Angelica

Tütəkotu, tütəkcə, cəbrayılotu (lat. Angelica)^[1] — çətirkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.^[2]

Növləri

Azərbaycanın dərman bitkiləri

• Əyilən tütəkcə (Angelica anomala Ave-Lall.)
• Dərman tütəkcəsi (Angelica archangelica L.) (=Archangelica officinalis Hofm.)
• Qısagövdəli tütəkcə (Angelica brevicaulus (Rupr.) B.Fedtsch.)
• Daur tütəkcəsi (Angelica dahurica (Fisch. ex Hoffm.) Benth. et Hook. fil. ex Franch. et Savat.)
• Uxiyama tütəkcəsi (Angelica uchiyamae Yabe.)

Digər növləri

• Angelica arguta
• Angelica atropurpurea
• Angelica breweri
• Angelica californica
• Angelica callii
• Angelica genuflexa
• Angelica gigas
• Angelica hendersonii
• Angelica kingii
• Angelica lineariloba
• Angelica lucida
• Angelica pachycarpa
• Angelica sinensis
• Angelica sylvestris
• Angelica tomentosa

İstinadlar

Angèlica (Angelica) és un gènere de plantes amb flor de la família de les apiàcies.

Espècies

N'hi ha unes 50; cal destacar:

• Angelica ampla A. Nels.
• Angelica archangelica L. - herba de l'Esperit Sant
  • Angelica archangelica ssp. archangelica L.
  • Angelica archangelica ssp. litoralis (Fries) Thellung
• Angelica arguta Nutt.
• Angelica atropurpurea L.
• Angelica breweri Gray
• Angelica californica Jepson
• Angelica callii Mathias i Constance
• Angelica canbyi Coult. i Rose
• Angelica dawsonii S. Wats.
• Angelica dentata (Chapman) Coult. i Rose
• Angelica genuflexa Nutt.
• Angelica gigas
• Angelica grayi (Coult. i Rose) Coult. i Rose
• Angelica hendersonii Coult. i Rose
• Angelica heterocarpa J.Lloyd - angèlica dels estuaris
• Angelica kingii (S. Wats.) Coult. i Rose
• Angelica laurentiana Fern.
• Angelica lineariloba Gray
• Angelica lucida L.
• Angelica pachyacarpa
• Angelica palustris
• Angelica pinnata S. Wats.
• Angelica razulii Gouan
• Angelica roseana Henderson
• Angelica sinensis - angèlica de la Xina, danggui
• Angelica sylvestris - tornassa, turbit
• Angelica scabrida Clokey i Mathias ex Clokey
• Angelica tomentosa S. Wats.
  • Angelica tomentosa var. tomentosa S. Wats.
• Angelica triquinata Michx.
• Angelica venenosa (Greenway) Fern.
• Angelica wheeleri S. Wats.

Referències

• USDA Plants Database.

Enllaços externs

• UVSC Herbarium - Angèlica.
• How to grow Angelica.
• History of Angelica.

Mae Llysiau'r Angel (Saesneg: Angelica, hefyd a elwir Llysiau'r Ysgyfaint) yn genws sy'n cynnwys tua 60 math o berlysiau lluosflwydd ac eilflwydd yn nheulu Apiaceae. Mae'n frodorol i ardaloedd tebyg i Hemisffer y Gogledd, gan gynnwys Gwlad yr Iâ a'r Lapdir. Gallent dyfu hyd at 1-3 medr mewn taldra, gyda dail mawr ac wmbelau cyfansawdd mawr gyda blodau gwyn neu wyn-wyrdd, ond mae rhai o fathau yn gallu bod yn borffor.

Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Llys yr Angel, Angyles y Coed, Llys yr Angel y Goedwig, Llysiau'r Angel y Goedwig.

Mae'r dail gyferbyn a'i gilydd ac mae gan y blodyn 5 petal. Mae'n creu degau o filoedd o hadau ac mae ofn y gall fod yn brif chwynyn Canada o fewn ychydig flynyddoedd.

• Y planhigyn

• 
• Deilen

• 
• Bonyn

• Clwstwr blodau

• 
• Deilen

• Braslun o ddeilen (torriad lletraws)

• Braslun o ddeilen (torriad lletraws)

• Blodau

Dolenni allanol

• Llysieufa'r UVSC - Angelica
• Sut mae tyfu Llysiau'r angel
• Hanes Llysiau'r angel
• Cronfa Ddata Planhigion yr USDA

Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i:

Angelica

Angelica viderestiller hertil. For pigenavnet, se Angelica (pigenavn)

Angelik, også kendt som Englerod (Angelica på engelsk) er en slægt med ca. 40 arter, der er udbredt i Europa, Kaukasus, Centralasien og Nordamerika. Det er stauder eller én-toårige urter med kraftig, opret vækst. Stænglerne er glatte, hule og ofte med rødlige eller violette farver. Bladene er spredtstillede, og de har oppustede bladskede. De er fjersnitdelte med takket rand. Blomsterne er samlet i endestillede og mere eller mindre kugleformede storskærme. Frugterne er sammentrykte og ovale, ofte med en karakteristiske lugt. Her omtales kun de arter, som er vildtvoksende i Danmark, eller som dyrkes her.

• Angelik (Angelica sylvestris)
• Kinesisk angelik (Angelica sinensis)
• Kvan (Angelica archangelica)
  • Fjeldkvan (Angelica archangelica ssp. archangelica)
  • Strandkvan (Angelica archangelica ssp. litoralis)
• Spansk angelik (Angelica razulii)

Angelica is a genus o aboot 60 species o heich biennial an perennial herbs in the faimily Apiaceae, native tae temperate an subairctic regions o the Northren Hemisphere, reakin as far north as Iceland an Lapland. They grow tae 1–3 m taw, wi lairge bipinnate leafs an lairge compoond umbels o white or greenish-white flouers.

Freemit airtins

Angeliko esas planto aromata, umbelifera, di qua onu konfitas la kosti verda.

Para sa ibang gamit, tingnan ang Anghelika (paglilinaw).

Para sa ibang gamit, tingnan ang Angelica (paglilinaw).

Ang yerbang anghelika, yerba anghelika^[1], o anghelika lamang (Ingles: Angelica), ay mga halamang-gamot o yerba na itinuturing na isang saring may 60 mga uri ng matataas halamang perenyal, na nasa pamilyang Apiaceae, likas sa mga rehiyong may katamtamang klima at sub-artiko ng Hilagang Hemispero. Umaabot silang hanggang sa malayong Hilaga sa Aisland at Lapland. Lumalaki sila hanggang mga 1 hanggang 3 ang taas, na may malalaking mga dahon at mga malalaking umbel ng mga puti o luntiang-puting mga bulaklak.

Pagtatanim at gamit

May ilang mga uring pinalalaki para magsilbing mga pampalasa o para sa kanilang mga katangiang nakakagamot. Pinakanatatangi rito ang Pangharding anghelika (Garden Angelica, A. archangelica), na mas karaniwang tinatawag na angelica o anghelika lamang. Ginagamit ng mga katutubo sa Lapland ang malamang mga ugat bilang pagkain at ang mga sanga at tangkay bilang gamot. Kulay luntian ang mga kristalisadong mga punit o pingas ng mga batang tangkay o sanga ng anghelika, maging ang mga panggitnang "tadyang" o hibla, na ipinagbibili bilang pandekorasyon at malasang mga palamuting materyal sa mga mamon o keyk, bagaman maaari ring kainin ng gayon. Minsang ginagamit na pampalasa sa mga gin ang mga ugat at buto ng halaman, katulad ng Chartreuse at Benedictine.^[2]

Kinakain ang Anghelikang tabing-dagat (Seacoast Angelica, A. lucida) na katulad ng ginagawa sa ligaw o ilang na bersiyon ng apyo. Kinakain ng ilang mga ulyabid (mga Lepidoptera) ang A. sylvestris at ilan pang ibang uri, kabilang ang Eupithecia succenturiata, Eupithecia subfuscata, Lime-speck Pug at ang Chloroclystis v-ata. May ilang mga pangunahing bansa sa Hilagang Amerika ang gumagamit ng A. dawsonii bilang mga kasangkapang pangritwal. Matatagpuan ang A. atropurpurea sa Hilagang Amerika mula Newfoundland sa hilaga patungong Wisconsin at patimog sa Maryland, at bilang pampausok ng mga tribo sa Missouri na panggamot sa mga sipon at ibang mga karamdamang pangdaanan ng hininga. Kahawig ng uring A. atropurpurea ang isang nakalalasong Cicuta virosa (isang uri ng hemlak o Cicuta).

Anghelikang ilang (Angelica sylvestris, Wild Angelica) mula sa Thomé, Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz, 1885.

