli ambienti ruderali (rive, strade, ferrovie...), nei boschi umidi e sulle rive dei corsi d'acqua. Per le proprietà benefiche dei suoi fiori e delle sue bacche, il sambuco trova largo impiego nella fitoterapia.
Sambucus nigra (binomen a Carolo Linnaeo anno 1753 statutum) est species arbuscularum fructiferarum in Europa et America septentrionali sponte crescens, cuius flores aromaticae et fructus in potionibus et medicamentis adhibentur.
Vide "Sambucus nigra" apud Vicispecies. 
Situs scientifici: Tropicos • Tela Botanica • GRIN • ITIS • Plant List • NCBI • Biodiversity • Encyclopedia of Life • Plant Name Index • Plantes d'Afrique • INPN France • USDA Plants Database Sambucus nigra (binomen a Carolo Linnaeo anno 1753 statutum) est species arbuscularum fructiferarum in Europa et America septentrionali sponte crescens, cuius flores aromaticae et fructus in potionibus et medicamentis adhibentur.
Juoduogis šeivamedis (lot. Sambucus nigra) – ūksmininių (Adoxaceae) šeimos, šeivamedžio genties augalas.
Tai 4-6 m (retai iki 10 m) lapus metantis vešlus krūmas ar nedidelis medis. Jauno augalo žievė šviesiai pilka, vėliau patamsėja, atplaišėja. Ją dažnai apninka auricularia auricula-judae grybas. Lapai priešiniai, 10–30 cm ilgio, plunksniškai suskaldyti po 5-7 lapelius. Lapeliai 5–12 cm ilgio ir 3–5 cm pločio. Žiedai gelsvi, susitelkę 10-25 cm skersmens kekėse, žiedelių skersmuo 5-6 mm. Žydi vidurvasarį. Vaisiai – juodi, kekėse susitelkę kaulavaisiai, sunokstančios vasaros gale-rudenį. Jomis minta įvairūs paukščiai, ypač juodagalvės devynbalsės.
Juoduogis šeivamedis auga įvairiose vietose, dažniausiai paunksmėse, kur derlinga dirva; Lietuvoje dažnas. Dažnai kaip dekoratyvinis augalas auginamas želdynuose.
Šeivamedis baltų (ypač prūsų) mitologijoje buvo laikomas šventu medžiu. Tikėta, kad jį saugąs dievas Puškaitis, o po medžiu gyvenantys monai barstukai.
Natūralios šio augalo augimvietės – derlingi, drėgnoki miškai, todėl panašios sąlygos jiems turėtų būti suteikiamos ir sodybose ar želdynuose. Sparčiai augančius, vešlius juoduogio šeivamedžio krūmus tinka sodinti vandens telkinių pakrantėse, neišvaizdiems pastatams, tvoroms ar kitiems objektams užmaskuoti.
Augalai pakankamai atsparūs šalčiams – tik esant šaltai žiemai gali nušalti kai kurias šakos, bet jos greit atželia. Pakenčia užterštą miestų orą, vidutiniškai atsparūs ligoms ir kenkėjams. Tai gajūs augalai, greit atželia išlaužyti ar iškirsti.
Geriausia sodinti ne vegetacijos metu. Pasodinus kurį laiką reikia gausiai laistyti. Dauginamas sėklomis, šakninėmis atžalomis ir atlankomis.
Norint išlaikyti dekoratyvumą, šeivamedį reikia genėti. Stiprus genėjimas ankstyvą pavasarį skatina naujų ūglių augimą, augalas išlaiko gražią formą.
Yra įvairių formų: svyrančiomis šakomis ir žvilgančiais bekočiais, giliai skiautėtais, netaisyklingai karpytais, geltonais, auksiškai geltonais lapeliais ar baltai dėmėtais, juostuotais lapų pakraščiais.
Nors juoduogiai šeivamedžiai dažniausiai auga paunksmėse, spalvingesnės dekoratyvinės formos dažniau auginamos šviesesnėse vietose, nes margalapių formų lapai pavėsyje ne tokie ryškūs.
Populiariausia – geltonlapė forma Aurea. Ši dekoratyvinė forma išvesta Anglijoje ir greit paplito po visą Europą. Albovariegata – lapai gelsvai baltos spalvos, nors ir ne tokie ryškūs kaip Aurea. Neretai Lietuvos želdiniuose pasitaikanti forma – karpytalapė Laciniata, Vakarų Europoje auginama jau nuo XVII a. vidurio. Yra ir daugiau juoduogių šeivamedžių formų, pvz., Viridis, Aureovariegata, Marginata ir kt.
Visas augalas išskyrus žiedus ir uogas nuodingas (silpnai nuodingos ir uogų sėklos, taip pat nesunokusios uogos). Žiedai aromatingi, naudojami užpilams taip pat iš jų ruošiami preparatai peršalimo gydymui.
Uogos valgomos, nors nėra gardžios. Dažniausiai iš jų gaminama uogienė, želė, vaisių vynas, jų dedama į pyragus, tortus.
Specifinio kvapo lapai naudojami atbaidyti muses nuo gyvulių. Darže tankiai ir giliai prismaigsčius šio augalo šakelių, šalinasi kai kurie kenkėjai, pvz., serbentinės kandys, kopūstiniai baltukai. Nemėgsta kvapo ir kurmiai bei graužikai.
Žiedai
Uogos
Požymiai
Iliustruotas Lietuvos augalų genčių vardynas · Lietuvos vietinės medžių ir krūmų rūšys · Lietuvos išskirtiniai medžiai · Lietuvos svetimžemė dendroflora · Pasaulio išskirtiniai medžiai
Miškas · Miško skliautas · Lietuvos miškai · Pasaulio miškai (šalys pagal miškų plotą) · Miškų nykimas (neteisėtas miško kirtimas)
Miškininkystė (ekologinė miškininkystė) · Miško atkūrimas · Įveisimas · Miškų ūkis · Miškų urėdija · Girininkija · Eiguva · Lietuvos miškų institutas
Juoduogis šeivamedis (lot. Sambucus nigra) – ūksmininių (Adoxaceae) šeimos, šeivamedžio genties augalas.
Tai 4-6 m (retai iki 10 m) lapus metantis vešlus krūmas ar nedidelis medis. Jauno augalo žievė šviesiai pilka, vėliau patamsėja, atplaišėja. Ją dažnai apninka auricularia auricula-judae grybas. Lapai priešiniai, 10–30 cm ilgio, plunksniškai suskaldyti po 5-7 lapelius. Lapeliai 5–12 cm ilgio ir 3–5 cm pločio. Žiedai gelsvi, susitelkę 10-25 cm skersmens kekėse, žiedelių skersmuo 5-6 mm. Žydi vidurvasarį. Vaisiai – juodi, kekėse susitelkę kaulavaisiai, sunokstančios vasaros gale-rudenį. Jomis minta įvairūs paukščiai, ypač juodagalvės devynbalsės.
Juoduogis šeivamedis auga įvairiose vietose, dažniausiai paunksmėse, kur derlinga dirva; Lietuvoje dažnas. Dažnai kaip dekoratyvinis augalas auginamas želdynuose.
Šeivamedis baltų (ypač prūsų) mitologijoje buvo laikomas šventu medžiu. Tikėta, kad jį saugąs dievas Puškaitis, o po medžiu gyvenantys monai barstukai.
Melnais plūškoks (Sambucus nigra) ir viena no plūškoku sugām. Melnais plūškoks ir līdz 6 m augsts koks vai krūms. Tiem ir krēmbalti ziedi vairogveidīgās ziedkopās un melnvioleti kauleņi ar trim kauliņiem. Ziedi zied jūnijā un jūlijā. Lapas pretējas, nepāra plūksnaini saliktas no 3, 5 vai 7 lapiņām. Dabiskais izplatības areāls ir Dienvideiropa, Ziemeļāfrika un Tuvie Austrumi.
Melnais plūškoks Latvijā nav bijis vienmēr sastopams. Tos kā ārstniecības un krāšņumaugus Latvijā sāka audzēt 17. gadsimtā.[1] Tie palīdzēja cīnīties pret grauzējiem. Melno plūškoku audzēja pie klētīm un noliktavām, lai tos atbaidītu.
Melnais plūškoks (Sambucus nigra) ir viena no plūškoku sugām. Melnais plūškoks ir līdz 6 m augsts koks vai krūms. Tiem ir krēmbalti ziedi vairogveidīgās ziedkopās un melnvioleti kauleņi ar trim kauliņiem. Ziedi zied jūnijā un jūlijā. Lapas pretējas, nepāra plūksnaini saliktas no 3, 5 vai 7 lapiņām. Dabiskais izplatības areāls ir Dienvideiropa, Ziemeļāfrika un Tuvie Austrumi.
Melnais plūškoks Latvijā nav bijis vienmēr sastopams. Tos kā ārstniecības un krāšņumaugus Latvijā sāka audzēt 17. gadsimtā. Tie palīdzēja cīnīties pret grauzējiem. Melno plūškoku audzēja pie klētīm un noliktavām, lai tos atbaidītu.
De gewone vlier (Sambucus nigra) is een plant uit de muskuskruidfamilie (Adoxaceae). De bloei is van mei tot juli. De bestuiving vindt plaats door insecten. De vruchten zijn in september en oktober rijp. De plant vermeerdert zich door zaad, dat met name door spreeuwen, die dol op de bessen zijn, wordt verspreid. Botanisch gezien zijn de bessen steenvruchten.
De gewone vlier wordt door het edelhert gegeten omdat zij de plantendelen kunnen verteren. Voor veel andere dieren is de soort giftig vanwege cyaanverbindingen in het blad. Op vlierhout is vaak de judasoorzwam te vinden.
De vlier stelt geen hoge eisen aan zijn standplaats en wordt zelfs in dakgoten gevonden.
Een in de natuur voorkomende variëteit van de gewone vlier is de peterselievlier (Sambucus nigra var. laciniata), die diep ingesneden bladeren heeft.
De gewone vlier is een kensoort voor de klasse van de doornstruwelen (Rhamno-Prunetea).
Vlieren laten zich gemakkelijk vermeerderen uit een stek van een twijg.
Het hout van de gewone vlier is zacht en splintert niet, maar het is hard als het gedroogd is. Daarom kunnen er kleine gebruiksvoorwerpen en instrumenten van worden gemaakt.
Het merg van de twijgen wordt toegepast om kleine voorwerpen te beschermen.
Vroeger eindigde de afvoer van de gootsteen boven de grond net buiten de muur. De vlierstruik werd hiervoor geplant en onttrok dit gat dan aan het zicht.[1]
Gekneusde bladeren bijeengebonden boven een deur of raam zouden muggen op afstand houden. Kransen van vliertakken legt men over de hoofden van paarden om lastige vliegen op afstand te houden.
Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht.Aan de vlier worden diverse heilzame werkingen toegeschreven. In het jaar 400 voor Christus, refereerde Hippocrates aan de vlier als zijn "medicijnkastje". Andere bekende klassieke geneesheren, waaronder Theophrastus, Dioscorides en Galenus, beschouwden de vlier als een van de beste geneeskrachtige planten uit de natuur. De plantkundige Hildegard van Bingen in de 12e eeuw en de medicus en auteur Martin Blochwich in de 17e eeuw, prezen eveneens het belang van de vlier.[2]
Voorafgaand aan het tijdperk van de antibiotica, was vlier één van de belangrijkste ingrediënten in veel bereidingen van kruidengenezers, farmaceuten en medici. Vandaag de dag wordt vlier gebruikt als alternatief voor conventionele medicijnen en vooral in de vorm van een extract ter bestrijding van verkoudheid, virale infecties (Influenza en herpesvirussen). Vlier wordt vaak aanbevolen als complementaire therapie samen met de klassieke antioxidanten vitamine C en zink, ter ondersteuning van de natuurlijke herstelprocessen.[2]
De Europese zwarte vlier is een rijke bron van plantenpigmenten en fenolische bestanddelen. Ze bevatten de flavonolen quercetine-3-glucoside en quercetine-3-rutinoside en een groot aantal anthocyanen, een groep fenolische bestanddelen verantwoordelijk voor de diepe rode, paarse en violette kleuren van veel fruit, groenten en dus ook vlierbessen. De anthocyanen in vlierbessen zijn cyanidine-3-sambubioside-5-glucoside, cyanidine-3,5-diglucoside, cyanidine-3-sambubioside, cyanidine-3-glucoside, cyanidine-3-rutinoside, pelargonidine-3-glucoside en pelargonidine-3-sambubioside. Na consumptie kunnen de anthocyanen in vlier de antioxidantstatus in het lichaam significant verhogen. Dierexperimenteel onderzoek en in-vitro-onderzoek heeft uitgewezen dat anthocyanen celdood (zowel apoptotische als necrotische processen) verminderen en het risico op hartinfarct verminderen door ontstekingsremmende en ontspannende effecten op de kransslagaders.[2]
Van de bloeiwijzen worden als nagerecht wel vlierbloesembeignets gemaakt.[3] De bloeiwijze wordt wel in pannenkoeken gebruikt. De Noord-Amerikaanse Indianen frituren de bloesem nog wel. Van de bloemen maakt men wel siroop. Deze wordt ook geproduceerd in Engeland en staat wel bekend als Elderflower Cordial. In Zweden staat het bekend als Fläderblomssaft. De gedroogde bloesem worden gebruikt om thee van te zetten. Van de vlierbloesem wordt een verfrissend en zweetafdrijvend werkende limonade gemaakt, die ook bij verkoudheden wordt toegepast. Gezeefde siroop van vlier is een huismiddel tegen keel- en buikpijn. Ook kan men in de periode van Sint Jan (24 juni) de jonge scheuten gebruiken.
Vlierbessen bevatten veel vitamines. De bessen zijn licht giftig: ze bevatten de naar het geslacht genoemde stof sambunigrine, die echter door koken onschadelijk wordt. Van de vruchten wordt vruchtensap sterke drank en jam, gelei, of siroop en bollen. Ook worden de bessen gebruikt voor het verven.
Zowel bloemen als bessen worden gebruikt voor het maken van "wijn".
Aan de bloesem van de vlier worden voorspellende krachten toegeschreven. In Centraal-Europa hangen jonge meisjes in de nacht van 21 juni een bloeiende bloeiwijze achter het bed. Hierdoor zal hun toekomstige echtgenoot zich in hun droom openbaren.[3]
In de Middeleeuwen had de vlier de reputatie dat hij als afweerkruid beschermde tegen hekserij. De vlier was gewijd aan Vrouw Holle.
In de hekserij en Wicca is de vlier een heilige boom die niet verbrand mag worden. De Wiccan Rede waarschuwt in het Engels: Elder is the Lady's tree, burn it not or cursed you'll be ofwel Vlier is de boom van de Vrouwe, verbrand haar niet of je wordt vervloekt.
De gewone vlier (Sambucus nigra) is een plant uit de muskuskruidfamilie (Adoxaceae). De bloei is van mei tot juli. De bestuiving vindt plaats door insecten. De vruchten zijn in september en oktober rijp. De plant vermeerdert zich door zaad, dat met name door spreeuwen, die dol op de bessen zijn, wordt verspreid. Botanisch gezien zijn de bessen steenvruchten.
De gewone vlier wordt door het edelhert gegeten omdat zij de plantendelen kunnen verteren. Voor veel andere dieren is de soort giftig vanwege cyaanverbindingen in het blad. Op vlierhout is vaak de judasoorzwam te vinden.
De vlier stelt geen hoge eisen aan zijn standplaats en wordt zelfs in dakgoten gevonden.
Een in de natuur voorkomende variëteit van de gewone vlier is de peterselievlier (Sambucus nigra var. laciniata), die diep ingesneden bladeren heeft.
Svarthyll (Sambucus nigra) er eit lite, lauvfellande tre eller ein stor busk. Det har først grøn og flat bork, med grove porer. Seinare vert han lysegrå, men enno med korkporer. Gammal bork er grå og fura. Knoppane er fiolette. Blada har ovale småblad med saktakka rand. Oversida er mørkegrøn, medan undersida er lysegrøn. Svarthyll blomstrar i juni-juli, og blomane sit samla i flate halvskjermar. Dei er små og fløytekvite. Lukta er søt og krydra. Frukta er bæraktige steinfrukter.
Svarthyllen er snøggveksande, toler skugge, frost, salt og ein del vind. Rotnettet består av tjukke, berre svakt forgreina, vidt utbreidde røter. Dei vert lett kjent att på lukta.
Greinene har tjukk, kvit marg, som på gamle greiner svinn bort og etterlèt eit holrom.
Svarhyllens blad, bork og røter inneheld ei gift, sambunigrin, som i kontakt med vatn avsondrar blåsyre. Ved kokning splittrast sambunigrin og gifteffekta forsvinn. Umodne bær og frø i modne bær inneheld gifta, og dette gjer at bæra ikkje bør etast rå. Gifta høyrer til gruppa cyanogeniske glykosider, som finnst hos mange andre vekster òg. Dei umodne svarthyllæra og andre vekstdelar av Svarthyll inneheld òg andre toksiner, framfor alt irriterande saponiner og eteriske oljer som truleg vert øydelagde ved varmehandsaming.
6 × 5 m (50 × 40 cm/år).
Hyllen gror best i frodig, eventuelt litt fuktig jord, men kan òg dyrkast i kalkholdig sandjord. Den toler beskjæring godt. Den eignar seg både til den indre delen av skogbryn, og til lebeplantningar. Det er viktig at ein plantar rett type svarthyll, då dei fleste sjølvsådde svarthyllplanter ikkje er hardføre. Dei modne fruktene er ettertrakta blant fuglar.
Hyll er ei gammal lekjarlante. Avkok av blomane skulle verka feberstillande og svettedrivande, og bæra skulle hjelpa mot kimsjuke og influensa. Blomane vert brukt til hyllblomedrikk, og kan òg etast, til dømes dyppa i tynn deig, frityrsteikt og dryssa med sukker. Bæra vert brukt til saft og suppe. Bæra har høgt innhald av A- og C-vitamin.
I gamle dagar heitte det seg at gudinna Frøya budde i hyllen, og luka ein vekk hyllen ved huset sitt utan å planta ein ny, var det fare for ulukke.
Svarthyll (Sambucus nigra) er eit lite, lauvfellande tre eller ein stor busk. Det har først grøn og flat bork, med grove porer. Seinare vert han lysegrå, men enno med korkporer. Gammal bork er grå og fura. Knoppane er fiolette. Blada har ovale småblad med saktakka rand. Oversida er mørkegrøn, medan undersida er lysegrøn. Svarthyll blomstrar i juni-juli, og blomane sit samla i flate halvskjermar. Dei er små og fløytekvite. Lukta er søt og krydra. Frukta er bæraktige steinfrukter.
Svarthyll (Sambucus nigra) er et lite, løvfellende tre eller en stor busk. Den har først grønn og flat bark, med grove porer. Senere blir den lysegrå, men fortsatt med korkporer. Gammel bark er grå og furete. Knoppene er fiolette. Bladene har ovale småblader med saktakket rand. Oversiden er mørkegrønn, mens undersiden er lysegrønn. Svarthyll blomstrer i juni-juli, og blomstene sitter samlet i flate halvskjermer. De er små og fløtehvite. Lukten er søt og krydret. Fruktene er stor steinfrukter («bær»).
Svarthyllen er hurtigvoksende, tåler skygge, frost, salt og en del vind. Rotnettet består av tykke, kun svakt forgrenede, vidt utbredte røtter. De gjenkjennes lett på lukten. Grenene har tykk, hvit marg, som på gamle grener svinner bort og etterlater et hulrom. Blader og bark inneholder bitterstoffer, men ikke i så høy konsentrasjon som hos den nært beslektede druehyllen. Hele busken, bortsett fra blomstene og de modne fruktene, er derfor giftig.
6 × 5 m (50 × 40 cm/år).
Hyllen gror best i frodig, eventuelt litt fuktig jord, men kan også dyrkes i kalkholdig sandjord. Den tåler beskjæring godt. Den egner seg både til den indre delen av skogbryn, og til lebeplantninger. Det er viktig at man planter riktig sort svarthyll, da de fleste selvsådde svarthyllplanter ikke er hardføre. De modne fruktene er ettertraktet blant fugler.
Hyll er en gammel legeplante. Avkok av blomstene skulle virke feberstillende og svettedrivende, og bærene hjelpe mot forkjølelse og influensa. Blomstene brukes til hyllblomstdrikk, og kan også spises, for eksempel dyppet i tynn deig, frityrstekt og drysset med sukker. Bærene brukes til saft og suppe. Bærene har høyt innhold av A- og C-vitamin.
I gamle dager het det seg at gudinnen Frøya bodde i hyllen, og luket man hyllen ved huset sitt uten å plante en ny, var det fare for ulykke.
Svarthyll (Sambucus nigra) er et lite, løvfellende tre eller en stor busk. Den har først grønn og flat bark, med grove porer. Senere blir den lysegrå, men fortsatt med korkporer. Gammel bark er grå og furete. Knoppene er fiolette. Bladene har ovale småblader med saktakket rand. Oversiden er mørkegrønn, mens undersiden er lysegrønn. Svarthyll blomstrer i juni-juli, og blomstene sitter samlet i flate halvskjermer. De er små og fløtehvite. Lukten er søt og krydret. Fruktene er stor steinfrukter («bær»).