Bilang halamang-gamot

Ginagamit bilang toniko o masustansiyang pampasiglang pagkain ang mga kinending mga tangkay at ugat ng anghelika na panlaban sa mga impeksiyon. Nagsisilbing toniko rin ang A. sinensis (dang gui sa wikang Intsik) sa mga panggagamot sa Silangan, katulad ng para sa ikot ng pagreregla at pandugo. Marami ring mga nakahanda at nabibili na sa botikang mga gamot na may dang gui sa Kanluran. Mahalaga ang mga ugat ng dang gui sa mga sakit na anemia,pananakit kung may regla, at nagagamit bilang toniko o pampasiglang inumin pagkatapos manganak. Nililinis at pinapasigla ng dang gui ang atay (inaalis ang mga dumi o toksin). Nakatatanggal rin ito ng empatso o konstipasyon, partikular na sa mga matatanda.^[2]

Nagagamit ang mga dahon ng A. archangelica bilang pampabuti ng panunaw (dihestiyon) sa tiyan at mga suliraning pangbaga; mas katamtaman ang nadaramang init mula sa mga dahon kaysa mga ugat. Nagagamit din para sa mga sakit na panghininga at pangpanunaw ang mga ugat ng A. archangelica, maging pampagana sa pagkain, pampainam ng gawain ng atay, pangtanggal ng rayuma at artritis, pampapawis sa mga karamdamang may ginaw at sipon, at bilang pampasigla ng sinapupunan (sa kaso ng matagal na panganganak o masyadong pagkapit ng bahay-bata matapos magsilang).^[2]

Mga uri

• Angelica ampla - Dambuhalang anghelika
• Angelica archangelica - Pangharding anghelika, Arkanghel, Angelique
• Angelica arguta - Anghelika ni Lyall
• Angelica atropurpurea - Anghelikang may purpurang tangkay, Alexanders
• Angelica breweri - Anghelika ni Brewer
• Angelica californica - Anghelika ng California
• Angelica callii - Anghelika ni Call
• Angelica canbyi - Anghelika ni Canby
• Angelica cartilaginomarginata
• Angelica dahurica - bai zhi sa wikang Intsik
• Angelica dawsonii - Anghelika ni Dawson
• Angelica dentata -Anghelika sa baybaying-patag
• Angelica genuflexa - Anghelikang nakaluhod
• Angelica gigas - Cham dangwi o Tsam dangwi sa wikang Koreano
• Angelica glabra - kasingkahulugan ng Angelica dahurica^[3]
• Angelica grayi - Anghelika ni Gray
• Angelica hendersonii - Anghelika ni Henderson
• Angelica keiskei -- Ashitaba
• Angelica kingii - Anghelia ni King
• Angelica lineariloba - Anghelikang lason
• Angelica lucida - Angelicang pambaybaying-dagat
• Angelica pachyacarpa
• Angelica palustris
• Angelica pinnata -Angelikang may maliit na dahon
• Angelica pubescens
• Angelica roseana -Rosang anghelika
• Angelica sinensis - Dong quai sa wikang Intsik
• Angelica scabrida - Anghelika ng Bundok Charleston
• Angelica sylvestris - Anghelikang ilang
• Angelica tomentosa - Mabalahibong anghelika
• Angelica triquinata - Mabilig na anghelika
• Angelica venenosa - Mabuhok na anghelika
• Angelica wheeleri - Anghelika ng Utah

Sanggunian

Mga kawing panlabas

• Herbaryum ng UVSC - Angelica
• Paano magpatubo ng anghelika
• Kasaysayan ng Anghelika
• Database ng mga halaman ng USDA

Shiko listen

Angjelika është një gjini e rreth 60 llojeve të barishteve të gjata dy vjeçare dhe shumëvjeçare që bën pjesë në familjen Apiaceae. Ajo e ka prejardhjen nga rajonet e butë dhe subarktike të hemisferës veriore, duke arritur deri në veri si Islanda, Laplandi dhe Groenlanda. Ato rriten në lartësi 1-3 m me gjethe të mëdha dyshe dhe xhufka të mëdha të përbëra me lule të bardha ose të bardha në të gjelbër.

Lista e llojeve

• Angelica ampla
• Angelica archangelica
• Angelica arguta
• Angelica atropurpurea
• Angelica breweri
• Angelica californica
• Angelica callii
• Angelica canbyi
• Angelica dawsonii
• Angelica dentata
• Angelica genuflexa
• Angelica gigas
• Angelica grayi
• Angelica hendersonii
• Angelica kingii
• Angelica lineariloba
• Angelica lucida
• Angelica pachyacarpa
• Angelica palustris
• Angelica pinnata
• Angelica roseana
• Angelica sinensis
• Angelica scabrida
• Angelica sylvestris
• Angelica tomentosa
• Angelica triquinata
• Angelica venosa
• Angelica wheeleri

Ky artikull në lidhje me biologjinë është i cunguar. Ndihmoni dhe ju në përmirsimin e tij.

Angelica sylvestris.

Кереч (лат. Angelica, L. 1753) – чатыр гүлдүүлөр тукумундагы өсүмдүк уруусу. Эки же көп жылдык чөп. Сабагы бийик, бийикт. 100 см, жоон, көңдөй. Түксүз, жалбырактары ири, эки, үч ирет тилкелүү, жалпы формасы тегерек же бөйрөктөй , негизинен тамыр моюнчасына топтолгон. Гүлү ак же саргыч, мөмөсү бир уруктуу, жалпак, сүйрү, канаттай кырдуу кутуча. 50дөн ашуун (80) түрү Түндүк жарым шарда жана Жаңы Зеландияда кездешет. Кыргызстанда 5 түрү орто бийик жана өтө бийик тоодогу аска жаракасында, тоонун шагылдуу, жылгаяк бетинде, өзөндүн кумдак жээгинде, мөңгүгө жакын криофиттик өсүмдүктөрдүн арасында өсөт. К-тин бир түрү (көп сабактуу К.) Кыргызстандын эндем өсүмдүгү Сарыжаз менен Барскоон тоолорунда эле кездешет. Илгертеден эле эл арасында айрым түрү (үчүлүктүү К.) ашказан-ичеги ооруларына дары катары колдонулан. Ошондуктан элде “Кереч болсо келиним өлбөйт эле, уулжан болсо уулум өлбөйт эле” деген макал бар.

Колдонулган адабияттар

• Биология: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. -Б.:2004, ISBN 9967-14-002-4

Wild angelica (Angelica sylvestris) from Thomé, Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz 1885

Angelica is a genus of about 90 species of tall biennial and perennial herbs in the family Apiaceae, native to temperate and subarctic regions of the Northern Hemisphere, reaching as far north as Iceland, Lapland, and Greenland.^[2] They grow to 1–3 m (3 ft 3 in – 9 ft 10 in) tall, with large bipinnate leaves and large compound umbels of white or greenish-white flowers. Found mainly in China, its main use was for medicine. It shows variations in fruit anatomy, leaf morphology, and subterranean structures. The genes are extremely polymorphic.

Some species can be found in purple moor and rush pastures.

Characteristics

Angelica species grow to 1–3 m (3 ft 3 in – 9 ft 10 in) tall, with large bipinnate leaves and large compound umbels of white or greenish-white flowers. Their large, sparkling, starburst flowers^[3] are pollinated by a great variety of insects (the generalist pollination syndrome),^[4] the floral scents are species-specific, and even specific to particular subspecies.^[5] The active ingredients of angelica are found in the roots and rhizomes^[6] and contains furocoumarins in its tissues, which make the skin sensitive to light.^[7]

Species

List of species accepted by Plants of the World Online as of December 2022:^[1]