As presenta com un busson o un cit erbo, ch'a peul rivé fin a 10 méter. La scòrsa dle piante veje a l'é maròn e motobin chërpà, cola dle piante giovo a l'é seulia. La pianta e le rame a l'han na miola bianca ant ël sénter. Le feuje a son butà a 7 o a 5, le fior a son cite, ma a son radunà an mape motobin gròsse e përfumà, ëd color bianch. A fioriss a giugn. Ij frut a son dle rape ëd cit asinej neir, ch'a muro a aost.
A l'é present an tuta Euròpa, an gavand che pròpi al nòrd.
A peu chërse fin-a an sj'erbo e an sle muraje.
As presenta com un busson o un cit erbo, ch'a peul rivé fin a 10 méter. La scòrsa dle piante veje a l'é maròn e motobin chërpà, cola dle piante giovo a l'é seulia. La pianta e le rame a l'han na miola bianca ant ël sénter. Le feuje a son butà a 7 o a 5, le fior a son cite, ma a son radunà an mape motobin gròsse e përfumà, ëd color bianch. A fioriss a giugn. Ij frut a son dle rape ëd cit asinej neir, ch'a muro a aost.
DistribussionA l'é present an tuta Euròpa, an gavand che pròpi al nòrd.
NotissieA peu chërse fin-a an sj'erbo e an sle muraje.
Bez czarny, dziki bez czarny (Sambucus nigra L.) – gatunek rośliny z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae), dawniej zaliczany był także do rodziny bzowatych (Sambucaceae) i przewiertniowatych (Caprifoliaceae)[3]. Inne zwyczajowe nazwy polskie: bez lekarski, bez pospolity, bzowina, bzina, buzina, hyczka[4], baźnik, bess, best, bestek, bez apteczny, bez aptekarski, bez biały, bez dziki, bzowina czarna, bzowki, côrny bez, flider, gołębia pokrzywa, hebz, holunder, hyćka, kaszka, suk[5]. Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, w Polsce pospolity. Wykorzystywany jest jako roślina lecznicza, kosmetyczna, ozdobna i jadalna. Spożycie niedojrzałych i nieprzetworzonych owoców skutkować może jednak zatruciem. Gatunek zmienny – wyróżnia się kilka podgatunków, przy czym klasyfikacja ich nie jest ustalona. Wyhodowano liczne odmiany ozdobne różniące się głównie ubarwieniem i kształtem liści.
Ze względu na długą historię uprawy tego gatunku trudno ustalić jego pierwotny zasięg występowania. Za pewny uchodzi obszar Europy pozostający pod wpływem klimatu oceanicznego i suboceanicznego oraz znajdujący się w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Współcześnie występuje często w północnej Afryce (Maroko, Algieria i Tunezja) oraz na Azorach, jednak wszędzie tam został prawdopodobnie introdukowany. Rośnie w północnej i zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego, na Półwyspie Apenińskim i Sycylii, w Grecji środkowej i północnej, na rozproszonych stanowiskach notowany jest w Turcji, na Bliskim Wschodzie, w rejonie Kaukazu, w Iraku i w północnym Iranie, a także w indyjskich stanach Dżammu i Kaszmir oraz Himachal Pradesh. W Europie środkowej i zachodniej (także na Wyspach Brytyjskich) jest gatunkiem pospolitym[6]. Północna granica zasięgu przebiega przez Półwysep Skandynawski (pojedyncze stanowiska sięgają do 63° szerokości północnej w Norwegii, 61° w Szwecji, dalej na wschód od Bałtyku granica zasięgu biegnie mniej więcej na szerokości 55°)[7]. Czynnikiem ograniczającym naturalne występowanie gatunku na północy są niskie temperatury października uniemożliwiające zawiązanie nasion (granica zasięgu jest zbliżona do przebiegu izotermy średniej temperatury w październiku wynoszącej 7,2 °C)[6][7]. Południowa granica zasięgu odpowiada izotermie średniej temperatury października 15 °C[7]. W krajach nordyckich, od Danii po Finlandię, oraz na obszarze Łotwy, Estonii i w Rosji gatunek uważany jest za rozprzestrzeniony głównie za sprawą człowieka[6][3].
W Polsce gatunek jest pospolity na całym obszarze kraju[8].
W Tatrach występuje na wysokości do 900 m, w Kaukazie do 1200 m, w Alpach do 1600 m, a w afrykańskim Atlasie do 2200 m n.p.m.[6]
Poza Europą północną i wschodnią oraz Afryką północną, gatunek zawleczony został także na inne kontynenty – do wschodniej części Ameryki Północnej, do południowej Australii i na Nową Zelandię, a także do wschodnich Chin[6].
Opisany wyżej naturalny zasięg podgatunku typowego jest rozszerzany w zależności od włączenia w obręb tego gatunku taksonów występujących na Wyspach Kanaryjskich (subsp. palmensis lub Sambucus palmensis), Maderze (subsp. maderensis lub Sambucus maderensis), we wschodniej części Ameryki Północnej (subsp. canadensis lub Sambucus canadensis), rzadziej także w przypadku zaliczenia do tego gatunku bzów z zachodniej części Ameryki Północnej (subsp. cerulea lub Sambucus cerulea) i Ameryki Południowej (subsp. peruviana lub Sambucus peruviana)[9].
Fanerofit. Krzewy bzu czarnego zakwitają zwykle po raz pierwszy w 3 lub 4 roku życia, rzadko w 2. W zależności od strefy klimatycznej kwitnienie przypada na czerwiec lub lipiec[6]. Pręciki i słupek dojrzewają równocześnie[13]. Kwiaty wydzielają silny zapach. Pyłek dokonujący zapylenia przenoszony jest zwykle przez owady zapylające z innych kwiatów lub kwiatostanów, ale zwykle w obrębie tej samej rośliny[6]. Owoce rodzone są corocznie obficie, dojrzewają od końca sierpnia do października i utrzymują się na roślinie w postaci zwisających owocostanów[15]. Rozsiewane są przez liczne gatunki ptaków, które zjadają owoce, nie trawią jednak nasion. Dzięki temu wraz z ich odchodami rozsiewane są one nieraz na duże odległości (ornitochoria, endochoria)[16]. Krzewy bzu czarnego dożywają ponad 25 lat[6].
Gałązki, liście i owoce wydzielają nieprzyjemny, a kwiaty odurzający zapach. Wszystkie części rośliny zawierają w różnej ilości trujący glikozyd sambunigrynę. Ponadto kwiaty zawierają olejki eteryczne, flawonoidy (kwercetyna, rutyna, kemferol), kwasy organiczne, garbniki, sole mineralne, owoce antocyjany, 20% cukrów, 3,5% pektyn, kwasy organiczne (kwas α-linolenowy i kwas linolowy[17]), witaminy, karotenoidy, garbniki i sole mineralne[14][17].
Głównymi polifenolami w owocach są rutyna i kwas chlorogenowy[18]. Charakterystyczną barwę owocom nadają antocyjany, głównie glikozydy cyjanidyny (cyjanidyno-3-sambubiozyd stanowi ponad 50% antocyjanów w owocach)[17].
W korze stwierdzono obecność lektyn[19], specyficznych dla tego gatunku[20]. Wytwarzane przez rośliny związki aromatyczne mogą brać udział w oddziaływaniach allelopatycznych. Lignany z bzu wpływały stymulująco na kiełkowanie i wzrost korzeni badanych roślin. Działanie hamujące obserwowano dla związków cyjanogennych[21].
Liczba chromosomów 2n = 36[24].
Rośnie w lasach i zaroślach, w górach po regiel dolny[8]. Na terenach leśnych zasiedla zwykle skraje lasu lub luki leśne, na stanowiskach zacienionych pod okapem drzew rośnie słabiej. Występuje w żyznych lasach liściastych, zwłaszcza na terasach zalewowych. Częsty jest na siedliskach antropogenicznych; w zaroślach porastających opuszczone osiedla, ogrody, tereny przemysłowe. Młode okazy pojawiać się mogą nawet jako chwasty w uprawach. Gatunek nie kolonizuje terenów pokrytych zwartą darnią trawiastą, dopiero naruszenie jej zwarcia (w miejscach zasiedlonych przez króliki lub powodowane przez uszkodzenia mrozowe) umożliwia skuteczne wkroczenie czarnego bzu. Gatunek preferuje gleby żyzne i bogate w związki azotu i fosforu, zwykle też bogate w potas[7], umiarkowanie wilgotne[10]. W ograniczonym stopniu wykazuje tolerancję na obecność chlorku sodu. Odczyn gleby jest na stanowiskach tego gatunku neutralny lub lekko kwaśny[7].
W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej jest gatunkiem charakterystycznym dla związku (All.) Sambuco-Salicion i Ass. Sambucetum nigrae[25]. Obecny jest ze zmiennym udziałem w żyznych buczynach (Fagion), łęgach Alnion i grądach Carpinion. Często rośnie w zbiorowisku inwazyjnej robinii akacjowej (Robinia pseudacacia–Sambucus nigra)[7]. W Europie północno-zachodniej bez czarny związany jest z zaroślami Crataegus monogyna–Hedera helix oraz lasami: Fraxinus excelsior–Acer campestre–Mercurialis perennis, Alnus glutinosa–Urtica dioica, Acer pseudoplatanus–Sambucus nigra (zbiorowisko porastające nieużytki, przytorza, pożarzyska)[7].
Klasyfikacja biologiczna w obrębie rodzaju Sambucus, w tym także w odniesieniu do gatunku Sambucus nigra budzi liczne kontrowersje i pozostaje niejasna. Przyczyną tego stanu rzeczy jest szerokie rozprzestrzenienie roślin z tego rodzaju oraz ich duża zmienność morfologiczna. Systematycy wyróżniają w obrębie rodzaju od ok. 30 do 9 gatunków, nadając różnym taksonom różną rangę[9]. W 1994 zaproponowano włączenie w randze podgatunków do S. nigra pięć wyodrębnianych wcześniej gatunków: S. canadensis (wschodnia Ameryka Północna), S. cerulea (zachodnia Ameryka Północna), S. peruviana (Ameryka Południowa), S. maderensis (Madera) i S. palmensis (Wyspy Kanaryjskie)[26]. W nowszej monografii z 2016 uznano za uzasadnione wyodrębnienie lub wymagające dalszych badań w celu podważenia trzy podgatunki (obok podgatunku nominatywnego): S. nigra subsp. palmensis, maderensis i canadensis. Wyodrębnienie w randze gatunku Sambucus cerulea uznano za uzasadnione ze względu na morfologiczną odrębność. Z kolei Sambucus peruviana, bardzo podobny do S. nigra subsp. nigra i subsp. canadensis (prawdopodobnie autopoliploid tego ostatniego taksonu) ma preferowaną przez taksonomów rangę odrębnego gatunku ze względu na oddalenie geograficzne zasięgu[9]. Brak wyraźnych cech morfologicznych wyróżniających podgatunki[9]. Dowódów na relacje filogenetyczne między taksonami nie dostarczyły także genetyczne badania molekularne[27]. Różnice między nimi bazują w dużym stopniu na odrębności zasięgów, poza tym budowy pyłku, częściowo różnicach biochemicznych[9].
Bardzo rzadko notowany jest mieszaniec między bzem czarnym i bzem koralowym (z Polski nie podawany[10]). Powstaje w naturze, ale uzyskano go także sztucznie[10]. Barierą utrudniającą jego powstawanie są różne terminy kwitnienia, które u bzu koralowego następuje zwykle wcześniej o kilka tygodni.
Mieszańce notowane są także między podgatunkiem nominatywnym (S. nigra subsp. nigra) a taksonami o różnych rangach (podgatunkach lub odrębnych gatunkach według różnych ujęć): subsp. canadensis, Sambucus cerulea[9] i subsp. palmensis[29].
Dla odpowiedniego efektu dekoracyjnego – uzyskania gęstego ulistnienia – zaleca się wiosenne silne przycinanie tych roślin[30]):
Wyciągi są wykorzystywane do wytwarzania maseczek kosmetycznych i kremów. Szczególnie bez czarny nadaje się do pielęgnacji skóry starzejącej się, gdyż działa zmiękczająco, przeciwzmarszczkowo i wybielająco[4].
Czasami bywa uprawiany w parkach i przydomowych ogródkach jako krzew ozdobny, zwłaszcza odmiany ozdobne. Walorami krzewu są piękne kwiatostany, a także owoce[50]. U odmian także oryginalne ubarwienie liści (purpurowe, zielono-białe, zielono-żółte) i ich kształt (silnie zwężone listki)[31]. Ma walory nie tylko dekoracyjne – zapach czarnego bzu odstrasza szczury i myszy, a także owady[4].
Owoce nie nadają się do spożycia na surowo. Jednak z dojrzałych owoców można robić konfitury, dżemy, kisiele, soki, wino, można je także suszyć. Zawierają cukry, witaminy (głównie B i C), kwasy organiczne i inne związki[4]. Muszą być jednak dojrzałe i ugotowane, gdyż gotowanie usuwa zawartą w nich truciznę[22].
Kwiaty o smaku cytrynowym są składnikiem rozmaitych sałatek[51]. Wraz z fenkułem włoskim i anyżem gwiaździstym kwiat bzu stanowi podstawowy składnik włoskiego likieru sambuca[52].
W Polsce jest w pełni mrozoodporny (strefy mrozoodporności 4–9). Jest łatwy w uprawie. Nie ma specjalnych wymagań, wystarcza mu zwykła, półprzepuszczalna ziemia w ogrodzie. Może rosnąć w pełnym słońcu lub w półcieniu. Rozmnaża się go z nasion wysiewanych jesienią lub przez sadzonki pędowe pobierane latem lub zimą. Aby zachować walory dekoracyjne należy starsze pędy wycinać, a młodsze przycinać w połowie długości[50]. Kultywary S. nigra najlepiej rozmnażać sadzonek zielnych wczesnym latem. Sadzonki zdrewniałe ukorzeniają się gorzej, dlatego należy wybierać pędy cienkie. Ukorzenianie sadzonek zdrewniałych rozpoczyna się wczesną wiosną[31].
W tradycjach różnych grup etnicznych bez czarny wiązany był ze śmiercią. Tacyt odnotował używanie go przy pochówku zmarłych w Starożytnym Rzymie. W Skandynawii, Niemczech i Szwajcarii prętem bzu mierzono nieboszczyka dostosowując trumnę na miarę. Podobnie czyniono na ziemiach polskich przy czym nie ograniczano się tu tylko do bzu czarnego. Z okorowanych pędów bzu wykonywano szkielet dla wieńców pogrzebowych, a z gałązek sporządzano daszki nad krzyżykami mocowanymi na krzyżu nagrobnym. W Polsce pod czarnym bzem wylewano też wodę po myciu zmarłego, co zabezpieczać miało członków jego rodziny od rychłej śmierci. Do krzewu takiego członkowie rodziny nie mogli się zbliżać przez cały czas trwania żałoby. W Niemczech woźnica wiozący zwłoki do pochówku wiózł bat z prętu bzowego, ale nie używał go, bowiem miało to przynosić pecha i uśmiercić w ciągu roku dotkniętego nim konia. W całej Europie Środkowej wierzono także, że nieszczęście przynosiło także palenie drewnem bzowym w piecu. Powodowało to ogniopiór, parcha i wrzody na plecach u osób grzejących się przy takim ogniu. Nie wolno było wyrywać bzu, w Polsce wschodniej wierzono, że powoduje to u sprawcy takiego postępku kurcze kończyn[53].
Wierzono, że z bzem czarnym związane były złe duchy. W Wielkopolsce jeszcze w XIX wieku w beznadziejnych przypadkach choroby małych dzieci, matki zanosiły je pod czarny bez licząc, że pomogą im chociaż złe moce[53].
Powtórne kwitnienie bzu jesienią zwiastować miało rychłą śmierć kogoś młodego i lubianego, a zamarcie krzewu wiosną zwiastowało suszę[53].
Bez czarny w kulturze germańskiej wiązany był z Hel (Hölle, Holdą) – bóstwem chtonicznym, przez co jego ścinanie było uważane za świętokradztwo. Wiązana z tym jest jedna z jego nazw ludowych – „holunder”[54].
Symbol bzu czarnego występuje w herbie i na fladze czeskiej wsi Kryštofovo Údolí.
W uniwersum Harry’ego Pottera jedno z Insygniów Śmierci, Czarna Różdżka, została zrobiona z gałązki czarnego bzu i włosa z ogona Testrala.
Bez czarny, dziki bez czarny (Sambucus nigra L.) – gatunek rośliny z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae), dawniej zaliczany był także do rodziny bzowatych (Sambucaceae) i przewiertniowatych (Caprifoliaceae). Inne zwyczajowe nazwy polskie: bez lekarski, bez pospolity, bzowina, bzina, buzina, hyczka, baźnik, bess, best, bestek, bez apteczny, bez aptekarski, bez biały, bez dziki, bzowina czarna, bzowki, côrny bez, flider, gołębia pokrzywa, hebz, holunder, hyćka, kaszka, suk. Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, w Polsce pospolity. Wykorzystywany jest jako roślina lecznicza, kosmetyczna, ozdobna i jadalna. Spożycie niedojrzałych i nieprzetworzonych owoców skutkować może jednak zatruciem. Gatunek zmienny – wyróżnia się kilka podgatunków, przy czym klasyfikacja ich nie jest ustalona. Wyhodowano liczne odmiany ozdobne różniące się głównie ubarwieniem i kształtem liści.
Sambucus nigra L., conhecida pelos nomes comuns de sabugueiro ou sabugueirinho, é uma espécie arbustiva pertencente ao género Sambucus da família Adoxaceae (Caprifoliaceae na classificação anterior ao sistema APG), com distribuição natural na Europa e Norte de África mas actualmente naturalizada em diversas zonas temperadas e subtropicais, incluindo algumas regiões do Brasil como Rio Grande do Sul. O sabugueiro é uma espécie muito comum na Europa, sendo as suas flores e frutos amplamente utilizados como medicamento, alimento e corante. A drupa, conhecida por sabugo ou baga de sabugueiro, é um fruto comestível, utilizado na preparação de doces e de bebidas, razão pela qual a espécie é comercialmente cultivada no centro e leste da Europa.
O sabugueiro é um arbusto ou pequena árvore, com até 11-14 metros de altura, com ramificação profusa e ramos muitas vezes arqueados e alastrando horizontalmente. O ritidoma (casca) é castanho-acinzentado e pontilhado com lenticelas que formam poros elevados, de coloração mais clara, preenchidos com um material filamentoso semelhante a uma espuma esbranquiçada. O tronco e os ramos mais grossos apresentam o ritidoma com coloração cinzento-acastanhada e aspecto suberoso, sulcados longitudinalmente. A espécie desenvolve raízes superficiais, com sistema radicular extensa.
As folhas são opostas, com cerca de 12 centímetros de comprimento, pinadas com um número ímpar de folíolos. Os folíolos individuais (geralmente em número de 5 ou 7) apresentam cerca de 30 centímetros de comprimento e são elípticos e com o bordo serrado. A folhagem desenvolve-se por volta de Março-Abril.
Entre Maio e Julho surgem nos ramos jovens corimbos com até 30 centímetros de largura, planos, constituídos por um elevado número de flores individuais. A flores emitem uma fragrância distinta, percebida como fresca e frutada, típica das flores do sabugueiro (a mesma fragrância, embora de forma muito subtil, é emitida pelas folhas frescas quando esmagadas). As flores são brancas ou ligeiramente amarelado, geralmente pentâmeras (com cinco sépalas, cinco pétalas soldadas, cinco estames livres com anteras amarelas e três carpelos fundidos). Os três carpelos constituem os núcleos de formação das sementes. No entanto, uma pequena parte da flor também é tetrâmera. As flores são visitadas por moscas e himenópteros, que as polinizam.[1]
A frutificação ocorrem em Agosto e Setembro, com a produção de drupas, com cerca de 6 mm de diâmetro, inicialmente verdes mas que durante o processo de maturação adquirem uma coloração avermelhada que quando completamente maduras escurece para negro ou negro-azulado. As drupas, conhecidas quando maduras por sabugo, contêm três sementes minúsculas e são ricas em vitamina C e em potássio, produzindo um suco vermelho-escuro que causa nos têxteis nódoas de difícil lavagem. Quando os frutos amadurecem também as hastes em que se inserem desenvolvem uma coloração avermelhada. Os frutos são comestíveis por humanos depois de cozedura ou fermentação. Os frutos são consumidos e as sementes dispersas principalmente por aves, como os melros, os tordos e os estorninhos, mas também por alguns mamíferos.[1] A sua utilização pelos humanos contribuiu para a sua disseminação generalizada pelas regiões temperadas e subtropicais.
A planta pode atingir cerca de 20 anos de idade.
O sabugueiro da espécie S. nigra é uma espécie arbustiva com distribuição natural na Europa, no oeste da Sibéria e regiões montanhosas da Ásia Central até ao norte da Índia, no Cáucaso e Ásia Menor e no Norte de África.[2] Esta distribuição alargada deve-se à robustez e plasticidade ecológica da espécie, que é muito resistente à secura e ao ataque de pragas e cresce bem na sombra parcial entre ervas daninhas e em ambientes ruderais, clareiras de floresta ou ao longo de estradas, embora prefira solos limosos a medianamente arenosos e ligeiramente ácidos, frescos e ricos em azoto. A espécie comporta-se como um indicador da riqueza em azoto no solo, sendo comum a sua concentração em locais ricos em nitrato. Nos Alpes encontra-se em áreas até cerca de 1500 m de altitude acima do nível médio do mar.