• Angelica acutiloba – dong danggui in Chinese and touki in Japanese
• Angelica adzharica – Adjarian angelica
• Angelica ampla – giant angelica
• Angelica angelicastrum – Norwegian angelica^{[note 1]}
• Angelica anomala – anomalous angelica
• Angelica apaensis
• Angelica archangelica – garden angelica, archangel, angelique
• Angelica arguta – sharp-toothed angelica, Lyall's angelica
• Angelica atropurpurea – purplestem angelica, alexanders, American angelica, masterwort
• Angelica biserrata – heavy-toothed angelica
• Angelica brevicaulis – short-stem angelica
• Angelica breweri – Brewer's angelica
• Angelica californica – California angelica
• Angelica callii – Call's angelica
• Angelica canbyi – Canby's angelica
• Angelica capitellata – Ranger buttons
• Angelica cartilaginomarginata – cheonyeobadi in Korean
• Angelica cincta – Hubei angelica
• Angelica cryptotaeniifolia – miyamanodake in Japanese
• Angelica cyclocarpa – Nepalese angelica
• Angelica czernaevia – Eastern Siberian angelica, parsley angelica
• Angelica dabashanensis
• Angelica dahurica – bai zhi in Chinese
• Angelica dailingensis
• Angelica dawsonii – Dawson's angelica
• Angelica decurrens – descending angelica
• Angelica decursiva – nodake in Japanese
• Angelica dentata – coastalplain angelica
• Angelica duclouxii – DuCloux's angelica
• Angelica edulis – amanyuu in Japanese
• Angelica genuflexa – kneeling angelica
• Angelica gigas – cham dangwi in Korean
• Angelica glauca – gandhrain (Kumaoni language), chippe/chouru' in Uttarakhandi languages (India)
• Angelica gmelinii – Gmelin's angelica, Okhostk angelica
• Angelica grayi – Gray's angelica
• Angelica hakonensis – Hakone angelica
• Angelica hendersonii – Henderson's angelica
• Angelica heterocarpa – variable-fruit angelica
• Angelica inaequalis – unequal angelica
• Angelica indica – Indian angelica
• Angelica japonica – Japanese angelica, hamaudo in Japanese
• Angelica kaghanica
• Angelica kangdingensis
• Angelica keiskei – ashitaba in Japanese
• Angelica kingii – King's angelica
• Angelica komarovii
• Angelica laxifoliata
• Angelica lignescens ^[9]
• Angelica likiangensis
• Angelica lineariloba – poison angelica
• Angelica longeradiata
• Angelica longicaudata
• Angelica longipes
• Angelica lucida – seacoast angelica
• Angelica major
• Angelica maowenensis
• Angelica megaphylla
• Angelica minamitanii
• Angelica mixta
• Angelica morii
• Angelica morrisonicola
• Angelica muliensis
• Angelica multicaulis
• Angelica multisecta
• Angelica nakaiana
• Angelica nelsonii
• Angelica nitida
• Angelica nubigena
• Angelica oreada
• Angelica pachycarpa – Portuguese angelica
• Angelica paeoniifolia
• Angelica palustris – marsh angelica
• Angelica pinnata – small-leaf angelica
• Angelica pinnatiloba
• Angelica polymorpha
• Angelica pseudoselinum
• Angelica pseudoshikokiana
• Angelica pubescens – shishiudo in Japanese, du huo in Chinese
• Angelica pyrenaea
• Angelica razulii
• Angelica roseana – rose angelica
• Angelica saxatilis
• Angelica saxicola
• Angelica scabrida – Charleston Mountain angelica, rough angelica
• Angelica setchuenensis
• Angelica shikokiana
• Angelica sinanomontana
• Angelica sinensis – dong quai in Cantonese and danggui in Mandarin Chinese
• Angelica sylvestris – wild angelica
• Angelica taiwaniana
• Angelica tarokoensis
• Angelica tenuisecta
• Angelica tenuissima – Korean gobon,^[10] slender angelica^[10]
• Angelica ternata
• Angelica tianmuensis
• Angelica tomentosa – woolly angelica
• Angelica triquinata – filmy angelica, mountain angelica
• Angelica turcica
• Angelica ubadakensis
• Angelica ursina – ezo angelica
• Angelica urumiensis
• Angelica valida
• Angelica venenosa – hairy angelica
• Angelica viridiflora
• Angelica wheeleri – Utah angelica
• Angelica yakusimensis
• Angelica yanyuanensis

Cultivation and uses

Some species are grown as flavouring agents or for their medicinal properties.^[11] The most notable of these is garden angelica (A. archangelica), which is commonly known simply as angelica. Natives of Lapland use the fleshy roots as food and the stalks as medicine. Crystallized strips of young angelica stems and midribs are green in colour and are sold as decorative and flavoursome cake decoration material, but may also be enjoyed on their own. The roots and seeds are commonly used to flavour gin. Its presence accounts for the distinct flavour of many liqueurs, such as Chartreuse.

Among the Sami people of Lapland, the plant is used to make a traditional musical instrument the fadno.

Seacoast angelica (A. lucida) has been eaten as a wild version of celery.

In parts of Japan, especially the Izu Islands, the shoots and leaves of ashitaba (A. keiskei) are eaten as tempura, particularly in the spring.

A. sylvestris and some other species are eaten by the larvae of some Lepidoptera species, including bordered pug, grey pug, lime-speck pug and the V-pug.

A. dawsonii was used by several first nations in North America for ritual purposes.

A. atropurpurea is found in North America from Newfoundland west to Wisconsin and south to Maryland, and was smoked by Missouri tribes for colds and respiratory ailments. This species is very similar in appearance to the poisonous water hemlock.

The boiled roots of angelica were applied internally and externally to wounds by the Aleut people in Alaska to speed healing.

The herb, also known by the Chinese name, bai zhi, and Latin name, radix angelicae dahurica, is used medicinally in traditional Chinese medicine.

Notes

References

Angelikoj (Angelica) estas plantgenro ene de la familio de la Apiacoj (Apiaceae). La ĉ. 100 specioj estas precipe disvastigita en la moderaj regionoj de la norda hemisfero.

Priskribo

Ilustraĵo de la oficina Angeliko (Angelica archangelica)

Fruktaro kun fruktoj de la arbara angeliko (Angelica sylvestris)

Ekstera aspekto de la folioj

Angelica-specioj kreskas kiel multjaraj herbaj plantoj. Ĝi formas mallongan rizomon kiu havas en la supra parto restaĵojn de foliaj ingoj. La striata tigo estas en la supra parto diĥotome branĉita.

La alterne starantaj folioj havas foliingon, petiolon kaj foliplaton.

Floraro, floroj kaj fruktoj

La terminale kaj flanke starantaj, duoble umbelaj infloreskoj estas maldensaj. Povas esti multaj involukraj folioj, aǔ ili mankas. Ekzistas kelkaj radioj. Ekzistas multaj involukroj, malofte ili mankas. La kalikodentoj estas mallongaj aǔ nur rudimentaj. La sepaloj estas blankaj, roseaj, purpuraj aǔ malofte helflavaj. Ili estas renverse ovformaj kun mallarĝa pinto, kiu estas fleksita al interno.

La duobla aĥeno disfalas en dupartaj fruktoj.

Angelica heterocarpa ĉe la Loaro apud Nantes

Angelica lineariloba

Angelica lucida

marĉa angeliko (Angelica palustris)

Angelica polymorpha

arbara angeliko (Angelica sylvestris)

Sistematiko kaj disvastigo

La genro estis starigita en 1753 fare de Carl von Linné. La amplekso de la genro estas diskutata. Sinonimoj por Angelica L. estas: Angelocarpa RUPR.} Angelophyllum RUPR., Archangelica WOLF, Callisace FISCH. EX HOFFM., Coelopleurum LEDEB., Czernaevia TURCZ. EX LEDEB., Epikeros RAF., Gomphopetalum Turcz., Ostericum HOFFM., Physolophium TURCZ., Porphyroscias MIQ.^[1]

La ĉ. 100 specioj kreskas precipe en la moderaj regionoj de la norda hemisfero en Eŭrazio, Nordameriko kaj nur malmultaj specioj en Afriko. Ĉ. 24 specioj troviĝas en Nordameriko^[2][3]. En Ĉinujo hejmiĝas 45 specioj, 32 nur tie.^[4]

Selekto de Angeliko-specioj:^[1][4]

• Angelica acutiloba (SIEB. & ZUCC.) KITAG. (sin.: Ligusticum acutilobum SIEB. & ZUCC.): Ĝi kreskas nur sur la japanujaj insuloj Hokajdo kaj Honŝuo.^[1]
• Angelica adzharica PIMENOV: Ĝia hejmregiono estas Azerbajĝano kaj Kartvelio.^[1]
• Angelica ampla A.NELSON: Ĝia hejmregiono estas la usonaj ŝtatoj Koloradio, Vajomingo kaj Nov-Meksikio.^[1]
• Angelica amurensis SCHISCHK.: Ĝi hejmiĝas en Japanujo, Koreujo, Rusujo malproksima Orirento kaj en la ĉinaj provincoj Hejlongĝjango Henano, Ljaŭningo respektive en la aǔtonoma regiono Interna Mongolujo.^[4]
• Angelica angelicastrum HOFFMANNS. & LINK) COUT. (Sin.: Selinum angelicastrum HOFFMANNS. & LINK): La hejmregiono estas la Serra de Estrela en Portugalujo.^[1][5]
• Angelica anomala AVÉ-LALL.: ĝi estas disvastigita en Orienta Azio, Siberio, Japanujo, Koreujo, la ĉinaj provincoj Heilongĝjiango, Jilino kaj la Aǔtonoma regiono Interna Mongolujo.^[4]
• Angelica apaensis R.H.SHAN & C.Q.YUAN}}: Ĝi bone kreskas en alteco de 3000 ĝis 4000 m en Siĉuano kaj la Aǔtonoma regiono Tibeto.^[4]
• oficina angeliko (Angelica archangelica L., sin.: Angelica officinalis MOENCH, Angelica sativa MILL., Archangelica officinalis (MOENCH) HOFFM., Angelica litoralis FR.: , ĝi ekzistas kun du subspecioj en Eŭrazio.^[1][5]
• Angelica arguta NUTT. EX TORR. & A.GRAY: Ĝi hejmiĝas en la kanadaj provincoj Alberta, Brita Kolumbio kaj en la okcidentaj usonaj ŝtatoj Idaho, okcidenta Montano, Oregono, Vaŝingtono, Vajomingo kaj norda Kalifornio.^[1]
• Angelica atropurpurea L. (sin.: Archangelica atropurpurea (L.) Hoffm.): Ĝi kreskas en Nordameriko.^[1]
• Angelica balangshanensis R.H.SHAN & F.T.PU: Tiu endemio bone kreskas en altecoj de ĉ. 3500 m nur en la Balang-montaro, kie la limoj de tri distrikto kuniĝas Xiaojin, Wenchuan kaj Baoxing en la okcidenta Siĉuano.^[4]
• Angelica biserrata (R.H.SHAN & C.Q.YUAN) C.Q.YUAN & R.H.SHAN: Ĝi kreskas nature en altecoj de 1000 ĝis 1700 m en la ĉinaj provincoj Anhujo, Hubejo, Ĝjangŝio, Siĉuano kaj Zhejiang.^[4]
• Angelica brevicaulis (RUPR.) B.FEDTSCH. (sin.: Angelica songarica REGEL & SCHMALH., Archangelica songarica (REGEL & SCHMALH.) LIPSKY EX PAULSEN: Ĝi hejmiĝas en Mezazio kaj en la ĉina provinco Xinjiang.^[1]
• Angelica breweri A.GRAY: La hejmregiono estas Kalifornio.^[1]
• Angelica cartilaginomarginata (MAKINO EX Y.YABE) NAKAI (sin.: Peucedanum cartilaginomarginatum MAKINO EX Y.YABE): Ĝi troviĝas en Ĉinujo, Japanujop kaj Koreujo.^[1]
• Angelica cincta H.BOISSIEU: Ĝi kreskas en la ĉina provinco Hubejo.^[1]
• Angelica czernaevia (FISCH. & C.A.MEY.) KITAG. (sin.: Conioselinum czernaevia FISCH. & C.A.MEY., Czernaevia laevigata TURCZ.): Ĝi troviĝas en Siberio, la malproksima oriento de Ruslando, Koreujo kaj Ĉinujo.^[1]
• Sibira Angeliko (Angelica dahurica (HOFFM.) BENTH. & HOOK. F. EX FRANCH. & SAV., sin.: Angelica porphyrocaulis NAKAI & KITAG., Callisace dahurica HOFFM.): Ĝia hejmregiono estas Azio.^[1]
• Angelica dawsonii S.WATSON: Ĝi hejmiĝas en Brita Kolumbio, Alberto, Idaho kaj Montano.^[1]
• Angelica decurrens (LEDEB.) B.FEDTSCH. (sin.: Archangelica decurrens LEDEB.): Ĝi estas disvastigita en Mezazio, Siberio kaj Mongolujo.^[1]
• Angelica decursiva (MIQ.) FRANCH. & SAV. (sin.: Peucedanum decursivum (MIQ.) MAXIM., Porphyroscias decursiva MIQ.): Ĝi kreskas en Vietnamujo, Ĉinujo, Japanujo kaj Koreujo.^[1]
• Angelica genuflexa NUTT. EX TORR. & A.GRAY (sin.: Angelica refracta SCHMIDT): Ĝi estas disvastigita sur la norda hemisfero en Nordameriko, Malproksima oriento de Rusujo, en la ĉina provinco Liaoningo kaj en Japanujo.^[1]
• Angelica gigas NAKAI: Ĝia hejmregiono estas Ĉinujo kaj Koreujo.^[1]
• Angelica glauca EDGEW.: Ĝia hejmregiono estas Afganio, Pakistano, Hindujo kaj la aǔtonoma regiono Tibeto;^[1]
• Angelica gmelinii (DC.) PIMENOV(sin.: Archangelica gmelinii DC., Coelopleurum gmelinii (DC.) LEDEB.): Ĝi kreskas sur la japana insulo Hokajdo ĝis la malproksima oriento de Ruslando.^[1]
• Angelica hendersonii J.M.COULT. & ROSE: Ĝi kreskas en Nordameriko.
• Angelica heterocarpa JN.LLOYD: La hejmregiono estas la sudokcidento de Francujo.^[1][5]
• Angelica japonica A.GRAY: Ĝi disvastigas sur la japanaj insuloj Honŝuo, Kjuŝuo kaj, Ŝikokuo kaj la Rjukju-insuloj.^[1]
• Angelica keiskei (MIQ.) KOIDZ. (sin.: Archangelica keiskeiMIQ.: La hejmregiono estas Japanujo.^[1]
• Angelica kingii J.M.COULT. & ROSE: Ĝi venas el Nordameriko.
• Angelica laevis J.GAY EX AVÉ-LALL.: Gia hejmregiono estas la iberia duoninsulo.^[1][5]
• Angelica laxifoliata DIELS (sin.: Angelica erythrocarpa H.WOLFF): Ĝi bone kreskas sur gresaj deklivoj en alteco de 2300 ĝis 3000 m en la ĉinaj provincoj Gansuo, Ŝanĝio kaj Siĉuano.^[4]
• Angelica lineariloba A.GRAY: La hejmregiono estas Kalifornio kaj Nevado.^[1]
• Angelica lucida L.: Ĝi estas disvastigita en Nordameriko.^[1]
• Angelica pachycarpa LANGE: La hejmregiono estas la iberia duoninsulo kaj ĝi estas neofito en Novzelando, Tasanuj kaj la insulo Gernezejo.^[1][5]
• Marĉa angeliko (Angelica palustris (BESSER) HOFFM., sin.: Ostericum palustre BESSER): Ĝi estas disvastigita en orienta kaj meza Eǔropo, en okcidenta kaj meza Azio kaj en Siberio.^[1][5]
• Angelica pinnata S.WATSON: Ĝi hejmiĝas en la okcidenta kaj mezaj usonaj ŝtatoj Koloradio, orienta Idaho, okcidenta Montano, Vajomingo, Nov-Meksikio, norda Arizono kaj Utaho.^[1]
• Angelica polymorpha MAXIM.: Ĝi troviĝas vaste en Ĉinujo, Japanujo kaj Koreujo.^[1]
• Angelica pubescens MAXIM.: Ĝi kreskas sur la japanaj insuloj Honŝuo, Kjuŝuo kaj Ŝikokuo.^[1]
• Pirenea angeliko (Angelica pyrenaea (L.) SPRENG., sin.: Selinum pyrenaeum (L.) GOUAN): Ĝ troviĝas en Hispanujo kaj Francujo.
• Angelica razulii GOUAN: La hejmregionno estas Hispanujo kaj Francujo.^[1][5]
• Angelica sachalinensis MAXIM.: Ĝi estas endemio de Saĥalino.^[1]
• Angelica scabrida CLOKEY & MATHIAS: Ĝi estas endemio de Nevado.^[1]
• Ĉina angeliko (Angelica sinensis (OLIV.) DIELS; sin.: Angelica polymorpha var. sinensis OLIV.): Ĝi kreskas en du varioj en alteco de 2500 ĝis 3000 m en la ĉinaj provincoj Gansuo, Hubejo, Ŝanĝio, Siĉuano kaj Junano.^[4]
• Arbara angeliko (Angelica sylvestris L.): Ĝi estas disvastigita en Eŭrazio.^[1][5]
• Angelica tarokoensis HAYATA: Ĝi bone kreskas ĉe la deklivoj en alteco de 400 ĝis 2000 m nur en Tajvano.^[4]
• Angelica tenuisecta (MAKINO) MAKINO}} (sin.: Angelica furcijuga KITAG., Angelica mayebarana (KOIDZ.) KITAG., Peucedanum mayebaranum KOIDZ., Angelica shikokiana var. tenuisecta MAKINO): Ĝi ekzistas en tri varioj en Japanujo nur sur la Kii-duoninsulo kaj sur Honŝuo kaj Kjuŝuo vor.^[1]
• Angelica ternata REGEL & SCHMALHAUSEN: Ĝi estas disvastigita en Taĝikujo, Kirgizujo, Rusujo kaj Ŝinĝjango.^[4]
• Angelica tianmuensis Z.H.PAN & T.D.ZHUANG: Tiu ĉi endemio kreskas en la arbaroj en altecoj de ĉ. 1100 m en la Tianmu-montoj en la nordokcidento de la ĉina provinco Ĝeĝjango.^[4]
• Angelica tomentosa S.WATSON: Ĝi hejmiĝas en la okcidentaj usonaj ŝtatoj sudokcidenta Oregono kaj okcidenta Kalifornio.^[1]
• Angelica tsinlingensis K.T.FU: Ĝi bone kreskas en altecoj de 1200 ĝis 2300 m en la ĉinaj provincoj Gansuo kaj Ŝanĉio.^[4]
• Angelica ursina (RUPR.) MAXIM. (sin.: Angelophyllum ursinum RUPR.): Ĝi hejmiĝas en la japanaj insuloj Hokajdo kaj norda Honŝuo ĝis la Malproksima oriento de Ruslando.^[1]
• Angelica valida DIELS: Ĝi bone kreskas en altoj de 1000 ĝis 1800 m nur en la ĉina Chongqing.^[4]
• Angelica venenosa (GREENWAY) FERNALD: Ĝi estas disvastigita en orienta kaj meza Usono.^[1]

Uzado en la popola medicino kaj aliaj uzoj

Kelkaj specioj estas kultivataj pro iliaj odoraj ecoj kaj medicinaj efikoj. La plej grava estas la oficina angeliko (A. archangelica). La sameoj uzas la freŝajn radikojn kaj tigojn kiel kuracilo. La radikoj estas kelkfoje uzataj por odorigi ĝinon. La sameoj faras el la planto sian tradician muzikilon, nome la fadno.