A sua presença na Europa Central é muito comum, encontrando-se com abundância em todos os estados da região alpina.[3] Além da ocorrência em estado selvagem, naquela região europeia é comum a cultura de sabugueiro desde meados da década de 1980, em número crescente. Entre as regiões onde esta cultura tem maior importância económica conta-se a parte leste da Estíria. Existem variedades seleccionadas especificamente para diferentes fins.
O descobrimento por parte do ser humano data da Antiguidade, com diversos usos[carece de fontes?]. É nativa da Europa e do norte da África e disseminou-se facilmente pelo mundo todo, sendo inclusive objecto de muitas lendas, folclore e superstição[carece de fontes?]. Dizia a lenda que, de sua madeira foi feita a cruz onde Cristo morreu. Isso porque ao espremer o fruto do sabugueiro escorre um suco de cor vermelho-sangue. Dizia-se dar azar cortar um sabugueiro[carece de fontes?]. A folha do sabugueiro é boa para gripes, resfriados, tosse, sarampo e caxumba ou papeira.
[carece de fontes?].
As folhas, galhos, ramos, sementes e raízes contêm um glicosídeo de cianeto de indução (glicosídeo que dá origem a cianeto quando processado pelo metabolismo)[4]. Ingerir qualquer destas peças em quantidade suficiente podem causar uma acumulação tóxica de cianeto no corpo. Devido à possibilidade de intoxicação por cianeto, as crianças devem ser desencorajados a fazer apitos, estilingues ou outros brinquedos de sabugueiro de madeira. Além disso, "chás de ervas" feito com folhas de sabugueiro (que contêm glicosídeos cianogénicos) devem ser tratados com muita cautela. No entanto, frutos maduros (polpa e pele) são seguros para comer.
As variedades ornamentais de Sabugueiro são cultivadas em jardins por serem flores vistosas, frutas e folhas rendadas. Espécies nativas de sabugueiro são frequentemente plantadas por pessoas que desejem apoiar a borboleta nativa e espécies de aves.
Sambucus nigra L., conhecida pelos nomes comuns de sabugueiro ou sabugueirinho, é uma espécie arbustiva pertencente ao género Sambucus da família Adoxaceae (Caprifoliaceae na classificação anterior ao sistema APG), com distribuição natural na Europa e Norte de África mas actualmente naturalizada em diversas zonas temperadas e subtropicais, incluindo algumas regiões do Brasil como Rio Grande do Sul. O sabugueiro é uma espécie muito comum na Europa, sendo as suas flores e frutos amplamente utilizados como medicamento, alimento e corante. A drupa, conhecida por sabugo ou baga de sabugueiro, é um fruto comestível, utilizado na preparação de doces e de bebidas, razão pela qual a espécie é comercialmente cultivada no centro e leste da Europa.
Socul negru (Sambucus nigra L.) este o specie de plante din grupa arbuștilor cu 20-30 de soiuri din familia Adoxaceae, nativă Europei, nord-vestului Africii și sud-vestului Asiei. Se dezvoltă pe orice tip de sol, umed sau uscat, de preferință într-un loc însorit.
Această specie este folosită ca plantă medicinală și ornamentală. Este o specie otrăvitoare pentru mamifere[1]. Toate părțile componente ale plantei, cu excepția florilor și fructelor coapte (dar încluzând semințele coapte) sunt otrăvitoare, deoarece conțin glicozită cianogenică, sambunigrină (C14H17NO6, număr CAS 99-19-4)[2]. Scoarța conține cristale de oxalat de calciu.
Carte · 
Categorie · 
Portal · 
WikiProiect Socul negru (Sambucus nigra L.) este o specie de plante din grupa arbuștilor cu 20-30 de soiuri din familia Adoxaceae, nativă Europei, nord-vestului Africii și sud-vestului Asiei. Se dezvoltă pe orice tip de sol, umed sau uscat, de preferință într-un loc însorit.
Baza čierna (Sambucus nigra) je ker z čeľade pižmovkovité (Adoxaceae).
Baza čierna je dva až osem metrov vysoký ker so silným rozvetvením, listy rastú na dlhých stopkách, sú veľké cca 30 cm, protistojné, nepárno perovité. Lístky (cca 12 cm) sú obyčajne v 2 – 3 jarmách, elipsovité alebo vajcovité, končisté, po okraji ostro pílkovité, na hornej strane riedko, na dolnej hustejšie pokryté hviezdovitými chlpmi, staršie sú skoro úplne lysé. Prílistky sú malé, čiarkovité. Listy sa rozvíjajú v marci alebo v apríli.
Vetvy bazy sú často rozpriahnuté a sivohnedé. Stará kôra je veľmi rozpukaná, svetlá, hnedastosivá, na mladých konárikoch hladká, zelená, s početnými bradavičkami vzdušných otvorov. V strede kmeňa a konárov je penovitý biely stržeň (bazová duša).
Od júna do júla sa objavujú kvety na až 30 cm veľkom plochom okolíku. Bohaté súkvetia s kvetmi skoro v jednej rovine vyrastajú na koncoch konárikov. Kvety sú drobné, stopky neveľké, plstnaté, s dvoma listencami. Okolík pozostáva z bielych alebo mierne žltkastých kvetov, ktoré sú spravidla 5-početné. Tvorí ich 5 kališných lístkov, 5 zrastených korunných lupienkov a 5 voľných tyčiniek so žltými peľnicami a 3 zrastené čnelky, ktoré neskôr v plode tvoria 3 zrnká. Malá časť kvetov je však aj 4-početná. Kalich má krátku rúrku a 5 zúbkov, koruna je lievikovitá. Čerstvé kvety bazy nezameniteľne voňajú (listy rozomleté medzi prstami voňajú ľahko ako kvety, podľa toho sa môže baza rozpoznať, keď práve nemá kvety ani plody.)
V auguste a septembri sa tvoria spočiatku červené, neskôr čierne kôstkovičky. Sú približne 6 milimetrov veľké, majú tri semená a červenú šťavu, ktorá sa z textílií sotva vyperie. Obsahujú vitamín C. Kým dozrievajú plody, farbia sa aj stopky, na ktorých sú umiestnené, červenkasto. Plody sú po prevarení požívateľné, pretože sa varom odbúra jed sambunigrín, ktorý odštiepuje kyselinu kyanovodíkovú, nachádzajúci sa najmä v zelených častiach rastliny, v listoch, v nezrelých plodoch, ako aj v semenách zrelých plodov. Rastlina sa môže dožiť až 25 rokov.
Baza čierna je najčastejší druh kríkov strednej Európy. Rozšírená je po celej Európe, Malej Ázii, na Kaukaze, v západnej Sibíri a dokonca aj v severnej Afrike. V Alpách na ňu možno natrafiť až v stredných horských polohách v 1 500 m n. m. Patrí medzi európske prvky s mediteránnym charakterom. Po celom Slovensku je často rozšíreným druhom. Výhodou je jej robustnosť a nenáročnosť. Baza je značne odolná voči mrazu a darí sa jej v polotieni, na lesných čistinkách, alebo okrajoch ciest, najmä v lužných a iných listnatých lesoch, hojne sa vyskytuje od nížin po horské pásmo, podobným spôsobom aj na druhotných stanovištiach pri plotoch, na opustených miestach, rumoviskách, pri domoch, na rúbaniskách. Rastie na čerstvých, humóznych, kyprých hlinitých alebo až ílovitých, na živiny a najmä dusík bohatých pôdach.
Baza čierna je liečivá, ozdobná a v každom smere úžitková rastlina. Rozmanité použitie nachádza v kuchyni a v bylinkárstve. Používajú sa kôra, kvety, kôstkovičky a dreň super Gf
Bazová šťava a plody, ale aj čaj z kôry a kvetov sú osvedčené domáce lieky proti nachladnutiu. Faktory tohto účinku sú v plodoch obsiahnuté vitamíny C a B, ovocné kyseliny, éterické oleje, ktoré sa nachádzajú aj v kvetoch, flavonoidy, a predovšetkým farbivo antokyán, ktoré dodáva farbu kvetom a plodom. Pôsobí ako antioxidant, chráni bunkové membrány pred pôsobením voľných radikálov a spomaľuje proces starnutia buniek rastlín ako aj buniek človeka.
Éterické oleje s ich aromakomplexom spôsobujú mierne potenie a uvoľňovanie hlienov. Aj pri ťažkostiach so žalúdkom sa v domácej medicíne úspešne používa bazový čaj.
Využíva sa nielen pri výrobe sladkostí a mliekárenských výrobkov v potravinárskom priemysle, ale aj v textilnom priemysle ako prírodné farbivo.a
hooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooooo
Okolík s kvetmi sa dá použiť ako potravina, pripravuje sa ako bazový pampúch (šiška, dolka, palacinka). Okolíky bazy sa namočia do palacinkového cesta a opražia sa v panvici na tuku alebo olivovom oleji. Bazové kvety sa dajú použiť aj k príprave sektu (šumivého vína).
Pretože sú plody bazy mierne jedovaté (obsahujú sambunigrín), nemôžu sa konzumovať surové. Po zohriatí sa môžu bez problémov použiť. Najvhodnejšia a najrozšírenejšia forma použitia je výroba želé alebo lekváru. V severnom Nemecku sa varí z plodov bazová polievka, ale uplatnenie nájde aj pri pečení a pridáva sa aj do rôznych kaší. Rovnako v severnom Nemecku je zvyčajné použitie zahustenej šťavy z plodov v grogu (zmiešané s horúcou vodou a rumom). Plody sa dajú bez problémov zamraziť. Šťava z kôstkovíc je síce požívateľná, ale veľmi trpká. Preto sa často mieša s jablčnou alebo inými ovocnými šťavami. Plody bazy sa používajú aj k výrobe liehovín. V strednej Európe sa ako z kvetov, tak aj z plodov pripravuje bazový sirup.
Poľné hraboše zapríčiňujú na kríkoch bazy čiernej najväčšie škody, vo veľkých sadoch sa môžu nasmerovať na až 40 metrov dlhé cesty, pri ktorých poškodzujú korene kríkov. Vtáky, ako napríklad pinky a mucháre sivé oceňujú plody bazy. Síce nie sú v priamom zmysle škodcovia, ale najmä pri solitárnych rastlinách to môže viesť k značným stratám na úrode. Voška bazy čiernej (Aphis sambuci) napadá najčastejšie len jednotlivé rastliny, oslabuje ich ale vysávaním rastlinnej šťavy. Roztoče (hlavne čeľaď Tetranychidae) môžu zničiť výhonky a spôsobiť veľké škody. Hubovým ochorením môžu zvädnúť kvety, čo môže viesť k ujme na úrode. Prejavuje sa vädnutím hlavnej a vedľajšej osi súkvetia. Vyskytuje sa aj pleseň sivá (Botrytis cinerea).