La marbordan angelikon (A. lucida) oni manĝas kiel sovaĝa speco de celerio. Sur la Izu insuloj de Japanujo oni manĝas la foliojn de aŝitabo (A. keiskei), precipe en la printempo.

La kuiritaj radikoj de angeliko estas uzataj de la aleutoj kontra vundoj. La sekigita planto estas konata per sia ĉina nomo „Bai Zhi“, kaj la latina nomo „radix Angelicae Dahurica“.

Literaturo

• Menglan She, Fading Pu, Zehui Pan, Mark Watson, John F. M. Cannon, Ingrid Holmes-Smith, Eugene V. Kljuykov, Loy R. Phillippe, Michael G. Pimenov: Apiaceae. in der Flora of China, Volume 14, 2005, S. 1: Angelica, Archangelica und Czernaevia - textgleich online wie gedrucktes Werk, In: Wu Zheng-yi & Peter H. Raven (Hrsg.): Flora of China, Volume 14 - Apiaceae through Ericaceae, Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und St. Louis, 2005. ISBN 1-930723-41-5 (Abschnitte Beschreibung und Verbreitung)
• V. S. Shneyer, N.G. Kutyavina, M.G. Pimenov: Systematic relationships within and between Peucedanum and Angelica (Umbelliferae-Peucedaneae) inferred from immunological studies of seed proteins, In: Plant Systematics and Evolution, Volume 236, 2003, S. 175–194.

Angelica es un género de plantas fanerógamas perteneciente a la familia Apiaceae. Comprende 287 especies descritas^[2]​ y de estas, solo 116 aceptadas.^[3]​

Descripción

Son hierbas perennes, robustas a delgadas, erectas, caulescentes, ramificadas, glabras a tomentosas, con robustas raíces axonomorfas. Hojas pecioladas, membranáceas a subcoriáceas, pinnadas o pinnado-ternadas, compuestas, generalmente con folíolos anchos, dentados o lobados o, menos comúnmente, disecados; pecíolos envainadores, las vainas caulinares frecuentemente infladas y sin láminas. Inflorescencia de umbelas compuestas, laxas; pedúnculos terminales y laterales; involucro ausente o de pocas brácteas foliáceas (o raramente de brácteas casi tan largas como los radios); radios muy numerosos a escasos, patente-ascendentes, frecuentemente unidos en la base; involucelo de numerosas bractéolas angostas, enteras o ausentes; pedicelos delgados, patentes, frecuentemente unidos por una membrana. Dientes del cáliz diminutos a conspicuos o ausentes; pétalos ovados a obovados, con un ápice inflexo más angosto, blancos, rosados o purpúreos; estilos cortos a delgados, el estilopodio generalmente bajo-cónico. Frutos oblongo-ovados a obovados, conspicuamente aplanados dorsalmente, glabros a tomentosos; carpóforo 2-partido; costillas 5, las dorsales filiformes a alado delgada o suberosamente, las laterales anchamente con alas delgadas o suberosas; costillas de los 2 mericarpos separadas; vitas escasas a numerosas, adheridas al pericarpo o a la semilla; semilla frecuentemente sulcada por debajo de los intervalos, la cara aplanada o cóncava.

Distribución

Tiene una distribución Circumboreal, desde Alaska y Siberia al S. de México y el Mediterráneo.

Taxonomía

El género fue descrito por Carlos Linneo y publicado en Species Plantarum 1: 250–251. 1753.^[4]​ La especie tipo es: Angelica sylvestris L.

Etimología

Angelica: nombre genérico que deriva del latín para "angelical", en referencia a las propiedades medicinales de la planta, que se dice que ha sido revelado a un monje por un ángel que le dijo que era una cura para una plaga.^[5]​

Especies

Según Catalogue of Life 21 de junio de 2013:

• Angelica aculeolata
• Angelica acutiloba
• Angelica adzharica
• Angelica alba
• Angelica alpina
• Angelica altissima
• Angelica ampla
• Angelica amurensis
• Angelica angelicastrum
• Angelica angustifolia
• Angelica anomala
• Angelica apaensis
• Angelica apiifolia
• Angelica aquilegifolia
• Angelica archangelica
• Angelica arenaria
• Angelica arguta
• Angelica atropurpurea
• Angelica balangshanensis
• Angelica biserrata
• Angelica boninensis
• Angelica brachyradia
• Angelica bracteata
• Angelica breweri
• Angelica calcarea
• Angelica callii
• Angelica calloso-serrata
• Angelica canbyi
• Angelica cartilaginomarginata
• Angelica carvifolia
• Angelica ceretanica
• Angelica chaerophyllea
• Angelica cicutaefolium
• Angelica cincta
• Angelica commutata
• Angelica conioselinum
• Angelica controversa
• Angelica cryptotaeniifolia
• Angelica cyclocarpa
• Angelica dahurica
• Angelica dailingensis
• Angelica dawsoni
• Angelica decursiva
• Angelica dentata
• Angelica dieffenbachii

• Angelica dielsii
• Angelica discocarpa
• Angelica distans
• Angelica diversicolor
• Angelica donatiana
• Angelica duclouxii
• Angelica dura
• Angelica ebulifolia
• Angelica edulis
• Angelica elata
• Angelica elatior
• Angelica elgonense
• Angelica fallax
• Angelica fargesii
• Angelica flavescens
• Angelica forsterana
• Angelica furcijuga
• Angelica genuflexa
• Angelica gigas
• Angelica gingidium
• Angelica glauca
• Angelica globifera
• Angelica graveolens
• Angelica grayi
• Angelica hakonensis
• Angelica hendersoni
• Angelica herminii
• Angelica heterocarpa
• Angelica hirsuta
• Angelica hirsutiflora
• Angelica illyrica
• Angelica inaequalis
• Angelica indica
• Angelica intermedia
• Angelica japonica
• Angelica kangdingensis
• Angelica keiskei
• Angelica kingii
• Angelica komarovii
• Angelica laevigata
• Angelica laevis
• Angelica lancifolia
• Angelica laurentiana
• Angelica laxifoliata
• Angelica lignescens

• Angelica likiangensis
• Angelica lineariloba
• Angelica lobata
• Angelica longicaudata
• Angelica longipedicellata
• Angelica longipes
• Angelica longiradiata
• Angelica lucida
• Angelica macrophylla
• Angelica maculata
• Angelica major
• Angelica maowenensis
• Angelica maritima
• Angelica megaphylla
• Angelica minor
• Angelica montana
• Angelica morii
• Angelica morrisonicola
• Angelica mukabakiensis
• Angelica multicaulis
• Angelica nelsoni
• Angelica nemorosa
• Angelica nitida
• Angelica nubigena
• Angelica nuristanica
• Angelica officinalis
• Angelica omeiensis
• Angelica oncosepala
• Angelica oreoselinum
• Angelica ostruthium
• Angelica pachycarpa
• Angelica pachyptera
• Angelica paeoniifolia
• Angelica palustris
• Angelica pancicii
• Angelica paniculata
• Angelica pastinaca
• Angelica pinnata
• Angelica pinnatiloba
• Angelica polymorpha
• Angelica pratensis
• Angelica procera
• Angelica pseudoselinum
• Angelica pseudoshikokiana
• Angelica pubescens

• Angelica purpurascens
• Angelica pyrenaea
• Angelica razulii
• Angelica reuteri
• Angelica roseana
• Angelica roylei
• Angelica sativa
• Angelica saxicola
• Angelica scaberula
• Angelica scabra
• Angelica scabrida
• Angelica setchuenensis
• Angelica shikokiana
• Angelica sinanomontana
• Angelica sinensis
• Angelica songorica
• Angelica songpanensis
• Angelica stenoloba
• Angelica sylvestris
• Angelica taiwaniana
• Angelica tarokoensis
• Angelica tatianae
• Angelica tenuifolia
• Angelica ternata
• Angelica tianmuensis
• Angelica tomentosa
• Angelica tournefortiana
• Angelica traversii
• Angelica trifoliata
• Angelica triloba
• Angelica triquinata
• Angelica tschimganica
• Angelica tsinlingensis
• Angelica ubadakensis
• Angelica uchiyamae
• Angelica ursina
• Angelica valida
• Angelica venenosa
• Angelica veneta
• Angelica villosa
• Angelica wheeleri
• Angelica wilsonii
• Angelica wolffiana
• Angelica × mixta
• Angelica yakusimensis

Importancia económica y cultural

Entre los sami de Laponia, la planta se utiliza para hacer un instrumento musical tradicional llamado fadno.

Referencias

Heinputk (Angelica L.) on taimede perekond sarikaliste sugukonnas.

Eesti Liigid

• Angelica palustris (Besser) Hoffm. – emaputk (paiguti)
• Angelica sylvestris L. – harilik heinputk (sage)
• Angelica archangelica L. – kikkaputk (paiguti)
• Angelica archangelica subsp. litoralis (Fr.) Thell. – rand-kikkaputk

Harilik heinputk

Karhunputket (Angelica) on kasvisuku sarjakukkaiskasvien heimossa. Siihen kuuluu noin 115 lajia. ^[1] Karhunputkilajeista muutamia käytetään mauste- ja lääkekasvina, esimerkiksi väinönputkea.

Lajeja

• Angelica archangelica – väinönputki
  • A. archangelica ssp. archangelica – väinönputki eli pohjanväinönputki
  • A. archangelica ssp. litoralis – meriputki eli meriväinönputki
• Angelica atropurpurea – amerikankarhunputki
• Angelica dahurica – dahuriankarhunputki
• Angelica gigas – jättikarhunputki
• Angelica sinensis – kiinankarhunputki (kiinanväinönputki)
• Angelica sylvestris – karhunputki eli niittykarhunputki ^[2][3]

Lähteet

Aiheesta muualla

• Funet: Karhunputket (Angelica)
• Den virtuella floran: Kvannar (Angelica L.) (ruotsiksi)
• ITIS: Angelica (englanniksi)
• United States Department of Agriculture (USDA): Angelica (englanniksi)
• Flora of China: Angelica (englanniksi)

Le genre Angelica (les angéliques) comprend environ 70 espèces de grandes plantes herbacées vivaces de la famille des Apiaceae. On le trouve dans l'hémisphère nord et en Nouvelle-Zélande. C'est une plante mellifère.

Étymologie

Le nom de genre Angelica, provient du latin « angelus » (ange), faisant allusion à de prétendues propriétés surnaturelles de différentes parties de la plante ou à une liqueur produite à partir de l’espèce cultivée (Angélique officinale ou Angelica archangelica)^[1].

Liste d’espèces

Une Angelica morrisonicola à Taïwan. Juillet 2017.

Selon Catalogue of Life (21 juin 2013)^[2] :

Flore de France

• Angelica archangelica L. - Angélique officinale
• Angelica heterocarpa J.Lloyd - Angélique à fruits variables, angélique des estuaires
• Angelica razulii Gouan - Angélique de Razouls
• Angelica sylvestris L. - Angélique des bois
• Angelica ×mixta Nyár. ex Todor - Angélique mixte

Symbolique

Calendrier républicain

L'angélique voyait son nom attribué au 4^e jour du mois de prairial du calendrier républicain / révolutionnaire français^[3], généralement chaque 23 mai du calendrier grégorien.

Notes et références

Luibh théagartha a fhásann níos airde ná 2 m, dúchasach do thuaisceart is oirthear na hEorpa agus lár na hÁise. An gas cuasach, na duilleoga roinnte i nduilleoigíní ubhchruthacha suas le 15 cm ar fhad ar ghais le bunanna borrtha, na bláthanna beag scothghlas/bán, bailithe le chéile in umbail mhóra chruinne. Úsáidtear na bláthghais chriostalaithe mar bhlaistiú. Faightear ola chumhra ó na fréamhacha a úsáidtear i gcumhráin agus licéir luibhe cosúil le Chartreuse.

Anđelika (kravujac, kravojac, kravačac, trava svetoga duha, lat. Angelica), biljni rod iz porodice štitarki. Postoji preko 100 vrsta^[1] uglavnom sa sjeverne polutke. U Hrvatsoj rastu vrste ljekovita anđelika i šumska anđelika.^[2]

To je dvogodišnje i trajno zeljasto bilje koje naraste preko dva metra visine. Listovi su veliki, rasperani na rubovima nazubljeni. Stabljike su okrugle, uspravne i šuplje, pri vrhu razgranate a pri dnu zadebljane. Žutobijeli cvjetovi su skupljeni u veliki štitac, a cvatu u srpnju i kolovozu. Plosnati plodovi imaju krila.

Ljekovita anđelika poznata je po ljekovitosti. Skupljaju se list, korijen i sjeme, a njezini ljekovi nesmiju se davati trudnicama, dijabetičarima i dojiljama.

Močvarna anđelika ne pripada ovom rodu, nego rodu Ostericum ^[3][4]

Vrste

Izvori

Líka er til íslenska mannsnafnið Hvönn. Hvönn getur einnig vísað til ætihvannar.

Hvönn (fræðiheiti: Angelica) er ættkvísl jurta af sveipjurtaætt sem lifa á norðurhveli jarðar. Hvannir verða um 1-2 metrar á hæð með stór lauf og stóran blómsveip með hvítum eða grænleitum blómum.

Um hvönnina í Látrabjargi

Hvönn var mikið notuð til manneldis hér áður fyrr. Eggert Ólafsson skrifar um hvönnina í Látrabjargi og segir:

Í Látrabjargi eru jurtastóð, því að jarðvegur er þar rakur og frjór á skeiðum og í sprungum, en sólarhitinn knýr plönturnar til mikils vaxtar. Hvönn vex þar alls staðar og verður þar sums staðar svo stórvaxin, að fullorðinn karlmaður getur stungið handleggnum inn í stöngulholið. Hvönn er árlega skorin til heimilisnota þar úr nágrenninu. Til sönnunar því að jurt þessi hafi verið notuð mikið fyrr á tímum og verið eftirsótt, er gjafabréf á skinni í eign Sauðlauksdalskirkju, þar sem kirkjunni er gefinn árlegur hvannskurður í Látrabjargi, svo mikið sem 6 menn skera (vafalaust) á einum degi og einn maður á sex dögum.

Nokkrar tegundir

• Beruhvönn (Angelica ursina)
• Bjarnarhvönn, bjarnarkló (Heracleum stevenii, Heracleum giganteum, Heracleum laciniatum, Heracleum villosum)
• Fjaðurhvönn (Hercleum austriacum)
• Geithvönn, geitla, skollahvönn, snókahvönn (Angelica sylvestris, Angelica silvestris)
• Gljáhvönn (Angelica lucida)
• Hrossahvönn, hestahvönn (Heracleum sphondylium)
• Hrútahvönn (Heracleum lehmannianum)
• Kínahvönn (Angelica sinensis)
• Kúahvönn (Heracleum sphondylium ssp. montanum, Heracleum lanatum, Heracleum maximum)
• Meyjahvönn (Angelica decurrens)
• Risahvönn (Heracleum sphondylium ssp. sibiricum, Heracleum sibiricum)
• Roðahvönn, roðasmáhvönn (Heracleum roseum)
• Sæhvönn (Ligusticum scoticum)
• Silfurhvönn (Heracleum platytaenium)
• Smáhvönn (Heracleum minimum)
• Sóthvönn (Angelica atropurpurea)
• Strandhvönn (Angelica archangelica ssp. litoralis, Angelica litoralis)
• Tröllahvönn, tröllajurt (Heracleum mantegazzianum)
• Uxahvönn (Heracleum pubescens)
• Ætihvönn, englarót, erkihvönn, höfuðhvönn, hvönn (Angelica archangelica, Angelica officinalis)

Angelica L., 1753 è un genere di piante della famiglia delle Apiaceae (Ombrellifere).^[1]

Descrizione

Il genere comprende piante erbacee perenni o biennali, che possono raggiungere anche i due metri di altezza. Hanno in genere un portamento eretto con un fusto robusto, percorso da numerose scanalature e molto ramificato. Le foglie sono alterne, di colore verde, più chiaro nella pagina inferiore e portate su lunghi piccioli e provviste di un'ampia guaina.

Proprietà

Secondo notizie pubblicate nel febbraio 2019 le foglie della Angelica keiskei, una specie diffusa in Giappone, contenendo un flavonoide, il 4,4′-dimethoxychalcone (DMC), avrebbero proprietà antiossidanti che allungherebbero la vita a molte specie animali, anche alle cellule umane, si tratta di ricerche preliminari che dovranno essere verificate e approfondite^[2]. Questa proprietà sarebbe già stata conosciuta in passato in Europa visto che Annibal Camoux, famoso per la sua longevità, era noto per il suo masticare radice di angelica^[3].

Tassonomia

Il genere comprende oltre un centinaio di specie:^[1]

Note

Šventagaršvė (Angelica) – erškėčiažiedžių (Rosidae) poklasio salierinių (Apiaceae) šeimos augalų gentis.