Popri tomto druhu existuje aj poddruh Sambucus nigra ssp. palmensis, ktorý sa vyskytuje endemicky vo vavrínových lesoch Kanárskeho ostrova a je ohrozený vymretím.
Baza čierna bola kedysi obranný prostriedok proti čiernej mágii a bosorkám. Verilo sa aj, že chráni pred ohňom a údermi blesku. Preto sa pestovala často v záhradách pri dome a pri stodolách.
Wikiknihy ponúkajú texty a príručky na tému Baza čierna
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Baza čierna
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Baza čierna
Baza čierna (Sambucus nigra) je ker z čeľade pižmovkovité (Adoxaceae).
Čŕni bezèg, tudi ~ bèzeg (znanstveno ime Sambucus nigra) je rastlina (grm) z značilnim cvetjem in kasneje drobnimi jagodami. Cvetovi imajo značilen, aromatičen okus.
Črni bezeg (Sambucus nigra L.) botaniki uvrščajo v tri družine. To so Adoxaceae – pižmičevke, Caprifoliaceae – kovačnikovke in Sambucaceae – bezgovke.
Za bezeg so značilni pernati listi, plod pa ima trisemensko jagodo, ki se razvije v kobulastih socvetjih. Rastlino gojimo, ko je srednje do velik grm ali drobno drevo. Ima plitek koreninski sistem, iz katerega izraščajo koreninski poganjki. Lubje je sivo in rumenkasto rjave barve, površina lubja je pogosto groba oziroma hrapava.
Črni bezeg (Sambucus nigra L.) je zelo razširjena vrsta, ki uspeva po vsej Evropi, Zahodni in Srednji Aziji in Severni Ameriki. Najbolje uspeva na vlažnih zemljiščih do 600 m nadmorske višine. Slabo prenaša vetrovne lege in potrebuje letno do 700 mm padavin. Bezeg je samooplodna rastlina. Cvetovi imajo izrazit vonj. V naravi dobro uspeva na polnem soncu ali v polsenci. Najdemo ga na gozdnem robu, jasah in v bližini človeških bivališč.
Črni bezeg uspeva na rodovitnih, srednje težkih tleh. Ustrezajo mu tla, bogata z dušikom in s fosfati. Slabše uspeva na težkih in peščenih tleh. V tleh mora biti 2 % humusa in pH med 6,0 in 6,5. Ustrezajo mu dobro odcedna tla z dobro kapaciteto za vodo.
V naravi se bezeg razmnožuje generativno s semenom in vegetativno s koreninskimi izrastki. V intenzivni pridelavi bezga uporabljamo vegetativno razmnožene sadike. Bezeg razmnožujemo z lesnatimi in zelenimi potaknjenci. Sorte, ki se težje koreninijo, razmnožujemo s cepljenem na gojene podlage ali pa z grebeničenjem.
Črni bezeg režemo v času mirovanja. Črni bezeg rodi na enoletnem lesu. Pri rezi si izberemo močne, zdrave, enoletne poganjke na ogrodnih vejah. V primeru, da ni dovolj enoletnih poganjkov, pustimo dvoletne poganjke. Takoj po cvetenju opravimo poletno rez, s katero osvetlimo krošnjo. Tako zagotovimo dovolj svetlobe rastlini. Odstranjujemo šibke, poškodovane in nerodne poganjke.
Cvetove uživamo sveže kot dodatek k različnim jedem, posušene uporabljamo za čaje. Iz cvetov črnega bezga pridelujemo alkoholne pijače. Cvetovi in plodovi imajo širok spekter zdravstveno koristnih lastnosti. Zreli plodovi so bogati z antocianini in drugimi snovi z antioksidantnimi lastnostmi. Cvetovi in plodovi imajo visoke koncentracije antioksidantov.
Bezgovi plodovi oz. jagode se na začetku razvoja plodov zelene barve. Tekom razvoja postanejo rjavordeče. V tehnološki zrelosti so črne barve z leskom. Bezgove jagode pridelujemo zaradi visoke vsebnosti antocianov. V bezgovem soku je visoka vsebnost bioaktivnih snovi, antocianov, kvercetinov in hidroksicimetne kisline.
Bezgove jagode uporabljamo za pridelavo intenzivnih barvil, ki so dalj časa obstojna in tudi bolj odporna na svetlobo, spremembo temperature in kislosti. Uporabljajo se kot naravna barvila v hrani in pijači.
Črni bezeg ima dolgo tradicijo v številnih kulturah kot zdravilna rastlina. Uporablja se ga za zdravljenje virusnih okužb in je ena najpogosteje uporabljenih zdravilnih rastlin po vsem svetu. Pri zdravljenju se uporabljajo ekstrakti črnega bezga in podobni proizvodi. Uporabljajo se zlasti pri zdravljenju gripe in kot prehranska dopolnila.
Krajnc M., Krajnc K. 2002: Žlahtni bezeg. Slovenj Gradec: Kmetijska založba
Štampar F., Lešnik M., Veberič R., Solar A., Koron D., Usenik V., Hudina M., Osterc G. 2005. Sadjarstvo. Ljubljana
Lim, T.K. 2012. Sambucus nigara L. Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants: Volume 1. Springer Science+Business Media B.V. 2012.
Čŕni bezèg, tudi ~ bèzeg (znanstveno ime Sambucus nigra) je rastlina (grm) z značilnim cvetjem in kasneje drobnimi jagodami. Cvetovi imajo značilen, aromatičen okus.
Fläder (Sambucus nigra) är art i familjen desmeknoppsväxter. Arten förekommer naturligt i Europa till västra Sibirien, nordvästra Afrika, Turkiet och Kaukasus. Arten odlas också på andra håll, både som prydnadsväxt och för sina olika användbara växtdelar.
Det är en stor buske eller träd som kan bli mer än 8 meter högt. Grenarna har rent vit märg. Bladen sitter motsatta, de är gröna och parbladiga. Fläderblommorna sitter i tillplattade, breda blomställningar och har en karakteristisk stark och söt doft, som framförallt lockar flugor som pollinerare[1]. Dom små blommorna är vita eller svagt gulaktiga med ljusgula ståndarknappar. Blommorna är oftast i fem delar, med fem foderblad, fem kronblad, fem fria ståndare och tre fruktblad, vilket som senare gör att frukten bildar tre kärnor (tre frukter). Blommorna är hermafroditiska. Frukterna är botaniska bär och blir först röda, men de blir senare svarta och glänsande. Arten blommar i juni-juli och bären mognar under augusti.
Det finns även odlingssorter av fläder som skiljer sig från vildformen i färg, till exempel mörkt rödlila blodfläder och gulbladig fläder. [2]
Under förkristen tid ansågs flädern garantera att goda husandar skulle stanna på gården. Ett danskt ordspråk lyder: "Hvor hylden ej vil gro, kan mennesket ikke bo" - Där fläder ej vill gro, kan ingen människa bo.
De har funnits[förtydliga] på maximalt 1500 m ö h, föredrar dock måttlig till sandig, kväve-rik och frisk, lätt sur lerjord.
Arten skall inte förväxlas med druvfläder (S. racemosa) och sommarfläder (S. ebulus). Dessa arter är giftigare än den äkta flädern. De är dock inte särskilt lika. Druvfläder har gulgröna blommor i en rundad klase och bären blir röda som mogna. Sommarfläder är en drygt meterhög ört och vissnar ner till marken varje vinter. Dock är blommorna och frukterna relativt lika, blommorna har dock röda ståndarknappar. I Nordamerika förekommer den liknande arten kanadafläder (S. canadensis) och på Madeira finns den endemiska madeiraflädern (S. lanceolata).
Fläderskinn, Hyphodontia sambuci, är en form av svamp som bildar vita täcken, 50-100 µm tjocka, på bark och stam, de angriper särskilt fläder. Det är inte en art, utan flera arter som samverkar, Lyomyces.
Av buskens blommor, citron och socker kan man tillverka saft, fläderblomssaft, i Skåne också kallad hyllesaft.
I Tyskland gör man en fläderblomchampagne som kan innehålla upp till 10 % vol alkohol. Den håller sig i flera månader. Även av bären går det att göra saft. Saften (och bären) måste kokas annars kan den vara giftig för människor. Det går att fritera blomklasarna till dessert, på tyska kallas den rätten Hollerschöberl eller Hollerküchle. De har använts inom medicinen, där de kallades "Flores sambuci". Bärsaften kan med fördel användas för färgning, liksom blomsaften.
Genom att blanda den kokta saften med vitt vin eller alkohol kan en form av drink framställas, liksom man kan använda den för att krydda brännvin. En svensk sort är Hallands fläder med varunummer 7 hos Systembolaget.
Man kan även göra sylt på bären, så kallad fläderbärssylt.
Växtens blad, bark och rötter innehåller ett gift, sambunigrin, som i kontakt med vatten avsöndrar blåsyra. Vid kokning splittras sambunigrin och gifteffekten försvinner. Även omogna bär och frön i mogna bär innehåller ämnet, vilket gör att de råa bären inte bör ätas. Giftet tillhör gruppen cyanogeniska glykosider, som finns hos många växter.
De omogna fläderbären och andra växtdelar av fläder innehåller även andra toxiner, framför allt irriterande saponiner och eteriska oljor som troligtvis förstörs vid upphettning. Man har detekterat cyanhaltiga glykosider i låga halter i växtens alla delar förutom i blomman, men inget fall med cyanväteförgiftning efter förtäring av äkta fläder är känt. Förtäring av omogna bär kan ge magbesvär medan förtäring av mogna bär och blommor anses ofarliga. Dock har flera fall förekommit där man fått magbesvär (kräkningar och diarréer) även av mogna bär då man ätit många råa eller gjort dryck på dem. [3]
I Sverige kallas fläder även för hyll, hyllebuske, äkta fläder. Ett gammalt namn, rapporterat från början av 1800-talet, är Fulbom [4].
Wikimedia Commons har media som rör Fläder.
Fläder (Sambucus nigra) är art i familjen desmeknoppsväxter. Arten förekommer naturligt i Europa till västra Sibirien, nordvästra Afrika, Turkiet och Kaukasus. Arten odlas också på andra håll, både som prydnadsväxt och för sina olika användbara växtdelar.