Gentyje apie 50 rūšių:

• Smailiaskiautis skudutis (Angelica acutiloba)
• Angelica ampla
• Keistasis skudutis (Angelica anomala)
• Vaistinė šventagaršvė (Angelica archangelica). Auga Lietuvoje.
• Angelica arguta
• Raudonasis skudutis (Angelica atropurpurea)
• Angelica breweri
• Angelica californica
• Angelica callii
• Angelica canbyi
• Gobtasis skudutis (Angelica cincta)
• Daūrinis skudutis (Angelica dahurica)
• Angelica dawsonii
• Sparnuotoji šventagaršvė (Angelica decurrens)
• Purpurinis skudutis (Angelica decursiva)
• Angelica dentata
• Angelica genuflexa
• Melsvasis skudutis (Angelica glauca)
• Angelica grayi
• Angelica hendersonii
• Angelica kingii
• Angelica laurentiana
• Purusis skudutis (Angelica laxifoliata)
• Angelica lineariloba
• Angelica lucida
• Angelica pinnata
• Plaukuotasis skudutis (Angelica pubescens)
• Angelica roseana
• Sachalininis skudutis (Angelica sachalinensis)
• Angelica scabrida
• Kininis skudutis (Angelica sinensis)
• Miškinis skudutis (Angelica sylvestris). Auga Lietuvoje
• Angelica tomentosa
• Angelica triquinata
• Lokinis skudutis (Angelica ursina)
• Angelica venenosa
• Angelica wheeleri

ir kt. Vikiteka

Engelwortel (Angelica) is een geslacht van kruidachtige, overblijvende kruiden uit de schermbloemenfamilie (Umbelliferae of Apiaceae). De planten komen voor in de gematigde en subpolaire gebieden van het noordelijk halfrond. De soorten worden doorgaans 1-2 m hoog. De bladeren zijn dubbelgeveerd en de bloemen wit of witgroen.

In België en Nederland komen twee soorten in het wild voor:

• Grote engelwortel (Angelica archangelica)
• Gewone engelwortel (Angelica sylvestris)

De twee soorten zijn gemakkelijk te onderscheiden door de grote groengele schermen van de grote engelwortel en de sterke muskusachtige geur die de bladeren bij kneuzing afgeven.

Enkele andere soorten zijn

• Angelica atropurpurea, Amerikaanse engelwortel is minder vertakt en enigszins bleker van kleur dan de Europese soort en heeft een paarsgekleurde wortelstok. De schermen groenwitte bloemen bloeien van mei tot augustus. De Angelica atropurpurea, die op vochtige plaatsen groeit, komt voor van Newfoundland tot Iowa. Zij werd door de kolonisten gevonden in Maine. Sommige Indianenstammen in Canada pleegden zelfmoord met een engelwortel met giftige wortels. Angelica atropurpurea werd door de Indianen gebruikt om hun handen mee in te smeren, aangezien de geur vissen en wild zou aantrekken. Zij heeft inderdaad een vreemde, hoewel niet onaangename geur en een warme zoetige smaak.
• Angelica anomala en Angelica pubescens (Shishiudo) zijn afkomstig uit Japan.
• Angelica sinensis komt van nature voor in China. De wortel staat in het Chinees bekend als dong quai of danggui (Chinees: 当归; Hanyu Pinyin: dāngguī) en wordt algemeen gebruikt in de traditionele Chinese geneeskunst.

Externe links

• Angelica in de Flora of China
• Angelica in de Flora of Pakistan
• Angelica in de Flora of Missouri
• Angelica in de NCBI Taxonomy Browser

Kvannslekta er en slekt som består av to arter flerårige (eller sjeldnere toårige) planter som blir 1-2 meter høye med store oppdelte blader og hvite eller grønnlige blomster.

Eksterne lenker

• (sv) Kvannslekta hos Dyntaxa
• (en) Kvannslekta i Encyclopedia of Life
• (en) Kvannslekta i Global Biodiversity Information Facility
• (en) Kvannslekta hos NCBI
• (en) Kvannslekta hos ITIS
• (en) Kvannslekta hos Tropicos
• (en) Kvannslekta hos The International Plant Names Index
• (en) Kategori:Angelica – bilder, video eller lyd på Wikimedia Commons
• Angelica – detaljert informasjon på Wikispecies

Denne botanikkrelaterte artikkelen er foreløpig kort eller mangelfull, og du kan hjelpe Wikipedia ved å utvide den.
Det finnes mer utfyllende artikkel/artikler på .

Dzięgiel (Angelica L.) – rodzaj bylin z rodziny selerowatych. Należy do niego ok. 50 gatunków roślin, które występują głównie na chłodniejszych rejonach północnej półkuli^[3]. W Polsce występują dwa (lub trzy w zależności od ujęcia) gatunki: dzięgiel leśny (A. silvestris), dzięgiel litwor (A. archangelica) i starodub łąkowy (A. palustris)^[4].

Systematyka

Dzięgiel leśny

Dzięgiel litwor

Angelica capitellata

Synonimy

Angelocarpa Rupr., Angelophyllum Rupr., Archangelica Wolf, Callisace Fisch. ex Hoffm., Coelopleurum Ledeb., Epikeros Raf., Gomphopetalum Turcz., Physolophium Turcz., Porphyroscias Miq.^[3]

Rodzaj należący do podrodziny Apioideae Seemann, rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.), rzędu selerowców (Apiales Lindl.), kladu astrowych w obrębie okrytonasiennych^[1].

Wykaz gatunków^[5]

Przypisy

Angelica este un gen de plante erbacee, aromatice, bienale sau perene, din familia Apiaceae, originar din regiunile emisferei nordice.

Specii

Angelica aculeolata • Angelica acutiloba • Angelica adzharica • Angelica alba • Angelica alpina • Angelica altissima • Angelica ampla • Angelica amurensis • Angelica angelicastrum • Angelica angelicifolia • Angelica angustifolia • Angelica anomala • Angelica apaensis • Angelica apiifolia • Angelica aquilegifolia • Angelica archangelica • Angelica arenaria • Angelica arguta • Angelica atropurpurea • Angelica balangshanensis • Angelica biserrata • Angelica boissieuana • Angelica boninensis • Angelica brachyradia • Angelica bracteata • Angelica brevicaulis • Angelica breweri • Angelica calcarea • Angelica californica • Angelica callii • Angelica calloso-serrata • Angelica canbyi • Angelica candollei • Angelica cartilagino-marginata • Angelica carvifolia • Angelica caudata • Angelica ceretanica • Angelica chaerophyllea • Angelica chinghaiensis • Angelica cincta • Angelica citriodora • Angelica commutata • Angelica confusa • Angelica controversa • Angelica coreana • Angelica crucifolia • Angelica cryptotaeniifolia • Angelica curtisii • Angelica cyclocarpa • Angelica czernaevia • Angelica dahurica • Angelica dailingensis • Angelica daucoides • Angelica dawsoni • Angelica decipiens • Angelica decurrens • Angelica decursiva • Angelica dentata • Angelica dieffenbachii • Angelica dielsii • Angelica dilatata • Angelica discocarpa • Angelica dissoluta • Angelica distans • Angelica diversicolor • Angelica donatiana • Angelica duclouxii • Angelica dura • Angelica ebulifolia • Angelica edulis • Angelica elata • Angelica elatior • Angelica elgonense • Angelica erythrocarpa • Angelica fallax • Angelica fargesii • Angelica fischeri • Angelica flaccida • Angelica flavescens • Angelica florenti • Angelica formosana • Angelica forrestii • Angelica forsterana • Angelica furcijuga • Angelica geniculata • Angelica genuflexa • Angelica gigas • Angelica gingidium • Angelica glabra • Angelica glauca • Angelica globifera • Angelica gmelini • Angelica gmelinii • Angelica gracilis • Angelica graveolens • Angelica grayi • Angelica grosseserrata • Angelica hakonensis • Angelica harae • Angelica hendersoni • Angelica hendersonii • Angelica henryi • Angelica herminii • Angelica heterecarpa • Angelica hirsuta • Angelica hirsutiflora • Angelica hultenii • Angelica ibukiensis • Angelica illyrica • Angelica inaequalis • Angelica integrifolia • Angelica intermedia • Angelica involucellata • Angelica iwatensis • Angelica jaluana • Angelica japonica • Angelica kangdingensis • Angelica kawakamii • Angelica keiskei • Angelica kingii • Angelica kiusiana • Angelica komarovii • Angelica koreana • Angelica laevigata • Angelica laevis • Angelica lancifolia • Angelica laurentiana • Angelica laxifoliata • Angelica leporina • Angelica levisticum • Angelica lignescens • Angelica likiangensis • Angelica lineariloba • Angelica litoralis • Angelica lobata • Angelica longicaudata • Angelica longipedicellata • Angelica longipes • Angelica longiradiata • Angelica lucida • Angelica lyallii • Angelica macrocarpa • Angelica macrophylla • Angelica maculata • Angelica major • Angelica maowenensis • Angelica maritima • Angelica matsumurae • Angelica maximowiczii • Angelica mayebarana • Angelica megaphylla • Angelica mexicana • Angelica minamitanii • Angelica minor • Angelica miqueliana • Angelica mixta • Angelica mongolica • Angelica montana • Angelica morii • Angelica morrisonicola • Angelica mukabakiensis • Angelica multicaulis • Angelica multisecta • Angelica myriostachys • Angelica nakaiana • Angelica nelsoni • Angelica nemorosa • Angelica nikoensis • Angelica nitida • Angelica norvegica • Angelica nubigena • Angelica nuristanica • Angelica officinalis • Angelica omeiensis • Angelica oncosepala • Angelica oreada • Angelica oreoselinum • Angelica ostruthium • Angelica pachycarpa • Angelica pachyptera • Angelica paeoniifolia • Angelica paludapifolia • Angelica palustris • Angelica pancicii • Angelica paniculata • Angelica pastinaca • Angelica peucedanoides • Angelica pinnata • Angelica pinnatiloba • Angelica piperi • Angelica polycarpa • Angelica polyclada • Angelica polymorpha • Angelica porphyrocaulis • Angelica pratensis • Angelica pringlei • Angelica procera • Angelica pseudo-selinum • Angelica pseudo-shikokiana • Angelica pubescens • Angelica purpurascens • Angelica pyrenaea • Angelica razulii • Angelica refracta • Angelica reuteri • Angelica rivulorum • Angelica rosaefolia • Angelica roseana • Angelica roylei • Angelica rubrivaginata • Angelica rupestris • Angelica ruthenica • Angelica sachalinensis • Angelica sachokiana • Angelica sativa • Angelica saxatilis • Angelica saxicola • Angelica scaberula • Angelica scabra • Angelica scabrida • Angelica schishiudo • Angelica scotica • Angelica seatoni • Angelica setchuenensis • Angelica shikokiana • Angelica sibirica • Angelica sieboldi • Angelica sikkimensis • Angelica sinanomontana • Angelica sinuata • Angelica smithii • Angelica songorica • Angelica songpanensis • Angelica stenoloba • Angelica strattoniana • Angelica sylvestris • Angelica taiwaniana • Angelica takeshimana • Angelica tarokoensis • Angelica tatianae • Angelica tenuifolia • Angelica tenuisecta • Angelica tenuissima • Angelica ternata • Angelica tianmuensis • Angelica tichomirovii • Angelica tomentosa • Angelica tournefortiana • Angelica traversii • Angelica trichocarpa • Angelica trifoliata • Angelica triloba • Angelica triquinata • Angelica tschiliensis • Angelica tschimganica • Angelica tsinlingensis • Angelica ubatakensis • Angelica uchiyamae • Angelica ursina • Angelica urticifoliata • Angelica utilis • Angelica valida • Angelica venenosa • Angelica veneta • Angelica verticillaris • Angelica verticillata • Angelica villosa • Angelica wheeleri • Angelica wilsonii • Angelica wolffiana • Angelica wulsiniana • Angelica yabeana • Angelica yakusimensis • Angelica yoshinagae

Legături externe

Wikispecies conține informații legate de Angelica

Wikimedia Commons conține materiale multimedia legate de Angelica

• en Angelica (UVSC Herbarium)
• en Angelica (Galerie foto)
• „Angelica” în Dicționar dendrofloricol la DEX online

Kvannesläktet eller Kvannar (Angelica) är ett växtsläkte i familjen flockblommiga växter (Apiaceae).^[1] Enligt Catalogue of Life har släktet 191 arter.^[1] De flesta arterna förekommer på norra halvklotet och på Nya Zeeland. Kvannarna är två- eller fleråriga örter och blir mellan en och två meter höga. Blomflockarna är stora och blommorna är röda, vita eller grönvita.

Kvannesläktets blomflockar har antingen snart avfallande allmänt svepe eller så saknar de helt svepe. Fodrets tänder är knappt märkbara. Kronbladen avlångt lansettlika och spetsade. Delfrukterna är ovala, platta, med upphöjda, vassa åsar och oljegömmen.

De vanligaste arterna i Sverige är strätta (A. sylvestris), som kan bli mer än två meter hög och fjällkvanne (A. archangelica subsp. archangelica), som är en underart till kvanne (A. archangelica).

Samerna använder kvanne för att tillverka det traditionella musikinstrumentet fadno.

Dottertaxa till Kvannar, i alfabetisk ordning^[1]

• Angelica aculeolata
• Angelica acutiloba
• Angelica adzharica
• Angelica alba
• Angelica alpina
• Angelica altissima
• Angelica ampla
• Angelica amurensis
• Angelica angelicastrum
• Angelica angustifolia
• Angelica anomala
• Angelica apaensis
• Angelica apiifolia
• Angelica aquilegifolia
• Angelica archangelica
• Angelica arenaria
• Angelica arguta
• Angelica atropurpurea
• Angelica balangshanensis
• Angelica biserrata
• Angelica boninensis
• Angelica brachyradia
• Angelica bracteata
• Angelica breweri
• Angelica calcarea
• Angelica callii
• Angelica calloso-serrata
• Angelica canbyi
• Angelica cartilaginomarginata
• Angelica carvifolia
• Angelica ceretanica
• Angelica chaerophyllea
• Angelica cicutaefolium
• Angelica cincta
• Angelica commutata
• Angelica conioselinum
• Angelica controversa
• Angelica cryptotaeniifolia
• Angelica cyclocarpa
• Angelica dahurica
• Angelica dailingensis
• Angelica dawsoni
• Angelica decursiva
• Angelica dentata
• Angelica dieffenbachii
• Angelica dielsii
• Angelica discocarpa
• Angelica distans
• Angelica diversicolor
• Angelica donatiana
• Angelica duclouxii
• Angelica dura
• Angelica ebulifolia
• Angelica edulis
• Angelica elata
• Angelica elatior
• Angelica elgonense
• Angelica fallax
• Angelica fargesii
• Angelica flavescens
• Angelica forsterana
• Angelica furcijuga
• Angelica genuflexa
• Angelica gigas
• Angelica gingidium
• Angelica glauca
• Angelica globifera
• Angelica graveolens
• Angelica grayi
• Angelica hakonensis
• Angelica hendersoni
• Angelica herminii
• Angelica heterocarpa
• Angelica hirsuta
• Angelica hirsutiflora
• Angelica illyrica
• Angelica inaequalis
• Angelica indica
• Angelica intermedia
• Angelica japonica
• Angelica kangdingensis
• Angelica keiskei
• Angelica kingii
• Angelica komarovii
• Angelica laevigata
• Angelica laevis
• Angelica lancifolia
• Angelica laurentiana
• Angelica laxifoliata
• Angelica likiangensis
• Angelica lineariloba
• Angelica lobata
• Angelica longicaudata
• Angelica longipedicellata
• Angelica longipes
• Angelica longiradiata
• Angelica lucida
• Angelica macrophylla
• Angelica maculata
• Angelica major
• Angelica maowenensis
• Angelica maritima
• Angelica megaphylla
• Angelica minor
• Angelica mixta
• Angelica montana
• Angelica morii
• Angelica morrisonicola
• Angelica mukabakiensis
• Angelica multicaulis
• Angelica nelsoni
• Angelica nemorosa
• Angelica nitida
• Angelica nubigena
• Angelica nuristanica
• Angelica officinalis
• Angelica omeiensis
• Angelica oncosepala
• Angelica oreoselinum
• Angelica ostruthium
• Angelica pachycarpa
• Angelica pachyptera
• Angelica paeoniifolia
• Angelica palustris
• Angelica pancicii
• Angelica paniculata
• Angelica pastinaca
• Angelica pinnata
• Angelica pinnatiloba
• Angelica polymorpha
• Angelica pratensis
• Angelica procera
• Angelica pseudoselinum
• Angelica pseudoshikokiana
• Angelica pubescens
• Angelica purpurascens
• Angelica pyrenaea
• Angelica razulii
• Angelica reuteri
• Angelica roseana
• Angelica roylei
• Angelica sativa
• Angelica saxicola
• Angelica scaberula
• Angelica scabra
• Angelica scabrida
• Angelica setchuenensis
• Angelica shikokiana
• Angelica sinanomontana
• Angelica sinensis
• Angelica songorica
• Angelica songpanensis
• Angelica stenoloba
• Angelica sylvestris
• Angelica taiwaniana
• Angelica tarokoensis
• Angelica tatianae
• Angelica tenuifolia
• Angelica ternata
• Angelica tianmuensis
• Angelica tomentosa
• Angelica tournefortiana
• Angelica traversii
• Angelica trifoliata
• Angelica triloba
• Angelica triquinata
• Angelica tschimganica
• Angelica tsinlingensis
• Angelica ubadakensis
• Angelica uchiyamae
• Angelica ursina
• Angelica valida
• Angelica venenosa
• Angelica veneta
• Angelica wheeleri
• Angelica villosa
• Angelica wilsonii
• Angelica wolffiana
• Angelica yakusimensis