Det är en stor buske eller träd som kan bli mer än 8 meter högt. Grenarna har rent vit märg. Bladen sitter motsatta, de är gröna och parbladiga. Fläderblommorna sitter i tillplattade, breda blomställningar och har en karakteristisk stark och söt doft, som framförallt lockar flugor som pollinerare. Dom små blommorna är vita eller svagt gulaktiga med ljusgula ståndarknappar. Blommorna är oftast i fem delar, med fem foderblad, fem kronblad, fem fria ståndare och tre fruktblad, vilket som senare gör att frukten bildar tre kärnor (tre frukter). Blommorna är hermafroditiska. Frukterna är botaniska bär och blir först röda, men de blir senare svarta och glänsande. Arten blommar i juni-juli och bären mognar under augusti.
Det finns även odlingssorter av fläder som skiljer sig från vildformen i färg, till exempel mörkt rödlila blodfläder och gulbladig fläder.
Under förkristen tid ansågs flädern garantera att goda husandar skulle stanna på gården. Ett danskt ordspråk lyder: "Hvor hylden ej vil gro, kan mennesket ikke bo" - Där fläder ej vill gro, kan ingen människa bo.
De har funnits[förtydliga] på maximalt 1500 m ö h, föredrar dock måttlig till sandig, kväve-rik och frisk, lätt sur lerjord.
Гіллястий кущ або невелике деревце родини адоксових (5-5,5 м заввишки) з світло-бурою тріщинуватою корою. Пагони буруваті, засіяні коричневими сочевичками, всередині містять широку, білу, м'яку серцевину. Листки 35 см завдовжки, супротивні, непарноперисті. Листочки яйцеподібні або яйцеподібно-довгасті, гостропилчасті, з косовитягнутою вершиною, по жилках опушені. При розтиранні відчувається неприємний запах. Квітки дрібні, жовтувато-білі, зібрані в щиткоподібні волоті з п'ятьма головними гілочками. Віночок п'ятипелюстковий (до 5 мм у діаметрі), тичинок 4-5, маточка одна, зав'язь нижня. Плід — тринасінна кістянка, чорно-ліловий.
Бузина чорна росте в підліску листяних і мішаних лісів, по чагарниках, на лісових порубах, узбіччі лісових доріг, на узліссях. Світлолюбна рослина. Квітне у травні — червні. Поширена майже по всій Україні, особливо у правобережному і лівобережному Лісостепу, Закарпатті, Прикарпатті, Поліссі, рідше в Степу, в Криму і в Карпатах. Промислова заготівля можлива у Закарпатській, Тернопільській, Львівській, Волинській, Київській, Сумській, Харківській, Полтавській, Черкаській, Хмельницькій та Донецькій областях. Запаси сировини значні.
Бузина червона (S. racemosa L.) Відрізняється від попереднього виду червоними кістянками, суцвіття — щільна яйцеподібна волоть, серцевина бурувата. Росте в підліску листяних і мішаних лісів. Тіньовитривала рослина. Поширена у лісових і лісостепових районах України.
Бузина трав'яниста (S. ebulus L.) Багаторічна трав'яниста рослина. Росте на пустирях, забур'янених місцях, узбіччях лісових доріг. Світлолюбна рослина. Поширена по всій Україні.
Харчова, медоносна, лікарська, фарбувальна, ефіроолійна, інсектицидна і декоративна рослина.
Плоди мають характерний солодко-кислий смак і своєрідний аромат. У свіжому вигляді вони не їстівні. Але зібрані в стадії повної стиглості використовуються для технічної переробки (виробництво вин, наливок, лікерів, варення, желе, мусів, киселів, чайно-кавових сурогатів, спирту, начинок для цукерок і пирогів). Згущеним соком підфарбовують червоні вина. Для приготування харчових продуктів плоди бузини краще змішувати з іншими дикорослими і культурними плодами.
У лікеро-горілчаному та кондитерському виробництвах широко застосовуються квітки бузини — для ароматизації шампанських вин і коньяків.
Бузина чорна — весняно-літній медонос, що дає підтримуючий взяток. Одна квітка її виділяв 0,16 мг нектару, який містить 23 % цукру. Один гектар суцільних насаджень виділяв 85 кг нектару.
У науковій медицині застосовують квітки, квіткові бруньки й листки. Їх використовують як потогінний і сечогінний засіб, при простуді, кашлі, для інгаляції та полоскань, а препарати з них — при ларингітах, бронхітах, грипі, захворюванні нирок і сечового міхура, при невралгіях. Листки містять алкалоїд самбунігрин, альдегіди, ефірну олію, вітамін С (близько 280 мг%), каротин (14-50 мг %) . У корі містяться ефірні олії, холін, фітостерин, цукри, кислоти, пектинові й дубильні речовини.
У листках бузини чорної і трав'янистої містяться алкалоїд коніїн і глюкозид самбунігрин, який відщеплює синильну кислоту (10 мг на 100 г свіжих листків). Тварини не зачіпають цих рослин через синильний відштовхуючий запах.
У народній медицині листки і кора рекомендуються при ревматизмі, подагрі, артритах, водянці, діабеті, зовнішньо при болях у вухах, рожистих запаленнях, опіках, геморої, простудах.
Плоди бузини застосовують для фарбування шовкових тканин у червоний колір. Квітки збирають для добування ефірної олії. Сухі квітки містять 0,027 % ефірної олії з терпенами і парафіноподібними речовинами, кавову, валер'янову, яблучну, оцтову кислоти і дубильні речовини.
За літературними даними, бузина чорна має фітонцидні й інсектицидні властивості. Її рекомендують застосовувати проти агрусової п'ядениці, чорносмородинового кліща. Маючи специфічний запах, бузина відлякує пацюків і мишей, часто її гілками обв'язують стовбури плодових дерев від пошкодження гризунами.
Як декоративна рослина вона придатна для живоплотів і поодиноких насаджень. Вводиться як підлісок у ґрунтозахисних протиерозійних насадженнях. Деревина бузини жовта або біла, легка, блискуча, використовується для дрібних виробів, іграшок. Порожнисті стебла бузини використовують для виготовлення народних музичних інструментів, серцевина стебла — в мікроскопічній техніці.
Бузина червона не має лікарських і харчових властивостей, ціниться як інсектицидна і фітонцидна рослина, взимку плоди її є добрим кормом для птахів. Інколи на ній бджоли збирають падь, яку виділяють попелиці.
Бузина трав'яниста — отруйна рослина, містить коніїн і глюкозид салібунігрин, є дані про лікування нею хронічних форм невралгії, водянки та хвороб нирок.
Плоди збирають у липні — серпні, зрізуючи ножами або секаторами разом з гроном і складають у кошики. Спочатку їх пров'ялюють, а потім сушать у спеціальних сушарках або в печах при температурі 60-65°. Сухі плоди обмолочують і відділяють від плодоніжок і гілочок на решетах чи віялках. Вихід сировини 15 %. Упаковують плоди в мішки вагою по 50 кг.
Квітки збирають під час цвітіння, зрізуючи ножами і секаторами цілі суцвіття, і укладають, не трамбуючи, у кошики. Сушать під наметами, розстилаючи в один шар на папері чи тканині. Після висихання обмолочують, а потім на решетах або віялках відділяють квітки від інших частин. Упаковують сировину в мішки вагою по 100 кг, строк зберігання — три роки.
Cơm cháy đen (danh pháp khoa học: Sambucus nigra ) là một loài Thực vật có hoa thuộc chi Cơm cháy (Sambucus), họ Ngũ phúc hoa. Nó phát triển tự nhiên ở khắp Âu Châu.[1], ở nhiều điều kiện khác nhau, cả ở khu vực đất ẩm và khô, tốt nhất ở vị trí có nhiều nắng.
Cây Cơm cháy là bụi cây phổ thông nhất ở Trung Âu. Nó được dùng để trị bệnh, làm thuốc nhuộm và thực phẩm.
Trong danh pháp hai phần của loài, từ -nigra có nghĩa là màu đen, ám chỉ trái cây khi chín có màu đen.
Trong tiếng Anh nó thường được gọi elder, elderberry, black elder, European elder, European elderberry và European black elderberry.[2][3]
Trong tiếng Đức, tên chính thức là Schwarze Holunder, ở vùng tây nam Đức và Thụy Sĩ cũng được gọi là Holder(busch), ở Bayern hay Áo Holler, ở Bắc Đức thường cũng được gọi là Flieder.
.jpg)
.JPG)
a.jpg)
_(7118322797).jpg)
.JPG)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_bushes.jpg)
||ngày truy cập= cần |url= (trợ giúp)
Cơm cháy đen (danh pháp khoa học: Sambucus nigra ) là một loài Thực vật có hoa thuộc chi Cơm cháy (Sambucus), họ Ngũ phúc hoa. Nó phát triển tự nhiên ở khắp Âu Châu., ở nhiều điều kiện khác nhau, cả ở khu vực đất ẩm và khô, tốt nhất ở vị trí có nhiều nắng.
Cây Cơm cháy là bụi cây phổ thông nhất ở Trung Âu. Nó được dùng để trị bệnh, làm thuốc nhuộm và thực phẩm.
Плоды применяются для окраски шёлка[6].
Древесина хорошо полируется, используется в часовом производстве, сердцевина употребляется при изготовлении анатомических срезов[6].
Препараты из цветков бузины чёрной обладают потогонным[7], мочегонным, противовоспалительным, дезинфицирующим действием. Их применяют в виде настоев, напаров, отваров, при простуде, гриппе, заболеваниях верхних дыхательных путей, почек и мочевого пузыря, для полоскания полости рта. В гинекологии настои и отвары цветков бузины чёрной используют для микроклизм, спринцеваний и ванночек при воспалительных заболеваниях влагалища. Мочегонными свойствами обладает также кора бузины, что подтверждено клиническими наблюдениями. При запорах пьют кисели, приготовленные из свежих или высушенных ягод бузины. Настой из цветков используют для полосканий при воспалительных заболеваниях полости рта и горла, для компрессов и припарок.
В народной медицине отвары из цветков бузины принимают при болезнях почек, ревматизме, подагре и воспалениях суставов. Молодые листья бузины, отваренные в молоке, применяют наружно как противовоспалительное средство при ожогах, фурункулах, опрелостях, воспалении геморроидальных узлов. Больные суставы рекомендуют ещё обкладывать облитой кипятком смесью цветков бузины и ромашки, взятых поровну (мягчительный сбор). Отвары из корней бузины рекомендуют при диабете, хотя сколько-нибудь убедительных данных об эффективности такого лечения нет[8].
Как средства народной медицины известны листья и молодые (до 2 лет) ветви, обладающие слабительными свойствами[7].
По своим лекарственным свойствам это растение похоже на бузину травянистую (Sambucus ebulus)[9].
Бузина чёрная входила в Государственную фармакопею СССР[7]
Из ягод бузины чёрной изредка варят варенье, повидло, кисели. В Англии традиционно весной собирают соцветия и готовят напиток Elderflower cordial[en], который производят также и промышленно. Иногда ягоды варят вместе с яблоками для традиционного яблочного пирога. Швейцарский производитель Biotta AG изготавливает свежевыжатый сок из собранных вручную ягод бузины, созревших на солнце, усиливая действие сока экстрактом из цветков бузины.
В Германии сироп из цветков бузины используют при производстве леденцов, холодных и горячих напитков.
В Дании в старину из цветков чёрной бузины готовили чайный напиток с лечебными свойствами, описанный в сказке Х. К. Андерсена «Бузинная матушка»[10].
Молодые соцветия бузины иногда добавляют к виноградному суслу для улучшения аромата и вкуса вина.
Из зрелых плодов можно получать безвредный краситель, используемый в пищевой промышленности.
Зрелые сушёные плоды добавляются при засолке некоторых овощей и при изготовлении малосольных огурцов.
Используется для приготовления традиционного румынского освежающего напитка Socata (путём ферментации цветков бузины чёрной, сахара, лимона и воды).
Декоративное растение, часто выращиваемое в садах и парках. Примечательна орнаментальной листвой, кружевными соцветиями с ароматными цветами, нарядными плодами.
Выведено множество сортов. Среди них — Sambucus nigra 'Eva' с розово-чёрными резными листьями и розовыми цветками (растение более известно под торговым названием Black Lace Elderberry — «Бузина чёрное кружево»)[11].
Ранее род Бузина включали в семейство Жимолостные (Caprifoliaceae) либо выделяли в отдельное семейство Бузиновые (Sambucaceae). Сейчас этот род входит в семейство Адоксовые порядка Ворсянкоцветные.
семейство Жимолостные, включая Валериановые, Ворсянковые, Линнеевые и Мориновые (APG III) ещё более двадцати видов, в том числе бузина красная и бузина травянистая порядок Ворсянкоцветные род Бузина отдел Цветковые семейство Адоксовые Бузина чёрная ещё 58 порядков цветковых растений (APG III, 2009) роды Адокса, Калина, СинадоксаВ синонимику вида входят следующие названия[12]:
Плоды применяются для окраски шёлка.
Древесина хорошо полируется, используется в часовом производстве, сердцевина употребляется при изготовлении анатомических срезов.
Медицинское применениеПрепараты из цветков бузины чёрной обладают потогонным, мочегонным, противовоспалительным, дезинфицирующим действием. Их применяют в виде настоев, напаров, отваров, при простуде, гриппе, заболеваниях верхних дыхательных путей, почек и мочевого пузыря, для полоскания полости рта. В гинекологии настои и отвары цветков бузины чёрной используют для микроклизм, спринцеваний и ванночек при воспалительных заболеваниях влагалища. Мочегонными свойствами обладает также кора бузины, что подтверждено клиническими наблюдениями. При запорах пьют кисели, приготовленные из свежих или высушенных ягод бузины. Настой из цветков используют для полосканий при воспалительных заболеваниях полости рта и горла, для компрессов и припарок.
В народной медицине отвары из цветков бузины принимают при болезнях почек, ревматизме, подагре и воспалениях суставов. Молодые листья бузины, отваренные в молоке, применяют наружно как противовоспалительное средство при ожогах, фурункулах, опрелостях, воспалении геморроидальных узлов. Больные суставы рекомендуют ещё обкладывать облитой кипятком смесью цветков бузины и ромашки, взятых поровну (мягчительный сбор). Отвары из корней бузины рекомендуют при диабете, хотя сколько-нибудь убедительных данных об эффективности такого лечения нет.
Как средства народной медицины известны листья и молодые (до 2 лет) ветви, обладающие слабительными свойствами.
По своим лекарственным свойствам это растение похоже на бузину травянистую (Sambucus ebulus).
Бузина чёрная входила в Государственную фармакопею СССР
Пищевое применениеИз ягод бузины чёрной изредка варят варенье, повидло, кисели. В Англии традиционно весной собирают соцветия и готовят напиток Elderflower cordial[en], который производят также и промышленно. Иногда ягоды варят вместе с яблоками для традиционного яблочного пирога. Швейцарский производитель Biotta AG изготавливает свежевыжатый сок из собранных вручную ягод бузины, созревших на солнце, усиливая действие сока экстрактом из цветков бузины.
В Германии сироп из цветков бузины используют при производстве леденцов, холодных и горячих напитков.
В Дании в старину из цветков чёрной бузины готовили чайный напиток с лечебными свойствами, описанный в сказке Х. К. Андерсена «Бузинная матушка».
Молодые соцветия бузины иногда добавляют к виноградному суслу для улучшения аромата и вкуса вина.
Из зрелых плодов можно получать безвредный краситель, используемый в пищевой промышленности.
Зрелые сушёные плоды добавляются при засолке некоторых овощей и при изготовлении малосольных огурцов.
Используется для приготовления традиционного румынского освежающего напитка Socata (путём ферментации цветков бузины чёрной, сахара, лимона и воды).
Применение в декоративном садоводствеДекоративное растение, часто выращиваемое в садах и парках. Примечательна орнаментальной листвой, кружевными соцветиями с ароматными цветами, нарядными плодами.
Выведено множество сортов. Среди них — Sambucus nigra 'Eva' с розово-чёрными резными листьями и розовыми цветками (растение более известно под торговым названием Black Lace Elderberry — «Бузина чёрное кружево»).
西洋接骨木（学名：Sambucus nigra）为五福花科接骨木属的植物。分布在欧洲以及中国大陆的山东、上海、江苏等地[1]，目前已由人工引种栽培。
落叶乔木或大灌木，达4-10米，幼枝具纵条纹，空心[2] 。二年生枝黄褐色，具明显突起的圆形皮孔；髓部发达，白色。
羽状复叶有小叶1-3对，通常2对，具短柄，椭圆形或椭圆状卵形，长4-10cm，宽2-3.5cm，顶端尖或尾尖，边缘具锐锯齿，基部楔形或阔楔形至钝圆而两侧不等，揉碎后有恶臭，中脉基部、小叶柄基部及叶轴均被短柔毛；托叶叶状或退化成腺形。[3]
圆锥形聚伞花序分枝5出[4]，平散，直径12cm；花小而多；萼筒长于萼齿；花冠黄白色，裂片长矩圆形；雄蕊花丝丝状，花药黄色；子房3室，花柱短，柱头3裂。花期4-5月，有特殊的香味。[5]
西洋接骨木的花可以用于饮料的调味，例如：接骨木口味的汽水、糖浆或香槟。制作时，把花放进糖溶液数天。糖溶液会吸收接骨木花的香气。然后把花过滤掉。[6]
果熟期7-8月。果实亮黑色，直径3～5毫米，有轻微的毒性，生吃可能会导致呕吐或腹泻，因此要煮熟后才能食用。[7]
植株
叶
未成熟漿果
漿果
西洋接骨木原产于欧洲。中国山东、江苏、上海等地民间及庭院引种栽培。[8]
西洋接骨木含接骨木花色素苷，花色素葡萄糖苷，氰醇苷（canogenlc glucosides），环烯醚萜苷（iridoid glucoside），和莫罗忍冬苷（morroniside）等化学成分。西洋接骨木与接骨木、毛接骨木的茎枝同为中药接骨木的基原[9]。
中药接骨木有促进发汗、抗炎症、利尿，具有改善花粉症、治疗风湿、活血接骨、消肿痛风等功效。[10]
庭园内有时栽作观赏树。欧洲以之做饮料。
在英國著名奇幻小說《哈利波特》中，傳說中三個聖物之一的魔杖，就是用西洋接骨木製作的，威力巨大，是許多巫師覬覦的对象。[11]
a.jpg)
|url=为空 (帮助); 使用|accessdate=需要含有|url= (帮助) 
セイヨウニワトコ（西洋接骨木、学名 : Sambucus nigra）は、レンプクソウ科（クロンキスト体系以前の分類ではスイカズラ科）ニワトコ属の被子植物である。小種名のnigraとは｢黒い｣という意味であり、実は熟すと黒くなることから由来する[2]。
ヨーロッパ、西アジア、北アフリカに自生する低木または小高木樹である。9メートルほどになる。茎には太い随があり、葉は対生、奇数羽状複葉である[3]。花は、20センチほどの円形になる散房花序で強い香りを持つ[4]。6~7月にクリーム色の花を咲かせた後、秋に黒みがかった紫色の実がつく。
ニワトコ属の植物は、古くから世界各地で薬用に使用される。セイヨウニワトコは、葉、茎、花に薬用がある[2]。葉は、打ち身や捻挫に外用する。花は、風邪、花粉症、咽頭炎、関節炎の治療や緩下剤に使用される[3]。
この項目は、植物に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（プロジェクト:植物／Portal:植物）。 セイヨウニワトコ（西洋接骨木、学名 : Sambucus nigra）は、レンプクソウ科（クロンキスト体系以前の分類ではスイカズラ科）ニワトコ属の被子植物である。小種名のnigraとは｢黒い｣という意味であり、実は熟すと黒くなることから由来する。
서양접골목(Sambucus nigra, 삼버커스 니그라) 또는 서양딱총나무는 유럽과 북아메리카 대부분 지역에 자생하는 연복초과 속씨식물의 종 복합체이다.[1] 향명으로 엘더(elder), 엘더베리(elderberry), 블랙 엘더(black elder), 유러피언 엘더(European elder), 유러피언 엘더베리(European elderberry), 유러피언 블랙 엘더베리(European black elderberry)이 있다.[2][3] 주로 햇빛이 비치는 곳에서 습기가 많거나 건조한 토양을 포함한 다양한 조건에서 성장한다. 꽃과 베리 모두 오랫동안 요리용으로 사용되어왔으며 주로 코디얼과 포도주용으로 사용되었다.[4]
엘더베리는 낙엽성 관목 또는 조그마한 나무로, 6미터 높이와 너비로 자라며[4] 10미터 높이까지 자라는 경우도 있지만 드문 편이다.
위키미디어 공용에 관련 미디어 분류가 있습니다.
서양접골목(Sambucus nigra, 삼버커스 니그라) 또는 서양딱총나무는 유럽과 북아메리카 대부분 지역에 자생하는 연복초과 속씨식물의 종 복합체이다. 향명으로 엘더(elder), 엘더베리(elderberry), 블랙 엘더(black elder), 유러피언 엘더(European elder), 유러피언 엘더베리(European elderberry), 유러피언 블랙 엘더베리(European black elderberry)이 있다. 주로 햇빛이 비치는 곳에서 습기가 많거나 건조한 토양을 포함한 다양한 조건에서 성장한다. 꽃과 베리 모두 오랫동안 요리용으로 사용되어왔으며 주로 코디얼과 포도주용으로 사용되었다.
엘더베리는 낙엽성 관목 또는 조그마한 나무로, 6미터 높이와 너비로 자라며 10미터 높이까지 자라는 경우도 있지만 드문 편이다.
